Μόρφω Παπανικολάου: η ταυτότητα στον δικό μου κόσμο είναι η ατμόσφαιρα ενός κτιρίου Facebook Twitter
Αρχιτέκτονας και άνθρωπος με κριτικό πνεύμα, η Μόρφω Παπανικολάου είναι μία από τις σπουδαιότερες φυσιογνωμίες της αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα. Φωτ.: Κωστής Πάππας

Μόρφω Παπανικολάου: «Η ταυτότητα στον δικό μου κόσμο είναι η ατμόσφαιρα ενός κτιρίου»

0

Αρχιτέκτονας και άνθρωπος με κριτικό πνεύμα, η Μόρφω Παπανικολάου είναι μία από τις σπουδαιότερες φυσιογνωμίες της αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα. Έργα της που ολοκληρώνονται αυτήν τη στιγμή στη Θεσσαλονίκη είναι το New Elementary Anatolia College και η Αγορά Μοδιάνο, καθώς και η ανακαίνιση των εσωτερικών χώρων του Electra Palace σε συνεργασία με την Ολίβια Σίσκου. 

— Ας υποθέσουμε ότι κρατάτε ένα ημερολόγιο και μας επιτρέπετε να δούμε μόνο τρεις σελίδες του που «απαθανατίζουν» τρεις στιγμές αρχιτεκτονικής αλήθειας που βιώσατε στην πόλη, σε πολύ διαφορετικά στάδια της ζωής σας. Ποιες θα ήταν αυτές;
Δεν κρατώ ημερολόγιο και δεν μπορώ να σας μιλήσω για στιγμές απόλυτης αλήθειας. Υπήρξαν βιώματα που ασφαλώς δημιούργησαν ίχνη τα οποία στην πορεία του χρόνου μετασχηματίστηκαν, ήρθαν σε επαφή με άλλες εμπειρίες και σήμερα αποτελούν ένα είδος αλήθειας. Τέτοια θα μπορούσαν να είναι κάποια συναισθήματα απορίας και δυσαρέσκειας από βιώματα στη Θεσσαλονίκη της δεκαετίας του ’70, όταν παρατηρούσα την καταστροφή του «παλαιού» ταυτοχρόνως με την πυρετώδη τάση για τον εκμοντερνισμό της. Συγκρατώ ότι η πόλη άλλαζε δυσάρεστα μέρα με τη μέρα. Επίσης, η ζωή μου στη Βενετία και οι ανεξάντλητες εμπειρίες στον αντίποδα. Σημειώνω τον ιδιαίτερο εθισμό που προσφέρει η πόλη στο ωραίο ή στα καθημερινά βιώματα λικνίσματος και ανακλάσεων που δωρίζει γενναιόδωρα το υγρό στοιχείο στους κατοίκους της. Τέλος, οι αστικές αντιθέσεις της Αθήνας: δόσεις μητροπολιτικής εμπειρίας σε συνδυασμό με τα ανεξίτηλα ερεθίσματα που εκπέμπουν τα ερείπιά της. Συγκρατώ ότι αυτές οι αντιθέσεις κινητοποιούν τη σκέψη και ενεργοποιούν τη φαντασία. 

Στην αρχιτεκτονική πιστεύω ότι βοηθά να σχηματίζουμε ερωτήματα με τον νου και να δίνουμε απαντήσεις σχεδιάζοντας. Είναι ένα πολύτιμο δάνειο από τους στοχαστές της σκέψης.

— Από πολύ νεαρή ηλικία παρατηρήσατε το φως και τη σχέση του με τον χώρο. Αναφέρετε ότι το φως είναι αυτό που δημιουργεί το μυστήριο στην ατμόσφαιρα του χώρου. Με ποιους τρόπους πέρασαν αυτά τα στοιχεία στην αρχιτεκτονική σας;
Ένα αρχιτεκτονικό έργο καλείται να συνθέσει και να ισορροπήσει πολλές παραμέτρους και δεδομένα, υλικές και άυλες αξίες. Αυτό που με ενδιαφέρει στο αρχιτεκτονικό έργο είναι η δυνατότητα σκιαγράφησης της ταυτότητάς του. Η ταυτότητα στον δικό μου κόσμο είναι κυρίως η ατμόσφαιρα ενός κτιρίου. Και η ατμόσφαιρα ενός χώρου παίρνει ζωή με το φως. Σχεδιάζοντας, το παρακολουθούμε να φιλοξενείται στον χώρο, σχεδιάζουμε υποθετικές διαδρομές, άλλοτε σημειακές άλλοτε διάχυτες ή φιλτραρισμένες, το αναζητούμε σε επαφή με τα υλικά ή με τα χρώματα για να αναδειχθούν οι ποιότητές τους.

