Ξένοι στην ίδια πόλη Facebook Twitter
Σχέδιον Αθηνών, έργο Αθανασίου Γεωργιάδη, Αθήνα, 1923 © Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο

Ξένοι στην ίδια πόλη

1

Έχουν περάσει 200 σχεδόν χρόνια από όταν η Δ' Εθνοσυνέλευση των Ελλήνων δεχόταν τον Ιούλιο του 1829 αίτηση του ελληνικού πληθυσμού της Σμύρνης να εγκατασταθεί στην ελεύθερη Ελλάδα και από την ίδρυση του πρώτου προσφυγικού συνοικισμού, του οικισμού της Πρόνοιας έξω από το Ναύπλιο, για Κρήτες κυρίως πρόσφυγες. 662 κτίρια (καλύβες από πλινθοδομή ή πέτρα διαστάσεων 3x6 μ.) σε μία έκταση 24.000 τ.μ. για 2.200 -2.500 περίπου πρόσφυγες, όταν ο πληθυσμός του Ναυπλίου δεν έφτανε τους 10.000 κατοίκους.

Ογδόντα περίπου χρόνια αργότερα ένας σημαντικός αριθμός προσφύγων από τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία εγκαθίσταται στη χώρα.

Την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων άλλοι 40.000 πρόσφυγες εγκαθίστανται στη Μακεδονία, ενώ τον Μάιο του 1914 300.000 πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη και τη Μικρά Ασία ζητούν άσυλο. Μετά την τραγική ήττα του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία χιλιάδες είναι οι πρόσφυγες που φθάνουν στην Ελλάδα. Δεν γνωρίζουμε τον ακριβή αριθμό τους το 1922. Η ειδική απογραφή του Απριλίου του 1923 καταγράφει 850.000. Ο αριθμός τους όμως πρέπει να ήταν πολύ μεγαλύτερος. Το 24% των νέων προσφύγων εγκαθίσταται στην Αθήνα, στον Πειραιά και στα περίχωρα. Σε λίγους μήνες ο πληθυσμός της επαρχίας Αττικής σχεδόν διπλασιάζεται. Από 501.615 κατοίκους στις αρχές της δεκαετίας του '20 φθάνει τους 866.924 στο τέλος της ίδιας δεκαετίας.

Οι πρώτες πιεστικές ανάγκες προσφυγικού οικισμού (στέγαση, διατροφή, ιατρική φροντίδα) αντιμετωπίζονται από το κράτος, από ξένες και ελληνικές φιλανθρωπικές οργανώσεις και οργανώσεις περίθαλψης προσφύγων και από ιδιώτες. Χρησιμοποιείται κάθε διαθέσιμο δημόσιο κτίριο, στρατόπεδο, σχολείο, θέατρο. Ακόμη και το Βαρβάκειο, το Δημοτικό Θέατρο, τα Παλαιά Ανάκτορα.

Όπου υπάρχουν ελεύθεροι χώροι στην πόλη ή στην περιφέρεια της, οι πρόσφυγες αναγκάζονται να χτίσουν μόνοι τους παράγκες με ό,τι υλικό βρουν, επιστρατεύοντας την ευφυΐα τους.

Θα περάσει αρκετός χρόνος για να συνειδητοποιήσουν οι Μικρασιάτες ότι τούτη η προσφυγιά δεν θα 'ναι προσωρινή. Η ευάλωτη διπλωματική επιτυχία δεν κράτησε για πολύ. Αυτή τη φορά η προσφυγιά ήταν μόνιμη, ήταν οριστική. Η Ελλάδα ήταν μια χώρα ηττημένη, απογοητευμένη, οικονομικά εξαντλημένη, που προσπαθούσε να συνέλθει από μία δεκαετή στρατιωτική κινητοποίηση. Η Μεγάλη Ιδέα είχε σβήσει για πάντα.

