Γεννήθηκα και μεγάλωσα στο Salvador de Bahia de Todos os Santos, που κυριολεκτικά σημαίνει «Λυτρωτής του Κόλπου Όλων των Αγίων». Είμαι αυτό που εδώ λέτε διγενής: συγκεκριμένα, από Βραζιλιάνο πατέρα και Ελληνίδα μητέρα. Η τελευταία μεγάλωσε στη Μέσα Μάνη, σε ένα άνυδρο χωριό κοντά στο ακρωτήριο Ταίναρο, το νοτιότερο σημείο των Βαλκανίων. Κατά τη δεκαετία του εβδομήντα μετανάστευσε μαζί με τους τέσσερις αδερφούς της στη Νέα Υόρκη. Εκεί γνώρισε τον πατέρα μου, ευσταλή νέο των τροπικών, τον οποίο και ερωτεύθηκε σφόδρα. Παρά την αντίθετη γνώμη των τεσσάρων Μανιατών, που απειλούσαν ότι θα λιανίσουν τον μιγά σφετεριστή της μονάκριβης αδελφής τους, το ζεύγος κλέφτηκε και μετέβη, άρον-άρον, στο Salvador. Εκεί παντρεύτηκαν με ορθόδοξο γάμο. Δύο οι απαράβατοι όροι της Μανιάτισσας μάνας: να βαπτιστούν τα παιδιά της ορθόδοξοι χριστιανοί και να μάθουν άψογα ελληνικά. Ακολουθώντας τις οικογενειακές επιταγές, παρότι σπούδασα αρχικά Ανθρωπολογία στην Μπραζίλια, συνέχισα με σπουδές Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Το 2010 ολοκλήρωσα τη διατριβή μου στο Πανεπιστήμιο του São Paulo, υπό την επίβλεψη του διακεκριμένου νεοελληνιστή João Nikolau Politis da Silveira, δισέγγονου του Νικολάου Πολίτη, του πατέρα της ελληνικής λαογραφίας. Η έρευνά μου αφορούσε κοινά σημεία μεταξύ βραζιλιάνικης και νεοελληνικής προφορικής παράδοσης. Συγκεκριμένα, μελέτησα την πρακτική του αυτοσχεδιασμού στις Μανιάτισσες μοιρολογίστρες και στους repentistas, τους ποιητές/τραγουδιστές του Nordeste, της Βορειοανατολικής Βραζιλίας. Στην παρούσα φάση, εργάζομαι ως μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του São Paulo, στο τμήμα Νεοελληνικών Σπουδών.
— Πόσο εξοικειωμένος είναι ο κόσμος στην Ελλάδα με το queer performance; Πιστεύεις ότι θα μπορούσε να περάσει σε μεγάλο κοινό;
Τα τελευταία χρόνια, οι επισκέψεις μου στη χώρα σας τείνουν να είναι σποραδικές και σύντομες, οπότε, δυστυχώς, δεν έχω στενή επαφή με την καλλιτεχνική ζωή. Θέλω, όμως, να σταθώ στο επίθετο εξοικειωμένος που χρησιμοποιήσατε. Από τα ελάχιστα που γνωρίζω, το queer αντιστοιχεί σε ελληνικά επίθετα όπως λοξό, παράξενο, αλλόκοτο, ίσως ακόμη και ανοίκειο. Κατανοώ, λοιπόν, το queer ως ξενιστή, ως εισβολέα-μίασμα. Μας θέτει εκτός οικειότητας. Εκτός οίκου. Μας ξεσπιτώνει από την ασφάλεια-ασφυξία των labels. Δραπετεύει από κάθε ορισμό. Ας μην ξεχνάμε ότι το queer στα αγγλικά δεν είναι μόνο επίθετο αλλά και ρήμα, άρα όχι μόνο περιγραφή, μα γίγνεσθαι. Με ποιους όρους, λοιπόν, μπορεί κανείς ‒πόσο μάλλον το μεγάλο κοινό‒ να εξοικειωθεί με κάτι που δρα διαρκώς, προγραμματικά, στο κατώφλι; Και ακόμη, με τι τρόπους μπορούμε να το οικειοποιούμαστε κάθε φορά, προσωρινά έστω, αποφεύγοντας την εξημέρωση;
Με ενδιαφέρει η πραγματικότητα στον βαθμό που μου επιτρέπει να τη μασκαρεύω, και η πολιτική στην καρναβαλική της διάσταση. Κυριακή του Ασώτου και Εβδομάδα των Παθών ταυτόχρονα.
— Από πού αντλείς τα θέματά σου;
Ζήτω η προφορικότητα των πολλαπλών φωνών/σωμάτων/λόγων. Είμαι ωτακουστής.
— Σε ενδιαφέρει η πραγματικότητα; Η πολιτική;
Με ενδιαφέρει η πραγματικότητα στον βαθμό που μου επιτρέπει να τη μασκαρεύω, και η πολιτική στην καρναβαλική της διάσταση. Κυριακή του Ασώτου και Εβδομάδα των Παθών ταυτόχρονα.
