Μουσείο Μπενάκη: Σπάνια εκθέματα από τη μεγάλη έκθεση για τη Μικρασιατική Καταστροφή

Μουσείο Μπενάκη: Σπάνια εκθέματα από τη μεγάλη έκθεση για τη Μικρασιατική Καταστροφή Facebook Twitter
Ο θίασος της ελληνικής οπερέτας του Ιωάννη Παπαϊωάννου. Ένωσις Σμυρναίων. Στο πίσω μέρος σχέδια χαλιών. Κέντρο Σπουδής και Ανάδειξης Μικρασιατικού Πολιτισμού (ΚΕΜΙΠΟ) του δήμου Νέας Ιωνίας Αττικής.
0

Η γόνιμη περίοδος της πολυπολιτισμικότητας και έπειτα ο τραγικός Σεπτέμβρης του 1922: η υποχώρηση του ελληνικού στρατού, η Μεγάλη Ιδέα που χάθηκε μαζί με τη Σμύρνη, οι σπαρακτικές αφηγήσεις των αμάχων, το τραύμα του ξεριζωμού και η νοσταλγία για τις χαμένες πατρίδες. Οι πρώτες μέρες στην Ελλάδα, σκληρές και μαρτυρικές: αυτοσχέδιοι καταυλισμοί, δημόσια κτίρια και σχολεία που μετατράπηκαν σε νοσοκομεία, άνθρωποι και ευκατάστατες οικογένειες που βρέθηκαν, από τη μια μέρα στην άλλη, στον δρόμο.

Φέτος διανύουμε ένα έτος συναισθηματικά φορτισμένο λόγω των 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Τιμώντας αυτήν την επέτειο, το Μουσείο Μπενάκη και το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών ζωντανεύουν το χρονικό της ιστορικής περιόδου μέσα από την έκθεση «Μικρά Ασία: Λάμψη - Καταστροφή - Ξεριζωμός - Δημιουργία».

Η ακμή του ελληνισμού πριν από τους διωγμούς, η δραματικής περίοδος 1919-1923 και η εγκατάσταση και ενσωμάτωση των προσφύγων στην Ελλάδα θα ζωντανέψουν μέσα από περισσότερα από 1.100 εκθέματα και πάνω από 500 φωτογραφίες. Η έκθεση παρουσιάζεται στο Μουσείο Μπενάκη στην οδό Πειραιώς 138, άνοιξε για το κοινό την Πέμπτη 15 Σεπτεμβρίου 2022 και θα διαρκέσει έως την Κυριακή 12 Φεβρουαρίου 2023.

Σκοπός της έκθεσης είναι να προσφέρει μια πλήρη ιστοριογραφική αφήγηση. Όση ώρα περπατώ ανάμεσα στα εκθέματα, αισθάνομαι σαν να κρατώ ένα νήμα το οποίο με οδηγεί, μέσα από ένα σπάνιο αρχειακό υλικό και σημαντικά τεκμήρια, σε γνωστές αλλά και αθέατες όψεις του ελληνισμού της Μικράς Ασίας.

Την επιμέλεια της έκθεσης και των δύο εκδόσεων που τη συνοδεύουν έχει η ιστορικός τέχνης Εβίτα Αράπογλου, σε στενή συνεργασία με τον διευθυντή του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών και ακαδημαϊκό Πασχάλη Κιτρομηλίδη, και τους ερευνητές του Κέντρου, τον επιστημονικό διευθυντή του Μουσείου Μπενάκη, Γιώργη Μαγγίνη, τους επιμελητές του μουσείου καθώς και πολλούς ακόμη επιστημονικούς συνεργάτες.

Εργαστήριο Κεντήματος της Αρμένικης Γενικής Φιλανθρωπικής Ένωσης Facebook Twitter
Το Εργαστήριο Κεντήματος της Αρμένικης Γενικής Φιλανθρωπικής Ένωσης στη Νέα Κοκκινιά. Armenian General Benevolent Union (AGBU), Αρχείο εικόνας: Γιώργος Α. Βεράνης

Όλα ήταν σχεδόν έτοιμα όταν επισκέφθηκα τους χώρους του μουσείου. Εκεί με περίμενε η κ. Αράπογλου για να με ξεναγήσει σε διάφορα γεγονότα-σταθμούς που σημάδεψαν την ιστορία του ελληνισμού. Το ταξίδι ξεκινά ως μια βιωματική εμπειρία, αφού ο επισκέπτης, με τη βοήθεια της τεχνολογίας, βρίσκεται πάνω σε ένα πλοίο έτοιμος για αποβίβαση στην προκυμαία της Σμύρνης.

