Ο σκηνοθέτης Νίκος Διαμαντής και το Θέατρο Σημείο, στο πλαίσιο του θεσμού «Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός» του υπουργείου Πολιτισμού, και με αφορμή τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, πραγματοποιούν ένα ευρύτατο για τα ελληνικά δεδομένα καλλιτεχνικό πρότζεκτ, μια ολιστική καλλιτεχνική παρέμβαση στον ιστορικό τόπο του Ορφανοτροφείου Αρρένων Ισλαχανέ, που περιλαμβάνει θεατρική παράσταση, εικαστική εγκατάσταση, ανοιχτή συζήτηση και ανοιχτό κάλεσμα, με τη συμμετοχή 10 συγγραφέων, 10 ηθοποιών, 3 εικαστικών καλλιτεχνών και 11 συνομιλητών από ένα ευρύ φάσμα των τεχνών και των επιστημών, που θα πραγματοποιηθεί στις 5 και 6 Σεπτεμβρίου.
Με αφετηρία την ετυμολογία της λέξης Ισλαχανέ (islā που σήμαινε τακτοποίηση, αποκατάσταση και hane που σήμαινε σπίτι/εστία – ένα «Σπίτι Αποκατάστασης» για ορφανά και άπορα παιδιά), τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή και τις πραγματικές αντιδράσεις που δημιούργησε η ανταλλαγή πληθυσμών, τους μύθους και τις αλήθειες, η παράσταση και η εικαστική έκθεση θα φωτίσουν ως έναν ενιαίο Τόπο, στο Ισλαχανέ, σύγχρονες ιστορικές διαδρομές .
«Μια ιστορική δικαιοσύνη είναι κατά την προσωπική μου άποψη το Ισλαχανέ, η αιχμή της ιστορίας. Η ακίδα που πάνω της εγγραφόταν η ιστορία. Αναζητούσα έναν άλλο τρόπο προσέγγισης της ιστορίας. Όχι την αλαζονική, ισοπεδωτική πολλές φορές ιστορία των νικητών, αλλά την ιστορία των ηττημένων. Που καταφέρνουν όμως να την κινήσουν από τα μέσα, από το εσωτερικό της. Άρχισα να βλέπω μπροστά μου ένα μωσαϊκό εποχών, φαντάσματα ανθρώπων, θρησκειών, συμπεριφορών, έναν ίλιγγο στην πραγματικότητα διαφορετικών χωμάτινων ανθρώπων. Ζωντανά πρόσωπα με σάρκα. Άρχισα να βλέπω ιστορίες. Βουβές ιστορίες που η μία διαδέχεται την άλλη, σιωπηλά, ανθρώπους που θέλανε να βγούνε στο φως.
Το Ισλαχανέ, που ξεκίνησε σαν στέγη ορφανών, σαν εκπαιδευτήριο, ένα τεχνικό σχολείο και ένα καταφύγιο μαζί για ανήλικους, και έγινε στέγη προσφύγων, πέρα από το ιστορικό απόθεμα, κρύβει και ένα κοινωνικό απόθεμα ιστορίας που επαναλαμβάνεται με διαφορετικούς τρόπους και φτάνει στην εποχή μας.
