ΦΩΤΙΕΣ ΤΩΡΑ

Μοιραίες επιλογές

Μοιραίες επιλογές Facebook Twitter
Οι πολιτικές εξελίξεις παρακολουθούνται μέσα από τη ζωή των ηθοποιών ενός μόνιμου θιάσου και του πρωταγωνιστή του, του Χέντρικ Χόφγκεν. Αυτός είναι ο Μεφίστο... Φωτογραφία από την παράσταση © Εθνικό Θέατρο
0


 

Η σύγκριση είναι συντριπτική. Όσοι είδαν την παράσταση του Guy Cassiers Mephisto Forever (2006) στο Φεστιβάλ Αθηνών το 2009 δεν μπορεί παρά να απογοητεύτηκαν από τον Μεφίστο του Νίκου Μαστοράκη για το Εθνικό Θέατρο. Ο Φλαμανδός σκηνοθέτης, σε συνεργασία με τον Tom Lanoye, διασκεύασε το μυθιστόρημα του Κλάους Μαν σε μια σύγχρονη, «αποναζιστικοποιημένη» σκηνική αφήγηση. Αξιοποιώντας τις πολλαπλές δυνατότητες των νέων τεχνολογιών, φώτισε έξοχα τις αμφίδρομες και πολυπρισματικές σχέσεις που συνδέουν το ατομικό με το συλλογικό δράμα σε μια κρίσιμη ιστορική περίοδο.


Στην παράστασή του, κάποιοι ηθοποιοί, αντιμέτωποι με την άνοδο του φασιστικού κόμματος στην εξουσία (και γνωρίζοντας ότι δεν θα αργήσουν οι διώξεις, οι απαγορεύσεις, τα λουκέτα), προτιμούν να αυτοεξοριστούν. Άλλοι περιμένουν να δουν πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα και να κινηθούν αναλόγως. Μόνο ο σκηνοθέτης και πρωταγωνιστής του θιάσου, στον οποίο επικεντρώνει ο Cassiers, δεν κλονίζεται. «Η ομορφιά είναι το όπλο του καλλιτέχνη» υποστηρίζει. Η «στρατηγική» του, του πολέμου εκ των έσω, γρήγορα θα αποδειχθεί άλλοθι της άμετρης φιλοδοξίας του.

Ο διχασμός του ήρωα είναι σαφής, όπως και η αδυναμία του να δώσει επαρκή απάντηση στο μείζον ζήτημα: Ποιος είναι ο ρόλος του καλλιτέχνη σε εποχές τρομακτικές, όπως αυτή της ναζιστικής Γερμανίας;


Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Ο Κλάους Μαν έγραψε το μυθιστόρημα Μεφίστο το 1936, στη εξορία. Εξελίσσεται στη Γερμανία της εποχής του, τα χρόνια της ανόδου του ναζισμού – και έως την επικράτησή του. Οι πολιτικές εξελίξεις παρακολουθούνται μέσα από τη ζωή των ηθοποιών ενός μόνιμου θιάσου και του πρωταγωνιστή του, του Χέντρικ Χόφγκεν. Αυτός είναι ο Μεφίστο (γιατί ήταν μοναδικός στον ρόλο του Μεφιστοφελή, του διαβόλου, στον Φάουστ του Γκαίτε), ο άνθρωπος που άφησε στην άκρη τις αριστερές ιδέες της νιότης του και συνεργάστηκε με τους ναζί, απολαμβάνοντας δόξες και τιμές, όταν φίλοι και συνάδελφοί του αυτοεξορίζονταν ή συλλαμβάνονταν και εκτελούνταν.


