«Ιχνευταί»: Το μόνο διασωθέν σατυρικό δράμα του Σοφοκλή ανεβαίνει στην Επίδαυρο

Το μόνο διασωθέν σατυρικό δράμα του Σοφοκλή, οι «Ιχνευταί», παρουσιάζεται στην Επίδαυρο σε σκηνοθεσία Μιχαήλ Μαρμαρινού Facebook Twitter
0

Από το ελάχιστο υλικό του αρχαϊκού σατυρικού δράματος που μας έχει διασωθεί, με την ανακάλυψη του μεγάλου αποσπάσματος των «Ιχνευτών» του Σοφοκλή (1912) έχουμε τουλάχιστον μια εικόνα πιο σαφή της ύστερης, ώριμης φάσης του είδους που εμπεριέχει και το τραγικό και το κωμικό, δημιουργώντας μια ιδιότυπη ατμόσφαιρα που δεν την έχουν τα άλλα δύο είδη, η κωμωδία και η τραγωδία.

Στους περίπου τετρακόσιους στίχους που έχουν σωθεί από το έργο περιγράφεται η διαδρομή των Σατύρων, στους οποίους έχει ανατεθεί από τον θεό Απόλλωνα να βρουν τα βόδια που του έκλεψε ο νεογέννητος Ερμής, που μόλις έξι ημερών δεν είχε απλώς ανδρωθεί αλλά διέπραξε την κλοπή των βοδιών και, σκοτώνοντας μια χελώνα, έφτιαξε με το καύκαλό της την πρώτη λύρα.

Οι Σάτυροι μαγεύονται όταν η Κυλλήνη τούς εξηγεί με ποιον τρόπο εφηύρε ο Ερμής τη λύρα και πώς του αρέσει να τραγουδά μ’ αυτήν, σκορπίζοντας θεία ηδονή. Όταν ανακαλύπτουν ότι αυτός είναι ο κλέφτης των βοδιών του Απόλλωνα, ο νεαρός Ερμής ομολογεί την πράξη του και κατευνάζει την οργή του Απόλλωνα χαρίζοντάς του τη λύρα του, αφού πρώτα τραγουδάει μ’ αυτήν.

Το έργο μάς χαρίζει τη μοναδική αφήγηση που διαθέτουμε σε δραματικό έργο για το πώς έφτασε η μουσική στ' αυτιά των ανθρώπων. Με ένα «ασύλληπτο κείμενο/μνημείο», σε μια ιστορική έμμετρη απόδοση.

Η πλοκή του έργου είναι συνταρακτική. Μπροστά στα μάτια μας εκτυλίσσεται η θεογονία της μουσικής, πώς γεννήθηκε, πώς ακούστηκε ο πρώτος της ήχος, που άρχισε να μαγεύει αυτιά των όντων που είναι οι Σάτυροι, γιατί οι άνθρωποι δεν τον είχαν ακούσει ακόμα. 

Ο σκηνοθέτης της παράστασης Μιχαήλ Μαρμαρινός μάς αφηγείται την περιπέτειά του με το έργο που περιέχει τη θεογονία της μουσικής, το σπάνιο δώρο στη ζωή των ανθρώπων.

Μιχαήλ Μαρμαρινός Facebook Twitter
Αυτό το πόνημα που υπάρχει για τους «Ιχνευτές» είναι κατά τη γνώμη μου ένα δεύτερο μνημείο γλώσσας. Φωτ.: Νίκος Μαλιακός
Αμαλία Μουτούση Facebook Twitter
Η Αμαλία Μουτούση στον ρόλο της Κυλλήνης. Φωτ.: Κωστής Φωκάς

«Τα περισσότερα πράγματα που γίνονται, κυρίως στην τέχνη, με έναν τρόπο οφείλονται στην τύχη, τη συγκυρία και την αναγκαιότητα ενός χώρου εσωτερικού για κάτι που δεν μπορεί κανείς να περιγράψει κάποιος, αλλά υπάρχει. 