Αλλά κυρίως έβλεπα έναν βηματισμό γρήγορο μέχρι σήμερα. Μία ανθρώπινη αλυσίδα που δεν θα τελειώσει ποτέ, μια αλυσίδα που φτάνει μέχρι σήμερα, που την αγνοούμε, που φοβόμαστε να τη δούμε και να μιλήσουμε γι' αυτήν, ανθρώπους που ζήσανε σε εποχές και στιγμές δυσκολότερες, που θέλουνε να μας πούνε ότι η ζωή είναι εδώ, πάντα εδώ, και ότι είμαστε δειλοί, φοβισμένοι και λιγόψυχοι κομφορμιστές. Σε όλη αυτήν τη διαδρομή η πανσπερμία έδειχνε ιστορικές στιγμές, στις οποίες μόνο η συμφιλίωση και η ανεκτικότητα θα έπρεπε να είχαν θέση. Έτσι άρχισα να σκέφτομαι μικρούς σπινθήρες, μικρές λάμψεις διαφορετικών τρόπων και ήθους. Να εμπλέκονται εικόνες και λόγος, ήχοι, πραγματικές φωνές και ζωντανές μουσικές. Να συμπλέκονται εικαστικές προτάσεις με ζωντανούς ήχους φυσικούς, προσευχές, λειτουργίες με διηγήσεις, αγρίμια κρυμμένα δίπλα στα νεκροταφεία, με αμανέδες και έρωτες, σφυριά, σίδερο και μόχθος ανθρώπων και ιδρώτας ζωής, με εικαστικά και μουσικά σχόλια. Ένα πολύβουο αλληλοεπικαλυπτόμενο διαθεματικό σύμπλεγμα με παράλληλες νοηματοδοτήσεις», λέει ο Νίκος Διαμαντής, αφηγούμενος την ιδέα του.
Έχοντας αλλάξει προσανατολισμό στον τρόπο που θέλει να κάνει σήμερα θέατρο, ο Νίκος Διαμαντής αναζητά μέσα από τα ντοκουμέντα του παρελθόντος και του παρόντος την ηθική και την ανεκτικότητα, τον μόχθο και την κοινωνική δικαιοσύνη, την πολυσυλλεκτικότητα και τη συμπερίληψη, την ανάγκη ισότητας ευκαιριών και την κατάργηση στερεοτύπων και φόβου. Ονομάζει το θέατρο που κάνει «επείγουσας δραματουργίας», ένα θέατρο που να αφορά, βρίσκοντας τρόπο να μιλήσει για το σήμερα.
«Αναζητώ επειγόντως όχι μία ακόμα καλή, κακή, ενδιαφέρουσα ή όχι παράσταση, αλλά ένα σχήμα ολικό, ένα όχημα, μία εργασία που θα κάνει πέρα τον αισθητικό κομφορμισμό και την επανάληψη πρωτοποριακών στερεοτύπων, θα ψάξει αλλού, σε άλλους χώρους, θα φέρει κοντά και θα δημιουργήσει συνθέσεις, συνομιλίες και εργασίες απρόβλεπτες και αιφνιδιαστικές, νοηματικές διασυνδέσεις που θα μιλήσουν για το πώς μπορούμε να γίνουμε όλοι ανεξαιρέτως γενναίοι, δημιουργώντας ένα πυκνό, διερευνητικό πεδίο διαλεκτικής και αναφορών και αναζητώντας τον θεατρικό τόπο που δημιουργεί ένα στρώμα διασταυρούμενων φίλτρων, παραμέτρων, ιδεών και πρακτικών», λέει.
Το Ισλαχανέ, που ξεκίνησε σαν στέγη ορφανών, σαν εκπαιδευτήριο, ένα τεχνικό σχολείο και ένα καταφύγιο μαζί για ανήλικους, και έγινε στέγη προσφύγων, πέρα από το ιστορικό απόθεμα, κρύβει και ένα κοινωνικό απόθεμα ιστορίας που επαναλαμβάνεται με διαφορετικούς τρόπους και φτάνει στην εποχή μας. «Αυτό το αποτύπωμα μας υπενθυμίζει τη γενναιότητα των ανθρώπων, την ανάγκη τους να προχωρήσουν τη ζωή τους χωρίς μεγάλες κουβέντες, χωρίς παχιά λόγια. Να κάνουν μισό βήμα, όσο τους επιτρεπόταν. Αυτή είναι η πιο συγκλονιστική στιγμή, όταν είσαι πεινασμένος, γυμνός, και καταφέρνεις να κάνεις το μικρό μισό βήμα στον δρόμο του βίου», λέει ο σκηνοθέτης, που στον πυρήνα της πρότασής του βρίσκονται 10 θεατρικά ταχυδράματα με θέμα το Ισλαχανέ από σημαντικούς σύγχρονους συγγραφείς, όπως ο Άκης Δήμου, ο Ισίδωρος Ζουργός, ο Μιχάλης Μακρόπουλος, η Γλυκερία Μπασδέκη, η Σοφία Νικολαΐδου, ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης, ο Τσιμάρας Τζανάτος, ο Στέλιος Χατζηαδαμίδης, ο Χρήστος Χρυσόπουλος και ο Γιάννης Χρυσούλης.
