«Ένα μικρό θαύμα»: Κριτική για τους «Ιχνευτές» από τον Μιχαήλ Μαρμαρινό

Ιχνευτές Facebook Twitter
0

Xωρίς άλλες παραστάσεις των «Ιχνευτών» του Σοφοκλή στο παρελθόν, που να λειτουργούν ως αναφορά, βαρίδι από μνήμες και όριο, και με δεδομένα τα ιδιαίτερα, σημαίνοντα χαρακτηριστικά τού κατά το ήμισυ διασωθέντος σατυρικού δράματος του Σοφοκλή, η παράσταση του Μιχαήλ Μαρμαρινού στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου ήταν κάτι σαν άσκηση ελευθερίας τόσο για τους καλλιτέχνες όσο και για το κοινό.

Οι «Ιχνευτές» του άφησαν μία εντελώς διαφορετική επίγευση από τις συνήθεις των επιδαύριων παραστάσεων – τη σπάνια χαρά μιας απροσδόκητης ανακάλυψης. 

Aπροσδόκητη ανακάλυψη ήταν και για τους Άγγλους αρχαιολόγους Β. Ρ. Grenfell και Α. S. Hunt τα χιλιάδες κομμάτια παπύρων σε μισοθαμμένους τύμβους, σχηματισμένους από απόθεση σκουπιδιών, που εντόπισαν κατά τις ανασκαφές τους (1895-1907) στην Οξύρυγχο, 200 χλμ. νοτίως του Καΐρου. Ψάχνοντας τα αρχαία απορρίμματα έφεραν στο φως πολλά χαμένα έως τότε κείμενα, όπως κάποιες κωμωδίες του Μενάνδρου που βρέθηκαν ολόκληρες, ή μικρά και μεγαλύτερα αποσπάσματα απ’ όλο το φάσμα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας.

Κειμενικούς θησαυρούς, λογοτεχνικούς ή αρχειακού ενδιαφέροντος (3ος π.Χ. αι. - 7ος μ.Χ. αι.), οι αρχαιολόγοι εντόπισαν και μέσα σε τάφους, καθώς για να προστατεύσουν τις μούμιες οι Αιγύπτιοι τις «περιτύλιγαν» με στρώσεις από μεγάλες ποσότητες άχρηστων χειρογράφων από πάπυρο, που κολλούσαν το ένα πάνω στο άλλο. 

Οι «Ιχνευτές» έχουν κάτι επιπλέον δελεαστικό: ένα έργο που εξελίσσεται εκτός ιστορικού χρόνου, με ήρωες θεούς και πλάσματα δαιμονικά –πουθενά άνθρωπος, πουθενά η συνείδηση και η ηθική του, αφανέρωτες και οι τέχνες του– δικαιολογεί ακόμη και ακραίες επιλογές. Τις απέφυγε. Σεβάστηκε το μέτρο που ορίζει το ίδιο το θέατρο της Επιδαύρου, αρχαίο απομεινάρι κι αυτό, εκτός άστεως και με τη φύση ολόγυρα να ανακαλεί αρκαδικά ειδύλλια και γιορτές σατύρων.

Οι τύμβοι των σκουπιδιών που κρύβουν θησαυρούς από παλιές εποχές φέρνουν αμέσως στον νου τον Άγγελο της Ιστορίας του Βάλτερ Μπένγιαμιν, ο οποίος δεν αντιμετωπίζει τα απτά απομεινάρια με ιστοριογραφικό ενδιαφέρον αλλά σαν μεταφορά για την πρόοδο ως παράγωγο καταστροφής. 

Ιχνευτές Facebook Twitter
Ο Σταμάτης Κραουνάκης είναι έξοχος Σιληνός, με σκηνική στιβαρότητα και κωμική χάρη, ιδανικά δεμένος με το σύνολο. Φωτ.: Πάτροκλος Σκαφίδας

Μέσα από τον θάνατο και την καταστροφή, ανάμεσα στα πολυάριθμα αποσπάσματα από αρχαία κείμενα, ήρθαν στο φως, ξαναγεννήθηκαν οι «Ιχνευταί», το σατυρικό δράμα του Σοφοκλή. Μαζί με τον «Κύκλωπα» του Ευριπίδη, που διασώθηκε πλήρης, οι 400 στίχοι των «Ιχνευτών» (περίπου το μισό έργο) είναι μόλις το δεύτερο ικανό τεκμήριο γι’ αυτή την ειδική κατηγορία έργων, με τα οποία έκλειναν οι τριλογίες των τραγωδιών στους αρχαίους δραματικούς αγώνες.

