O πατέρας μου o Νίκος Εγγονόπουλος Facebook Twitter
Ο Νίκος Εγγονόπουλος με την κόρη του Ερριέττη στο ξενοδοχείο Auberge

O πατέρας μου o Νίκος Εγγονόπουλος

1

Συνάντησα την Ερριέττη Εγγονοπούλου στην εκδήλωση του λογοτεχνικού περιοδικού «Ποιητική», όπου στο πλαίσιο του δεύτερου αφιερώματος στον υπερρεαλισμό εκείνη και ο ποιητής Χάρης Βλαβιανός, διευθυντής του περιοδικού, διάβασαν ανέκδοτα κείμενα του πατέρα της, υπερρεαλιστή ζωγράφου και ποιητή Νίκου Εγγονόπουλου. Ο ιστορικός Λεωνίδας Εμπειρίκος, κάτοχος και διαχειριστής του αρχείου του πατέρα του, ποιητή Ανδρέα Εμπειρίκου, καθόταν πλάι της. Στην προηγούμενη «Ποιητική» (τεύχος 17), στο πρώτο αφιέρωμα στον υπερρεαλισμό, είχαν παρουσιαστεί ανέκδοτα κείμενα και φωτογραφίες του Ανδρέα Εμπειρίκου, ενώ επιπλέον ανέκδοτα κείμενα του Εμπειρίκου και σημαντικές μελέτες πάνω στους Νικόλα Κάλας, Οδυσσέα Ελύτη και Νάνο Βαλαωρίτη δημοσιεύτηκαν στο τρέχον 18ο τεύχος. Ο Χάρης Βλαβιανός διάβασε την ανέκδοτη μετάφραση ποιήματος του Ντε Κίρικο από τον Εγγονόπουλο, η οποία πρόκειται να δημοσιευτεί στην επόμενη «Ποιητική» (19ο τεύχος).


Η πρώτη εμφάνιση της Ερριέττης Εγγονοπούλου δίπλα στον Λεωνίδα Εμπειρίκο μού έφερε στον νου τη φιλία των δύο ποιητών που με το έργο τους ταρακούνησαν τα μεσοπολεμικά στεγανά των νεοελληνικών γραμμάτων. Ο Ανδρέας Εμπειρίκος, στο κείμενό του με τίτλο «Νικόλαος Εγγονόπουλος ή Το θαύμα του Ελμπασάν και του Βοσπόρου», είχε εκφράσει τον θαυμασμό, την αγάπη και τη στήριξη στον καλλιτέχνη φίλο του, γράφοντας: «Ιδού πάντα το πάθος ή passion εν εγρηγόρσει. Ακοίμητο, σφαδάζον και φλεγόμενον, φωτίζει τον χώρον τον συναισθηματικόν όπου πλάθονται και εξελίσσονται –τονίζω ότι εξελίσσονται− οι εικόνες (τα λεγόμενα, νομίζω, θέματα από τους τεχνοκρίτας) που αποτελούν την ατομική και αυθεντική μυθολογία μιας κοχλαζούσης βιώσεως εντατικής, απόλυτα δικής του». Όπως σημειώνει η Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου στον τόμο «Εισαγωγή στην ποίηση του Εγγονόπουλου - Επιλογή κριτικών κειμένων» (εκδόσεις ΠΕΚ 2008), ο Εμπειρίκος διακήρυσσε τη ρομαντική αισθητική, την αυθεντικότητα και το «πάθος εν γρηγόρσει», στοιχεία υπερρεαλιστικά που ασφαλώς διέθετε ο Εγγονόπουλος, αλλά αναδεικνύονταν για πρώτη φορά.
Η Ερριέττη μου μίλησε για την αίσθηση του να είσαι παιδί ενός τόσο ευφυή και δημιουργικού ανθρώπου, καθώς και για την απόφασή της να δώσει ανέκδοτο υλικό στη δημοσιότητα. Επίσης με ενημέρωσε για την επερχόμενη, αφιερωματική έκθεση του Εγγονόπουλου στο Μουσείο Γουλανδρή της Άνδρου το καλοκαίρι.