Τα κείμενα παρουσιάζονται από ερμηνευτές, ηθοποιούς, περφόρμερ, ανάπηρους χορευτές, χορευτές, λυρικούς τραγουδιστές και διατρέχουν την ιστορία εφαπτόμενων θρησκειών, ανθρώπων, συνειδήσεων, οικογενειών, ορφανών, μουσουλμάνων, χριστιανών, σιδηρουργών, τεχνουργών, ανθρώπων του μόχθου, μέσα από εξομολογήσεις γυμνές, σκληρές, αθώες, προκλητικές, ρεαλιστικές, ποιητικές, ένα σύνολο ανθρώπινων, πολύ ανθρώπινων καταδύσεων ψυχής, που αφορούν αλλαγές, μετασχηματισμούς, τους τρόπους τελικά που ο άνθρωπος βιώνει την ιστορία. Η παράσταση συνομιλεί με αντικείμενα, προφορικές μαρτυρίες, ήχους, με το σήμερα, με τα τραύματα, τον φόβο, την προκατάληψη, την ελπίδα και συμπλέκεται με την εικαστική εγκατάσταση-χειρονομία.
Τα έργα που θα παρουσιαστούν στην έκθεση, σε επιμέλεια Φοίβου Σακκαλή, φωτίζουν πλευρές του κοινωνικού μας γίγνεσθαι. Ο Δημήτρης Αντωνίτσης μέσω των έργων του διαχρονικά σχολιάζει την αισθητική της εξουσίας και την ελληνική πραγματικότητα με χιούμορ καυστικό και με το έργο «P.I.G.S» (2010-2011) μας προτρέπει να ξανασκεφτούμε τις πρόσφατες οδυνηρές και δυστυχώς άγονες αντιπαραθέσεις που δημιούργησε στο εσωτερικό της χώρας αλλά και στην Ευρωπαϊκή Ένωση η πρόσφατη οικονομική κρίση, καθώς και την αποσάθρωση των κοινωνικών αξιών.
Ο Γιώργος Λάππας, ένας από τους σπουδαιότερους καλλιτέχνες των τελευταίων χρόνων και εξαίρετος δάσκαλος της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών, ήταν Έλληνας της διασποράς, που βίωσε τον διωγμό του 1958 από την Αίγυπτο. Το έργο «Mappemonde» (1987) αποτελείται από ένα σιδερένιο σπίτι ύψους 140 εκατοστών και 13 φιγούρες ανθρώπων, δένδρων και ζώων οι οποίες έχουν προκύψει κόβοντας τα περιμετρικά τοιχώματα του μεταλλικού σπιτιού. Παράλληλα, το έργο συνδέεται με ένα ακόμα εργαστήριο του ορφανοτροφείου Ισλαχανέ, αυτό της σιδηρουργίας.
Τέλος, η Εύα Στεφανή, γνωστή για τις ταινίες και τα ντοκιμαντέρ που κάνει, έργα με εικαστική ματιά που όμως βασίζονται στην ενδελεχή παρακολούθηση της πραγματικότητας και των παραδοξοτήτων της, συμμετέχει με το νέο της βίντεο «Προσευχή: Morning Glory» που δημιούργησε ειδικά για την έκθεση. Xρησιμοποιεί το σώμα ως κύριο αφηγηματικό μέσο και μιλάει για την ανάγκη της αποδοχής του άλλου, του διαφορετικού, προσεγγίζοντας με αφαιρετική και ποιητική ματιά, αλλά πάντα κοφτερή και επίκαιρη, θέματα φύλου και θρησκείας.
