Στον Αντρέι Ταρκόφσκι, τον Άνθρωπο που αντίκρισε τον Άγγελο

Στον Αντρέι Ταρκόφσκι, τον Άνθρωπο που αντίκρισε τον Άγγελο Facebook Twitter
1
Στον Αντρέι Ταρκόφσκι, τον Άνθρωπο που αντίκρισε τον Άγγελο Facebook Twitter
Στα γυρίσματα του Στάλκερ (1979)

Έχουν περάσει 25 χρόνια από τότε που πρωτόδα ταινία του Αντρέι Ταρκόφσκι και οι απογευματινές βροχές μου τον θυμίζουν πάντα. Αυτός ο φοβερός ήχος του νερού που πέφτει συχνά στις ταινίες του και που σχηματίζει λιμνάζοντα ποταμάκια στη βεράντα του σπιτιού μου. Όταν κάποτε βρέθηκα στα σύνορα της Πολωνίας με τη Ρωσία και είδα λιωμένα χιόνια να γίνονται νερά και να δίνουν ζωή σε πλακόστρωτα δρομάκια, κατάλαβα πόσο καθοριστική πρέπει να είναι η σχέση του ζωογόνου Νερού με τον Ρώσο ποιητή της εικόνας. Μόνο που ο Ταρκόφσκι δεν μένει απλά στην ''καταγραφή'' του Νερού. Μοιάζει να καταδύεται εντός του κι ο ίδιος, ανακινώντας αθόρυβα οτιδήποτε μπορεί να κρύβει η ησυχία του νερένιου βυθού, από πέτρες και σκουπίδια μέχρι άχρηστα αντικείμενα και βρύα. Το νόημα της ύπαρξης για τον Ταρκόφσκι δε βρίσκεται σε κανέναν καναλιζαρισμένο πολιτισμό. Το φώναξε μέσω του θρήσκου τρελού του στη ''Νοσταλγία'' ότι ο πολιτισμός αυτός έχει τελειώσει και ο σύγχρονος άνθρωπος, έχοντας απωλέσει προ πολλού κάθε στοιχείο ανθρωπισμού, βυθίζεται στο ψεύδος και τις στείρες αυταπάτες.

Το νόημα της ύπαρξης για τον Ταρκόφσκι δε βρίσκεται σε κανέναν καναλιζαρισμένο πολιτισμό. Το φώναξε μέσω του θρήσκου τρελού του στη ''Νοσταλγία'' ότι ο πολιτισμός αυτός έχει τελειώσει και ο σύγχρονος άνθρωπος, έχοντας απωλέσει προ πολλού κάθε στοιχείο ανθρωπισμού, βυθίζεται στο ψεύδος και τις στείρες αυταπάτες

Ο Ίνγκμαρ Μπέργκμαν που τον εκτιμούσε, κάποτε είπε το εξής φοβερό: ''Ο Ταρκόφσκι κοιτάζει ψηλά και βλέπει τον Θεό. Εγώ πάλι δε βλέπω τίποτα''. Φαίνεται πως ο μαρτυρικά ψυχαναλυτικός Σουηδός, ο Βόρειος, που έκανε τη δική του υπόμνηση στον άνθρωπο του καιρού του, ντρεπόταν να πει πράγματα που και οι περισσότεροι ακόμη περιφρονούν. Γιατί ο Μπέργκμαν είναι φιλόσοφος - σκηνοθέτης, ο Ταρκόφσκι ποιητής - σκέτο ''ποιητής''.

Ας θυμηθούμε την περιήγηση του Συγγραφέα και του Επιστήμονα στο ''Στάλκερ''. Τη βροχή που πέφτει ενόσω η καλύβα καίγεται, στον ''Καθρέφτη''. Κι ακόμη το αργό βάδισμα του Νοσταλγού με το κερί στο χέρι στη ''Νοσταλγία''. Εικόνες στιλπνές σαν καλογυαλισμένες επιφάνειες που ανοίγουν τοπία αχανή, απέραντα, όμοια με ρωσικές στέπες.