— Τι σου δίνει έμπνευση;
Ο χρόνος.
— Πώς τα βλέπεις τα πράγματα;
Αυτήν τη στιγμή που μιλάμε, είμαι εξοργισμένος. Στη χώρα μου μόλις ψηφίστηκε η απομάκρυνση από το ύπατο αξίωμα της Προέδρου Dilma Rousseff, διαδόχου του Lula da Silva στην ηγεσία του Εργατικού Κόμματος και της βραζιλιάνικης κυβέρνησης, με την κατηγορία της διαφθοράς. Το γεγονός αυτό έχει σαφή πραξικοπηματικά χαρακτηριστικά. Υποκινείται από τις επιχειρηματικές ελίτ και τους ολιγάρχες των μίντια. Η εναλλακτική που αναμένει στη γωνία είναι παραπάνω από ζοφερή. Για να δώσω ένα σύντομο παράδειγμα, ο Eduardo Cunha, κεντρικός αντίπαλος της Rousseff και θριαμβευτής της χτεσινής ψηφοφορίας, είναι υπερσυντηρητικός ευαγγελιστής, που, πέραν του μένους του εναντίον του κοινωνικού κράτους, σκοπεύει επίσης να ποινικοποιήσει τις εκτρώσεις, ενώ έχει μάλιστα προτείνει νόμο κατά της «ετεροφοβίας» ως απάντηση στον αντίστοιχο νόμο κατά της ομοφοβίας.
— Τι προοπτικές έχει ένας νέος καλλιτέχνης στη σημερινή Ελλάδα;
Προοπτική: γραμμική ελπίδα του cinquecento που είναι ώρα να ξανασκεφτούμε. Άλλωστε, τι βουνοκορφές να ατενίσουμε; Το παρόν, όχι μόνο στην Ελλάδα, εκρήγνυται, σπασμένοι καθρέφτες σωρεύονται ο ένας μέσα στον άλλο.
— Μπορεί η τέχνη να αλλάξει κάτι στην κοινωνία; Την έχει, τελικά, ανάγκη την τέχνη το κοινό ή μήπως αφορά μόνο αυτόν που τη δημιουργεί;
Με εντυπωσιάζει που τολμάτε να μιλήσετε για αλλαγή. Από όσα μου μεταφέρουν, είχα την αίσθηση πως η συγκεκριμένη λέξη στη χώρα σας τελεί υπό πλήρη απαξίωση, καθώς γραμμένη με κεφαλαίο Α συνδέεται πλέον άρρηκτα με την ημερομηνία γέννησής μου, 35 χρόνια πριν (γέλια). Πάντως, τις ελάχιστες στιγμές που, ενώ βρισκόμαστε με κεφάλι σκυφτό, εμμονικά στραμμένο εκεί από όπου κάποτε ξερίζωσαν τον λώρο, ενώ βουλιάζουμε στα έντερα μέχρι να θρυμματιστεί ο αυχένας, επιφαίνεται πράξη που μας κάνει να στραφούμε απαλά κάπου αλλού. Η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα-παγίδα είναι καταφατική, ανακούφιση.
— Ποια είναι η πιο επείγουσα αλλαγή που πρέπει να γίνει στην ελληνική κοινωνία αυτήν τη στιγμή; Στους Έλληνες;
Επιμένετε, βλέπω, στην αλλαγή (χαμογελά). Ευχαριστώ για την ερώτηση αυτή. Βρίσκω πολύ ενδιαφέροντα τον διαχωρισμό που κάνετε μεταξύ ελληνικής κοινωνίας και «Ελλήνων». Δείχνει ότι σε πείσμα μιας κυρίαρχης ιδεολογίας θεωρείτε πως το ένα δεν ταυτίζεται με το άλλο, πως η ελληνική κοινωνία δεν μπορεί να αναχθεί στο σύνολο των κατόχων ενός συγκεκριμένου διαβατηρίου. Τουναντίον, μπορεί και πρέπει να συμπεριλάβει όλες αυτές και όλους αυτούς που τείνουν να θεωρούνται «ξένα σώματα» ως προς τον «κορμό της», αν όχι δυνάμει μιασματικά. Είναι αλήθεια ότι οι τεκτονικές πλάκες κάτω από το έδαφός σας τρίβονται συχνά. Ας μη φοβάστε όμως το ρήγμα, δεν είναι μόνο βάραθρο αλλά και μεταμόρφωση, νέα εστία. Παρότι δεν γνωρίζω την κατάσταση σε βάθος, θεωρώ πως εκεί υπάρχει ένα κλειδί. Με άλλα λόγια, η μόλυνση, όπως την εννοώ, συνιστά παράδειγμα, βασιλική οδό της ανάμειξης. Στους τροπικούς αυτό το ξέρουμε καλά ‒ χωρίς να εξιδανικεύω, αναφέρθηκα άλλωστε προ ολίγου στην απελπιστική επικαιρότητα, είμαστε ο καρπός μιας miscigenação αιώνων, μια κοινωνία-melting pot. Ίσως πολλά μπορούν να κερδηθούν εάν, αντί του ουσιαστικού Έλληνας-ίδα, μετατοπιστείτε λίγο προς το επίθετο ελληνικός-ή-ό. Να τείνετε προς την Ελλάδα, αντί να τη θεωρείτε δεδομένο, δοσμένο κτήμα. Άλλωστε, ως και ο νομπελίστας σας το επισήμαινε: Ο Ρωμανός ο Μελωδός, αποκαλούμενος και Πίνδαρος της εκκλησιαστικής ποίησης, ήταν Ελληνοσύρος Μάγος. Γεννήθηκε στην Έμμεσα, τη σήμερα ισοπεδωμένη από τις βόμβες πόλη Χομς.