Το Ισλαχανέ και η ιστορία του
Το Ισλαχανέ της Θεσσαλονίκης βρισκόταν στο ανατολικό άκρο της σημερινής οδού Αγίου Δημητρίου, μεταξύ των οδών Αποστόλου Παύλου και Ελένης Ζωγράφου, στο μέσο περίπου των ανατολικών τειχών της πόλης, κοντά στη Νέα Χρυσή Πύλη. Επρόκειτο για το πρώτο συγκρότημα ορφανοτροφείου-τεχνικής σχολής της πόλης και χτίστηκε κατά την τελευταία περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας στη Θεσσαλονίκη, ενδεικτικό παράδειγμα των μεταρρυθμίσεων που επιχείρησε η Οθωμανική Αυτοκρατορία κατά την περίοδο του Τανζιμάτ (1839-1876), αλλά και των ευρύτερων εκσυγχρονιστικών εκπαιδευτικών τάσεων της εποχής. Το συγκρότημα απαρτίζονταν από τρεις κτιριακές ενότητες, δυο από τις οποίες είχαν οικοδομηθεί εντός των ανατολικών τειχών της πόλης και μία εκτός.
Το κτίριό του κατασκευάστηκε το 1902 και αποτελούσε τμήμα του οθωμανικού ορφανοτροφείου-τεχνικού σχολείου Ισλαχανέ, το οποίο ιδρύθηκε το 1874 από τη μουσουλμανική κοινότητα της πόλης, για ορφανά αγόρια κάθε θρησκείας. Η σχολή αρχικά στεγαζόταν σε ένα μεγάλο τριώροφο κτίριο, ενώ σταδιακά απέκτησε άλλα τρία, το διδακτήριο, το τυπογραφείο και τα εργαστήρια. Στο τελευταίο, το μόνο που σώζεται σήμερα, λειτούργησε ξυλουργείο, μηχανουργείο και σιδηρουργείο, για την εκμάθηση των συγκεκριμένων τεχνών στα ορφανά αγόρια. Μετά το 1912, οπότε η Θεσσαλονίκη περιήλθε στο ελληνικό κράτος, το κτίριο του Ισλαχανέ περιήλθε στο Δημόσιο, το οποίο από το 1920 και μετά το εκμίσθωνε σε ιδιώτες προκειμένου να στεγαστούν βιοτεχνικές χρήσεις, ανάλογες με τα αρχικά εργαστήρια που υπήρχαν στη σχολή.
Οι ηλικίες των παιδιών που φιλοξενούνταν στα Ισλαχανέ ήταν μεταξύ πέντε και δεκατριών ετών. Έτσι πολλά ορφανά και άπορα παιδιά μεγάλωσαν σε ένα ασφαλές και υγιές περιβάλλον υπό την εποπτεία του κράτους, αποκτώντας ταυτόχρονα ένα επάγγελμα που θα τους εξασφάλιζε την επιβίωσή τους. Τα Ισλαχανέ είχαν σημαντική θεσμική υποστήριξη, καθώς παρείχαν εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό στην αυτοκρατορία, εξυπηρετώντας έτσι την προσπάθεια για ανάπτυξη της αστικής βιομηχανικής δραστηριότητας. Η εκπαίδευση που προσφερόταν ήταν σε πρωτοβάθμιο επίπεδο, ενώ οι τέχνες που διδάσκονταν προσαρμόζονταν σύμφωνα με τις ανάγκες της κάθε περιοχής. Η οικονομική ενίσχυση των ιδρυμάτων προερχόταν από δωρεές και δημόσιους φορείς, όμως το 1/3 των δαπανών τους καλύπτονταν με δικά τους μέσα, από τη δική τους παραγωγή. Ο όρος Ισλαχανέ συχνά μεταφράζεται ως Maison de Correction δηλαδή Σωφρονιστήριο - Αναμορφωτήριο. Ωστόσο, δεν υιοθετείται με τη σημερινή έννοια της τιμωρίας σε ένα κατάστημα εγκλεισμού, καθώς οι τρόφιμοι δεν ήταν ανήλικοι παραβάτες, αλλά ορφανά και άπορα παιδιά.