O πατέρας μου o Νίκος Εγγονόπουλος Facebook Twitter
Νico hora ruit, 1939. Ιδιωτική συλλογή

Το ανέκδοτο αρχείο του Νίκου Εγγονόπουλου στη δημοσιότητα

«Έζησα πιο κοντά στον πατέρα μου όταν πλέον είχε πάρει σύνταξη και βρισκόταν περισσότερες ώρες στο σπίτι. Με άφηνε να μπαίνω στο ατελιέ του όποτε ήθελα. Δεν μου μιλούσε για τη δουλειά του, αλλά είχε μια αμεσότητα στον λόγο του προς εμένα. Ήταν ένας άνθρωπος που ήξερε πώς να μιλήσει σε ένα μικρό παιδί. Μπορούσε να μπει στον κόσμο μου και να μου προκαλέσει το ενδιαφέρον. Όταν πέθανε, το 1985, εκείνος ήταν 78 και εγώ 24. Όσο ήταν εν ζωή δακτυλογραφούσε όλα τα γραπτά του. Μετά θάνατον βρέθηκε και ένα γραπτό μισό δακτυλογραφημένο, μισό χειρόγραφο. Έδωσα τα ανέκδοτα κείμενα του πατέρα μου στον Σταύρο Πετσόπουλο των εκδόσεων Άγρα να τα διαχειριστεί. Είναι 4-5 μεταφράσεις μικρών κειμένων και κάποια πεζά που έχουν βρεθεί. Αντιμετώπιζα πάντοτε τα προσωπικά αντικείμενα του πατέρα μου με αιδώ, αλλά διαπίστωσα ότι τώρα το ενδιαφέρον για τον υπερρεαλισμό αναβιώνει. Η επαναστατικότητα που αντιπροσώπευε αυτό το καλλιτεχνικό κίνημα στην εποχή του σημαίνει κάτι για κάποιους ανθρώπους. Αυτό αποφάσισα ότι δεν πρέπει να χαθεί. Ένας καλλιτέχνης με τέτοια ρηξικέλευθη παρουσία σαν του πατέρα μου σπανίζει στη δική μας εποχή».

O πατέρας μου o Νίκος Εγγονόπουλος Facebook Twitter
Λέανδρος, 1964. Ιδιωτική συλλογή

Η εγγονή του Εγγονόπουλου Ελεωνόρα

«Ονόμασα την κόρη μου Ελεωνόρα με "ωμέγα", όχι Ελεονώρα με "όμικρον", καθώς υπάρχουν δύο ποιήματα του πατέρα μου με τίτλο το όνομα αυτό, το καθένα με διαφορετική ορθογραφία (Νίκου Εγγονόπουλου «Ποιήματα», εκδόσεις Ίκαρος 2007, πρώτη έκδοση 1977). Ο γιος μου πήρε το όνομα του πατέρα μου, Νίκος. Ο πατέρας μου έλεγε πάντα ότι ο καλύτερός του φίλος ήταν ο Ανδρέας Εμπειρίκος. Είχαν σύμπνοια σε πολλά πράγματα και έναν τρόπο επικοινωνίας δικό τους. Δεν είχα δει ποτέ τον Εμπειρίκο όταν ήμουν μικρή, ίσως γιατί μέναμε στον πρώτο, ενώ το ατελιέ του πατέρα μου, όπου συναντιόντουσαν, βρισκόταν στον δεύτερο. Ούτε τον Λεωνίδα είχα γνωρίσει. Έτυχε όμως, όταν η Ελεωνόρα ήταν πολύ μικρή, να παίζει στη Δεξαμενή και εκεί, ανάμεσα στα παιδάκια, να ξεχωρίσει και ν' αποκτήσει έναν γκαρδιακό φίλο, τον Ανδρέα. Ήταν ο εγγονός Εμπειρίκος και συμπτωματικά καλύτερη φίλη του έγινε η εγγονή Εγγονοπούλου!»

