Ο ρευστός, πάμφωτος κόσμος του Κωνσταντίνου Παρθένη Facebook Twitter
Μαθητές του θα υπάρξουν ο Τσαρούχης, ο Εγγονόπουλος, ο Τέτσης, ενώ άλλοι, όπως ο Μόραλης και ο Καπράλος, θα φοβηθούν την αυστηρότητά του και θα αλλάξουν δάσκαλο. Ο Τσαρούχης σημειώνει: «Έδωσε στη ζωγραφική μας κάτι μεγάλο: την πειθαρχία στον "τόνο" και στη "σύνθεση"».

Ο ρευστός, πάμφωτος κόσμος του Κωνσταντίνου Παρθένη

1

O Κωνσταντίνος Παρθένης (1878-1967) είναι κατά πολλούς ο σημαντικότερος Έλληνας ζωγράφος του 20ού αιώνα. Ο γλύπτης Γιώργος Ζογγολόπουλος έχει γράψει γι' αυτόν: «Θεωρούσαμε τον Παρθένη στήριγμα της μοντέρνας τέχνης στην Ελλάδα».

Γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου από πατέρα Έλληνα και μητέρα Ιταλίδα. Το 1895 πηγαίνει στη Βιέννη και φοιτά στην Ακαδημία Καλών Τεχνών, δίπλα στον Βαυαρό συμβολιστή ζωγράφο και θεοσοφιστή φιλόσοφο, Καρλ Ντίφενμπαχ. Συμμετέχει ενεργά στο κίνημα της βιεννέζικης Sezession, καλλιτεχνικής ομάδας με προεξάρχοντα τον Γκούσταφ Κλιμτ, η οποία σύμφωνα με τη διακήρυξη του Χέρμαν Μπαρ στον κατάλογο της πρώτης έκθεσης της ομάδας αποτελούσε μία «μάχη για την πρόοδο των σύγχρονων καλλιτεχνών ενάντια στα γεράκια που αυτοαποκαλούνται καλλιτέχνες αλλά έχουν εμπορικό συμφέρον να παρακωλύουν την άνθιση της τέχνης» και πραγματοποιεί την πρώτη έκθεση έργων του το 1899.

Το 1903 επιστρέφει στην Αθήνα με αφορμή τη Διεθνή Έκθεση Αθηνών και βραβεύεται με το αργυρό μετάλλιο. Ταξιδεύει στη Μακεδονία, την Κωνσταντινούπολη και τον Πόρο, ζωγραφίζοντας ιμπρεσιονιστικά τοπία και πορτρέτα. Αγιογραφεί τον Άγιο Γεώργιο στον Πόρο, συνδυάζοντας τη βυζαντινή παράδοση με τη δυτική τέχνη. Στο νησί γνωρίζεται με την Ιουλία Βαλσαμάκη, κόρη πολιτικού, και την παντρεύεται στο Αργοστόλι το 1909.

Αν και οι μαθητές του τον θαύμαζαν, οι περισσότεροι καθηγητές της Σχολής Καλών Τεχνών τον πολεμούσαν, με αποτέλεσμα αρχικά την περιθωριοποίησή του και στο τέλος την παραίτησή του το 1947.

Μετά τον γάμο το ζευγάρι εγκαθίσταται στο Παρίσι, στη Μονμάρτρη, όπου ο ζωγράφος έρχεται σε επαφή με τα μετα-ιμπρεσιονιστικά και πρωτοποριακά ρεύματα της εποχής και εξοικειώνεται με το έργο του Σεζάν, του Πικάσο και άλλων, διαμορφώνοντας το ώριμο ύφος του. Παίρνει μέρος σε ομαδικές εκθέσεις, βραβεύεται για τον πρώτο του «Ευαγγελισμό» το 1911 και την ίδια χρονιά επιστρέφει μόνιμα στην Ελλάδα, ύστερα από επιθυμία της συζύγου του.

Πηγαίνουν στην Κέρκυρα, όπου θα γεννηθούν τα δυο τους παιδιά, ο Νίκος και η Σοφία. Ζουν μια κοσμοπολίτικη ζωή, συνομιλούν μεταξύ τους στα ιταλικά, ο ζωγράφος υπογράφει τα έργα του στα γαλλικά και έχει επαφές με τη βασιλική οικογένεια. Ο Παρθένης αρχίζει να ενδιαφέρεται για τη βυζαντινή τέχνη, η οποία επιδρά στις μορφές των έργων του και στη χρωματική του παλέτα.