Εν προκειμένω, ήμουν στη Ζήρια και εκεί υπάρχει το σπήλαιο του Ερμή, ο χώρος στον οποίο γεννήθηκε, σύμφωνα με τον μύθο. Ήξερα τον ύμνο στον Ερμή και ταυτόχρονα ήθελα να δω τους "Ιχνευτές", των οποίων σώζεται μεγάλο κομμάτι, αλλά λείπει και ένα εξίσου μεγάλο, μέχρι που έπεσα σε μια πολύ σοβαρή ανασκευή του ερειπίου, "σαν αρχαιολογική ανασκευή", από τον Καρλ Ρόμπερτς, έναν πολύ σπουδαίο Γερμανό φιλόλογο και αρχαιολόγο.  

Ταυτόχρονα, διάβασα μια ελληνική μετάφραση αυτού του πονήματος, του 1933, που έχει το αρχαίο κείμενο και δίπλα το έργο του Ρόμπερτς, έμμετρη μετάφραση από κάποιον Εμμανουήλ Δαυίδ, μια κατά τη γνώμη μου συγκλονιστική μετάφραση αυτής της εποχής κιόλας, την οποία διαβάζεις και δεν αλλάζεις λέξη. 

Αυτή η μετάφραση έφτασε στα χέρια μου με τη βοήθεια φίλων και συνεργατών από το Πανεπιστήμιο Πατρών που ασχολούνται με το αρχαίο δράμα. Αυτός ο άνθρωπος, ο Δαυίδ, ανήκε σε μια πολύ ιδιαίτερη φυλή που έχει εκλείψει σήμερα, των επιθεωρητών μέσης εκπαίδευσης. Αυτοί, ειδικά εκείνη την περίοδο, ήταν άνθρωποι εξαιρετικά μορφωμένοι και είχαν σπουδαία γνώση και της γλώσσας και της φιλολογίας.

Αυτό το πόνημα που υπάρχει για τους "Ιχνευτές" είναι κατά τη γνώμη μου ένα δεύτερο μνημείο γλώσσας. Όλα αυτά τα πράγματα ήρθαν στα χέρια μου, και μάλιστα με ένα κείμενο που δεν είναι καθόλου γνωστό στο ευρύ κοινό.

Στη συνέχεια, σε μια συζήτηση το πρότεινα στην Κατερίνα Ευαγγελάτου και της άρεσε η ιδέα να γίνει στην Επίδαυρο. Αυτή είναι η σειρά των συγκυριών και είμαστε εδώ σήμερα, να μιλάμε για τους "Ιχνευτές" του Σοφοκλή. Ένα σπάνιο κείμενο, ένα σπάνιο έργο και μια σπάνια δραματουργία, έτσι όπως την υπαινίσσεται και την υπόσχεται ο Σοφοκλής και την ανασκευάζει ο Γερμανός μελετητής. 

Πέρα από τη συγκλονιστική υπόθεση του έργου, καταρχάς το σατυρικό δράμα έχει κάποια χαρακτηριστικά. Θα τολμούσα να πω ότι είναι μια "ενοχική" προσφορά προς τον θεό του δράματος, τον Διόνυσο, γιατί από κει ξεκίνησε το δράμα, από κει κατάγεται. Μετά, στη διαδρομή, λίγο τον ξεχάσανε. Είναι σαν να γίνεται μια υπενθύμιση στο έργο, "παιδιά, ξεχάσαμε τον Διόνυσο". Η πλοκή του έργου είναι συνταρακτική. Μπροστά στα μάτια μας εκτυλίσσεται η θεογονία της μουσικής, πώς γεννήθηκε, πώς ακούστηκε ο πρώτος της ήχος, που άρχισε να μαγεύει αυτιά των όντων που είναι οι Σάτυροι, γιατί οι άνθρωποι δεν τον είχαν ακούσει ακόμα. 

