ΣΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΙΣΟ του 19ου αιώνα γνώρισαν μεγάλη άνθηση τα μυθιστορήματα σε συνέχειες, δηλαδή τα αναγνώσματα που δημοσιεύονταν σε διαδοχικά μέρη σε περιοδικές εκδόσεις της εποχής. Πολλά γνωστά μυθιστορήματα δημοσιεύτηκαν αρχικά με αυτόν τον τρόπο, όπως το «Έγκλημα και Τιμωρία», η «Άννα Καρένινα», η «Μαντάμ Μποβαρί» και οι «20.000 λεύγες κάτω από τη θάλασσα». Από τον Ντοστογιέφσκι μέχρι τον Μπαλζάκ και από τον Ιούλιο Βερν μέχρι τον Φλομπέρ, αρκετά κλασικά έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας συνάντησαν τους πρώτους αναγνώστες τους στις σελίδες κάποιας εφημερίδας ή περιοδικού.
Σχεδόν ενάμιση αιώνα αργότερα, οι τηλεοπτικές σειρές θεωρούνται τα νέα μυθιστορήματα σε συνέχειες (serial novels στα αγγλικά), καθώς θυμίζουν πλέον όλο και περισσότερο τη μεγάλη κλασική λογοτεχνία. Η επέλαση του ίντερνετ, η ψηφιοποίηση, η ανάπτυξη της συνδρομητικής τηλεόρασης και η παγκοσμιοποίηση στο τηλεοπτικό τοπίο δημιούργησαν νέες ανάγκες και έκαναν τις σειρές να μοιάζουν με κινηματογραφικές παραγωγές, τα σενάρια να έχουν βάθος και τους χαρακτήρες να είναι ολοκληρωμένοι, χωρίς να στερούνται διόλου τραγικότητας ή πολυπλοκότητας.
Το σημερινό binge watching, βέβαια, δεν μπορεί να συγκριθεί με την αδημονία κάποτε των συνδρομητών του περιοδικού «Αγγελιοφόρος της Ρωσίας» μέχρι να διαβάσουν το νέο κεφάλαιο από το «Έγκλημα και τιμωρία» στο τεύχος του επόμενου μήνα ή την αγωνία των θεατών του NBC μέχρι δουν το επόμενο επεισόδιο από τα αγαπημένα τους «Φιλαράκια» τη δεκαετία του ’90, αλλά αυτή είναι μία από τις πολλές παράπλευρες απώλειες της τεχνολογίας.
Αν η μεγάλη μυθοπλασία και οι αρχετυπικοί ήρωες της λογοτεχνίας αναζητούσαν ένα νέο πεδίο για να εκφραστούν, πιο ποπ και πιο ευρείας κατανάλωσης αλλά και πολύ επιδραστικό, το βρήκαν στις τηλεοπτικές σειρές που έγραψαν ιστορία μετά την έλευση της νέας χιλιετίας.
Ωστόσο, υπάρχει ένα αόρατο νήμα που συνδέει τις σύγχρονες σειρές με τις μεγάλες αφηγήσεις και τους κλασικούς συγγραφείς του παρελθόντος, κάτι που έγινε εμφανές και στην πρόσφατη σειρά του Νέτφλιξ Η πτώση του Οίκου των Άσερ, εμπνευσμένη από το ομότιτλο διήγημα του Έντγκαρ Άλαν Πόε, έστω και αν απεδείχθη τελικά κατώτερη των προσδοκιών και όχι αντάξια του προπάτορα των ιστοριών τρόμου.
Αν η μεγάλη μυθοπλασία και οι αρχετυπικοί ήρωες της λογοτεχνίας αναζητούσαν ένα νέο πεδίο για να εκφραστούν, πιο ποπ και πιο ευρείας κατανάλωσης αλλά και πολύ επιδραστικό, το βρήκαν στις τηλεοπτικές σειρές που έγραψαν ιστορία μετά την έλευση της νέας χιλιετίας.
H αρχή έγινε με το αμερικανικό The Sopranos που ξεκίνησε να προβάλλεται από το 1999 και συνέχισε μέχρι το 2007 και μετά από έξι σεζόν είχε θέσει τα θεμέλια για την ολική αναβάθμιση του είδους – αν και δεν μπορούμε να παραβλέψουμε και την κομβική στιγμή όταν το 1990 ο David Lynch αποφάσισε να αλλάξει εντελώς την εικόνα που είχαμε για την τηλεόραση μέχρι τότε και να προκαλέσει ένα πολιτισμικό σοκ με το φαινόμενο που λεγόταν Twin Peaks.
Από το ξεκίνημα των ’00ς είχαμε την τύχη να δούμε εξαιρετικά επιμελημένα σενάρια και καλογραμμένους διαλόγους, πολυπρόσωπους χαρακτήρες με πολλές πλευρές και ψυχολογικές διακυμάνσεις, πέρα από προσχηματικά «καλούς» ή «κακούς» ήρωες, εύστοχα κοινωνικά σχόλια και αναφορές, ευφυείς αλληγορίες, πανέξυπνες κωμωδίες, ρεαλιστικές τοιχογραφίες, εντυπωσιακότατες παραγωγές, και φυσικά αξέχαστες, οσκαρικού επιπέδου ερμηνείες.