Παρά το διαφορετικό όνομα, ο Μαν αναφέρεται σε ένα πρόσωπο που γνώριζε καλά, τον σπουδαίο ηθοποιό Γκούσταφ Γκρίντγκενς (1899-1963), επί τριετία σύζυγο της αδελφής του, Έρικα Μαν. Με την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία ο Γκρίντγκενς έγινε διευθυντής του Πρωσικού Κρατικού Θεάτρου του Βερολίνου (1936-1945) και σύμβουλος του καθεστώτος σε θέματα κουλτούρας. «Πώς γίνεται να 'χουμε ζήσει μ' έναν άνθρωπο, να 'χουμε διατηρήσει καλές φιλικές σχέσεις και τώρα αυτός να κάθεται στο τραπέζι του τερατώδους αρχιστρατήγου του Ράιχ; Και να γλεντάει, να παίζει, να συζητάει με τους φονιάδες; Δεν φτάνει που μπορούσε να ανασαίνει τον πανουκλιασμένο αέρα, που ανεχόταν την απαράδεκτη κατάσταση, μα απολάμβανε κιόλας τους θριάμβους του. Κι εγώ είχα γελάσει κι είχα χαρεί για τα ωραία πράγματα, κι είχα βρίσει τ' άσχημα, μαζί του. Ήταν πραγματικά φοβερό να το σκέφτομαι» γράφει ο Κλάους Μαν στο αυτοβιογραφικό Σημείο Καμπής (εκδ. Εξάντας, 1990), αναφερόμενος στο Μεφίστο.

Μοιραίες επιλογές Facebook Twitter
Φωτογραφία από την παράσταση © Εθνικό Θέατρο


Στη διασκευή του μυθιστορήματος από την Αριάν Μνουσκίν που χρησιμοποίησε ο Νίκος Μαστοράκης, ο Χέντρικ Χόφγκεν, ο Μεφίστο, είναι ένα από τα πρόσωπα, όχι το Πρόσωπο του δράματος. Η επιλογή είναι μοιραία, γιατί στο θέατρο το δράμα του ενός μπορεί να φωτίσει το δράμα των πολλών – το αντίστροφο δύσκολα είναι εφικτό, εξαιτίας της ίδιας της φύσης της σκηνικής τέχνης. (Εκτός κι αν σκηνοθέτης είναι η Αριάν Μνουσκίν, που επί δεκαετίες έχει ειδικευτεί σε πολυπρόσωπες τοιχογραφίες σε τεράστιες σκηνές, μετατοπίζοντας τα αιτούμενα σε άλλα επίπεδα).

Στην παράσταση του Μαστοράκη, με άλλα λόγια, εξαφανίστηκαν όλα τα στοιχεία που φωτίζει έξοχα μια άλλη εκδοχή του μυθιστορήματος του Μαν, η ταινία του Ούγγρου Ιστβάν Ζάμπο Μephisto (1981), με τον Κλάους Μαρία Μπραντάουερ στον κεντρικό ρόλο.


Επιπλέον, συμβαίνει το εξής: τα περισσότερα πρόσωπα της ιστορίας δεν αλλάζουν, ακολουθούν με συνέπεια τις ιδέες και τις αξίες τους. Ο Χόφγκεν είναι αυτός που αλλάζει εντυπωσιακά και που, ξεπερνώντας τα ηθικά διλήμματα, συνδιαλέγεται με το ναζιστικό καθεστώς. Αυτόν έχει ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε πώς μεταμορφώνεται. Στην παράσταση του Μαστοράκη ο Χόφγκεν παρουσιάζεται σαν άνθρωπος εξαρχής διεφθαρμένος από τη φιλοδοξία – που σημαίνει ότι τα διλήμματα καταργούνται, μαζί και η τρομερή αντίφαση ενός σπουδαίου ηθοποιού που γίνεται όργανο ενός καθεστώτος εχθρικού σε όλα όσα η τέχνη του θεάτρου υποστηρίζει, θεραπεύει και αποθεώνει.