O πατέρας μου o Νίκος Εγγονόπουλος Facebook Twitter
Αδελαΐς, η (μεγάλη) Ιέρεια του φετιχισμού, 1977. Ιδιωτική συλλογή

Η αφιερωματική έκθεση του Νίκου Εγγονόπουλου στην Άνδρο

«Το 2007, με αφορμή το έτος Νίκου Εγγονόπουλου, είχε γίνει μια μεγάλη αναδρομική έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη για τα 100 χρόνια από τη γέννησή του (1907). Το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή ετοιμάζει για το καλοκαίρι του 2017 (25 Ιουνίου-1 Οκτωβρίου) μια αφιερωματική έκθεση στην Άνδρο με 110 ζωγραφικά έργα και επιλεγμένα ποιήματα. Επιμελήτρια της έκθεσης είναι η Μαρία Κουτσομάλλη-Moreau. Στις 25 Ιουνίου, ημέρα των εγκαινίων, θα μιλήσουν στο Δημοτικό Θέατρο της Άνδρου οι Νάσος Βαγενάς, καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών-ποιητής, Σωτήρης Σόρογκας, ομότιμος καθηγητής Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου-ζωγράφος, Θανάσης Χατζόπουλος, ποιητής-ψυχαναλυτής. Πιστεύω ότι ο πατέρας μου ταύτισε τη ζωή του με την τέχνη. Με ευφάνταστη ευρηματικότητα, με επινοητική δεξιότητα και λογιότητα, με πνευματική επάρκεια και ψυχικό σθένος υπερέβη συμβατικούς περιορισμούς και δεσμεύσεις, βιώνοντας την ελευθερία που του πρόσφερε η υπερρεαλιστική διαλεκτική. Αυτό σκοπεύει να αναδείξει και η μεγάλη αυτή έκθεση στην Άνδρο».

O πατέρας μου o Νίκος Εγγονόπουλος Facebook Twitter
Αυτοπροσωπογραφία στη Βενετία, 1954. Ιδιωτική συλλογή
Εικαστικά
1

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Έκθεση αφισών στην Ύδρα μιας Ελλάδας ανόθευτης και ταπεινής

Εικαστικά / Πώς διαφήμιζε η Ελλάδα τον εαυτό της στο εξωτερικό από το ’30 έως το ’60;

Μια σειρά αφισών του ΕΟΤ, σε μια έκθεση που φιλοξενείται στην οικία Λαζάρου Κουντουριώτη, αποκαλύπτει τις πρώτες απόπειρες και τα αρχικά βήματα του ελληνικού τουρισμού, με την υπογραφή σημαντικών Ελλήνων καλλιτεχνών.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Νίκος Τρανός: «Η τέχνη είναι ένα πολύ αποτελεσματικό αντικαταθλιπτικό» 

Εικαστικά / Νίκος Τρανός: «Η τέχνη είναι ένα πολύ αποτελεσματικό αντικαταθλιπτικό» 

Έχει βοσκήσει πρόβατα, έχει πουλήσει κουλούρια και έχει δουλέψει στην οικοδομή, μέχρι που αποφάσισε ότι το μόνο που ήθελε να γίνει είναι καλλιτέχνης. Τελικά, εξελίχθηκε σε έναν από τους κορυφαίους και διεθνώς αναγνωρισμένους Έλληνες δημιουργούς. Ο πρώην πρύτανης της ΑΣΚΤ είναι άνθρωπος από σπάνια πάστα.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
«Οι πρώτοι ομοφυλόφιλοι» και η γέννηση μιας νέας ταυτότητας

Εικαστικά / «Οι πρώτοι ομοφυλόφιλοι» και η γέννηση μιας νέας ταυτότητας

Μια μεγάλη έκθεση στο Σικάγο εξετάζει την γκέι ταυτότητα ως ιστορικό φαινόμενο μέσα από 300 έργα που δημιουργήθηκαν κυρίως στην περίοδο μεταξύ του 1869, όταν δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά η λέξη «ομοφυλόφιλος», και του 1939
THE LIFO TEAM
Η Χίλμα αφ Κλιντ έβρισκε γαλήνη ζωγραφίζοντας λουλούδια

Εικαστικά / Η Χίλμα αφ Κλιντ έβρισκε γαλήνη ζωγραφίζοντας λουλούδια

Σε μια σειρά έργων που παρουσιάζει το θαύμα της ανθοφορίας των λουλουδιών και των φυτών, μια από τις πιο αξιοσέβαστες καλλιτέχνιδες της Σουηδίας στρέφεται σε έναν κόσμο ομορφιάς, γαλήνης και ισορροπίας για να αποκαλύψει αλήθειες για την ανθρώπινη κατάσταση.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Το «Πλέγμα των Κυκλάδων» και μια έκθεση που μας ταξιδεύει στις διαχρονικές του συνδέσεις