Ο ρευστός, πάμφωτος κόσμος του Κωνσταντίνου Παρθένη Facebook Twitter
Τα αγαθά της συγκοινωνίας, 1920 - 1925, Λάδι και μολύβι σε καμβά, 34,8 x 69,3 εκ., Κληροδοσία αντί Φόρου Κληρονομίας Νικολάου Παρθένη, Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου

Το 1917 μετοικούν στην Αθήνα και ο Παρθένης αποκτά την ελληνική ιθαγένεια. Την ίδια χρονιά ο Βενιζέλος και το κόμμα των Φιλελευθέρων καταλαμβάνουν την εξουσία. Μαζί με τους Νικόλαο Λύτρα, Κωνσταντίνο Μαλέα, Θεόφραστο Τριανταφυλλίδη και άλλους νεωτεριστές ζωγράφους ιδρύουν την ομάδα «Τέχνη» με σκοπό να ανατρέψουν τον κυρίαρχο, συντηρητικό ακαδημαϊσμό. Στην πρώτη έκθεση της ομάδας ο Βενιζέλος δηλώνει ότι η Εθνική Πινακοθήκη οφείλει να αγοράσει τον «Ευαγγελισμό», άποψη η οποία βρίσκει αντίθετο τον συντηρητικό διευθυντή της, Γιώργο Ιακωβίδη.

Το 1918 αναλαμβάνει την αγιογράφηση του Αγίου Αλεξάνδρου στο Παλαιό Φάληρο και το 1920 πραγματοποιεί μια μνημειώδη αναδρομική έκθεση στο Ζάππειο, με περισσότερα από 240 έργα. Την ίδια χρονιά ο Βενιζέλος του απονέμει, σε τελετή στην Ακαδημία, το Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών για τον «Ευαγγελισμό», το οποίο του δόθηκε, όπως είχε καταγγελθεί, «κλειστοίς όμμασι παμψηφεί». Το έργο του «Αιών Περικλέους - Αιών Βενιζέλου» ήταν, κυρίως, αυτό που με την απλουστευτική του αλληγορία προκάλεσε την έντονα κομματικοποιημένη αντιμετώπιση του Παρθένη.

Κατά τη διάρκεια της απονομής ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου θα πει: «Ένας καλλιτέχνης εσωτερικός. Είναι ένας ποιητής και ανήκει εις το λυρικόν ρεύμα του αιώνος αυτού που λέγεται συμβολισμός, ρεύμα το οποίον συνέχεται με το λυρικόν ρεύμα των πριμιτίφ και με άλλες ανοίξεις της ανθρώπινης ψυχής εις την ιστορίαν της τέχνης. Είναι ένας ιδεαλιστής. Ιδεαλισμός, για να πάρω τον απλούν ορισμόν ενός φιλοσόφου, είναι η παρά-στασις των αντικειμένων επί του ψυχικού τύπου του ανθρώπου, επί των γεγονότων της συνειδήσεως. Αυτός είναι ο Παρθένης».

Το 1923 οι συντηρητικοί καθηγητές της Σχολής Καλών Τεχνών καταψηφίζουν την υποψηφιότητα του Παρθένη για την έδρα της ζωγραφικής, η οποία του δίνεται το 1929, μετά την επανεκλογή Βενιζέλου. Μαθητές του θα υπάρξουν ο Τσαρούχης, ο Εγγονόπουλος, ο Τέτσης, ενώ άλλοι, όπως ο Μόραλης και ο Καπράλος, θα φοβηθούν την αυστηρότητά του και θα αλλάξουν δάσκαλο. Ο Τσαρούχης σημειώνει: «Έδωσε στη ζωγραφική μας κάτι μεγάλο: την πειθαρχία στον "τόνο" και στη "σύνθεση"».