Μικρότερα σε έκταση από τις τραγωδίες, τη δομή των οποίων ακολουθούσαν, με Χορό Σατύρων/Σιληνών, των γνωστών ακολούθων του Διονύσου, και με υποθέσεις από τον μυθοποιημένο βίο του, τα σατυρικά δράματα αποφόρτιζαν το κοινό από την ένταση και τον «φόβο» της τραγωδίας. 

Ταυτόχρονα απέδιδαν τιμή στον γεννήτορα της σκηνικής τέχνης Διόνυσο. Το τίμημα του «πολιτισμού» υπήρξε βαρύ, το πρωτόγονο απωθήθηκε αλλά δεν εξαφανίστηκε. Τα σατυρικά δράματα μετέφεραν τους θεατές στην παιδική ηλικία της ανθρωπότητας, στην αθωότητα που έχασαν, στην ελευθερία της φύσης και των ενστίκτων, πέραν του Νόμου και των κοινωνικών συμβάσεων.

Οι σάτυροι στην σκηνή του θεάτρου ανακαλούν τη διονυσιακή αφετηρία, καταδεικνύοντας όμως ταυτόχρονα την ανάγκη της απολλώνιας επιλογής. Ο ρυθμός του πρωτόγονου πρέπει να βρει τη μελωδία αυτού που έφτιαξε τη λύρα, για να γίνει η μουσική. Αυτό συμβαίνει στους «Ιχνευτές».

Η ιστορία εξελίσσεται στον παράδεισο της μυθικής Αρκαδίας, στο όρος Κυλλήνη. Απελπισμένος ο Απόλλων ψάχνει τα βόδια του τάζοντας σ’ όποιον ξέρει κάτι, χρυσό στεφάνι. Εμφανίζεται ο Σιληνός και του υπόσχεται ότι τα παιδιά του, οι σάτυροι, θα βρουν το χαμένο κοπάδι. Οι σάτυροι θα βρουν ίχνη του αλλά κάτι μυστήριοι ήχοι, που δεν έχουν ξανακούσει, τους προκαλούν τρόμο.

Οι φωνές και η φασαρία που κάνουν ενοχλούν την Κυλλήνη, τη νύμφη του βουνού, η οποία σύντομα τους αποκαλύπτει ότι τον γλυκό ήχο βγάζει η λύρα, που έφτιαξε ο Ερμής από καύκαλο χελώνας, δέρμα και αρνίσια εντεράκια για χορδές. Η Κυλλήνη δεν το παραδέχεται αλλά ο νόθος γιος του Δία και της Μαίας, αν και μόλις έξι ημερών, έκλεψε τα βόδια του Απόλλωνα. 

Ιχνευτές Facebook Twitter
Η Αμαλία Μουτούση πλάθει μια θαυμάσια κωμική περσόνα για τον ρόλο της Κυλλήνης, της νύμφης που ανατρέφει το νόθο του Δία, τον Ερμή, το παιδί που θα βρει και θα «φτιάξει» μουσική. Φωτ.: Θωμάς Δασκαλάκης

Το απόσπασμα που βρέθηκε στην Οξύρυγχο τελειώνει στο σημείο αυτό. Τι συνέβη στη συνέχεια του μύθου γνωρίζουμε από τον ομηρικό Ύμνο στον Ερμή, που χρησιμοποίησε για την ανασύνθεση των «Ιχνευτών» ο Γερμανός φιλόλογος Carl Robert: ο Απόλλων θα γοητευθεί τόσο από τη λύρα που παίζει ο Ερμής, που θα του προτείνει να του δώσει τη λύρα και να κρατήσει τα βόδια.

