ΤΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ ΒΥΡΩΝ βρίσκεται στο νούμερο 38 της οδού Αιόλου. Πιθανότατα χτίστηκε το 1839 και αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα της αρχιτεκτονικής των κτιρίων του νεοσύστατου ελληνικού κράτους που σώζονται μέχρι σήμερα στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας. Λίγο νωρίτερα, το 1833, εμφανίστηκε στην τοπογραφία της Αθήνας, όπως καταγράφει το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ), η «Αιολική οδός». Είναι ο δρόμος ο οποίος την περίοδο 1840-1860 θα φιλοξενήσει τα καλύτερα και τα περισσότερα ξενοδοχεία της Αθήνας. Ανάμεσα σ’ αυτά και το ξενοδοχείο Βύρων.
Πρόκειται για ένα από τα παλαιότερα κτίρια της πόλης και η αποκατάστασή του «είναι μια πρόκληση και παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον», λέει στη LiFO ο Δημήτρης Σταθόπουλος, ιδιοκτήτης της εταιρείας ARDH Ι.Κ.Ε. - Architecture Reuse Development Heritage.
Ένα κτίριο-έργο τέχνης
Η εταιρεία του Δημήτρη Σταθόπουλου έχει νοικιάσει το κτίριο για 49 χρόνια από το Ίδρυμα Γεωργίου και Ειρήνης Χατζηκώστα, στην κυριότητα του οποίου βρίσκεται το ξενοδοχείο Βύρων, με την υποχρέωση της πλήρους αποκατάστασης. Ο επικεφαλής της ARDH Ι.Κ.Ε., μηχανολόγος μηχανικός με ειδικές μεταπτυχιακές σπουδές στη διοίκηση επιχειρήσεων αλλά και στη διαχείριση μνημείων, μας λέει ότι το βασικό αντικείμενο της επιχειρηματικής του δραστηριότητας «είναι η αποκατάσταση κτιρίων τα οποία έχουν μεγάλο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον».
Αυτά τα αξιόλογα κτίρια που μέρα με τη μέρα πεθαίνουν, ή κάποια εξ αυτών, θα μπορούσαν να μετατραπούν σε μικρά ξενοδοχεία (hôtel de charme), τα οποία είναι συμβατά με την κλίμακα της περιοχής και του μοναδικού αθηναϊκού ιστορικού τοπίου.
Το ξενοδοχείο Βύρων δεν αποτελεί εξαίρεση. Κάθε άλλο. Το 1980 το κτίριο χαρακτηρίστηκε διατηρητέο από το υπουργείο Πολιτισμού. Θεωρείται έργο τέχνης επειδή «συνιστά μια ενδιαφέρουσα μορφή του 19ου αιώνα και ιστορικό κτίριο γιατί αποτελεί ένα αξιόλογο οικοδόμημα, ιδιαίτερα σημαντικό για την ιστορία της αρχιτεκτονικής της πόλεως των Αθηνών», όπως αναφέρει η μελέτη. Το project σήμερα βρίσκεται στο τελευταίο στάδιο της αδειοδότησης, καθώς αναμένεται η τελική έγκριση της μελέτης από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων.
Ένα hôtel de charme στην Αιόλου
Όταν ολοκληρωθεί η αποκατάσταση, θα λειτουργήσει ως μικρό ξενοδοχείο, «μια χρήση συμβατή με τις χρήσεις και τις απαιτήσεις των σημερινών αναγκών της γειτονιάς», λέει ο Δ. Σταθόπουλος. Ένα μικρό ξενοδοχείο τύπου «hôtel de charme», ένας όρος που δεν αποτελεί επίσημη κατάταξη στον ξενοδοχειακό κλάδο, ο οποίος αφορά κυρίως μικρά ατμοσφαιρικά ξενοδοχεία που στεγάζονται σε ιστορικά κτίρια μεγάλης αρχιτεκτονικής αξίας, τα οποία έχουν αποκατασταθεί χωρίς να αλλοιωθούν τα μορφολογικά στοιχεία και η αρχιτεκτονική τους ταυτότητα. Μάλιστα, ακριβώς επειδή στην Αθήνα και στο ιστορικό κέντρο υπάρχουν πάρα πολλά κτίρια εξαιρετικής αρχιτεκτονικής και πολλά νεοκλασικά τα οποία καταρρέουν σιωπηλά, η αντιπρόταση όσων διαφωνούν με τη δημιουργία θηριωδών ξενοδοχειακών μονάδων είναι ακριβώς αυτή. Αυτά τα αξιόλογα κτίρια που μέρα με τη μέρα πεθαίνουν, ή κάποια εξ αυτών, θα μπορούσαν να μετατραπούν σε μικρά ξενοδοχεία (hôtel de charme), τα οποία είναι συμβατά με την κλίμακα της περιοχής και του μοναδικού αθηναϊκού ιστορικού τοπίου.