Στον Αντρέι Ταρκόφσκι, τον Άνθρωπο που αντίκρισε τον Άγγελο Facebook Twitter
Στα γυρίσματα του Στάλκερ (1979)

Η θρησκευτικότητα του Ταρκόφσκι, είτε γήινη, είτε απόκοσμη, είναι η δύναμη της σιωπής της Ορθόδοξης παράδοσης της Ανατολής. Αυτές οι στιγμές εσωτερικής προσήλωσης ώστε να μπορέσει κάποιος να αφουγκραστεί, έστω, τον Θεό μέσα του με τον ίδιο τρόπο που ο εκάστοτε θεατής καλείται να γίνει μύστης των εικόνων και των συμβολισμών του. Καθόλου εύκολο! Γι'αυτό και θεωρείται ''ευανάγνωστος'' δημιουργός μόνο απ'αυτούς που ''διαβάζουν'' τα έργα του όχι με το μυαλό τους, αλλά με τις εσωτερικές δονήσεις της καρδιάς τους και την ανατριχίλα των σωθικών τους. Μόνο απ' αυτούς που εισπράττουν τις ατάκες των ηθοποιών του - πόσο αδόκιμος είναι ο όρος ''ατάκα'' για τα λόγια του ταρκοφσκικού κινηματογραφικού θιάσου -, όχι σαν λόγια, αλλά σαν ήχους από μνήμες που χάθηκαν και που ο ποιητής πασχίζει επίπονα να διασώσει.

Ο ίδιος ο Ταρκόφσκι μίλησε για την προσωπικότητα του καλλιτέχνη που δεν πρέπει να επιβάλλεται, παρά να υπηρετεί μιαν άλλη υψηλότερη συλλογική ιδέα. Διαφορετικά, κινδυνεύει να γίνει κι ο καλλιτέχνης άλλος ένας σύγχρονος άνθρωπος χωρίς καμία διάθεση να θυσιαστεί, ακόμη κι αν η θυσία θα τον επιβεβαιώσει ως οντότητα.

Εκτός από τη φιλμογραφία του Ταρκόφσκι, που τη γεύομαι ακόμη σε σκοτεινές αίθουσες και στην ιδιωτική μου απομόνωση με φροντισμένα DVD από το εξωτερικό, υπάρχουν και τα βιβλία του. Ευαγγέλια για άθεους και ένθεους, άπιστους και πιστούς, θετικιστές και ρομαντικούς τρελούς, όμορφους και άσχημους, αμαρτωλούς και αδύναμους, άρρωστους και υγιείς, πραγματιστές και άδολους.

Στον Αντρέι Ταρκόφσκι, τον Άνθρωπο που αντίκρισε τον Άγγελο Facebook Twitter
Αντρέι Ρουμπλιόφ (1966)
Στον Αντρέι Ταρκόφσκι, τον Άνθρωπο που αντίκρισε τον Άγγελο Facebook Twitter
Αντρέι Ρουμπλιόφ (1966)

Κι αν ο Άνθρωπος έχει πλαστεί από τον Θεό του Ταρκόφσκι για μεγάλα έργα, αυτό δεν τον κάνει ξιπασμένο ον, αλλά τον υποχρεώνει να χαθεί εντελώς με όλη την τραγικότητα της έκφρασης. Ενίοτε υιοθετεί και λόγο ρητό, όπως στην αποχαιρετιστήρια ''Θυσία'' με τον ηθοποιό Έρλαντ Γιόζεφσον και τον οπερατέρ Σβεν Νίκβιστ μεταξύ του μπεργκμανικού τελευταίου επιτελείου του.