Στη συμπλήρωσή του Robert τα δύο αδέλφια ανεβαίνουν στον Όλυμπο, ο Σιληνός κρατά το χρυσό στεφάνι και οι σάτυροι κερδίζουν την ελευθερία τους. Μ’ έναν μαγικό τρόπο ο Μαρμαρινός παραδίδει ένα σχεδόν άγνωστο κείμενο στην προσοχή μας, με τη σημείωση ότι οι «Ιχνευτές» είναι κάτι περισσότερο από την παραμυθιακή πλοκή του.

Κι άλλες παραστάσεις του Μιχαήλ Μαρμαρινού μαρτυρούν αγάπη για τις ανασκαφές, για τη σχέση μας με την Ιστορία, για μαρτυρίες και αποσπάσματα ως ψηφίδες μίας διαρκώς διαφεύγουσας εικόνας/πραγματικότητας. Διόλου τυχαία επέλεξε μια απόδοση των «Ιχνευτών» του 1933 από τον Εμμανουήλ Δαυίδ (έγκριτο φιλόλογο του Μεσοπολέμου, του κύκλου του Ιωάννη Συκουτρή).

Για το ελλείπον μισό των «Ιχνευτών» ο Δαυίδ υιοθέτησε τη διασκευή του Robert – η οποία πράγματι οδηγεί το σατυρικό δράμα όμορφα στο τέλος του. Προφανώς γοητευμένος από την έμμετρη ομοιοκατάληκτη απόδοσή του σε μια γλώσσα γεμάτη ζωή, χρώματα, ρυθμό, ο σκηνοθέτης την έδωσε στους ηθοποιούς του να τη μιλήσουν, να ακουστεί σ’ έναν χώρο εκτός του άστεως, εκεί που το σατυρικό δράμα μπορεί να εννοηθεί στην ουσία του, στο θέατρο της Επιδαύρου.

Ιχνευτές Facebook Twitter
Ο Ερμής του Steve Katona τονίζει τη σημασία της στιγμής, πριν και μετά τον πολιτισμό (πριν και μετά την μουσική), με την αγγελική παρουσία του και την ιδιότυπη φωνή του κόντρα τενόρου. Φωτ.: Πάτροκλος Σκαφίδας

Υποθέτω ότι το γεγονός της απώλειας του μισού έργου παρείχε στον Μαρμαρινό το ποσοστό ελευθερίας που μοιάζει να έχει ανάγκη όταν δημιουργεί τις παραστάσεις του. Οι «Ιχνευτές» έχουν κάτι επιπλέον δελεαστικό: ένα έργο που εξελίσσεται εκτός ιστορικού χρόνου, με ήρωες θεούς και πλάσματα δαιμονικά –πουθενά άνθρωπος, πουθενά η συνείδηση και η ηθική του, αφανέρωτες και οι τέχνες του– δικαιολογεί ακόμη και ακραίες επιλογές.

Τις απέφυγε. Σεβάστηκε το μέτρο που ορίζει το ίδιο το θέατρο της Επιδαύρου, αρχαίο απομεινάρι κι αυτό, εκτός άστεως και με τη φύση ολόγυρα να ανακαλεί αρκαδικά ειδύλλια και γιορτές σατύρων.

Ίσως γι’ αυτό αφέθηκε σ’ ό,τι το έργο λέει, σημαίνει, αποκρύβει, χωρίς άλλες επεμβάσεις ή προσθήκες. Εμπιστεύτηκε τους ηθοποιούς του έχοντας ωστόσο μια ιδέα έξοχη: ανέθεσε στον Billy Bultheel, έναν νεαρό συνθέτη από το Βέλγιο που δουλεύει κυρίως στο Βερολίνο, να γράψει τη μουσική. Με ειδικότητα στη μουσική μπαρόκ, ο συνθέτης (μαζί με τον σκηνοθέτη;) επέλεξε τον κόντρα τενόρο Steve Katona για τον ρόλο του Ερμή και τέσσερα χάλκινα πνευστά (δύο τούμπες και δύο ευφώνια) για να δημιουργήσουν το πρωτάκουστο «πράγμα» που βρήκε ο Ερμής, τη μουσική. 