Ο χαρακτήρας των ιδρυμάτων αυτών ήταν κυρίως εκπαιδευτικός και παράλληλα εξυπηρετούσε τη διατήρηση της τάξης στα αστικά κέντρα, καθώς απέτρεπε πολλά ορφανά παιδιά από την επαιτεία και την αλητεία με την εξασφάλιση στέγης και εκπαίδευσης σε ένα τεχνικό επάγγελμα.
Ο Al. Van de Brule, σχολιάζοντας την ίδρυση του Ισλαχανέ της Θεσσαλονίκης, γράφει ότι είχε στόχο «να χαρίσει στα ορφανά ένα επάγγελμα που να τους επιτρέπει να κερδίζουν έντιμα τη ζωή τους» και ότι αποτελούσε μέρος μιας σειράς σημαντικών εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων που συνέβησαν στην πόλη της Θεσσαλονίκης τα τελευταία χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας.
Στη σχολή διδάσκονταν διάφορες τέχνες, όπως η τυπογραφία, η λιθογραφία, η ξυλουργική, η λεπτουργική (δηλ. ξυλογλυπτική), η υφαντουργική, η υποδηματοποιία, η ραπτική, και προγραμματιζόταν η δημιουργία και πρόσθετων τμημάτων για τη διδασκαλία και άλλων τεχνών, ενώ η φοίτηση –προφανώς– ήταν εντελώς δωρεάν. Οι μαθητές παρακολουθούσαν επίσης τα εξής μαθήματα: κοράνι, στοιχεία θρησκευτικών επιστημών, ανάγνωση τουρκικών, ορθογραφία και καλλιγραφία, αριθμητική, οθωμανική γραμματική, γεωμετρία, γεωγραφία, ζωγραφική, αλλά και γαλλικά, αραβικά και περσικά. Γνωρίζουμε ακόμα ότι η σχολή διέθετε και τη δική της μουσική μπάντα.
Σε ό,τι αφορά τη χρονολόγηση του κτιρίου Ισλαχανέ –εκτός των τειχών–, το βέβαιο είναι ότι λειτουργούσε το 1904, όταν ο περιηγητής Αlfred Van de Brule επισκέπτεται τις εγκαταστάσεις της σχολής. Εντυπωσιάζεται από τη Σχολή Τεχνών και Επαγγελμάτων, καθώς υπερτερεί σε σχέση με τις αντίστοιχες σχολές στο Μοναστήρι και στα Σκόπια, που είχε ήδη επισκεφτεί. Η Σχολή της Θεσσαλονίκης δεν παρείχε μόνο γνώσεις σε ραπτική, υποδηματοποιΐα και ξυλουργική, όπως οι άλλες, αλλά διέθετε και ένα πλήρως εξοπλισμένο μηχανουργείο, σιδηρουργείο και ξυλουργείο, τα οποία, όπως αναφέρει, είχαν αρχίσει να λειτουργούν λίγα χρόνια πριν την άφιξή του. Από τον ίδιο περιηγητή πληροφορούμαστε ότι στο μηχανουργείο φοιτούσαν εξήντα μαθητές, ενώ στο σιδηρουργείο, που διέθετε τέσσερις μεταλλουργικές καμίνους, εκπαιδεύονταν τριάντα μαθητές, στο ξυλουργείο περίπου σαράντα και οι υπόλοιποι ασχολούνταν με την υφαντική, την τυπογραφία και τη λιθογραφία. Επίσης, αναφέρει ότι τη λειτουργία των εργαστηρίων και τα μαθήματα σχεδίου τα είχαν αναθέσει σε έναν Γάλλο, τεχνικό διευθυντή, απόφοιτο των γαλλικών σχολών τεχνών και επαγγελμάτων.