Ο Ταρκόφσκι έσβησε από καρκίνο στα 54 του, διωγμένος από το καθεστώς της χώρας που του έδωσε όλα τα εφόδια για να γίνει ποιητής. Άλλοι, που δεν ένιωσαν μέσα τους την έννοια της Ενσάρκωσης με το θεϊκό - όπως αυτός -, είπαν πως έπεσε θύμα της KGB. Πρώτος έφυγε το 1982 ο ηθοποιός Ανατόλι Σολονίτσιν, συνεργάτης του από το ''Αντρέι Ρουμπλιόφ'' το 1966 μέχρι και το ''Στάλκερ'' το ΄79. Ακολούθησε ο Αντρέι το ΄86, ήδη καρκινοπαθής ενόσω γύριζε το κύκνειο άσμα του. Στο φεστιβάλ των Κανών, ανήμπορος να παραστεί, έστειλε τον γιο του να παραλάβει τα βραβεία. Τρίτη έφυγε η δεύτερη σύζυγος του, η Λαρίσα Ταρκόφσκαγια, η Ναντέζντα του ''Καθρέφτη'' και η βοηθός του στο ''Στάλκερ''. Αυτή, το 1998, στο Παρίσι, όπως κι ο αγαπημένος της, Αντρέι. Χαρακτηριστικό κοινό και των τριών αυτών θανάτων η αιτία τους: η ίδια μορφή καρκίνου των πνευμόνων. Έτσι, ο άνθρωπος που δούλεψε για τον ήχο του ''Στάλκερ'', ο Βλαντιμίρ Σαρούν, διέψευσε τα περί KGB, όταν η KGB είχε πάψει κιόλας να υφίσταται: Ο Ανατόλι, ο Αντρέι και η Λαρίσα μολύνθηκαν από πυρηνικά απόβλητα στα γυρίσματα του ''Στάλκερ'' και κέρδισαν έναν ανεπιθύμητο φυσικό θάνατο.

Στον Αντρέι Ταρκόφσκι, τον Άνθρωπο που αντίκρισε τον Άγγελο Facebook Twitter
Solaris (1972)

Μα για ποιον άνθρωπο είναι επιθυμητός ο θάνατος; Σε ποιον αξίζει μία πριν την ώρα της Θυσία; Στον Αντρέι Ταρκόφσκι καθόλου δεν άξιζε, σ'αυτόν που ανέκαθεν ενδιαφερόταν πρώτα για τη ζωή στην Τέχνη του και μετά για το θάνατο. Το κακό, η αρρώστια και ο θάνατος είχαν θέση στη ζωή ως μέρος της, ποτέ δεν ήταν η ζωή αυτή καθαυτή, εν αντιθέσει με άλλους σημαντικούς παρακμιακούς ομότεχνούς του. Γι'αυτό ίσως και ο Ρώσος γλύπτης Έρνστ Νεϊζβέστνι σκάλισε το εξής συγκλονιστικό στον λιτό τάφο του: Στον Άνθρωπο που αντίκρισε τον Άγγελο...

 

* Τον Ιούλιο του 2005 γνώρισα κατά τη διάρκεια ενός Ποιητικού Συμποσίου στην Πάτρα τον ποιητή - συγγραφέα Σωτήρη Γουνελά, ο οποίος μου χάρισε με αφιέρωση το βιβλίο του με τίτλο ''Ταρκόφσκι - Ένας Νοσταλγός του Παραδείσου'' (εκδόσεις Διάττων, Αθήνα 2002, δεύτερη έκδοση). Μέχρι σήμερα, μία δεκαετία μετά, εξακολουθώ να θεωρώ το βιβλίο του Γουνελά σαν το ωραιότερο ποιητικό δοκίμιο που έχει κυκλοφορήσει στη χώρα μας για τον Ρώσο Αντρέι Ταρκόφσκι. Του αφιερώνω κι εγώ, λοιπόν, τώρα το κείμενο αυτό.

 

info

Εικόνα και Χρόνος, Αντρέι Ταρκόφσκι

Ταινιοθήκη της Ελλάδος

Ιερά Οδός 48 & Μεγ. Αλεξάνδρου 134-136 /  Μετρό  Κεραμεικός

 12-18 Φεβρουαρίου 2015

Το αφιέρωμα περιλαμβάνει:

 

  • Ταινίες του Αντρέι Ταρκόφσκι: Επτά (7) ταινίες μεγάλου μήκους του Αντρέι Ταρκόφσκι (κάποιες από αυτές για πρώτη φορά στην Ελλάδα σε ψηφιακές βερσιόν), μια από τις πρώτες μικρού μήκους ταινίες του, καθώς και το μεσαίου μήκους ντοκιμαντέρ του Αντρέι Ταρκόφσκι (συν-σκηνοθεσία Τονίνο Γκουέρα) Ο χρόνος του ταξιδιού / Tempo di Viaggio (1983, 62΄),  το οποίο γυρίστηκε κατά τη διάρκεια του ρεπεράζ στην Ιταλία για την ταινία Νοσταλγία, και προβάλλεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα.
  • Ντοκιμαντέρ για το έργο του Ταρκόφσκι: Μέσα από τρία (3) ντοκιμαντέρ τριών τελείως διαφορετικών κινηματογραφιστών, του Chris Marker, του Michael Leszczylowski (μοντέρ στην ταινία Η Θυσία) και του Ebbo Demant, θα δούμε το κινηματογραφικό σύμπαν του Ταρκόφσκι ειδικά την περίοδο που γύριζε την τελευταία ταινία του, τη Θυσία, φωτίζοντας με διεισδυτική ματιά τα τελευταία χρόνια της ζωής του κορυφαίου δημιουργού.
  • Στο πλαίσιο του μεγάλου αυτού αφιερώματος, η Ταινιοθήκη της Ελλάδος θα υποδεχτεί κάποιον εκλεκτό καλεσμένο που θα ανακοινωθεί σύντομα. Επίσης, θα υπάρξουν εισηγήσεις σε όλες τις ταινίες του αφιερώματος από σκηνοθέτες, κριτικούς κινηματογράφου, συγγραφείς κ.ά.
  • Τέλος, στο πλαίσιο του αφιερώματος η Ταινιοθήκη θα φιλοξενήσει στο χώρο του Μουσείου Κινηματογράφου και έκθεση εικαστικών με τίτλο «Εικόνα και Χρόνος. Εικόνες της Κρίσης» σε επιμέλεια Χριστίνας Ανδρουλιδάκη. Συμμετέχουν καλλιτέχνες από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Η έκθεση θα περιλαμβάνει μια εγκατάσταση, video projections και φωτογραφίες.

ΟΙ ΤΑΙΝΙΕΣ ΤΟΥ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΟΣ

 

  • Το βιολί και ο οδοστρωτήρας / Katok I skripka (1960, 46΄)
  • Τα παιδικά χρόνια του Ιβάν / Ivanovo detstvo (1962, 90΄) *
  • Αντρέϊ Ρουμπλιόφ / Andrei Roublyov (1968, 185΄) *
  • Σολάρις / Solaris (1971, 165΄) *
  • Ο καθρέφτης / Zerkalo (1974, 110΄) *
  • Στάλκερ / Stalker (1979, 160΄)
  • Νοσταλγία / Nostalghia (1983, 125΄)
  • Ο χρόνος του ταξιδιού / Tempo di Viaggio (1983, 62΄) Προβάλλεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα
  • Η θυσία / Offret (1986, 150΄)

*Προβάλλονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα σε ψηφιακές βερσιόν DCP.

Ντοκιμαντέρ για τον Αντρέι Ταρκόφσκι

  • Σκηνοθεσία Αντρέϊ Ταρκόφσκι / Regi Andrej Tarkovsky Σκηνοθεσία: Michael Leszczylowski (1988, 100΄)
  • Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο: η εξορία και ο θάνατος του Αντρέι Ταρκόφσκι / Auf der Suche nach der verlorenen Zeit. Andrej Tarkowskijs Exil und Tod Σκηνοθεσία: Ebbo Demant (1988, 131΄)
  • Μια ημέρα του Αντρέι Αρσένεβιτς / Une journée de Andrei Arsenevitch Σκηνοθεσία: Chris Marker (2000, 55΄) 
1

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Τέιλορ Σέρινταν: Ποιος είναι ο νέος Μίδας της τηλεόρασης;

Οθόνες / Τέιλορ Σέρινταν: Ποιος είναι ο νέος Μίδας της τηλεόρασης;

Ο άνθρωπος που βρίσκεται πίσω από την επιτυχία του «Yellowstone» και ενός ολόκληρου τηλεοπτικού σύμπαντος παραμένει ένας καουμπόι που αρνείται ότι οι σειρές του απευθύνονται σε συντηρητικό ακροατήριο.
THE LIFO TEAM
Ο δημιουργός του «Love Actually» χαρίζει στα παιδιά ένα χριστουγεννιάτικο animation

Οθόνες / Ο δημιουργός του «Love Actually» χαρίζει στα παιδιά ένα χριστουγεννιάτικο animation

Ο Ρίτσαρντ Κέρτις διασκευάζει για λογαριασμό του Netflix μια τριλογία δικών του βιβλίων, σε ένα σπονδυλωτό, χαριτωμένο και καλόψυχο φιλμ, απευθυνόμενο κυρίως σε θεατές μικρότερης ηλικίας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
10ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Πελοποννήσου και Kalamata Short Docs Film Festival 

Οθόνες / 10ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Πελοποννήσου: Ένα πλούσιο κινηματογραφικό δωδεκαήμερο

Η Καλαμάτα και άλλες δεκατρείς πόλεις της Πελοποννήσου έγιναν σημεία αναφοράς για τους λάτρεις του ντοκιμαντέρ, ενώ υπήρξαν και αφορμές για προβληματισμό, όχι μόνο αναφορικά με την έβδομη τέχνη.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Μας έπεισε η Τζολί ως Μαρία Κάλλας;

The Review / Μας έπεισε η Τζολί ως Μαρία Κάλλας;

Ο Αλέξανδρος Διακοσάββας και ο Βασίλης Λούρας σχολιάζουν το πολυαναμενόμενο biopic «Maria», την ερμηνεία της Αντζελίνα Τζολί, τις ιστορικές ανακρίβειες και το αν τελικά μαθαίνουμε κάτι καινούργιο για την πολύπαθη divina.
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΙΑΚΟΣΑΒΒΑΣ
Το αιώνιο μεγαλείο του Λεονάρντο ντα Βίντσι

Daily / Το αιώνιο μεγαλείο του Λεονάρντο ντα Βίντσι

Στο νέο ντοκιμαντέρ του σπουδαίου Αμερικανού κινηματογραφιστή Κεν Μπερνς ξετυλίγεται η ζωή και το έργο του ανθρώπου που εκτός από το μεγαλειώδες εικαστικό έργο του, πρόλαβε πριν από μισή χιλιετία να αντιληφθεί, να ανακαλύψει, να εφεύρει ή να προβλέψει τα πάντα σχεδόν, από τη βαρύτητα μέχρι τον κινηματογράφο.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Λούκα Γκουαντανίνο: Ο σκηνοθέτης του Queer δηλώνει ότι θα αγωνιστεί να σταματήσει τη λογοκρισία της ταινίας του

Πολιτισμός / Λούκα Γκουαντανίνο: Ο σκηνοθέτης του Queer δηλώνει ότι θα αγωνιστεί να σταματήσει τη λογοκρισία της ταινίας του

«Ο χαρακτηρισμός της ταινίας ως "πολύ προκλητικής" από τις αρχές της Τουρκίας δεν είναι τίποτα περισσότερο από απροκάλυπτη ομοφοβία» τόνισε ο σκηνοθέτης του Queer
LIFO NEWSROOM
Beatles ’64: Πριν από εξήντα χρόνια, κάτι μαγικό κι ανεπανάληπτο

Daily / Beatles ’64: Πριν από εξήντα χρόνια, κάτι μαγικό κι ανεπανάληπτο

Βασισμένο σ’ ένα εκπληκτικό πρωτότυπο υλικό, αυτό το εξαίρετο ντοκιμαντέρ του Disney+ σε παραγωγή του Μάρτιν Σκορσέζε μάς μεταφέρει με μοναδικό τρόπο σ’ αυτό που βίωσαν τα μέλη του θρυλικού συγκροτήματος όταν πάτησαν για πρώτη φορά το πόδι τους σε μια Αμερική που έμοιαζε να τους έχει απόλυτη ανάγκη.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Οι δέκα αγαπημένες ταινίες της Τζούλης Αγοράκη