Ένα πονεμένο κτίριο: Από αστεροσκοπείο, ξενοδοχείο και μετά υφασματάδικο
Ο Δ. Σταθόπουλος μιλάει για ένα «πονεμένο κτίριο λόγω της εγκατάλειψης». Το 2019 κατέρρευσε ένα τμήμα του και τότε το Ίδρυμα Χατζηκώστα σε συνεργασία με το ΥΠ.ΠΟ. προχώρησε σε κάποιες εργασίες αποκατάστασης. Το κτίριο έχει μεγάλη και ενδιαφέρουσα ιστορία. Αν και είναι γνωστό ως ξενοδοχείο, η πρώτη του χρήση ήταν μετεωρολογικός σταθμός. Το τριώροφο κτίριο στη βορινή γωνία της πλατείας Αγίας Ειρήνης με την οδό Αιόλου ήταν αρχικά κατοικία. Σ’ αυτήν την κατοικία ο καθηγητής Πανεπιστημίου Γιάννης Βούρης είχε εγκαταστήσει παρατηρητήριο και μετεωρολογικό σταθμό από το 1839 ως το 1842, πριν δηλαδή λειτουργήσει το αστεροσκοπείο. Εκείνος ήταν που πρότεινε την ίδρυση αστεροσκοπείου στην Αθήνα, του οποίου έγινε ο πρώτος διευθυντής, διασφαλίζοντας σχετική δωρεά για τη λειτουργία του από τον Γιώργο Σίνα.
Από το 1878 μέχρι το 1974 το κτίριο λειτούργησε ως ξενοδοχείο. Η έλλειψη συντήρησης αλλά και το ανύπαρκτο επιχειρηματικό ενδιαφέρον για τέτοιου είδους επενδύσεις στην περιοχή εκείνη την εποχή το οδήγησαν στην παρακμή. Την τελευταία δεκαετία λειτούργησε ως ξενοδοχείο ημιδιαμονής. Το 1974 τού αφαιρέθηκε η άδεια από τον ΕΟΤ και έκτοτε η χρήση του περιορίστηκε στην εμπορική λειτουργία κάποιων καταστημάτων· για πολλά χρόνια στέγασε υφασματάδικα. Το 2019 έφυγε και η τελευταία εμπορική επιχείρηση φυτοφαρμάκων που στεγαζόταν στο ισόγειο, η οποία μετακόμισε σε άλλο κτίριο της ίδιας γειτονιάς. Ο επικεφαλής της ARDH Ι.Κ.Ε μάς εξηγεί ότι για τις ανάγκες των επεμβάσεων στο κτίριο θα ληφθούν υπόψη όλες οι χρονικές φάσεις της ιστορίας του: «Το έργο του προσδιορισμού της παρθενικής κατάστασης του κτιρίου καθίσταται εξαιρετικά δύσκολο καθώς σε όλη τη διάρκεια της ζωής του έχει υποστεί αλλαγές χρήσεων και σημαντικές μεταβολές των μορφολογικών του στοιχείων μέχρι τη μερική κατάρρευσή του και την εφαρμογή μέτρων προσωρινής αντιστήριξης», λέει.
«Το ακίνητο χτίστηκε με προδιαγραφές κατοικίας και μεταγενέστερα μετατράπηκε σε ξενοδοχείο, ενώ αργότερα φιλοξενούσε χρήσεις εμπορίου μέχρι την εγκατάλειψή του. Προσδιορίζονται για τις ανάγκες ανάλυσης των επεμβάσεων στο κτίριο τέσσερις διαφορετικές χρονικές φάσεις, οι οποίες χαρακτηρίζονται από τις αλλαγές χρήσεων και κατά συνέπεια τις αλλαγές μορφολογικών στοιχείων στο σώμα του ακινήτου. Η πρώτη φάση συμπεριλαμβάνει το χρονικό διάστημα 1839-1878, όταν το κτίριο ήταν κατοικία. Η δεύτερη φάση αφορά το χρονικό διάστημα 1878-1974, κατά το οποίο το κτίριο φιλοξενούσε στους ορόφους του το ξενοδοχείο με την επωνυμία “Βύρων”. Η τρίτη φάση συμπεριλαμβάνει το διάστημα 1974-2019 κατά το οποίο στο κτίριο δραστηριοποιούνταν εταιρείες εμπορίου ρούχων. Τέλος, η τέταρτη φάση ορίζεται από το 2019-2024, μετά την τμηματική κατάρρευση και τις επεμβάσεις που έγιναν στο κτίριο ως σήμερα», προσθέτει.
«Θα διασωθούν όλο το αυθεντικό υλικό και τα αντικείμενα»
Από την ARDH Ι.Κ.Ε υπογραμμίζεται ότι όλες «οι επεμβάσεις για την αποκατάσταση και την ενίσχυση του κτιρίου θα γίνουν με γνώμονα την ανάδειξή του μορφολογικά, τυπολογικά και κατασκευαστικά». Μιλάνε για «εκτεταμένες επεμβάσεις που όμως θα δώσουν ζωή στο κτίριο και θα αναβιώσουν τη χρήση του με τον πιο σύγχρονο και μακροπρόθεσμο τρόπο» και διασαφηνίζουν ότι «οι νέες εγκαταστάσεις, κατασκευές και ενισχύσεις δεν θα επιβαρύνουν στατικά ή αισθητικά το κτίριο». Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η μαρμάρινη σκάλα της κεντρικής εισόδου που θα επισκευαστεί και θα διατηρηθεί.