Εικαστικά / Το «Πλέγμα των Κυκλάδων» και μια έκθεση για τις διαχρονικές του συνδέσεις

Μπορεί η σύγχρονη τέχνη να συνομιλήσει δημιουργικά με την αρχαία πολιτιστική κληρονομιά; Στην ΕΦΑ Κυκλάδων πίστεψαν στο «στοίχημα» και έτσι προέκυψε μια έκθεση με ξεχωριστό ενδιαφέρον στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ίου.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Από τον Περικλή Βυζάντιο και τον Jean Tinguely μέχρι τον Robert McCabe

Εικαστικά / «Νήματα επιλογής»: Μια αθηναϊκή έκθεση δένει φωνές και γενιές

Μια ομαδική έκθεση στην Αίθουσα Τέχνης Αθηνών, με έργα των Περικλή Βυζάντιου, Robert McCabe και Jean Tinguely, μεταξύ άλλων, φέρνει σε διάλογο Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες διαφορετικών αναφορών.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο «Ένοικος» του Παντελή Μάκκα: Μια γιορταστική βιντεοεγκατάσταση

Εικαστικά / Ο «Ένοικος» του Παντελή Μάκκα: Μια γιορταστική βιντεοεγκατάσταση

Μια ρετροσπεκτίβα δεκαπέντε χρόνων η οποία αποτελείται από έναν καταιγισμό εικόνων που δημιούργησε με την κάμερά του ο γνωστός video artist για μια σειρά σημαντικών παραστάσεων, οι οποίες παρουσιάζονται αποδεσμευμένες από τη θεατρική τους υπόσταση.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Ξεκινάει το Back to Athens 2025

Εικαστικά / Back to Athens: Ο ετήσιος εικαστικός θεσμός επιστρέφει στο Μέγαρο Ησαΐα

Με κεντρική θεματική «Η διαίρεση της ζωής», το Back to Athens 2025 παρουσιάζει 30 εκθέσεις, εγκαταστάσεις, performance και προβολές από καλλιτέχνες και επιμελητές από την Ελλάδα και το εξωτερικό.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Takis: Αρχαϊκός καλλιτέχνης, προφήτης, μάντης, μάγος. Σίγουρα μοναδικός

Εικαστικά / Takis: Αρχαϊκός καλλιτέχνης, προφήτης, μάντης, μάγος. Σίγουρα μοναδικός

Με μια μεγάλη έκθεση σε δύο μέρη, στην Αθήνα και στην Άνδρο, το Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή γιορτάζει τα εκατό χρόνια του Takis, μίας από τις σημαντικότερες σημαντικότερες προσωπικότητες της ελληνικής αλλά και της παγκόσμιας εικαστικής σκηνής.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Μια νέα τοιχογραφία με τη ζωή των σεξεργατριών σε έναν δρόμο του Μεταξουργείου

Εικαστικά / Μια νέα τοιχογραφία για την αόρατη ζωή των σεξεργατριών στην οδό Ιάσωνος

Η διεθνής εικαστικός Paulina Olowska δημιουργεί μια τοιχογραφία στον πεζόδρομο του Μεταξουργείου για τις γυναίκες και γειτόνισσές της με τις οποίες καλημερίζεται και πίνει καφέ.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο ζωοπλάστης γλύπτης Ευριπίδης Βαβούρης (1911-1987) 

Εικαστικά / Ευριπίδης Βαβούρης: Πέρα από το «Λαγωνικό» της Φωκίωνος Νέγρη

Ο δημιουργός του γνωστού αγάλματος της Κυψέλης υπήρξε ένας στοχαστικός γλύπτης της Αθήνας με αξιόλογη πορεία, που απέδιδε πειστικά και με μεγάλη ευαισθησία τα κατοικίδια ζώα. Μια επίσκεψη στο ατελιέ του, που έχει διατηρηθεί σε άψογη κατάσταση, αποτέλεσε το ερέθισμα για να τον ανακαλύψουμε και να τον επανεκτιμήσουμε. 
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