Στην παράσταση του Μαστοράκη, με άλλα λόγια, εξαφανίστηκαν όλα τα στοιχεία που φωτίζει έξοχα μια άλλη εκδοχή του μυθιστορήματος του Μαν, η ταινία του Ούγγρου Ιστβάν Ζάμπο Μephisto (1981), με τον Κλάους Μαρία Μπραντάουερ στον κεντρικό ρόλο. Εδώ η καλλιτεχνική/επαγγελματική άνοδος του ήρωα συμβαίνει παράλληλα και ταυτόχρονα με την ηθική του πτώση. Ο διχασμός του ήρωα είναι σαφής, όπως και η αδυναμία του να δώσει επαρκή απάντηση στο μείζον ζήτημα: ποιος είναι ο ρόλος του καλλιτέχνη σε εποχές τρομακτικές, όπως αυτή της ναζιστικής Γερμανίας; Θυμάμαι μια σκηνή, όταν ο Χόφγκεν αποκλείει το ενδεχόμενο να φύγει από τη χώρα του με το εξής αποστομωτικό επιχείρημα: «Είμαι ηθοποιός. Χρειάζομαι τη γλώσσα μου». Ή όταν λέει: «Παίζω τον Άμλετ, είτε αρέσει σ' αυτούς που είναι στην εξουσία είτε όχι. Μπορώ να βοηθήσω τον κόσμο που περνάει δύσκολα. Ένας ολόκληρος λαός δεν μπορεί να μεταναστεύσει. Δεν διαλέγεις πότε και πού γεννιέσαι». Δύσκολα ζητήματα – που στη διασκευή που είδαμε στο Εθνικό δεν θίχτηκαν καν.


Δύο ακόμη λόγοι αδίκησαν κατά τη γνώμη μου τη σκηνική αφήγηση. Ο πρώτος: είναι δυνατόν να επιλέγεις τον Θάνο Τοκάκη για τον ρόλο του Μεφίστο; Δεν αμφισβητώ τις υποκριτικές του ικανότητες, αλλά η φωνή του, η εμφάνισή του, αυτό που εκπέμπει ως προσωπικότητα, είναι πολύ μακριά απ' αυτό που απαιτεί ο ρόλος. Δεν μπόρεσε να αποδώσει το δαιμόνιο, ενίοτε αυτοκαταστροφικό, που κινεί τον ήρωα (όπως πολλούς μεγάλους καλλιτέχνες) πέρα από τις συντεταγμένες αρχές της κοινώς αποδεκτής ηθικής.

Μοιραίες επιλογές Facebook Twitter
Η σύγκριση είναι συντριπτική. Όσοι είδαν την παράσταση του Guy Cassiers Mephisto Forever (2006) στο Φεστιβάλ Αθηνών το 2009 δεν μπορεί παρά να απογοητεύτηκαν από τον Μεφίστο του Νίκου Μαστοράκη για το Εθνικό Θέατρο... Φωτογραφία από την παράσταση © Εθνικό Θέατρο


Επιπλέον, είναι δυνατόν ο κεντρικός ήρωας να είναι διάσημος ηθοποιός των μεγάλων κρατικών θεάτρων, να έχει ερμηνεύσει ανυπέρβλητα κλασικούς ρόλους και στην παράσταση του Μαστοράκη να μην εμφανίζεται ποτέ εν ώρα δουλειάς, π.χ. ως Μεφιστοφελής; Και οι μόνες σκηνές «θεάτρου εν θεάτρω» να αφορούν νούμερα καμπαρέ;


Η σκηνογραφική ένδεια είναι το άλλο μεγάλο μειονέκτημα της παράστασης. Αγνοώ για ποιον λόγο ο σκηνοθέτης δεν απευθύνθηκε σ' έναν «κανονικό» σκηνογράφο αλλά ανέλαβε ο ίδιος τα σκηνικά και τα κοστούμια. Το αποτέλεσμα ήταν τόσο φτωχό και ανέμπνευστο που αδίκησε συνολικά την παράσταση, στερώντας την από ευφάνταστες αλλαγές, το βάθος και τα επίπεδα που είχε ανάγκη η σύνθετη ιστορία.