Χάρης Φραγκούλης Facebook Twitter
Ο Χάρης Φραγκούλης ως Απόλλωνας. Φωτ.: Κωστής Φωκάς

Έπειτα, υπάρχει μια πλοκή που είναι προσχηματική, με τον ιδιοφυή τρόπο που μόνο ο Σοφοκλής μπορεί. Βλέπουμε κάποιον απελπισμένο να εμφανίζεται και να λέει τον πόνο του, ότι του έχουν κλέψει τα βόδια και ψάχνει όλη τη γη να τα βρει, και προσφέρει χρυσάφι, ένα χρυσό στεφάνι σε όποιον του τα βρει. Με το που ακούγεται η φράση "χρυσός στέφανος", βλέπουμε μια φιγούρα να εμφανίζεται και να λέει "Φοίβε" κι εκείνη τη στιγμή συνειδητοποιούμε ότι είναι ο θεός Απόλλωνας, που δεν έχει καμία σχέση ακόμα με τη μουσική – βόδια είχε, αλλά μέσα από αυτή την υπόσχεση δίνει όχι μόνο χρυσάφι αλλά και κάτι ακόμα, πέρα από αυτό, την ελευθερία. 

Με την υπόσχεση αυτή οι Σάτυροι αρχίζουν να ψάχνουν τα βόδια και τα ίχνη τούς οδηγούν σε μια σειρά ήχων που βγαίνουν από τη γη. Στο τέλος-τέλος αντιλαμβανόμαστε ότι αυτό που ακούνε παράγεται από τον Ερμή, ένα νόθο παιδί του Δία που γεννήθηκε εκεί και το φυλάει η Κυλλήνη στο ομώνυμο όρος ως τροφός του. Αυτό το ιδιοφυές παιδί έχει βρει τον τρόπο να παράγει ήχο: πήρε ένα ψόφιο ζώο και με μετατροπές το έκανε να βγάζει ήχο που και μόνο το άκουσμά του τρελαίνει. Επίσης, αυτό το παιδί αρχίζει να τραγουδάει και να χορεύει. 

Όλο αυτό συμβαίνει με το πρόσχημα του ψαξίματος των βοδιών. Δηλαδή άλλο ψάχνουν κι άλλο βρίσκουν, κάτι που συμβαίνει τόσο στη ζωή όσο και στη μεταφυσική των πραγμάτων· μπροστά στα μάτια μας συμβαίνει και η συνάντηση του νόθου παιδιού του Διός με τον Απόλλωνα, καθώς και η συμφωνία να κρατήσει ο Ερμής τα βόδια και ο Απόλλωνας να πάρει αυτό το όργανο, που τον μαγεύει. Αυτή είναι η πλοκή με την οποία γίνεται ο Απόλλωνας θεός της μουσικής που γεννιέται. Όταν ακούγεται αυτός ο ήχος, δεν έχουν ακόμα γλώσσα τα όντα, δεν υπάρχουν όροι, ονομάζουν τον ήχο "το πράμα", αυτό που κανείς άνθρωπος δεν είχε ακούσει πριν από αυτούς. 

Φυσικά, το θέμα αυτού του σατυρικού δράματος είναι η μουσική. Και, φυσικά, η ποίηση με την οποία είναι διατυπωμένο το θέμα είναι ένα κομμάτι που έχει σημασία να ειπωθεί και να ακουστεί, όπως αυτή η υπέροχη απάντηση στην ερώτηση "πώς αυτό το ψόφιο ζώο μπορεί να βγάλει αυτήν τη φωνή;": το "ζώο αυτό, άφωνο στη ζωή του, ψόφησε πρώτα κι ύστερα έβγαλε τη φωνή του".