«Η πρώτη ενότητα επικεντρώνεται στη λάμψη του ελληνισμού της Μικράς Ασίας· ξεκινά από την Ιωνία και τα δυτικά παράλια και προχωρά στην Καππαδοκία και τις νότιες επαρχίες. Έπειτα συνεχίζει διασχίζοντας τον Πόντο, για να επιστρέψει προς δυσμάς, γύρω από την Κωνσταντινούπολη και να καταλήξει στην Ανατολική Θράκη. Όπως θα δείτε, έχουμε δώσει ιδιαίτερη έμφαση στα προσωπικά κειμήλια αλλά και στα δάνεια από δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές, ενώ η συγκέντρωσή τους από τόσες διαφορετικές πηγές ήταν ένα εγχείρημα δύσκολο και σύνθετο», λέει η κ. κ. Αράπογλου.

Την εποχή της ακμής διαδέχεται η περίοδος των διωγμών, του τέλους του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου και των συνθηκών, η περίοδος της ελληνικής απόβασης και της μικρασιατικής εκστρατείας, η Καταστροφή του 1922, καθώς και η έξοδος των προσφύγων. Η τρίτη και τελευταία ενότητα της έκθεσης εστιάζει στην εγκατάσταση και στην ενσωμάτωση των εκπατρισμένων στην Ελλάδα, καθώς και στην επίδραση που η παρουσία τους είχε σε πολλούς τομείς της ελληνικής κοινωνίας. Τέλος, τμήμα του επιλόγου της έκθεσης είναι αφιερωμένο στην ίδρυση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών το 1930 από τη Μέλπω και τον Οκτάβιο Μερλιέ.

έπαυλη Facebook Twitter
Η έπαυλη της οικογένειας Καπαγιαννίδη στην εξοχική περιοχή της Τραπεζούντας, στον λόφο Σοούκ Σου (Κρυονέρι), 1909. Ιδιωτική συλλογή Θέμη Κ. Καπαγιαννίδη

Σκοπός της έκθεσης είναι να προσφέρει μια πλήρη ιστοριογραφική αφήγηση. Όση ώρα περπατώ ανάμεσα στα εκθέματα, αισθάνομαι σαν να κρατώ ένα νήμα το οποίο με οδηγεί, μέσα από ένα σπάνιο αρχειακό υλικό και σημαντικά τεκμήρια, σε γνωστές αλλά και αθέατες όψεις του ελληνισμού της Μικράς Ασίας.

«Στόχος μας είναι ο επισκέπτης να θυμηθεί, να μάθει και να αναστοχαστεί, γι’ αυτό, όπως είδατε, τομείς όπως η παιδεία, η οικονομία, η πολιτική, η κοινωνία και ο ρόλος της Εκκλησίας εντάσσονται στον κύριο άξονα της έκθεσης», επισημαίνει η κ. Αράπογλου, η οποία έχει ρίζες στη Μικρά Ασία από την πλευρά της γιαγιάς της, που ήρθε στην Ελλάδα το 1922 μαζί με τον παππού της, τον οποίο δεν γνώρισε ποτέ. «Η γενιά εκείνη προτιμούσε τη σιωπή. Δύσκολα μιλούσαν για όλα όσα έζησαν. Όταν ο επισκέπτης φτάσει στο τέλος της έκθεσης, θα δει πρόσωπα της τέταρτης γενιάς να εξιστορούν τις δικές τους μνήμες αλλά και όλα όσα τους συνδέουν με τους προγόνους τους», προσθέτει.

Πράγματι, το χρονικό της έκθεσης περιγράφεται μέσα από έργα τέχνης, εικόνες, εκκλησιαστικά, πολεμικά και προσωπικά κειμήλια, ενδυμασίες, κοσμήματα, χειροτεχνήματα, χάρτες, φωτογραφίες, αρχειακό και κινηματογραφικό υλικό, εφημερίδες, επιστολές, κάρτες και πολλά άλλα τεκμήρια. Αποσπάσματα από προσωπικές μαρτυρίες συμπληρώνουν την αφήγηση, ζωντανεύοντας τις εικόνες και τα αντικείμενα.