Παρ' όλα αυτά, επειδή οι ηθοποιοί υποστηρίζουν φιλότιμα τους ρόλους τους και το βασικό υλικό (η ιστορία του Κλάους Μαν) έχει μεγάλο ενδιαφέρον, η παράσταση κυλάει γρήγορα. Όχι, δεν φάσκω και αντιφάσκω, διότι μπορεί η τελική εντύπωση από την παράσταση του Μαστοράκη να είναι θετική, αλλά με αυτό το έργο ένας σκηνοθέτης σε εμπνευσμένη στιγμή θα μπορούσε να κάνει θαύματα.

Εθνικό Θέατρο
«Μεφίστο» της Αριάν Μνουσκίν, πάνω στο μυθιστόρημα του Κλάους Μαν.
Σκηνοθεσία: Νίκος Μαστοράκης
Ερμηνεύουν: Μ. Ασλάνογλου, Β. Βολιώτη, Μ. Ζορμπά, Θ. Κούκιος, Δ. Μαύρος, Υβ. Μαλτέζου
Σκην.-κοστ.: Ν. Μαστοράκης
Μουσ.: Στ. Γασπαράτος
Κτίριο Τσίλερ – Κεντρική Σκηνή, Αγ. Κωνσταντίνου 22-24, 210 5288170
(Κεντρική Σκηνή)
Ημέρες και ώρες παραστάσεων: Τετ., Πέμ.-Σάβ. 20.30, Κυρ. 19.30

0

ΦΩΤΙΕΣ ΤΩΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Μπομπ Γουίλσον

Απώλειες / Μπομπ Γουίλσον (1941-2025): Το προκλητικό του σύμπαν ήταν ένα και μοναδικό

Μεγάλωσε σε μια κοινότητα όπου το θέατρο θεωρούνταν ανήθικο. Κι όμως, με το ριζοσπαστικό του έργο σφράγισε τη σύγχρονη τέχνη του 20ού αιώνα, σε παγκόσμιο επίπεδο. Υποκλίθηκε πολλές φορές στο αθηναϊκό κοινό – και εκείνο, κάθε φορά, του ανταπέδιδε την τιμή.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
H ανάληψη του Οιδίποδα αναβάλλεται επ’ αόριστον

Θέατρο / H ανάληψη του Οιδίποδα αναβάλλεται επ’ αόριστον

Ο «Οιδίποδας» του Γιάννη Χουβαρδά συνενώνει τον «Τύραννο» και τον «Επί Κολωνώ» σε μια παράσταση, παίρνοντας τη μορφή μιας πυρετώδους ανασκαφής στο πεδίο του ασυνείδητου - Κριτική της Λουίζας Αρκουμανέα.
ΛΟΥΙΖΑ ΑΡΚΟΥΜΑΝΕΑ
Ζιλιέτ Μπινός: Η Ιουλιέτα των Πνευμάτων στην Επίδαυρο

Θέατρο / Ζιλιέτ Μπινός: Η Ιουλιέτα των Πνευμάτων στην Επίδαυρο

Η βραβευμένη με Όσκαρ ηθοποιός προσπαθεί να παραμείνει συγκεντρωμένη μέχρι την κάθοδό της στο αργολικό θέατρο. Παρ’ όλα αυτά, βρήκε τον χρόνο να μας μιλήσει για τους γυναικείους ρόλους που τη συνδέουν με την Ελλάδα και για τη σημασία της σιωπής.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ
Όλα όσα ζήσαμε στο 79ο Φεστιβάλ της Αβινιόν: από το «La Distance» του Ροντρίγκες έως τη μεγάλη επιτυχία του Μπανούσι

Θέατρο / Όλα όσα ζήσαμε στο 79ο Φεστιβάλ της Αβινιόν

Οι θερμές κριτικές της «Liberation» και της «Le Monde» για το «ΜΑΜΙ» του Μπανούσι σε παραγωγή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση είναι απλώς μια λεπτομέρεια μέσα στις απανωτές εκπλήξεις που έκρυβε το πιο γνωστό θεατρικό φεστιβάλ στον κόσμο.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Κωνσταντίνος Ζωγράφος: Ο «Ορέστης» του Τερζόπουλου

Θέατρο / Κωνσταντίνος Ζωγράφος: «Ο Τερζόπουλος σου βγάζει τον καλύτερό σου εαυτό»