Σταμάτης Κραουνάκης Facebook Twitter
Ο Σταμάτης Κραουνάκης υποδύεται τον Σιληνό. Φωτ.: Κωστής Φωκάς

Για μένα, σε αυτό το έργο δεν μπορείς να καταλάβεις τι συμβαίνει στην πραγματικότητα και τι στην υπερ-πραγματικότητα, δεν ξέρουμε τι συμβαίνει στο όνειρο του Απόλλωνα, γιατί τότε συμβαίνει και η χαραυγή της ανθρώπινης συνείδησης. Η συνείδηση είναι πολύ αθώα, είναι πολύ κοντά στη φύση, με ό,τι αυτό σημαίνει, οπότε λείπουν ορολογίες υπέρ της αθωότητας και αυτό σου δίνει να καταλάβεις λίγο τα φαινόμενα που ο σύγχρονος άνθρωπος λίγο ως πολύ θεωρεί δεδομένα. 

Είναι ένα στοίχημα που πρέπει να ξανακερδίζεται κάθε φορά, η αθωότητά μας απέναντι στα φαινόμενα που δίνουν νόημα στην ύπαρξη. Η μουσική δεν είναι κάτι χρήσιμο, είναι κάτι άυλο, τη μουσική δεν μπορείς να την ορίσεις με όρους οικονομίας ή τεχνοκρατικούς, την αναγκαιότητά της και την ένδεια με την απουσία της. Είναι ένα έργο για την επιφάνεια της μουσικής και πώς αυτή προσγειώνεται στα αυτιά μας για να είμαστε υπό την επιρροή της, ευτυχώς».

«Ιχνευταί» του Σοφοκλή

Αρχαίο θέατρο Επιδαύρου, 23-25 Ιουλίου

Ελεύθερη έμμετρη απόδοση (1933)

Σκηνοθεσία: Μιχαήλ Μαρμαρινός

Σκηνικά - Κοστούμια: Γιώργος Σαπουντζής

Μουσική: Billy Bultheel

Φωτισμοί: Ελευθερία Ντεκώ

Κίνηση - Χορογραφία: Τάσος Καραχάλιος

Διανομή: Χάρης Φραγκούλης (Απόλλων), Σταμάτης Κραουνάκης (Σιληνός), Αμαλία Μουτούση (Κυλλήνη), Steve Katona (Ερμής)

Χορός Σατύρων (με αλφαβητική σειρά): Λάμπρος Γραμματικός, Adrian Frieling, Αλεξάνδρα Καζάζου, Τάσος Καραχάλιος, Χρήστος Κραγιόπουλος, Άγγελος Νεράντζης, Ηλέκτρα Νικολούζου, Μάνος Πετράκης, Θεοδώρα Τζήμου, Ανδρομάχη Φουντουλίδου

Θέατρο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Φεστιβάλ Αθηνών 2021: Επαναλειτουργία της Πειραιώς 260 και 80 εκδηλώσεις

Πολιτισμός / Φεστιβάλ Αθηνών 2021: Επαναλειτουργία της Πειραιώς 260 και 80 εκδηλώσεις

Το πιο αισιόδοξο κομμάτι και το πιο ανακουφιστικό είναι η επαναλειτουργία της Πειραιώς 260, που παραδοσιακά φιλοξενεί τη σύγχρονη ελληνική παραγωγή και είναι το βασικό θερινό «σπίτι» χιλιάδων καλλιτεχνών - Δείτε αναλυτικά το πρόγραμμα του φετινού Φεστιβάλ Αθηνών & Επιδαύρου
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ακύλλας Καραζήσης

Θέατρο / Ακύλλας Καραζήσης: «Υπάρχει παντού ο Έλληνας άντρας που βλέπει τη γυναίκα σαν υποψήφιο θύμα»