Έτσι δύο κόσμοι δημιουργούνται: ο πρωτόγονος/διονυσιακός (πριν από την εύρεση της μουσικής), που συνθέτουν οι ηθοποιοί, και ο πολιτισμένος/απολλώνειος, που εκπροσωπούν ο λυρικός τραγουδιστής και οι μουσικοί.

Ο Σταμάτης Κραουνάκης είναι έξοχος Σιληνός, με σκηνική στιβαρότητα και κωμική χάρη, ιδανικά δεμένος με το σύνολο. Γύρω του ο Χορός των Σατύρων (Λάμπρος Γραμματικός, Adrian Frieling, Αλεξάνδρα Καζάζου, Χρήστος Κραγιόπουλος, Άγγελος Νεράντζης, Ηλέκτρα Νικολούζου, Μάνος Πετράκης, Θεοδώρα Τζήμου, Ανδρομάχη Φουντουλίδου) αποτελούσαν ένα καλοδουλεμένο, πολύμορφο σώμα «πρωτόγονων», η κίνηση των οποίων ανακαλούσε τις αλογόμορφες ή τραγόμορφες φιγούρες των σατύρων. Πολύ καλή η δουλειά του Τάσου Καραχάλιου στην κίνηση και την χορογραφία.

Ιχνευτές Facebook Twitter
Ο Χάρης Φραγκούλης αναπάντεχος, νευρωτικός Απόλλων, που στην αρχή μόνο με τα βόδια του ασχολείται και στο τέλος μαγεύεται από τη μουσική. Εξαιρετικός. Φωτ.: Θωμάς Δασκαλάκης

Η Αμαλία Μουτούση πλάθει μια θαυμάσια κωμική περσόνα για τον ρόλο της Κυλλήνης, της νύμφης που ανατρέφει το νόθο του Δία, τον Ερμή, το παιδί που θα βρει και θα «φτιάξει» μουσική. Και ο Χάρης Φραγκούλης αναπάντεχος, νευρωτικός Απόλλων, που στην αρχή μόνο με τα βόδια του ασχολείται και στο τέλος μαγεύεται από τη μουσική. Εξαιρετικός.

Οι σχέσεις και οι αντιθέσεις των προσώπων της ιστορίας έχουν κάτι το βαθιά ποιητικό – είναι μια στιγμή ανακάλυψης, της μουσικής, και μετάβασης σ’ ένα ανώτερο διανοητικό επίπεδο. Αυτό ακριβώς πέτυχε ο Μιχαήλς Μαρμαρινός με τη μουσική της παράστασης: τοποθετημένοι σε πλατφόρμες, ισομετρικά στο πάνω διάζωμα, οι μουσικοί με τις τούμπες και τα ευφώνια έβγαζαν βαθείς ήχους διαμορφωνοντας ένα επιβλητικό ηχοτοπίο πολύ ταιριαστό με το ήθος της ιστορίας γιατί καθιστούσε ηχητικά ορατή την ετερότητα των δύο κόσμων, του διονυσιακού των ηθοποιών και του απολλώνειου των μουσικών.

Πιο πάνω, στο κέντρο, ο Ερμής του Steve Katona (ζει στο Βερολίνο) τονίζει τη σημασία της στιγμής, πριν και μετά τον πολιτισμό (πριν και μετά τη μουσική), με την αγγελική παρουσία του και την ιδιότυπη φωνή του κόντρα τενόρου.

Από τις πιο ωραίες στιγμές της παράστασης είναι όταν μουσικοί και τραγουδιστής κατεβαίνουν από το άνω διάζωμα στη σκηνή για το φινάλε. Ναι, στο θέατρο το απολλώνειο μπορεί να συναντηθεί με το διονυσιακό, οι θεοί να πάρουν τον δρόμο για τον Όλυμπο και οι σάτυροι ν’ αγαπηθούν με τις νύμφες στα λιβάδια. Να δημιουργηθεί ένας κόσμος πλήρης εντέλει. Ένα μικρό θαύμα από ένα παραμύθι για κάτι βόδια που κλάπηκαν και ένα παιδί που έφτιαξε λύρα από καύκαλο χελώνας. Ανάσα, τα πεύκα στο βάθος, ευγνωμοσύνη. 