Οι πρόσφυγες εγκατέλειπαν τις προπατορικές τους εστίες. Είχε τη δυνατότητα η μάνα Ελλάδα να τους υποδεχθεί όπως έπρεπε; Ίσως να το ήθελε, αλλά μπορούσε;

Η Αθήνα των αρχών του 20ού αιώνα έχει ξεπεράσει τα 20.000.000 τ.μ. και ο πληθυσμός της έχει ξεπεράσει τους 200.000. Έλληνες και ξένοι πολεοδόμοι μελετούν τα σχέδια επέκτασης. Αυτό που προέχει είναι η πρόληψη της άναρχης επέκτασής της και η ανάγκη σχεδιασμού και οργάνωσης των νέων συνοικισμών, στον Κολωνό, τα Σεπόλια, την Ιερά Οδό, τον Άγιο Σάββα όπου είχαν ήδη αρχίσει να δημιουργούνται άναρχα, χωρίς εγκεκριμένο σχέδιο και υποδομές. Η μεγάλη πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης το 1917 μεταφέρει την προτεραιότητα στη Μακεδονία.

Ξένοι στην ίδια πόλη Facebook Twitter
Σκηνές για την πρόχειρη στέγαση των προσφύγων στην περιοχή του Παγκρατίου. Αθήνα, 1924 © Αρχείο ΕΡΤ/Συλλογή Π. Πουλίδη

Οι περίπου 250.000 πρόσφυγες, όμως, δεν μπορούν να περιμένουν. Στις 23 Νοεμβρίου 1922 δημοσιεύεται το Ν.Δ. «Περί επιτάξεως ακινήτων δι' εγκατάστασιν προσφύγων και απαλλοτριώσεως οικοπέδων δι' ανέγερσιν προσφυγικών συνοικισμών». Συνολικά επιτάσσονται 8.000 ακίνητα. Δεν είναι δυνατόν να φτάσουν. Κι ενώ οι πρόσφυγες αρχίζουν να χτίζουν τα πρώτα παραπήγματά τους στην Κοκκινιά, στους Ποδαράδες, στο Παγκράτι και να δημιουργούνται οι πρώτοι αυθαίρετοι συνοικισμοί προκειμένου να αντιμετωπιστεί ο χειμώνας που έρχεται, το κράτος θέτει σε ενέργεια τους ελάχιστους μηχανισμούς που διαθέτει για να αντιμετωπίσει τα άμεσα προβλήματα των προσφύγων. Η έλλειψη πολιτικής σταθερότητας δεν βοηθά. Τα σχετικά με την προσφυγική στέγη μέτρα είναι λύσεις προσωρινές και βραχυπρόθεσμες.

Το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων (ΤΠΠ) ιδρύεται στις 9 Νοεμβρίου '22. Ανεξάρτητος οργανισμός με μορφή νομικού προσώπου δημοσίου δικαίου, το Ταμείο διαχειρίζεται ένα ποσό 360 εκατομμυρίων δραχμών. Μέχρι το τέλος της δραστηριότητάς του έχει παραδώσει 4.000 οικήματα, ενώ εκκρεμούν μετά το τέλος της δραστηριότητάς του το 1925, άλλα 2.500. Καθώς το Ταμείο δεν έχει τη δυνατότητα να παραχωρήσει μία κατοικία ανά οικογένεια, είναι αναγκασμένο να παραχωρεί ένα μόνο δωμάτιο. Οι κατοικίες διατάσσονται περιμετρικά γύρω από μία ορθογώνια αυλή ένα είδος αίθριου, όπου βρίσκονται οι κοινόχρηστοι χώροι υγιεινής.

Το Νοέμβριο του 1922 ο αρχιτέκτονας-μηχανικός του υπουργείου Παιδείας Γεώργιος Σούλης, γνωστός για τα σχολικά του κτίρια, με αρχικό στόχο να απαλλαγούν τα διδακτήρια από τους πρόσφυγες που είχαν εγκατασταθεί προσωρινά εκεί, προτείνει να σχεδιάσει η Τεχνική Υπηρεσία του Δήμου έναν πρότυπο προσφυγικό οικισμό στην Ανάληψη. Η πρόταση γίνεται αποδεκτή από τους υπουργούς Παιδείας και Περιθάλψεως.