Οθόνες / «Είδα το "Nymphomaniac" σαν φεμινιστικό ύμνο»: Οι δέκα αγαπημένες ταινίες της Τζούλης Αγοράκη

Νικίτα Μιχάλκοφ, Ανιές Βαρντά, Μπέργκμαν, αλλά και «Love Story», «Against all odds»: Η σχέση της δημοσιογράφου Τζούλης Αγοράκη με το σινεμά εδραιώθηκε μέσα από πολύ διαφορετικές μεταξύ τους ταινίες.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΝΙΝΕΤΤΑ ΓΙΑΚΙΝΤΖΗ
Αντουανέττα Αγγελίδη: «Κάθε ταινία μου είναι το ευτυχές τέλος μιας περιπέτειας απορρίψεων»

Οι Αθηναίοι / Αντουανέττα Αγγελίδη: «Κάθε ταινία μου είναι το ευτυχές τέλος μιας περιπέτειας απορρίψεων»

Μοναδική περίπτωση για το ελληνικό σινεμά, η ιδιοσυγκρασιακή σκηνοθέτις που τιμάται στο 13ο Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Ταινιοθήκης αφηγείται τη ζωή και την πορεία της στη LiFO.
M. HULOT
«The New Years»: Το ισπανικό «One Day» από τον Ροντρίγκο Σορογκόγιεν

Οθόνες / «The New Years»: Το ισπανικό «One Day» από τον Ροντρίγκο Σορογκόγιεν

Η νέα ρομαντική σειρά του Cinobo βρίσκεται στο σταυροδρόμι της τριλογίας «Before», του «Normal People» και του «One Day». Δανειζόμενη το αφηγηματικό εύρημα του τελευταίου, καταγράφει τις Πρωτοχρονιές ενός ζευγαριού και μαζί τους τις δυσκολίες μα και τη γοητεία των πρώτων -άντα. 
ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Βαλέρια Γκολίνο: «Δεν με ενοχλεί το ανδρικό βλέμμα αλλά το “μη- βλέμμα” στο σινεμά»

Pulp Fiction / Βαλέρια Γκολίνο: «Δεν με ενοχλεί το ανδρικό βλέμμα αλλά το “μη- βλέμμα” στο σινεμά»

Τελευταία υποδύθηκε μια πορνοστάρ, την αδερφή της Κάλλας, και σκηνοθέτησε μια σειρά βασισμένη σε ένα «σκανδαλώδες» βιβλίο. Η Ελληνοϊταλίδα ηθοποιός και σκηνοθέτις βρέθηκε στην Αθήνα και μίλησε στον Θοδωρή Κουτσογιαννόπουλο.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ
Πώς η μητριά μου, η Μπάρμπρα Στρέιζαντ, με βοήθησε να κόψω το ποτό

Οθόνες / Πώς η μητριά μου, η Μπάρμπρα Στρέιζαντ, με βοήθησε να κόψω το ποτό

Σε ένα απόσπασμα από τα απομνημονεύματά του που δημοσιεύτηκε στην Wall Street Journal, ο ηθοποιός Τζος Μπρόλιν εξηγεί πώς η «ζόρικη αγάπη» της συζύγου του πατέρα του τον έκανε να κόψει οριστικά τη συνήθεια που του είχε ρημάξει τη ζωή.
THE LIFO TEAM

σχόλια

1 σχόλια
Πως ακριβώς η βροχή από τις ταινίες του σχηματίζει λιμνάζοντα ποταμάκια στην βεράντα σου;Ρωτάω,επειδή και μία γνωστή μου λέει για τον Καθρέπτη πως ένοιωθε τον άνεμο από τα χωράφια να φυσάει το μέτωπό της!Εγώ πάλι,νοιώθω το χώμα/λάσπη από τις ταινίες των Tar/Hranitzky στις πατούσες μου!Αναμφίβολα, 3 σπουδαίοι δημιουργοί με έντονο το θρησκευτικό στοιχείο στα έργα τους!