Update: Ο τραγουδιστής Steve Katona είναι Γερμανός και ζει στο Βερολίνο. Απολογούμαστε για τη λανθασμένη αναφορά της εθνικότητάς του στην αρχική βερσιόν του άρθρου.

Ιχνευτές Facebook Twitter
Ο Χορός των Σατύρων αποτελούσαν ένα καλοδουλεμένο, πολύμορφο σώμα «πρωτόγονων», η κίνηση των οποίων ανακαλούσε τις αλογόμορφες ή τραγόμορφες φιγούρες των σατύρων. Φωτ.: Θωμάς Δασκαλάκης
Ιχνευτές Facebook Twitter
Οι μουσικοί με τις τούμπες και τα ευφώνια έβγαζαν βαθείς ήχους διαμορφωνοντας ένα επιβλητικό ηχοτοπίο πολύ ταιριαστό με το ήθος της ιστορίας γιατί καθιστούσε ηχητικά ορατή την ετερότητα των δύο κόσμων, του διονυσιακού των ηθοποιών και του απολλώνειου των μουσικών. Φωτ.: Πάτροκλος Σκαφίδας
Θέατρο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ακύλλας Καραζήσης

Θέατρο / Ακύλλας Καραζήσης: «Υπάρχει παντού ο Έλληνας άντρας που βλέπει τη γυναίκα σαν υποψήφιο θύμα»

Ο ηθοποιός και συν-σκηνοθέτης της παράστασης της Εναλλακτικής Σκηνής της Λυρικής, «Ο Κολοκοτρώνης ατενίζει το μέλλον. Γυναίκες προετοιμάζονται για την Επανάσταση. Κι εγώ κάτι θα σκέφτομαι», τοποθετείται με θάρρος σχετικά τον διαχωρισμό της θέσης του από τη στήριξη της υπουργού Πολιτισμού και μιλά για την κουλτούρα της ελευθερίας της άποψης.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ο Έκτορας Λυγίζος σκηνοθετεί τον Αποτυχημένο του Μπέρνχαρντ

Θέατρο / Ο Έκτορας Λυγίζος σκηνοθετεί τον Αποτυχημένο του Μπέρνχαρντ

Το έργο του κορυφαίου Αυστριακού συγγραφέα Τόμας Μπέρνχαρντ, που σφράγισε τη γερμανόφωνη λογοτεχνία κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, παρουσιάζεται σε πανελλήνια πρώτη στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Η θεατρική αυτή διασκευή μετασχηματίζει τη μονολογική αφήγηση του πρωτοτύπου σε μουσικοθεατρικό έργο για τέσσερις φωνές και ένα πιάνο.
M. HULOT
Βάσω Καμαράτου: Οι πληγές μας μάς κάνουν καλύτερους ανθρώπους

Θέατρο / «Εγώ που δεν μασούσα, φοβάμαι πια να περάσω ανάμεσα από παρέα αγοριών»

Η επιστροφή της Βάσως Καμαράτου στο θέατρο με την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη ήταν η αφορμή για μια εκ βαθέων συζήτηση με την ηθοποιό που αποκαλύπτει στο Facebook τον εσωτερικό της κόσμο με ειλικρίνεια και ευαισθησία.
M. HULOT
I WAS THERE : ΣΤΡΑΚΑΣΤΡΟΥΚΕΣ 

Θέατρο / «Στρακαστρούκες»: Μετά τα γεγονότα της Θεσσαλονίκης, η παράσταση του Δημήτρη Σαμόλη είναι τρομερά επίκαιρη

Οι «Στρακαστρούκες» έρχονται να προστεθούν σε μια μακρά λίστα queer έργων που έχουν κάνει την εμφάνισή τους στο ελληνικό θέατρο τα τελευταία χρόνια.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Η μυθιστορηματική ζωή και οι πολιτικές απόψεις της Καλής Καλό θα σε μάθουν πολλά για το σήμερα