Σημείωμα Facebook Twitter
Σημείωμα με υπογραφή του γενικού διευθυντή του υπουργείου Περιθάλψεως Νίκου Καζαντζάκη σχετικά με την οργάνωση αποστολής περίθαλψης και αποκατάστασης των προσφύγων σε Μικρά Ασία, Θράκη και Πόντο, 3 Ιουνίου 1919. Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) - Κεντρική Υπηρεσία, Αρχείο Πολιτικού Γραφείου Πρωθυπουργού, Φάκ. 431
κεραμικο Facebook Twitter
Ένα από τα πολλά κεραμικά που κατασκεύασε η Άννα Μελά-Παπαδοπούλου, τα οποία πωλούνταν για την οικονομική ενίσχυση των τραυματιών του μικρασιατικού μετώπου. Μουσείο Μπενάκη, Δωρεά: Λευτέρης και Λιλή Βενιζέλου

«Κάθε τμήμα της συγκεκριμένης έκθεσης και κάθε προθήκη θα μπορούσε να αποτελέσει την αφορμή για μια ξεχωριστή παρουσίαση, αλλά πιστεύουμε πως καταφέραμε να πλαισιώσουμε τη διήγηση της έκθεσης με αρκετά και αντιπροσωπευτικά τεκμήρια», υποστηρίζει η κ. Αράπογλου και τονίζει ότι παρά τις δυσκολίες της πανδημίας (η έκθεση προετοιμάζεται εδώ και τέσσερα χρόνια), η ανταπόκριση όλων στην πρόσκληση συμμετοχής και συνεργασίας ήταν άκρως συγκινητική.

739
Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Αναμφίβολα, πρόκειται για μια έκθεση που λειτουργεί ως ένα χρήσιμο εκπαιδευτικό εργαλείο και φέρνει στο φως τις κομβικές στιγμές που διαμόρφωσαν την ελληνική κοινωνία όπως τη γνωρίζουμε σήμερα.

Mέσω του πλούσιου εκθεσιακού υλικού ρίχνεται φως σε όλα όσα προηγήθηκαν, στην εθνική τραγωδία της Μικρασιατικής Καταστροφής και στα γεγονότα που ακολούθησαν. Μια συγκινητική περιήγηση σε εποχές ακμής και καταστροφής, σε τραυματικές εμπειρίες και προσωπικές μαρτυρίες, σε τόπους, πρόσωπα και γεγονότα που εμπλουτίζουν και συνθέτουν την τοιχογραφία των εκατό χρόνων της μικρασιατικής μνήμης.

Φεύγοντας, το βλέμμα μου στέκεται στα λόγια μιας μαρτυρίας του στρατιώτη Χρήστου Καραγιάννη: «Αποβιβάστηκα και πάτησα το πόδι μου σε ελληνικό χώμα. Στην αποβάθρα λίγοι ήταν οι άνδρες, πολλές περισσότερες οι γυναίκες. Μητέρες που μας κοίταζαν έναν-έναν για να δουν μήπως είχαν έρθει τα παιδιά τους. Όλες έκλαιγαν, όλες ρωτούσαν “μήπως, λεβέντη μου, γνώρισες κατά τύχη τον γιο μου, που ονομάζεται έτσι;”. Η απάντηση όλων και η απάντηση η δική μου ήταν πάντα η ίδια, μονότονη: “Έρχομαι. Έρχονται όλοι”».

Καθηγητές του Κολλεγίου Ανατόλια Facebook Twitter
Καθηγητές του Κολλεγίου Ανατόλια στη Μερζιφούντα του Πόντου, 1914. Οι εννέα που σημειώνονται με «Χ» δολοφονήθηκαν κατά τη διάρκεια των διωγμών. Αρχείο Κολλεγίου Ανατόλια
Διάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων Facebook Twitter
Δημήτρης Βασιλείου (1920-1997), «Διάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων» (1919) – Αίθουσα του Ωρολογίου στο Υπουργείο Εξωτερικών της Γαλλίας (Quai d’Orsay). Ελαιογραφία. Συλλογή Εθνικού Ιστορικού Μουσείου, 6037
Ανταλλαγή αιχμαλώτων Facebook Twitter
Ανταλλαγή αιχμαλώτων. Συγγενείς ζητούν πληροφορίες από τους επαναπατρισθέντες Έλληνες αιχμαλώτους στο Τελωνείο του Πειραιά, 1923. Φωτογραφία: Josef Hepp. Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ), Φωτογραφικό Αρχείο
 Δημητρός Καραμπάτης Facebook Twitter
Ο πρωταθλητής του Πανιωνίου Γυμναστικού Συλλόγου Σμύρνης Δημητρός Καραμπάτης στην Ακρόπολη, 1927. Φωτογραφία: Nelly’s. Μουσείο Μπενάκη / Φωτογραφικά Αρχεία
Τσανακκαλιώτικο αλογοκανατάκι Facebook Twitter
Τσανακκαλιώτικο αλογοκανατάκι με πλούσιο διάκοσμο και ελληνικές σημαίες. Ιδιωτική συλλογ
Μάννα του Στρατιώτου Facebook Twitter
Φωτογραφία της Άννας Μελά-Παπαδοπούλου, γνωστής ως «Μάννας του Στρατιώτου» με ιδιόχειρη αφιέρωση στον Πλαστήρα, 4/4/1923, Μουσείο Μπενάκη.
Εικόνα του Αγίου Γεωργίου Facebook Twitter
Εικόνα του Αγίου Γεωργίου, που θεωρείται θαυματουργή, από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Βουνού, Αλάγια, 17ος αι. Ιερά Μητρόπολις Νέας Ιωνίας, Φιλαδελφείας, Ηρακλείου και Χαλκηδόνος