— Τι σου δίνει ελπίδα;
Το «The Hope Six Demolition Project» της PJ Harvey. Μόλιςκυκλοφόρησε!
— Δύναμη;
Το τραγούδιτης Maria Bethânia, «Quando eu morrer voltarei para buscar os instantes que não vivi junto do mar». Σε γρήγορη μετάφραση, «όταν πεθάνω, θα επιστρέψω για να ψάξω τις στιγμές που δεν έζησα παρέα με τη θάλασσα».
— Τι σε κάνει να φοβάσαι πολύ;
Το επόμενο βιβλίο του Paulo Coelho. Και, εννοείται, ο Ντόναλντ Τραμπ.
— Στο Sound Acts τι θα παρουσιάσεις;
Το ερευνητικό πρόγραμμα του Πανεπιστημίου του São Paulo στο οποίο εργάζομαι. Η μελέτη μας αφορά ένα ανέκδοτο χειρόγραφο του Νικολάου Πολίτη που ήλθε στο φως πριν από πέντε μόλις χρόνια. Το χειρόγραφο αυτό εμπεριέχει είκοσι τέσσερα δημοτικά τραγούδια, τα οποία, παρότι είχαν καταγραφεί από τον Μεσσήνιο λαογράφο, είχαν παραμείνει στην αφάνεια ‒ διόλου τυχαίο. Στο σύνολό τους τα εν λόγω τραγούδια εγείρουν ζητήματα ποικίλων μορφών ομοερωτικής επιθυμίας. Σκιαγραφούν το φύλο και τη σεξουαλικότητα όχι ως υπερβατικές, παγιωμένες ουσίες, αλλά ως διαδικασίες επιτελεστικές (performative), ανοιχτές στη ρευστότητα (gender-fluid) και σε πρωτεϊκής υφής μεταμορφώσεις. Χωρίς, βεβαίως, οι κοινωνικές επιταγές να αγνοούνται – αντιθέτως, υπογραμμίζεται η αδυνατότητα ριζοσπαστικών υποκειμένων διαφόρων ειδών όχι μόνο να βιώσουν την επιθυμία τους αλλά ακόμη και να καταστούν άξια πένθους.
— Γιατί να έρθουμε να σε δούμε;
Επιτρέψτε μου μια κορόνα για το τέλος. Να έρθετε για να ακούσετε τραγούδια γονικής, γαιώδους ομορφιάς. Ναι, λοξοδρόμησαν, αναμείχθηκαν με τον κόσμο ολόκληρο. Παλιννόστησαν όμως, κυπαρισσάκια μου ψηλά, στην αυλή των παππούδων. Ελάτε να τα καμαρώσετε. Ελάτε να τα τραγουδήσουμε όλοι μαζί. Ελάτε γιατί θα αξιωθείτε λόγο διγενή: contemporary queer θεωρία και ελληνική λαογραφία του 19ου αιώνα συνευρίσκονται σε ανίερο γάμο. Ελάτε να βιώσετε μες στο πετσί σας το αυθεντικά ελληνικό δίπολο ηδονής και οδύνης. Ελάτε να γνωρίσετε την πρώτη εθνική μας ανθολογία, αφήστε το ταπεινό τέκνο της διασποράς να χρησιμοποιήσει, έστω μια φορά, το μας ‒πώς λέμε για παράδειγμα «πάλι δικά μας θα ’ναι»‒,την πρώτη εθνική μας ανθολογία queer μοιρολογιού. Πουστιάς και ολολυγμού, από τα κόκαλα βγαλμένου.
Η περφόρμανς του NicephorHerrantes«Pustia & Ololygmos» θα παρουσιαστεί στο Sound Acts (Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων, Κύπρου 91Α & Σικίνου 35Α, Κυψέλη / Athens Museum of Queer Arts, Εριγόνης 3, 2ος όροφος, Κάτω Πετράλωνα) την Πέμπτη 5 Μαΐου, στις 20:15. Το φεστιβάλ διαρκεί από τις 5 ως τις 8/5. Το πρόγραμμα υπάρχει στο www.soundacts.com/programme.html. Με ελεύθερη είσοδο.