Ο ρευστός, πάμφωτος κόσμος του Κωνσταντίνου Παρθένη Facebook Twitter
Petiteéglisede Céphalonie, Το μικρό εκκλησάκι της Κεφαλονιάς, 1920 - 1927, Λάδι και μολύβι σε μουσαμά, 115,2 x 130,6 εκ., Κληροδοσία αντί Φόρου Κληρονομίας Νικολάου Παρθένη, Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου

Αν και οι μαθητές του τον θαύμαζαν, οι περισσότεροι καθηγητές της Σχολής τον πολεμούσαν, με αποτέλεσμα αρχικά την περιθωριοποίησή του και στο τέλος την παραίτησή του το 1947. Οι αντίπαλοί του θα καταφέρουν να αποτρέψουν τη βράβευσή του στην Πανελλήνια Έκθεση το 1947 για το έργο του «Αποθέωση του Αθανάσιου Διάκου», γεγονός που τον οδηγεί σε πλήρη απομόνωση, μέχρι το θάνατό του.

Θα προηγηθεί η συμμετοχή του, με επιτυχία, στην Biennale της Βενετίας το 1938 –μαζί με τα έργα του γλύπτη Μιχάλη Τόμπρου και του χαράκτη Άγγελου Θεοδωρόπουλου– υπό την προστασία του Ιωάννη Μεταξά, του οποίου είχε φιλοτεχνήσει και πορτρέτο. Δεν θα πρέπει ωστόσο να εξαχθούν συμπεράσματα για τις πολιτικές αντιλήψεις του ζωγράφου, μια και ο Μεταξάς υποστήριζε τους πρωτοπόρους καλλιτέχνες, παρά τις αντιδράσεις των συντηρητικών ακαδημαϊκών κύκλων. Άλλωστε, ο ελληνοκεντρισμός του Παρθένη δεν θα μπορούσε να τον αφήσει ασυγκίνητο.

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του υπήρξαν ιδιαίτερα δύσκολα. Το σπίτι του στη Ροβέρτου Γκάλι, απέναντι από την Ακρόπολη, που είχε σχεδιάσει σύμφωνα με τις αρχές του Bauhaus και γνώρισε μεγάλες δόξες, αποφασίστηκε να κατεδαφιστεί κατά τη διάρκεια της ανάπλασης της περιοχής. Τα σχέδια ματαιώθηκαν όταν ο ζωγράφος απείλησε να αυτοπυρποληθεί μαζί με τα έργα του και το σπίτι γκρεμίστηκε τελικά μετά τον θάνατό του. Πέθανε το 1967, έχοντας μείνει παράλυτος και ενώ τα παιδιά του αντιδικούσαν για την κηδεμονία του.

Τα ώριμα έργα του χαρακτηρίζονται από πιο εγκεφαλικά σχήματα και το χρώμα λιγοστεύει, ενώ η τονική κλίματα περιορίζεται. Ο λυρικός και γαλήνιος κόσμος του ξεθωριάζει και ο καλλιτέχνης επιλέγει το «υψηλό» από το ωραίο. Ο Παρθένης προτείνει μια ιδεατή Ελλάδα και κατατάσσεται στους διαμορφωτές της Γενιάς του '30». Οι ολύμπιοι θεοί, οι βυζαντινοί άγιοι και οι ήρωες της Επανάστασης συνυπάρχουν σε έναν υπερβατικό χώρο. Τα ώριμα έργα του μοιάζουν με «θεοφάνειες».

Ο Παρθένης, παρότι ομόφωνα αναγνωρίζεται ως πρωτοπόρος, εξακολουθεί να παραμένει τυλιγμένος με ένα πέπλο μυστηρίου. Η σιωπή του συχνά ταυτίστηκε με την παράνοια, με αποτέλεσμα την αμηχανία των ιστορικών απέναντί του. Ο μαθητής του Νίκος Εγγονόπουλος γράφει: «Ο Παρθένης ήταν ένας άνθρωπος υψηλόφρων, ευθύς, άτεγκτος και ανεπηρέαστος στον δρόμο της αρετής, μεγάλης καλλιέργειας, αφάνταστου ψυχικού πλούτου και μεγαλείου, κομψότατος, απέραντα καλός, ένας αληθινός αριστοκράτης του πνεύματος και της ζωής».