Ο ηθοποιός και συν-σκηνοθέτης της παράστασης της Εναλλακτικής Σκηνής της Λυρικής, «Ο Κολοκοτρώνης ατενίζει το μέλλον. Γυναίκες προετοιμάζονται για την Επανάσταση. Κι εγώ κάτι θα σκέφτομαι», τοποθετείται με θάρρος σχετικά τον διαχωρισμό της θέσης του από τη στήριξη της υπουργού Πολιτισμού και μιλά για την κουλτούρα της ελευθερίας της άποψης.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Οσιέλ Γκουνεό: «Είμαι πρώτα χορευτής και μετά μαύρος»

Χορός / «Δεν βλέπω τον εαυτό μου ως έναν μαύρο χορευτή μπαλέτου αλλά ως έναν χορευτή καταρχάς»

Λίγο πριν εμφανιστεί ως Μπαζίλιο στον «Δον Κιχώτη» της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, ο κορυφαίος κουβανικής καταγωγής χορευτής Οσιέλ Γκουνεό –έχει λάβει πολλά βραβεία, έχει επίσης εμφανιστεί στο Θέατρο Μπολσόι της Μόσχας, στην Όπερα του Παρισιού, στο Λίνκολν Σέντερ της Νέας Υόρκης και στο Ελίζιουμ του Λονδίνου– μιλά για την προσωπική του πορεία στον χορό και τις εμπειρίες που αποκόμισε, ενώ δηλώνει λάτρης της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Σμαράγδα Καρύδη: «Ήθελα να είμαι η Βουγιουκλάκη και ο Ρέτσος μαζί»

Οι Αθηναίοι / Σμαράγδα Καρύδη: «Ήθελα να είμαι η Βουγιουκλάκη και ο Ρέτσος μαζί»

Ηθοποιός, σκηνοθέτις, ακατάτακτη και αγαπημένη του κοινού, η Σμαράγδα Καρύδη θυμάται πως ανέκαθεν ήθελε το σύμπαν, χωρίς να περιορίζεται. Στον απολογισμό της μέχρι τώρα πορείας της, ως η Αθηναία της εβδομάδας, καταλήγει πως, ούτως ή άλλως, «στο τέλος ανήκεις εκεί που μπορείς να φτάσεις», ενώ δηλώνει πως πάντα θα επιλέγει συνειδητά να συντάσσεται με τη χαρά.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Το ανάπηρο σώμα που αντιστέκεται

Θέατρο / Το ανάπηρο σώμα που αντιστέκεται

Πώς διαβάζουμε σήμερα τον «Γυάλινο Κόσμο» του Τενεσί Oυίλιαμς; Στην παράσταση του Θεάτρου Τέχνης ο Antonio Latella προσφέρει μια «άλλη» Λόρα που ορθώνει το ανάστημά της ενάντια στο κυρίαρχο αφήγημα περί επαγγελματικής ανέλιξης, πλουτισμού και γαμήλιας ευτυχίας.
ΛΟΥΙΖΑ ΑΡΚΟΥΜΑΝΕΑ
Παραστάσεις για κάθε γούστο που θα συγκινήσουν, θα διασκεδάσουν και θα προβληματίσουν

Θέατρο / Πού οφείλεται τόση δίψα για το θέατρο;

Το θέατρο εξακολουθεί να προκαλεί debates και ζωηρές συζητήσεις, παρά τις κρίσεις και τις οικονομικές περικοπές που έχει υποστεί, και φέτος ανεβαίνουν στην Αθήνα παραστάσεις για κάθε γούστο που θα συγκινήσουν, θα διασκεδάσουν και θα προβληματίσουν.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ανδρέας Κωνσταντίνου

Θέατρο / Ανδρέας Κωνσταντίνου: «Δεν μ' ενδιαφέρει τι υποστηρίζεις στο facebook, αλλά το πώς μιλάς σε έναν σερβιτόρο»