«Μικρά Ασία: Λάμψη - Καταστροφή - Ξεριζωμός - Δημιουργία»
Μουσείο Μπενάκη, Πειραιώς 138
15/9/22 - 12/2/23
Υπό την Αιγίδα της Α.Ε. της Προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Εικαστικά
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ένας μνημειώδης φτερωτός ταύρος στο Μουσείο Ακρόπολης

Εικαστικά / Ένας μνημειώδης φτερωτός ταύρος στο Μουσείο Ακρόπολης

Με το έργο του στον εξωτερικό χώρο του μουσείου ο Michael Rakowitz συνομιλεί με τα έργα της κλασικής αρχαιότητας και υπενθυμίζει τα μάταια ταξίδια ανθρώπων και πολιτιστικών αγαθών που «ξεσπιτώνονται».
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Η Συλλογή Λέοναρντ Λόντερ θα δώσει το φιλί της ζωής στην αγορά της τέχνης;

Εικαστικά / Η Συλλογή Λέοναρντ Λόντερ θα δώσει το φιλί της ζωής στην αγορά της τέχνης;

Με πυρήνα της συλλογής του Λόντερ ένα από τα διασημότερα έργα του Κλιμτ, που εκτιμάται ότι η πώλησή του θα ξεπεράσει τα 150 εκατομμύρια δολάρια, η βραδιά της δημοπρασίας στον οίκο Sotheby’s φιλοδοξεί να προσελκύσει ξανά τους μεγάλους συλλέκτες. 
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τζένη Μαρκέτου

Οι Αθηναίοι / Τζένη Μαρκέτου: «Οι καλλιτέχνες δεν έχουμε ανακαλύψει τον τροχό»

Στην Αμερική έμαθε πως η τέχνη είναι κοινωνική υπόθεση, πως ο κόσμος δεν εξαντλείται στις γκαλερί. Η πρώτη της παρέμβαση σε δημόσιο χώρο, που προκάλεσε αντιδράσεις, της δίδαξε ότι ένα έργο οφείλει να μοιάζει σαν να υπήρχε πάντα εκεί. Με τη νέα της εγκατάσταση στο Μέγαρο Μουσικής μάς υπενθυμίζει ότι δεν είμαστε οι πρωταγωνιστές της φύσης.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο Σεπτέμβρης της Art Athina 2025

Εικαστικά / Art Athina 2025: Το τώρα και το μετά της σύγχρονης τέχνης

Ζωγραφική, γλυπτική, φωτογραφία, ψηφιακή τέχνη: Το ανάγλυφο του παγκόσμιου εικαστικού χάρτη έτσι όπως διαμορφώνεται μέσα από την ελληνική και ξένη παραγωγή, και αναδεικνύεται στην ετήσια φουάρ που πραγματοποιείται ξανά στο Ζάππειο.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Ο Ανδρέας Αγγελιδάκης πέταξε τον Πλάτωνα σε ένα escape room για την Μπιενάλε

Εικαστικά / Ο Ανδρέας Αγγελιδάκης μετατρέπει το σπήλαιο του Πλάτωνα σε escape room

Με τo «Δωμάτιο Απόδρασης», μια εγκατάσταση ερευνητική και παιγνιώδη, βασισμένη στην ιδέα της φιλοσοφίας και την παραίσθηση του ψηφιακού κόσμου, θα μας εκπροσωπήσει στην 61η Μπιενάλε Βενετίας ο καταξιωμένος εικαστικός και αρχιτέκτονας.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο συναρπαστικός εξπρεσιονισμός του Ζορζ Ρουό 