Ο ρευστός, πάμφωτος κόσμος του Κωνσταντίνου Παρθένη Facebook Twitter
Θέατρο Ηρώδου Αττικού, 1930 - 1938, Λάδι σε καμβά, 47,3 x 70,3 εκ., Δωρεά Σοφίας Παρθένη, Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου
Ο ρευστός, πάμφωτος κόσμος του Κωνσταντίνου Παρθένη Facebook Twitter
Ο Ευαγγελισμός, 1910 – 1911, Λάδι και στοιχεία φύλλου χρυσού σε καμβά επικολλημένο σε ξύλο, η ιδιόχειρη αφιέρωση με μελάνι, 43,2 x 41,8 εκ., Κληροδότημα Αριστοβούλης Β. Λοπρέστη, Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου
Ο ρευστός, πάμφωτος κόσμος του Κωνσταντίνου Παρθένη Facebook Twitter
Μάχη του Ηρακλή με τις Αμαζόνες, 1921 - 1927, Λάδι σε καμβά, 116 x 130,6 εκ., Δωρεά Σοφίας Παρθένη, Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου
Ο ρευστός, πάμφωτος κόσμος του Κωνσταντίνου Παρθένη Facebook Twitter
Ο ρευστός, πάμφωτος κόσμος του Κωνσταντίνου Παρθένη Facebook Twitter
Ο ρευστός, πάμφωτος κόσμος του Κωνσταντίνου Παρθένη Facebook Twitter
Ο ρευστός, πάμφωτος κόσμος του Κωνσταντίνου Παρθένη Facebook Twitter
Ο ρευστός, πάμφωτος κόσμος του Κωνσταντίνου Παρθένη Facebook Twitter
Ο ρευστός, πάμφωτος κόσμος του Κωνσταντίνου Παρθένη Facebook Twitter
Ευαγγελισμός, 1918 - 1919, Λάδι και φύλλα χρυσού σε καμβά, 60 x 40,3 εκ., Δωρεά Μπέρτας Αθανασίου Ζωγράφου, Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου

ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΑΥΤΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΣΤΙΣ 10.5.2018

Εικαστικά
1

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Η καθημερινή ζωή μου με τον Τσαρούχη. Από τον Γιώργο Ορφανό.

Πρόσωπα / Η καθημερινή ζωή μου με τον Τσαρούχη. Από τον Γιώργο Ορφανό.

28 χρόνια μετά το θάνατό του, ο μεγάλος δάσκαλος παραμένει ένα γοητευτικό αίνιγμα. Σε αυτήν την σπάνια, αποκλειστική μαρτυρία που μας επέδωσε το 2000 ο πιστός φίλος και μαθητής του, Γιώργος Ορφανός, σκιαγραφεί με χαρισματική ενάργεια την καθημερινή του ζωή δίπλα στον μεγάλο στοχαστή και καλλιτέχνη

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ο ζωοπλάστης γλύπτης Ευριπίδης Βαβούρης (1911-1987) 

Εικαστικά / Ευριπίδης Βαβούρης: Πέρα από το «Λαγωνικό» της Φωκίωνος Νέγρη

Ο δημιουργός του γνωστού αγάλματος της Κυψέλης υπήρξε ένας στοχαστικός γλύπτης της Αθήνας με αξιόλογη πορεία, που απέδιδε πειστικά και με μεγάλη ευαισθησία τα κατοικίδια ζώα. Μια επίσκεψη στο ατελιέ του, που έχει διατηρηθεί σε άψογη κατάσταση, αποτέλεσε το ερέθισμα για να τον ανακαλύψουμε και να τον επανεκτιμήσουμε. 
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Ένας Ιούνιος γεμάτος τέχνη: 28 εκθέσεις που αξίζει να δείτε

Εικαστικά / Ένας Ιούνιος γεμάτος τέχνη: 28 εκθέσεις που αξίζει να δείτε

Μια σειρά από εκθέσεις σημαντικών καλλιτεχνών χαρακτηρίζουν την έναρξη του καλοκαιριού. Από τα Plásmata 3 της Στεγης έως την αναδρομική έκθεση του Takis κι από τη Marlene Dumas έως την Charline von Heyl.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Μαρλέν

Εικαστικά / Marlene Dumas: «Η τέχνη είναι πάντοτε μια πράξη εναντίον της βίας»