Μόρφω Παπανικολάου: η ταυτότητα στον δικό μου κόσμο είναι η ατμόσφαιρα ενός κτιρίου Facebook Twitter
H Αγορά Μοδιάνο.

— Στις σπουδές σας επιλέξατε να συνδέσετε την αρχιτεκτονική με την τέχνη ή τη φιλοσοφική σκέψη. Πώς την πετύχατε; Θα μας δώσετε μια αυθόρμητη εικόνα/παράδειγμα για τον τρόπο που η φιλοσοφία ως κοινό κτήμα θα μπορούσε να αλλάξει την καθημερινότητα και τις τελετουργίες της;
Η σχέση μου με την τέχνη και τη φιλοσοφική σκέψη είναι αποσπασματική και πραγματοποιείται κυρίως μέσα από την αρχιτεκτονική και τους δασκάλους μου, μέσω των πιθανών ερεθισμάτων για σκέψεις πάνω στις σκέψεις των ειδικών. Στην αρχιτεκτονική πιστεύω ότι βοηθά να σχηματίζουμε ερωτήματα με τον νου και να δίνουμε απαντήσεις σχεδιάζοντας. Είναι ένα πολύτιμο δάνειο από τους στοχαστές της σκέψης. Επίσης, η στάση, όπως τη διαμόρφωσα σταδιακά, απέναντι στο όμορφο και στον πλούτο του ελάχιστου ίσως είναι μια πιθανή απάντηση στην ερώτησή σας.

Τι θα μπορούσε να γίνει κοινό κτήμα; Η προσπάθεια για αφαίρεση του περιττού που κοινωνικά μας κατακλύζει, η οποία είναι μια δύσκολη διαδικασία τόσο σε προσωπικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Όταν όμως αρχίσει να συμβαίνει, βελτιώνει την καθημερινότητα και απομακρύνει τη φθορά.  

— Από το 1982 διατηρούσατε το γραφείο Sparch μαζί με τη Ρένα Σακελλαρίδου. Ποικίλα έργα και διακρίσεις σηματοδότησαν την πορεία της καριέρας σας. Θα μας εξηγήσετε τις μεταβάσεις σε αυτή την πολυετή καριέρα; Τι είναι αυτό που οδηγεί τα βήματα και τις επιλογές σας μέσα στα χρόνια;
Στον δημιουργικό χώρο η επανάληψη είναι βαρετή. Νομίζω ότι χαρακτηριστικό στοιχείο είναι η εσωτερική επιθυμία για το νέο, επιθυμία που μεταλλάσσει τις προηγούμενες σκέψεις, εικόνες και δημιουργίες και γεννά κάτι νέο.

Μόρφω Παπανικολάου: η ταυτότητα στον δικό μου κόσμο είναι η ατμόσφαιρα ενός κτιρίου Facebook Twitter
Aρχιτεκτονική μελέτη και μελέτη σχεδιασμού εσωτερικών χώρων για τους Beetroot. Φωτ.: Βeetroot Design Group

— Φαντάζομαι ότι η επιτυχία δεν χαρίζεται. Ποιες ήταν οι κύριες δυσκολίες που κληθήκατε να υπερκεράσετε;
Όχι, δεν χαρίζεται σε κανέναν δημιουργικό χώρο. Βέβαια, πιστεύω πως υπάρχουν στιγμές «τύχης», μια και είδαμε σε νεαρή ηλικία υλοποιημένα τα έργα μας, γεγονός που επιτάχυνε την απόκτηση εμπειρίας. Είναι αυτονόητο ότι απαιτείται πάρα πολλή δουλειά, κινητικότητα, επιθυμία για διαρκή μάθηση, υποστήριξη του ρόλου της μητέρας, ικανότητα προσαρμογής και συνεργασίας σε ένα ανδροκρατούμενο ακόμη, παρά τις βελτιώσεις, κοινωνικό περιβάλλον.   