Ο Δ. Σταθόπουλος μάς λέει ότι θα γίνει μεγάλη προσπάθεια να διατηρηθεί ο σημαντικός ζωγραφικός διάκοσμος: «Η αρχιτεκτονική πρόταση προσαρμόζεται στα ευρήματα του διακόσμου με στόχο τη μικρότερη επέμβαση και την ταυτόχρονη ανάδειξή του». Βρέθηκαν επίσης πολύ ωραία πόμολα, λάμπες, μεσόπορτες, κρεμάστρες: «Υπάρχουν αρκετά αντικείμενα που είναι ένα αυθεντικό υλικό και θέλουμε να τα διατηρήσουμε», λέει.
Η παθολογία του κτιρίου
Το κτίριο έχει πολλές φθορές, όπως συμβαίνει με όλες τις κτιριακές εγκαταστάσεις που για χρόνια μένουν χωρίς εργασίες συντήρησης. Ο Δ. Σταθόπουλος, επικαλούμενος στοιχεία της μελέτης, μας λέει ότι «η μελέτη των φθορών του συνόλου του κτιριακού όγκου έδειξε πως η κύρια αιτία πρόκλησής τους ήταν η διάβρωση που προήλθε από την εισχώρηση των όμβριων υδάτων στο κτίριο». Η εισχώρηση του νερού έγινε «από την περιοχή του αιθρίου άνωθεν του κεντρικού κλιμακοστασίου, από την πλάκα του βατού δώματος στον τρίτο όροφο (που είχε ως αποτέλεσμα την κατάρρευση του κεντρικού τμήματος του κτιρίου)».
Φανερή είναι επίσης και «η γήρανση των όψεων και οι ζημιές που προκλήθηκαν σε αυτές από περιβαλλοντικές συνθήκες κατά το πέρασμα των χρόνων. Η υγρασία με την πάροδο του χρόνου φαίνεται να έχει εισχωρήσει και στο εσωτερικό του κτιρίου όπου προκάλεσε σήψη σε πολλά ξύλινα μέλη της φέρουσας τοιχοποιίας αλλά και των ενδιάμεσων φερόντων πατοδοκών των πλακών».
Επιπρόσθετα, «λόγω των σεισμών που έχουν πλήξει το κτίριο στη διάρκεια της ζωής του, των κατασκευαστικών παραλείψεων και ατελειών (έλλειψη κυρίως ισχυρών οριζόντιων διαζωμάτων), της περιβαλλοντικής δράσης, της παλαιότητας, αλλά και της χωρίς κεντρικό και συνολικό σχεδιασμό επισκευής και συντήρησης. Επιπρόσθετα, οι τοιχοποιίες παρουσιάζουν σημαντικές ρηγματώσεις με διαγώνιες και γραμμικές ρωγμές με σημαντικό εύρος σε κάποια σημεία. Εμφανίζονται πολλές φθορές επίσης στα κονιάματα και στα επιχρίσματα. Σε τμήματα των πεσσών της όψης αλλά και στην ενδιάμεση φέρουσα τοιχοποιία μεταξύ του Α' και Β' κτιριακού όγκου παρουσιάζονται ενδείξεις επικείμενης αστοχίας και απώλειας διατομής ή μάζας, ρηγματώσεις, αποκολλήσεις λίθων ή πλίνθων, διάκενα, ενώ εμφανίζονται πολλές φθορές στα κονιάματα και επιχρίσματα».
Όσον αφορά τα ξύλινα στοιχεία, η ανάδοχος εταιρεία αναφέρει ότι «οι δοκοί στο τμήμα της βόρειας πλευράς του πρώτου κτιριακού όγκου είναι σε καλή σχετικά κατάσταση. Σε αντίθεση με τους δοκούς στα τμήματα που περικλείουν το τμήμα του κτιρίου που κατέρρευσε, οι οποίοι φέρουν αρκετές αστοχίες λόγω της σήψης». Επιπλέον, «το κεντρικό κλιμακοστάσιο έχει καταρρεύσει στο τμήμα που οδηγεί στον Β' όροφο, ενώ στο τμήμα που οδηγεί στον Α' όροφο παρατηρούνται σημαντικές βλάβες που αφορούν κυρίως στα πατήματα και στα ρίχτια και λιγότερο στον φέροντα οργανισμό». Για την ξύλινη στέγη καταγράφεται ότι «η στέγη του Α' κτιριακού όγκου έχει αστοχήσει σχεδόν σε ποσοστό 70-80%, ενώ η στέγη του Β' κτιριακού όγκου φαίνεται να είναι σε μέτρια κατάσταση διατήρησης και πιθανολογείται ότι χρήζει επισκευής και τμηματικής αντικατάστασης».
Εφόσον το project προχωρήσει σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα, ένα από τα παλαιότερα κτίρια της Αθήνας, το οποίο φέρει ένα σημαντικό φορτίο φθορών, θα αποδοθεί προς χρήση σε δύο χρόνια από σήμερα.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