Η κορυφαία Νοτιοαφρικανή ζωγράφος παρουσιάζει την πρώτη ατομική της έκθεση στην Ελλάδα, στην οποία τα έργα της διαλέγονται με αρχαιότητες από τις μόνιμες συλλογές του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Πρόδρομος Τσιαβός: «Στην παρουσία μας στον δημόσιο χώρο ο στόχος μας δεν είναι απλά να κάνουμε μια έκθεση αλλά να ακούσουμε, να συζητήσουμε, να αφήσουμε κάτι πίσω μας»

Plāsmata 3 / Πρόδρομος Τσιαβός: «Στόχος μας δεν είναι απλά να κάνουμε μια έκθεση, αλλά να αφήσουμε κάτι πίσω μας»

Ο επικεφαλής Ψηφιακής Ανάπτυξης και Καινοτομίας του Ιδρύματος Ωνάση μιλά με υπόκρουση τα ασταμάτητα τιτιβίσματα των πουλιών που έρχονται από τα σκιερά δέντρα του Πεδίου του Άρεως.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Η Ραλλού Μάνου, ο Γρηγόρης Σεμιτέκολο και η Ναυσικά Πάστρα σε μια συνάντηση με τη σύγχρονη τέχνη σε ένα εργοστάσιο στον Πειραιά

Εικαστικά / Η Ραλλού Μάνου, ο Γρηγόρης Σεμιτέκολο και η Ναυσικά Πάστρα «συνομιλούν» με τη σύγχρονη τέχνη

Οι τρεις Έλληνες πρωτοπόροι καλλιτέχνες που στιγμάτισαν την ελληνική δημιουργία, σε μια απρόσμενη διαγενεακή συνάντηση με τη Sagg Napoli και τον Mungo Thomson, σε ένα εργοστάσιο στον Πειραιά.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
PLASMATA 3 TOPIC

Plāsmata 3 / Plāsmata 3: «Ο πιο σύντομος δρόμος είναι πάντα ο λιγότερο ενδιαφέρων»

Η Αφροδίτη Παναγιωτάκου, καλλιτεχνική διευθύντρια του Ιδρύματος Ωνάση, επιμελείται μαζί με την ομάδα της Στέγης μια έντυπη «ξενάγηση» στην έκθεση «Plāsmata 3: We’ve met before, haven’t we?», που παρουσιάζεται στο Πεδίον του Άρεως.
THE LIFO TEAM
O Jean Tinguely σατίριζε την εξάρτησή μας από την τεχνολογία πολύ πριν το AI

Εικαστικά / O Jean Tinguely σατίριζε την εξάρτησή μας από την τεχνολογία πολύ πριν το AI

Τα παράξενα μηχανικά γλυπτά του πρωτοποριακού καλλιτέχνη –του οποίου φέτος γιορτάζονται τα 100 χρόνια από τη γέννησή του με εκθέσεις σε όλο τον κόσμο– αποτελούν ένα σαρδόνιο σχόλιο και για τη σύγχρονη κοινωνία.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
2ο κομμάτι Αφροδίτη

Onassis Stegi / Ξενάγηση στα Plāsmata: Κεφάλαιο 2

«Μας αρέσει η παρέκκλιση και η απόκλιση. Στη ζωή, γενικά. Στους ανθρώπους. Και στην τέχνη. Και εδώ. Από τον Ροδώνα στη Γαρδένια, από τις Αριές στο θέατρο Αλίκη. Οι σπείρες έχουν φτιαχτεί για να τις περπατήσεις και τα παρτέρια για να σταθείς».
ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΟΥ
Αφροδίτη 5.

Onassis Stegi / Ξενάγηση στα Plāsmata: Κεφάλαιο 5

«Και έχεις τόσα να πεις με τα έργα που θα συναντήσεις. Σαν τα ταξίδια. Τα αληθινά ταξίδια, όχι αυτά που κάνεις για δουλειά. Τα άλλα. Εκείνα που κάνεις με παρέα και πιάνετε κουβέντα με αγνώστους χωρίς βιασύνη. Εκείνα που παίρνεις τον χρόνο σου για να χορτάσεις τις λεπτομέρειες».
ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΟΥ