Η Jemma Press, σε συνεργασία με την DocMZ Publishing, κυκλοφορεί ένα εμβληματικό έργο της αργεντίνικης σχολής κόμικς, το θρυλικό «El Eternauta 1969», με τον τίτλο «Ο Κοσμοναύτης του Απείρου». Φέτος μεταφέρθηκε αυτούσιο στη μικρή οθόνη μέσω του Netflix. Είναι η δεύτερη φορά που η Jemma εκδίδει το έργο του Έκτορ Χερμάν Έστερχελντ. Είχε προηγηθεί το 2008-2009 η δίτομη έκδοση της πρώτης μορφής του κόμικ που δημοσιεύτηκε μεταξύ του 1955 και του 1957.
Ο Λευτέρης Σταυριανός, που κρύβεται πίσω από την Jemma, ήξερε το κόμικ από παλιά ως αναγνώστης αρχικά, όπως μου αναφέρει. «Η πρώτη μου επαφή με τον “Κοσμοναύτη του Απείρου” ήταν από τις σελίδες του περιοδικού “Σκορπιός”, όπου είχε δημοσιευτεί ένα μεγάλο μέρος της κλασικής εκδοχής του έργου στα ελληνικά, τη δεκαετία του ’80. Δυστυχώς, η δημοσίευση δεν ολοκληρώθηκε κι έτσι δεν μπόρεσα να μάθω ποτέ πώς τελείωνε – αυτός ήταν και ο λόγος που προχώρησα στην κυκλοφορία της ιστορίας των Έστερχελντ - Λόπεζ στα ελληνικά το 2008, όταν η Jemma Press έκανε ακόμα τα πρώτα της βήματα. Η εκδοχή του 1969 διατηρεί πολλά από τα στοιχεία της κλασικής ιστορίας, έχει όμως μια πιο σκοτεινή και πολιτικά αιχμηρή διάσταση σε σχέση με την εκδοχή που κυκλοφόρησε τη δεκαετία του ’50». Το πρώτο «El Eternauta» που εξέδωσε είναι πλέον εξαντλημένο.
Το πρώτο «El Eternauta» αποτελεί μια σπουδαία ιστορία επιστημονικής φαντασίας με έντονες πολιτικές αιχμές, τοποθετημένη σε μια περίοδο βαθιάς κοινωνικής και πολιτικής ταραχής στην Αργεντινή και τη Λατινική Αμερική.
Ιστορικά, το «El Eternauta 1969» –το κόμικ που εκδίδεται τώρα– εμφανίστηκε δώδεκα χρόνια μετά την πρώτη δημοσίευση του ορίτζιναλ έργου που είχε γράψει ο Έστερχελντ και είχε εικονογραφήσει ο Φρανσίσκο Σολάνο-Λόπεζ. Ο Έστερχελντ αποφάσισε να επανέλθει στο ίδιο έργο, αυτήν τη φορά συνεργαζόμενος με τον Αλμπέρτο Μπρέτσια, επιδιώκοντας μια νέα, πιο τολμηρή εκδοχή. Το πρώτο «El Eternauta» αποτελούσε ήδη μια σπουδαία ιστορία επιστημονικής φαντασίας με έντονες πολιτικές αιχμές, τοποθετημένη σε μια περίοδο βαθιάς κοινωνικής και πολιτικής ταραχής στην Αργεντινή και τη Λατινική Αμερική.
Στα χρόνια που ακολούθησαν την έκδοσή του όμως η κατάσταση στην Αργεντινή επιδεινώθηκε, με διαδοχικά πραξικοπήματα και κυβερνητική αστάθεια, ενώ διεθνώς ο Ψυχρός Πόλεμος και ο πόλεμος του Βιετνάμ αναδιαμόρφωναν το παγκόσμιο σκηνικό. Σε αυτό το περιβάλλον, ο Έστερχελντ ριζοσπαστικοποιήθηκε πολιτικά. Θεωρώντας ότι το αρχικό κομικ δεν εξέφραζε πλέον τις ιδέες και τη ματιά του, αποφάσισε το 1969 να το αναδιαμορφώσει. Με τον Μπρέτσια στον σχεδιασμό, προσέθεσε αφηρημένα στοιχεία, πειραματικές τεχνικές και πιο δυστοπικό ύφος, ενώ ενίσχυσε τον αντιιμπεριαλιστικό και πολιτικό χαρακτήρα της ιστορίας.
Γιατί αποφάσισαν από την Jemma Press να το συνεκδώσουν με την DocMZ Publishing; Την απορία μού λύνει ο Γιάννης Ιατρού της DocMZ, ο οποίος έκανε το πρώτο βήμα γι’ αυτήν τη σημαντική κυκλοφορία: «Η Jemma Press είναι ένας εκδοτικός οίκος που παρακολουθώ από παιδί και μπορώ να πω ότι η δραστηριότητά της όλα αυτά τα χρόνια μού έχει ασκήσει καθοριστική επιρροή, όπως και σε χιλιάδες ακόμα Έλληνες αναγνώστες. Πρόκειται για έναν εκδοτικό οίκο που σύστησε στο ελληνικό κοινό σπουδαίους τίτλους και καλλιτέχνες, τους οποίους διαφορετικά μπορεί να αγνοούσαμε», λέει. «Τέτοια ήταν και η περίπτωση του “Κοσμοναύτη του Απείρου”, τον οποίο έμαθα χάρη στην έκδοση της Jemma πριν από σχεδόν 20 χρόνια. Αμέσως λοιπόν μόλις ενδιαφέρθηκα για τον συγκεκριμένο τίτλο, απευθύνθηκα στον Λευτέρη – και με μεγάλη μου χαρά δέχτηκε να συνεργαστούμε».
Παρότι τα βασικά στοιχεία της πλοκής του κομικ παρέμειναν τα ίδια –μια φονική τοξική χιονόπτωση, η εισβολή εξωγήινων που επιδιώκουν τον έλεγχο του νου και η αντίσταση των απλών ανθρώπων–, στην εκδοχή του 1969 η εισβολή περιορίζεται στη Νότια Αμερική. Οι εξωγήινοι κατακτητές συνεργάζονται με τις μεγάλες δυνάμεις –ΗΠΑ, ΕΣΣΔ κ.ά.–, αφήνοντας το κεντρικό και νότιο τμήμα της αμερικανικής ηπείρου προδομένο και αποκλεισμένο στον αγώνα του για επιβίωση. Η αφήγηση αντικατοπτρίζει το πολιτικό κλίμα της εποχής, όταν χούντες που δημιουργούνταν με τις ευλογίες των ΗΠΑ κατέστρεφαν ολόκληρη τη Λατινική Αμερική.
Η πειραματική εικονογραφία του Μπρέτσια –κολάζ, μαύρες πιτσιλιές, απουσία καθαρών γραμμών– σε συνδυασμό με το πολιτικά φορτισμένο σενάριο ενόχλησαν το κοινό του εβδομαδιαίου περιοδικού «Gente», όπου δημοσιευόταν το έργο. Από την πρώτη κιόλας εβδομάδα κυκλοφορίας του, οι αναγνώστες εξέφρασαν παράπονα ότι ήταν πολύ απαισιόδοξο και δυσνόητο. Έτσι, έπειτα από τέσσερις μήνες, το κόμικ διακόπηκε, με τον Έστερχελντ να αναγκάζεται να δώσει ένα βιαστικό, αλλά συμβολικό τέλος.
Το 1976, εν μέσω ακόμη πιο σκοτεινών εποχών, ο Έστερχελντ συνεργάστηκε ξανά με τον Λόπεζ για το δεύτερο μέρος που θα συνέχιζε την ιστορία. Ως μέλος της επαναστατικής οργάνωσης Μοντονέρος, ζούσε πλέον κυνηγημένος. Απήχθη το 1977 από παρακρατικούς και πιθανότατα δολοφονήθηκε το 1978, όπως και οι τέσσερις κόρες του – οι δύο από αυτές ήταν έγκυοι την εποχή της απαγωγής τους, με διάφορες εικασίες να θέλουν τα δυο εγγόνια του να είναι ζωντανά σήμερα. Παρά την τραγική μοίρα της οικογένειάς του, η μορφή του πρωταγωνιστή Χουάν Σάλβο, με την απλή μάσκα κατάδυσης, έγινε η απόλυτη εικόνα του αγώνα απέναντι στην καταπίεση – γεγονός που αποτυπώθηκε και στη μεταφορά του Netflix το 2025.
Σήμερα, δεκαετίες αργότερα, το έργο παραμένει επίκαιρο, καθώς η κριτική του απέναντι στην καταχρηστική εξουσία, την προπαγάνδα και την καταπίεση εξακολουθεί να αντανακλά τον σύγχρονο κόσμο. «Νομίζω πως τόσο το “El Eternauta 1969” όσο και το προγενέστερό του, “El Eternauta”, θα παραμένουν επίκαιρα για όσο θα υπάρχει η σχέση εξουσιαστή-εξουσιαζόμενου. Κρίνοντας από το τι συμβαίνει σήμερα στον πλανήτη, πιθανόν για πάντα», τονίζει ο Λευτέρης.
Πέρα όμως από αυτό, σαν να προφήτευσε ότι για δύο χρόνια ολόκληρος ο πλανήτης θα βαλλόταν από έναν αόρατο αλλά θανατηφόρο ιό –όπως ακριβώς οι τοξικές χιονόμπαλες του έργου που τρομοκρατούν τον κόσμο–, τις τρομακτικές επιπτώσεις του οποίου συνεχίζει να βιώνει. Σίγουρα η εικονογραφία του Netflix βοήθησε, το έκανε πιο ξεκάθαρο αυτό.
Τι το κάνει όμως τόσο ιδιαίτερο έπειτα από τόσα χρόνια;
Λευτέρης Σταυριανός: Εκτός από την ιστορία την ίδια, που αποτελεί μια ατμοσφαιρική, μετα-αποκαλυπτική αλληγορία για την πολιτική αντίσταση, το «El Eternauta 1969» έχει και το πλεονέκτημα της εξαιρετικής εικονογράφησης. Ο Αλμπέρτο Μπρέτσια, με το χειρονομιακό σχέδιό του, τα ανισομερή πάνελ και τις πρωτοποριακές συνθέσεις του, καταφέρνει να δημιουργήσει ένα οπτικό αποτέλεσμα μοναδικό για τον αναγνώστη και να παρουσιάσει μια δουλειά που παραμένει αβανγκάρντ μέχρι και σήμερα.
Γιάννης Ιατρού: Η ιστορία του «Κοσμοναύτη του Απείρου» είναι μια ιστορία αντίστασης ενάντια σε κάθε μορφή καταπίεσης, η οποία άγγιξε βαθιά ολόκληρο τον κόσμο και έγινε μία από τις πιο εμβληματικές σειρές κόμικ στην Αργεντινή, σε συνδυασμό με την τραγική μοίρα του δημιουργού της. Ήταν η εκδοχή του 1969 όμως αυτή που διαδόθηκε ευρέως στην Ευρώπη, προκαλώντας το ενδιαφέρον του κοινού και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού για τη συγκλονιστική περιπέτεια του μασκοφόρου πρωταγωνιστή της. Μεταξύ των έργων του Έστερχελντ, το «El Eternauta 1969» έχει αναμφίβολα μία ξεχωριστή θέση, όντας ένα από τα πιο επιδραστικά έργα της αργεντίνικης πολιτισμικής κληρονομιάς. Στόχος μας είναι να βγάλουμε κι άλλα έργα, τόσο του Μπρέτσια όσο και του Έκτορ Χερμάν Έστερχελντ, αλλά και άλλων, προκειμένου να αναδείξουμε την εντυπωσιακά πλούσια παράδοση κόμικς της Αργεντινής.