Ακόμη, ο Van de Brule διαπιστώνει με ενθουσιασμό ότι υπάρχει πρόθεση για περαιτέρω ανάπτυξη της σχολής, ώστε στο μέλλον να συμπεριληφθεί ακόμη μεγαλύτερος αριθμός ορφανών και ότι υπήρχαν στην πόλη φιλάνθρωποι μουσουλμάνοι που με υψηλό αίσθημα ανθρωπιάς προήγαγαν το καλό, δίχως να νοιάζονται για τη θρησκεία των προστατευομένων. Τέλος, διαπιστώνει ότι η ύπαρξη αυτής της σχολής είναι ένα από τα καλύτερα παραδείγματα που θα μπορούσε να παράγει η συνεργασία Ευρωπαίων τεχνικών, πέρα από πολιτικές βλέψεις, στην περιοχή της Μακεδονίας. Έτσι το Ισλαχανέ γνωρίζει μεγάλη επιτυχία και καθιερώνεται ως ένα από τα σημαντικά εκπαιδευτικά ιδρύματα της πόλης. «Η Θεσσαλονίκη είναι υπερήφανη που διαθέτει ένα ίδρυμα για την εκπαίδευση ορφανών, από όλες τις κοινωνικές τάξεις, και την εξάσκησή τους στα βιομηχανικά επαγγέλματα, που μόνον ευημερία και ευτυχία φέρνουν στη ζωή».
Απ’ όλες τις επιχειρήσεις που στεγάστηκαν στο κτίριο αυτό, μακροβιότερη υπήρξε αυτή του Μηχανουργείου Αξυλιθιώτη, ενώ παράλληλα παρουσιάζει ιδιαίτερο τεχνολογικό και ιστορικό ενδιαφέρον, καλύπτοντας ένα σημαντικό μέρος της βιομηχανικής ιστορίας της πόλης της Θεσσαλονίκης από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι και τη δεκαετία του 1990, με ολοκληρωμένη γραμμή παραγωγής, που ξεκινά από την τήξη του μετάλλου και τη χύτευση, μέχρι την τελική μορφοποίηση του προϊόντος στο μηχανουργείο. Με το όνομα αυτό θα γίνει εξάλλου γνωστό το εν λόγω κτίριο των εργαστηρίων του Ισλαχανέ στα νεότερα χρόνια.
Στα χρόνια της Μικρασιατικής Καταστροφής, η πόλη δέχεται μεγάλο αριθμό προσφύγων
Από τον Αύγουστο του 1922 ως τον Μάρτιο του 1923, περίπου 120.000 πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη προστίθενται στον πληθυσμό της Θεσσαλονίκης. Με τη συμφωνία για την ανταλλαγή των πληθυσμών, στη διετία 1923-1924, οι μουσουλμάνοι θα αποχωρήσουν από τη Θεσσαλονίκη, ενώ νέα κύματα προσφύγων θα έρθουν να πάρουν τη θέση τους. Το αίτημα για στεγαστική αποκατάσταση των τεράστιων αριθμών προσφύγων πυροδοτεί την άμεση παρέμβαση του κράτους. Όπως όλες οι τουρκικές ιδιοκτησίες, το συγκρότημα του Ισλαχανέ περιέρχεται στην κυριότητα του ελληνικού κράτους. Το Κεντρικό Γραφείο Ανταλλαξίμων που αναλαμβάνει τη διαχείριση του Ισλαχανέ, όπως ήταν φυσικό, εγκαθιστά στο κεντρικό κτίριο του ορφανοτροφείου ελληνικές προσφυγικές οικογένειες. Σύμφωνα με έγγραφα που βρέθηκαν στο αρχείο της Κτηματικής Υπηρεσίας του Δημοσίου (Κ.Υ.