— Κατά την άποψή σας, σήμερα η αρχιτεκτονική έχει την απαραίτητη σύνδεση με τον κοινωνικό της χαρακτήρα;
Νομίζω ότι προσπαθεί, αλλά δεν έχει τη δυνατότητα να απαντήσει αποτελεσματικά. Τμήμα της αρχιτεκτονικής σκέψης και πράξης διερευνά και επαναπροσδιορίζει τον κοινωνικό της χαρακτήρα. Αναφέρομαι ενδεικτικά στους προβληματισμούς που τέθηκαν σε προηγούμενες biennale αρχιτεκτονικής στη Βενετία, σε έρευνες στα πανεπιστήμια ή σε προσπάθειες πόλεων για επεμβάσεις κοινωνικού χαρακτήρα. Λυπάμαι που συμβαίνει, αλλά, τουλάχιστον στη χώρα μας, νομίζω ότι το μεγαλύτερο τμήμα του παραγόμενου έργου απαντά σε αιτήματα γρήγορης διεκπεραίωσης, δεν προστατεύει το αστικό και φυσικό τοπίο, στοχεύει στο «επιχειρείν», αλλά όχι και στο ευ ζην στις πόλεις μας.

Μόρφω Παπανικολάου: η ταυτότητα στον δικό μου κόσμο είναι η ατμόσφαιρα ενός κτιρίου Facebook Twitter
Στη Θεσσαλονίκη ολοκληρώνεται και το New Elementary Anatolia College.

SPARCH - Μόρφω Παπανικολάου

Η Μόρφω Παπανικολάου γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη. Ως συνιδρύτρια, μαζί με τη Ρένα Σακελλαρίδου, του αρχιτεκτονικού γραφείου Sparch έχει συνυπογράψει έργα ή διαγωνισμούς όπως η επέκταση της Κεντρικής Βιβλιοθήκης του ΑΠΘ σε συνεργασία με τον Α.Μ. Κωτσιόπουλο, το Μέγαρο Καρατζά, σε συνεργασία με τους M. Botta και M. Πολλάνη, το επιχειρηματικό κέντρο «Λιμάνι», το Συγκρότημα Εθνικής Ασφαλιστικής στην Αθήνα, σε συνεργασία με τον M. Botta, το Νέο Κτίριο ΕΤΕ ΒΙΠΕΘ, το Astir Palace Πύλη και Στέγαστρο, η βαλκανική Πλατεία, σε συνεργασία με Β. Τσακαλίδου και Α. Παπαδοπούλου, το Μουσείο Ενάλιων Αρχαιοτήτων, σε συνεργασία με τη Χ. Μαύρου, το Φουγάρο, το «Eco Coccon» Green Academy και το «Beyond Time, Down to Earth» Rome Poetry Hall. Στη Θεσσαλονίκη ολοκληρώνονται το New Elementary Anatolia College και η Αγορά Μοδιάνο, η ανακαίνιση των εσωτερικών χώρων του Electra Palace (MP Sparch - Olivia Siskou) και ο σχεδιασμός των εσωτερικών χώρων του διατηρητέου κτιρίου Ισμαήλ Πασά (MP SPARCH - Beetroot). Στην πορεία της σταθερά αναδεικνύεται η πίστη της στην κοινωνική διάσταση και σημασία της αρχιτεκτονικής, την οποία συναρτά με την τέχνη ή τη φιλοσοφική σκέψη.

Από την ειδική έκδοση ADM/ LiFO x Design Ambassador/ Archisearch

Το νέο τεύχος της LiFO με το Architecture Design Map: Ειδική έκδοση Θεσσαλονίκη δωρεάν στο σπίτι σας με ένα κλικ.

Design
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Το σύγχρονο design γίνεται πιο προσωπικό και all inclusive από ποτέ

ADM 2025: The Urban Issue / Το σύγχρονο design γίνεται πιο προσωπικό και all inclusive από ποτέ

Ιδέες που ζυμώνονταν αργά εδώ και μερικά χρόνια στον χώρο της εσωτερικής διακόσμησης ωρίμασαν και μας αποκαλύφθηκαν στις αρχές του 2025, ως οδηγός για τους χώρους στους οποίους θα κατοικήσουμε στο μέλλον.
ΣΤΕΛΛΑ ΛΙΖΑΡΔΗ
Οbjects of Common Interest: «Θέλουμε να σου κεντρίσουμε το ενδιαφέρον και να κινητοποιήσουμε ένα συναίσθημα»

ADM 2025: The Urban Issue / Κίνηση, ελευθερία, ρευστή ταυτότητα: Το design των Οbjects of Common Interest

Οι αρχιτέκτονες και σχεδιαστές Ελένη Πεταλωτή και Λεωνίδας Τραμπούκης τρέχουν ένα από τα πιο design studios της Ελλάδας. Πώς σκέφτονται και πώς σχεδιάζουν τα φημισμένα projects τους, όπως την εγκατάσταση εικαστικού φωτισμού που λατρεύουμε στην είσοδο της Πειραιώς 260;
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ανδρέας Κούρκουλας: «Η μεγάλη απειλή είναι να γίνει η πόλη ένα μεγάλο ξενοδοχείο»