Εικαστικά / Ζορζ Ρουό: Ο μεγάλος λησμονημένος του εξπρεσιονισμού

Ο Γάλλος ζωγράφος και χαράκτης συνδέθηκε με τα κινήματα της μοντέρνας τέχνης στις αρχές του 20ού αιώνα αλλά ξεχάστηκε μετά τον θάνατό του. Μια έκθεση με σημαντικά του έργα τον επαναφέρει στο προσκήνιο.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
«ΤΕΧΝΗ – ΔΙΑΓΩΝΙΟΣ»: Η διαρκής συμβολή των δύο ομάδων στην ανεπανάληπτη πολιτισμική κίνηση της Θεσσαλονίκης

Εικαστικά / «Διαγώνιος» και «Τέχνη»: Πρόσφεραν παιδεία στη Θεσσαλονίκη. Τώρα συναντιούνται ξανά σε μια έκθεση

Η «Διαγώνιος» του Ντίνου Χριστιανόπουλου και η Καλλιτεχνική Εταιρεία «Τέχνη» επιστρέφουν στο προσκήνιο μέσα από ένα αφιέρωμα στο Τελλόγλειο Ίδρυμα, που αναδεικνύει δύο ιστορικές ομάδες της πνευματικής ζωής της Θεσσαλονίκης.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Η «λίστα Τραμπ» και τα «απαράδεκτα έργα τέχνης» οδηγούν σε μια άλλη Αμερική

Εικαστικά / Tο μένος του Τραμπ για το Smithsonian: Λογοκρισία, ρατσισμός, λίστες με «απαράδεκτα» έργα

Με στόχο το μεγαλύτερο συγκρότημα μουσείων και ερευνητικών κέντρων στον κόσμο, ο Τραμπ επιχειρεί να ασκήσει έλεγχο και λογοκρισία σε έργα τέχνης και στο περιεχόμενο εκθέσεων, κατηγορώντας το Smithsonian ως «woke» και απειλώντας με περικοπές της χρηματοδότησής του.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Το σπίτι-μουσείο της Πολίν Καρπίδα βγάζει τους θησαυρούς του στο σφυρί (μέχρι κεραίας)

Εικαστικά / Το σπίτι-μουσείο της Πολίν Καρπίδα βγάζει τους θησαυρούς του στο σφυρί (μέχρι κεραίας)

Μια από τις πιο εξέχουσες συλλέκτριες στην Ευρώπη, η οποία έχει αφήσει το αποτύπωμά της και στην Ύδρα, αποφάσισε να πουλήσει τη συλλογή σουρεαλιστικής και μεταπολεμικής τέχνης που στεγάζει στο σπίτι της στο Λονδίνο -τη μεγαλύτερη αυτού του είδους- σε μια δημοπρασία-ορόσημο.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Χάρις Επαμεινώνδα: Η γλώσσα μου δεν είναι οι λέξεις

Εικαστικά / Χάρις Επαμεινώνδα: «Η γλώσσα μου δεν είναι οι λέξεις»

Η βραβευμένη με Αργυρό Λέοντα Κύπρια εικαστικός συνθέτει έναν κόσμο θραυσμάτων, αποκομμάτων της εσωτερικότητας, με ελλειπτικές εικόνες, τον οποίο μας προκαλεί να ανακατασκευάσουμε μέσα από τη σταδιακή του αποκάλυψη.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
 Μαρία Λοϊζίδου και Πέτρος Μώρης στη 13η Μπιενάλε του Λίβερπουλ

Εικαστικά / Μαρία Λοϊζίδου και Πέτρος Μώρης στη 13η Μπιενάλε του Λίβερπουλ

Οι δύο καλλιτέχνες με καταγωγή από Κύπρο και Ελλάδα αντίστοιχα, παρουσιάζουν νέα έργα τους σε μια από τις σημαντικότερες εικαστικές διοργανώσεις της Βρετανίας που φιλοξενεί 30 καλλιτέχνες και συλλογικότητες, με αναθέσεις και θεματικές που έχουν να κάνουν με τη γεωγραφία και τις αξίες που διαπερνούν την πόλη αυτή: καταγωγή και μνήμη.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Μια έκθεση για την πολύχρωμη, πολύπλοκη Αθήνα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Εικαστικά / Μια έκθεση για την πολύχρωμη και πολύπλοκη Αθήνα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Ο Τόνι Μιλάκης καταγράφει μια πόλη που η πραγματικότητα προσφέρει τις καλύτερες ζωγραφικές λύσεις, που ακόμη και το πιο ευφάνταστο μυαλό ενός καλλιτέχνη δεν μπορεί να τις επινοήσει.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