Εκτός από το The Sopranos, μερικές μόνο από τις πιο αριστουργηματικές ή εμβληματικές σειρές ήταν οι εξής: The Wire (2002-2008), Six Feet Under (2002-2005), Lost (2004-2010), The Office (US) (2005-2013), Mad Men (2007-2015), Breaking Bad (2008-2013), Community (2009-2015), Borgen (2010-2022), Homeland (2011-2020), The Killing (2011-2014), Game of Thrones (2011-2019), Black Mirror (2011-), House of Cards (2013-2018), The Leftovers (2014-2017), BoJack Horseman (2014-2020), True Detective (2014-), Fargo (2014-), Narcos (2015-2017), Better Call Saul (2015-2022), Fleabag (2016-2019), Stranger Things (2016-), The Crown (2016-2023), The Handmaid’s Tale (2017-), Big Little Lies (2017-), Succession (2018-2023), Normal People (2020), Ethos (2020), Ted Lasso (2020-2023), The White Lotus (2021-).
Το πιο αξιοσημείωτο στοιχείο και η ειδοποιός διαφορά σε όλες αυτές τις σειρές, μέχρι τη στιγμή που μιλάμε, καθώς διανύουμε ήδη την τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα, και που ενισχύει το επιχείρημα περί μυθοπλασίας η οποία μπορεί να συναγωνιστεί την κλασική λογοτεχνία είναι πως αρκετές από αυτές τις σειρές θα μπορούσαν άνετα να γίνουν αντικείμενο ακαδημαϊκής μελέτης και κοινωνιολογικής παρατήρησης για πολλά από τα θέματα που θίγουν και τις πτυχές της πραγματικότητας που απεικονίζουν.
Τον δρόμο έδειξε η σειρά The Wire όταν υπήρξε η βάση για μαθήματα σε πανεπιστήμια όπως το Harvard, το Berkeley και το Brown. Στο τελευταίο μάλιστα αποτέλεσε αντικείμενο ενδιαφέροντος στο τμήμα Συγκριτικής Λογοτεχνίας.
Κι αν το The Wire έχει όλες τις προϋποθέσεις για να γίνει αντικείμενο ακαδημαϊκής μελέτης, καθώς καταπιάνεται με θέματα όπως τα ναρκωτικά, η βία και το οργανωμένο έγκλημα στις σύγχρονες κοινωνίες, η διαπλοκή και η διαφθορά της εξουσίας σε όλα τα επίπεδα, οι κοινωνικές ανισότητες και το πώς γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης, μπορεί άνετα κανείς να καταλήξει σε εις βάθος παρατηρήσεις και να εξαγάγει συμπεράσματα για μια πανσπερμία θεμάτων και σε άλλες σειρές· την πολυπλοκότητα του ανθρώπινου ψυχισμού, τα ηθικά διλήμματα και την τραγικότητα της ανθρώπινης φύσης στο The Sopranos· τη ματαιότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, τη νοηματοδότηση του θανάτου, την πολυπλοκότητα των ανθρωπίνων σχέσεων και την τεκνοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια στο Six Feet Under· τους άγνωστους κινδύνους που προδιαγράφονται εξαιτίας της τεχνολογικής εξέλιξης στο Black Mirror· την οπισθοδρόμηση των κοινωνιών και την προσπάθεια αστυνόμευσης του γυναικείου σώματος στο The Handmaid’s Tale· το πώς το ταξικό ζήτημα επιδρά στις ερωτικές σχέσεις στο Normal People· την αποικιοκρατική αντίληψη του δυτικού κόσμου απέναντι στις αναπτυσσόμενες χώρες και τα ολέθρια εγκληματικά λάθη της Αμερικής στη Μέση Ανατολή κατά την προσπάθεια πάταξης της τρομοκρατίας στο Homeland· το ναρκοπέδιο της οικογένειας, τη νοοτροπία και τον τρόπο ζωής των ελίτ τάξεων στο Succession. H λίστα δεν έχει τελειωμό.
Η επικράτηση της οθόνης στη ζωή μας και η ζήτηση για όλο και καλύτερες παραγωγές έχουν αλλάξει άρδην και την τηλεοπτική μυθοπλασία. Ωστόσο, η συγκίνηση που προκαλούν μια αφήγηση, η οποία μοιάζει να πηγάζει από τις απαρχές της μυθοπλασίας, και ένας ήρωας, το βάθος του οποίου μπορεί να αγγίζει τα μύχια της ανθρώπινης ψυχής, παραμένει ίδια.
Ο γκαφατζής, απατεώνας και αξιολάτρευτος, παρά τα πολλά ασυγχώρητα εγκλήματά του δικηγόρος Saul Goodman στο Better Call Saul είναι απλώς ένας εξίσου παρορμητικός και κατεργάρης Τομ Τζόουνς, όπως ο κλασικός ήρωας του Χένρι Φίλντινγκ που αναζητά τη δική του Σοφία-Κιμ και τα βάζει με όλη την κοινωνία.
Η «περηφάνια και προκατάληψη» δεν ταλανίζει λιγότερο το ζευγάρι των πρωταγωνιστών στο Normal People όπως εκείνο στην «Τζέιν Έιρ», o πατριάρχης της οικογένειας και ιδρυτής της οικονομικής αυτοκρατορίας στο Succession Logan Roy είναι ένας σύγχρονος βασιλιάς Λιρ, ενώ οι δυστοπικοί εφιάλτες του Black Mirror δεν υπολείπονται διόλου εκείνων του Aldous Huxley. Ο «θαυμαστός καινούργιος κόσμος» των σειρών του 21ου αιώνα είναι ήδη εδώ.