Ο νεαρός ηθοποιός που πέρυσι ενσάρκωσε τον Πυλάδη επιστρέφει φέτος ως Ορέστης. Με μια ήδη πλούσια διαδρομή στο θέατρο δίπλα σε σημαντικούς δημιουργούς, ετοιμάζει ένα νέο έργο εμπνευσμένο από το Νεκρομαντείο του Αχέροντα.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
«Μάλιστα κύριε Ζαμπέτα»: Αξίζει η παράσταση για τον «μάγκα» του ελληνικού πενταγράμμου;

The Review / «Μάλιστα κύριε Ζαμπέτα»: Αξίζει η παράσταση για τον «μάγκα» του ελληνικού πενταγράμμου;

Με αφορμή την παράσταση γι’ αυτόν τον αυθεντικό δημιουργό που τις δεκαετίες του 1950 και του 1960 μεσουρανούσε, ο Χρήστος Παρίδης και η Βένα Γεωργακοπούλου σχολιάζουν τον αντίκτυπό του στο κοινό σήμερα.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
«Οιδίπους Τύραννος» και «Οιδίπους επί Κολωνώ» του Σοφοκλή: Η άνοδος, πτώση και η αποθέωση

Αρχαίο Δράμα Explained / «Οιδίπους Τύραννος» και «Οιδίπους επί Κολωνώ» του Σοφοκλή: Η άνοδος, η πτώση και η αποθέωση

Τι μας μαθαίνει η ιστορία του Οιδίποδα, ενός ανθρώπου που έχει τα πάντα και τα χάνει εν ριπή οφθαλμού; Η κριτικός θεάτρου Λουίζα Αρκουμανέα επιχειρεί μια θεωρητική ανάλυση του έργου του Σοφοκλή.
ΛΟΥΙΖΑ ΑΡΚΟΥΜΑΝΕΑ
Αλίκη Βουγιουκλάκη: Στη ζωή έσπαγε τα ταμπού, στο θέατρο τα ταμεία

Θέατρο / Αλίκη Βουγιουκλάκη: Πώς έσπαγε τα ταμεία στο θέατρο επί 35 χρόνια

Για δεκαετίες έχτισε, με το αλάνθαστο επιχειρηματικό της ένστικτο, μια σχέση με το θεατρικό κοινό που ακολουθούσε υπνωτισμένο τον μύθο της εθνικής σταρ. Η πορεία της ως θιασάρχισσας μέσα από παραστάσεις-σταθμούς και τις μαρτυρίες συνεργατών της.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Νίκος Καραθάνος: «Εμείς είμαστε οι χώρες, τα κείμενα, οι πόλεις, εμείς είμαστε οι μύθοι»

Θέατρο / Νίκος Καραθάνος: «Εμείς είμαστε οι χώρες, τα κείμενα, οι πόλεις, εμείς είμαστε οι μύθοι»

Στον πολυαναμενόμενο «Οιδίποδα» του Γιάννη Χουβαρδά, ο Νίκος Καραθάνος επιστρέφει, 23 χρόνια μετά, στον ομώνυμο ρόλο, ακολουθώντας την ιστορία από το τέλος προς την αρχή και φωτίζοντας το ανθρώπινο βάθος μιας τραγωδίας πιο οικείας απ’ όσο νομίζουμε.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ένα δώρο που άργησε να φτάσει

Θέατρο / «Κοιτάξτε πώς φέρονταν οι αρχαίοι στους ξένους! Έτσι πρέπει να κάνουμε κι εμείς»

Ένα δώρο που έφτασε καθυστερημένα, μόλις είκοσι λεπτά πριν το τέλος της παράστασης - Κριτική της Λουίζας Αρκουμανέα για το «ζ-η-θ, ο Ξένος» σε σκηνοθεσία Μιχαήλ Μαρμαρινού.
ΛΟΥΙΖΑ ΑΡΚΟΥΜΑΝΕΑ
Η Κασσάνδρα της Έβελυν Ασουάντ σημάδεψε το φετινό καλοκαίρι