ADM 2025: The Urban Issue / Ανδρέας Κούρκουλας: «Η μεγάλη απειλή είναι να γίνει η πόλη ένα μεγάλο ξενοδοχείο»

Γεννήθηκε στο Χαλάνδρι, ζει στον Λυκαβηττό. Από την απόρριψη του κατεστημένου και την πίστη στη χωρική εμπειρία έως τις προκλήσεις της Αθήνας και το μέλλον των νέων δημιουργών, ο διακεκριμένος αρχιτέκτονας μιλά με πάθος για την ουσία, τις ευκαιρίες και τις πληγές της σύγχρονης πόλης.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
O Φασιανός στο Svenskt Tenn: Πώς βρέθηκε ο Έλληνας ζωγράφος στο πιο exclusive Σκανδιναβικό brand;

Design / Πώς βρέθηκε ο Φασιανός στο πιο exclusive Σκανδιναβικό brand;

Μια αναπάντεχη πρόταση κατέληξε σε μια έκθεση στο Svenskt Tenn, τον «βασιλιά» του Σκανδιναβικού design, που τιμά τον σπουδαίο Έλληνα καλλιτέχνη. Εκεί, κάτω από την ίδια στέγη, τα έργα του συνομιλούν με αυτά του Γιόζεφ Φρανκ, υμνώντας τη χαρά της ζωής.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Concrete Aesthetic: Γιατί βλέπουμε τόσο γκρι στην Αθήνα;

ADM 2025: The Urban Issue / Concrete Aesthetic: Γιατί βλέπουμε τόσο γκρι στην Αθήνα;

Το εμφανές σκυρόδεμα και οι γκρι τόνοι επανέρχονται στον αθηναϊκό αστικό ιστό, μεταφέροντας μαζί τους ένα φορτίο αισθητικής ιστορίας, κοινωνικών μετατοπίσεων και ψηφιακής επιρροής. Από τον μπρουταλισμό στην εποχή των hashtags, πότε η χρήση του γκρι είναι ζήτημα λειτουργίας, πότε συνήθειας και πότε συνειδητής εικόνας για το τι σημαίνει σύγχρονο;
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΔΑΝΑΗ ΜΑΚΡΗ
Μια «πράσινη» Αθήνα ως ερώτηση. Ας δούμε το κενό αλλιώς.

ADM 2025: The Urban Issue / Μια «πράσινη» Αθήνα ως ερώτηση. Ας δούμε το κενό αλλιώς.

Μπορούμε να δούμε την Αθήνα ως ένα δίκτυο με «πάρκα», συνεπή όμως απέναντι στη φύση και στην ουσία της πόλης; Πολύ περισσότερο από ένα βιβλίο, το «Για το “αττικό τοπίο” σήμερα» του Δημήτρη Φιλιππίδη είναι μια πηγή έμπνευσης που μας δίνει μια άλλη οπτική για την πόλη και το πράσινό της.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΔΑΝΑΗ ΜΑΚΡΗ
Συνθετική ακρίβεια και χωρική ενσωμάτωση στο αστικό τοπίο

ADM 2025: The Urban Issue / Συνθετική ακρίβεια και χωρική ενσωμάτωση στο αστικό τοπίο

Με σεβασμό στον χαρακτήρα του κάθε τόπου και μακριά από την τυποποίηση, το γραφείο gnb architects προτείνει συνθέσεις που ισορροπούν ανάμεσα στη μορφολογική καθαρότητα, τη λειτουργική πληρότητα και την κατασκευαστική ακρίβεια. Η διαρκής αναζήτηση για μια νέα, αυθεντική αφήγηση καθιστά το έργο τους σύγχρονο και βαθιά συνδεδεμένο με τον άνθρωπο και το περιβάλλον.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΜΑΔΑ ΤΟΥ ARCHISEARCH.GR
«Η Σταδίου χρειάζεται την αναγέννηση»

ADM 2025: The Urban Issue / «Η Σταδίου χρειάζεται την αναγέννηση»

Καθώς η Στοά Αρσακείου αναδύεται ξανά μετά από χρόνια εγκατάλειψης, ο Θωμάς Αμαργιανός, principal architect του γραφείου BETAPLAN, εξηγεί πώς εντάσσεται αυτό το έργο αποκατάστασης σε μια ευρύτερη συζήτηση για το μέλλον του ιστορικού κέντρου της πόλης.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΔΑΝΑΗ ΜΑΚΡΗ