Δ), προκύπτει ότι πολλοί πρόσφυγες είχαν εγκατασταθεί και στο τζαμί του Νουμάν Πασά, στο ομώνυμο χαμάμ, ακόμα και στο μαυσωλείο. Ο Θ. Ζαχαριάδης εξακολουθεί να είναι κάτοχος του κτιρίου των εργαστηρίων, πληρώνει όμως πλέον τα μισθώματα στο ελληνικό Δημόσιο. Τα νέα πληθυσμιακά δεδομένα θα οδηγήσουν, το 1925, στην ίδρυση του Γ ́ Γυμνασίου Αρρένων, το οποίο ελλείψει κατάλληλου κτιρίου θα εγκατασταθεί στο εξαθλιωμένο πλέον δεύτερο κτίριο του συγκροτήματος το οποίο, αφού φιλοξένησε κι αυτό για λίγο διάστημα πρόσφυγες, αποδίδεται και πάλι σε εκπαιδευτική χρήση. Το διώροφο αυτό κτίριο θα λειτουργήσει αρχικά ως ημιγυμνάσιο, παράρτημα του Β ́ Γυμνασίου, για την αποσυμφόρηση του οποίου θα μεταφερθούν οι μαθητές των δύο πρώτων τάξεων, που κατοικούσαν πάνω από την οδό Εγνατία. Την επόμενη χρονιά προστέθηκαν στο ημιγυμνάσιο και άλλες τάξεις και το ολοκληρωμένο πια γυμνάσιο θα προσφέρει μάθηση στα προσφυγόπουλα της περιοχής. Από τους μαθητές του θα αναφέρουμε, μεταξύ άλλων, τον λογοτέχνη Γιώργο Ιωάννου και τον λαογράφο, μελετητή και συγγραφέα Ηλία Πετρόπουλο.
Το 1992, το κτίριο των εργαστηρίων, όπου τα τελευταία χρόνια στεγαζόταν το μηχανουργείο Αξυλιθιώτη, χαρακτηρίστηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία μαζί με τον εξοπλισμό του, γιατί αποτελεί, ως σύνολο, ένα πολύ αξιόλογο δείγμα της νεοελληνικής βιομηχανικής κληρονομιάς με συνεχή λειτουργία από το 1915 έως σήμερα. Η χωροθέτηση του κτιρίου αυτού, στην περιοχή έξω από τα ανατολικά τείχη, όπου εντάσσονται αρκετά αξιόλογα νεώτερα μνημεία, όπως τα κοιμητήρια της Ευαγγελίστριας, των Διαμαρτυρομένων και της Αρμενικής Κοινότητας, τα νοσοκομεία Άγιος Δημήτριος (πρώην Δημοτικό Νοσοκομείο) και Γ. Γεννηματά (πρώην Κεντρικό Νοσοκομείο), οι Κήποι του Πασά, καθώς και η οικία-μουσείο του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ (εντός των τειχών), σε συνδυασμό με τα ανατολικά τείχη της πόλης και τον σημαντικό βυζαντινό ναό του Άγιου Νικόλαου Ορφανού, παρουσιάζει ιδιαίτερο ιστορικό ενδιαφέρον, ενδυναμώνοντας το μνημειακό απόθεμα της περιοχής.
Σήμερα, ο Πολυχώρος Πολιτισμού Ισλαχανέ (Πρώην Σχολή Τεχνών & Επαγγελμάτων Χαμηδιέ) αποτελεί έναν μουσειακό χώρο με μόνιμη έκθεση και ένα πολιτιστικό κέντρο που φιλοξενεί εκδηλώσεις, εκθέσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα. Το 2011, το έργο της αποκατάστασης και επανάχρησης του μνημείου ως Πολυχώρος Πολιτισμού εντάχθηκε στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Μακεδονία-Θράκη» του ΕΣΠΑ 2007-2013 και ολοκληρώθηκε το 2015. Ανήκει στην Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων Κεντρικής Μακεδονίας.