Ο ηθοποιός που έχει υποδυθεί τους πιο ετερόκλητους ήρωες και θα πρωταγωνιστήσει στην τηλεοπτική μεταφορά της «Μεγάλης Χίμαιρας» αισθάνεται ότι επιλέγει την τηλεόραση για να ικανοποιήσει την επιθυμία του για κάτι πιο «χειροποίητο» στο θέατρο.
ΜΑΤΟΥΛΑ ΚΟΥΣΤΕΝΗ
Ο Στρίντμπεργκ και η «Ορέστεια» προσγειώνονται στον κόσμο της Λένας Κιτσοπούλου

Θέατρο / Η Μαντώ, ο Αισχύλος και ο Στρίντμπεργκ προσγειώνονται στον κόσμο της Κιτσοπούλου

Στην πρόβα του νέου της έργου όλοι αναποδογυρίζουν, συντρίβονται, μοντάρονται, αλλάζουν μορφές και λένε λόγια άλλων και τραγούδια της καψούρας. Ποιος θα επικρατήσει στο τέλος;
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
«Η εποχή μας δεν ανέχεται το λάθος»

Οι Αθηναίοι / «Η εποχή μας δεν ανέχεται το λάθος»

Η ηθοποιός Ρουμπίνη Βασιλακοπούλου θυμάται τα χρόνια του Θεάτρου Τέχνης, το πείραμα και τις επιτυχίες του Χυτηρίου, περιγράφει τι σημαίνει γι' αυτή το θεατρικό σανίδι και συλλογίζεται πάνω στο πέρασμα του χρόνου.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Θωμάς Μοσχόπουλος

Θέατρο / «Άρχισα να βρίσκω αληθινή χαρά σε πράγματα για τα οποία πριν γκρίνιαζα»

Έπειτα από μια δύσκολη περίοδο, ο Θωμάς Μοσχόπουλος ανεβάζει τον δικό του «Γκοντό». Έχει επιλέξει μόνο νέους ηθοποιούς για το έργο, θέλει να διερευνήσει την επίδρασή του στους εφήβους, πραγματοποιώντας ανοιχτές πρόβες. Στο μεταξύ, κάνει μια πολύ ενδιαφέρουσα κουβέντα με την Αργυρώ Μποζώνη.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τι είναι για σένα το «Οξυγόνο»;

Θέατρο / Τι είναι για σένα το «Οξυγόνο»;

Ένα συναρπαστικό υβρίδιο θεάτρου, συναυλίας, πολιτικοκοινωνικού μανιφέστου και rave party, βασισμένο στο έργο του επικηρυγμένου στη Ρωσία δραματουργού Ιβάν Βιριπάγιεφ, ανεβαίνει στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης σε σκηνοθεσία Γιώργου Κουτλή και αποπειράται να δώσει απάντηση σε αυτό το υπαρξιακό ερώτημα.
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΙΑΚΟΣΑΒΒΑΣ
Υπάρχει το «για πάντα» σε μια σχέση;

The Review / Υπάρχει το «για πάντα» σε μια σχέση;

Ο Αλέξανδρος Διακοσάββας και ο δημοσιογράφος και κριτικός θεάτρου Γιώργος Βουδικλάρης μιλούν για την παράσταση «Ο Χορός των εραστών» της Στέγης, τα υπαρξιακά ερωτήματα που θέτει το κείμενο του Τιάγκο Ροντρίγκες και τη χαρά τού να ανακαλύπτεις το next best thing στην τέχνη.
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΙΑΚΟΣΑΒΒΑΣ
Φανί Αρντάν: «Σκυλάκι δεν είμαι, προτιμώ να παραμείνω λύκος»

Όπερα / Φανί Αρντάν: «Σκυλάκι δεν είμαι, προτιμώ να παραμείνω λύκος»

Πολυσχιδής και ανήσυχη, η Φανί Αρντάν δεν δίνει απλώς μια ωραία συνέντευξη αλλά ξαναζεί κομμάτια της ζωής και της καριέρας της, με αφορμή την όπερα «Αλέκο» του Σεργκέι Ραχμάνινοφ που σκηνοθετεί για την Εθνική Λυρική Σκηνή.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