Θέατρο / Η Κασσάνδρα της Έβελυν Ασουάντ σημάδεψε την «Ορέστεια»

Η «Ορέστεια» του Θεόδωρου Τερζόπουλου συζητήθηκε όσο λίγες παραστάσεις: ενθουσίασε, προκάλεσε ποικίλα σχόλια και ανέδειξε ερμηνείες υψηλής έντασης και ακρίβειας. Ξεχώρισε εκείνη της Έβελυν Ασουάντ, η οποία, ως Κασσάνδρα, ερμήνευσε ένα αραβικό μοιρολόι που έκανε πολλούς να αναζητήσουν το όνομά της. Το φετινό καλοκαίρι, η παράσταση επιστρέφει στη Θεσσαλονίκη, στους Δελφούς και στο αρχαίο θέατρο Φιλίππων.
M. HULOT
Η Λίνα Νικολακοπούλου υπογράφει και σκηνοθετεί τη μουσικοθεατρική παράσταση «Χορικά Ύδατα»

Θέατρο / «Χορικά Ύδατα»: Ο έμμετρος κόσμος της Λίνας Νικολακοπούλου επιστρέφει στη σκηνή

Τραγούδια που αποσπάστηκαν από το θεατρικό τους περιβάλλον επιστρέφουν στην πηγή τους, σε μια σκηνική τελετουργία γεμάτη εκπλήξεις που φωτίζει την τεράστια καλλιτεχνική παρακαταθήκη της στιχουργού.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
«Το ημέρωμα της στρίγγλας»: Ήταν ο Σαίξπηρ μισογύνης;

The Review / «Το ημέρωμα της στρίγγλας»: Ήταν ο Σαίξπηρ μισογύνης;

Γιατί εξακολουθεί να κερδίζει το σύγχρονο κοινό η διάσημη κωμωδία του Άγγλου βάρδου κάθε φορά που ανεβαίνει στη σκηνή; Ο Χρήστος Παρίδης και η Βένα Γεωργακοπούλου συζητούν με αφορμή την παράσταση που σκηνοθετεί η Εύα Βλασσοπούλου.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
«Darkest White»: Ένα σύμπαν που εξερευνά την ανθεκτικότητα και τη δύναμη της γυναίκας 

Θέατρο / «Darkest White»: Ο εμφύλιος από την πλευρά των χαμένων

Το έργο της Δαφίν Αντωνιάδου που θα δούμε στο Φεστιβάλ Αθηνών, εξερευνά μέσω προσωπικών και ιστορικών αναμνήσεων και μέσα από την ανθεκτικότητα και τη δύναμη της γυναικείας παρουσίας, ιστορίες εκτοπισμού και επιβίωσης. 
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Beytna: Μια παράσταση χορού που είναι στην ουσια ένα τραπέζι με φίλους

Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας / Beytna: Μια παράσταση χορού που είναι στην ουσία ένα τραπέζι με φίλους

Ο σπουδαίος λιβανέζος χορευτής και χορογράφος Omar Rajeh, επιστρέφει με την «Beytna», μια ιδιαίτερη περφόρμανς με κοινωνικό όσο και γαστριμαργικό αποτύπωμα, που θα παρουσιαστεί στο πλαίσιο του φετινού 31ου Διεθνούς Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η νύφη και το «Καληνύχτα, Σταχτοπούτα»

Θέατρο / Η Καρολίνα Μπιάνκι παίρνει το ναρκωτικό του βιασμού επί σκηνής. Τι γίνεται μετά;

Μια παράσταση-περφόρμανς που μέσα από έναν εξαιρετικά πυκνό και γοητευτικό λόγο, ένα κολάζ από εικόνες, αναφορές, εξομολογήσεις, όνειρα και εφιάλτες μάς κάνει κοινωνούς μιας ακραίας εμπειρίας, χωρίς να σοκάρει.
ΛΟΥΙΖΑ ΑΡΚΟΥΜΑΝΕΑ