Πρόσωπα / Η μυθιστορηματική ζωή και οι πολιτικές απόψεις της Καλής Καλό θα σε μάθουν πολλά για το σήμερα

Η γυναίκα που έζησε την ιστορία του ελληνικού θεάτρου, και πάλεψε για την Αριστερά αφηγείται τη ζωή της στο LIFO.gr σε μια συνέντευξη-ποταμό στον Αντώνη Μποσκοΐτη.
ΑΝΤΩΝΗΣ ΜΠΟΣΚΟΪ́ΤΗΣ
Ηλίας Λογοθέτης: Ένας κάτοικος εντός της γλώσσας του Βιζυηνού

Θέατρο / Ηλίας Λογοθέτης (1939 - 2024): Ένας εργάτης του θεάτρου και του σινεμά που δεν υπήρξε σνομπ

Από τους Πέρσες του Κουν μέχρι το τηλεοπτικό Έτερος Εγώ Νέμεσις, ο Ηλίας Λογοθέτης διέσχισε όλα τα είδη με μπρίο, αξιοπρέπεια και ακατάβλητο ποιητικό οίστρο.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ
ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΥΡΙΤΣΑΚΗΣ

Θέατρο / Γιάννης Μαυριτσάκης: «Για δύο χρόνια απομονώθηκα και έγραφα, μόνος, σαν τα θηρία»

Λίγο πριν την πρεμιέρα του νέου του έργου «Rayman ούρλιαξε» σε σκηνοθεσία Περικλή Μουστάκη, ο συγγραφέας της ποιητικής ενατένισης και του σκληρού ρεαλισμού μιλάει για τα παιδικά του χρόνια, την πορεία του στο θέατρο, τη «συνάντησή» του με τον Μπερνάρ-Μαρί Κολτές και την αφοσίωσή του στη συγγραφή.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Στην ανανεωμένη σκηνή του Θεάτρου της Οδού Κυκλάδων του Λευτέρη Βογιατζή όλα είναι δρόμος

Θέατρο / Το Θέατρο της Οδού Κυκλάδων αλλάζει για τη νέα παράσταση του Στάθη Λιβαθινού

Το έργο του Τομ Στόπαρντ «Ο Ρόζενκραντζ και ο Γκίλντενστερν είναι νεκροί» ανεβάζει η ομάδα του Στάθη Λιβαθινού, ένα από τα λίγα θεατρικά ανσάμπλ στην Αθήνα που τον ακολουθεί εδώ και χρόνια.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
«Αίθουσα Αναμονής. Humanity»: Ο Ένκε Φεζολλάρι μιλάει για μια παράσταση που αναδεικνύει την ομορφιά και τον εφιάλτη του ανθρώπινου είδους. 

Θέατρο / «Αίθουσα Αναμονής. Humanity»: Μια παράσταση για την ομορφιά και το σκοτάδι του ανθρώπινου είδους

Ο Ένκε Φεζολλάρι μιλά για την παράσταση που κινείται μεταξύ του mockumentary και του documentary, αφηγείται ιστορίες που συγκινούν και σοκάρουν, στιγμές επιτευγμάτων ή σκοτεινών σελίδων της ανθρωπότητας που ξετυλίγονται σε αίθουσες αναμονής.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Ο Τζων Φούλτζεϊμς επιστρέφει με Βάγκνερ

Όπερα / «Η Βαλκυρία σχετίζεται με τους κόσμους του Τόλκιν και της Ρόουλινγκ»: Ο Τζων Φούλτζεϊμς επιστρέφει στη Λυρική

Μετά τον τολμηρό «Ντον Τζιοβάνι», ο διακεκριμένος Βρετανός σκηνοθέτης περνάει στην απαιτητική «Βαλκυρία», το δεύτερο μέρος της επικής τετραλογίας «Το δαχτυλίδι των Νιμπελούνγκεν» του Ρίχαρντ Βάγκνερ που ανεβαίνει για πρώτη φορά από την Εθνική Λυρική Σκηνή.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