Σε ένα γήπεδο 11 στρεμμάτων αρχίζει να χτίζεται ο πρώτος οικισμός, ο οικισμός του Βύρωνα. Σύμφωνα με το σχέδιο ο οικισμός περιλάμβανε 1.764 κατοικίες και δύο μονοκατοικίες για τους πρόσφυγες Μητροπολίτες Εφέσου και Αμασείας, δημοτικό σχολείο και νηπιαγωγείο, μαθητικά και λαϊκά λουτρά (χαμάμ), αγορά, λαϊκό ιατρείο, εργαστήρια χειροτεχνίας, ταπητουργίας και ξυλουργείο, διοικητικό κτίριο, δύο πάρκα, δύο πέτρινες γέφυρες στην είσοδο του οικισμού, σκυρόστρωση της κεντρικής οδού, εγκατάσταση ύδρευσης με υδαταποθήκη και βρύσες και δύο μικρά πάρκα.

Ξένοι στην ίδια πόλη Facebook Twitter
Πρόσφυγες έχουν βρει προσωρινό κατάλυμα στα θεωρεία του Δημοτικού Θεάτρου Αθηνών, 1923 © Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο

Στο τέλος Απριλίου παραδίδονται τα τέσσερα πρώτα οικοδομικά τετράγωνα με χαμάμ και χώρους υγιεινής στο κέντρο. Συνολικά 305 δωμάτια για 305 οικογένειες. Για να επιταχυνθεί η ανέγερση χρησιμοποιήθηκαν τσιμεντόλιθοι και πέτρες από τα γύρω λατομεία. Για τη στέγαση χρησιμοποιήθηκε αρχικά Eternit και αργότερα κεραμίδια, ενώ για τα δάπεδα χρησιμοποιήθηκε σκυροκονίαμα επιχρισμένο με τσιμεντοκονίαμα.

Τον συνοικισμό του Βύρωνα ακολουθούν οι συνοικισμοί Νέα Ιωνίας (Ποδαράδες), Κοκκινιάς, Φιλαδέλφειας (Ποδονίφτης), Καισαριανής και Υμηττού.

Όλοι όμως οι οικισμοί που οικοδόμησε το ΤΠΠ δεν ήταν όμοιοι με αυτόν του Βύρωνα. Η ανάγκη για γρήγορη περίθαλψη οδηγούσε συχνά σε ξύλινες κατασκευές. Πολλοί από τους πρόσφυγες των αγροτικών περιοχών της Μικράς Ασίας είχαν μάθει να κατοικούν σε παρόμοια ξύλινα ή πλίνθινα σπίτια. Για τους αστούς τα πράγματα είναι πιο δύσκολα. Αμάθητοι σε παρόμοιες καταστάσεις, είναι φυσικό να δυσανασχετούν. Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή που αναφέρει η Βίκα Γκιζελή: «Αυτά τα σπίτια είναι κρύα όταν φυσάει βοριάς; - Α, όχι πολύ. Ο αέρας μπαίνει από αυτές εδώ τις τρύπες, αλλά ξαναβγαίνει από εκείνες εκεί».

Αν και το Ταμείο κατάφερε να στεγάσει έναν πολύ μεγάλο αριθμό προσφύγων, ένας ακόμη εξίσου μεγάλος παρέμενε άστεγος. Όπου υπάρχουν ελεύθεροι χώροι στην πόλη ή στην περιφέρειά της οι πρόσφυγες αναγκάζονται να χτίσουν μόνοι τους παράγκες με ό,τι υλικό βρουν, επιστρατεύοντας την ευφυΐα τους, τις γνώσεις τους, τις ικανότητές τους. Η ανάγκη τούς οπλίζει με θάρρος και δύναμη. Για πολλά χρόνια αργότερα μπορούσες να δεις παράγκες φτιαγμένες από καφάσια, τσίγκους, λαμαρίνες, πισσόχαρτο, τσουβάλια, στη Νέα Ιωνία, στην Καισαριανή, πίσω από τις φυλακές Αβέρωφ, στα Τουρκοβούνια, στο Πολύγωνο, παντού.

Ξένοι στην ίδια πόλη Facebook Twitter
Εικόνες από τις πρώτες εγκαταστάσεις στους συνοικισμούς γύρω από την Αθήνα. Προσωρινές λύσεις που έμελλαν να διατηρηθούν για αρκετά χρόνια © Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών
Ξένοι στην ίδια πόλη Facebook Twitter
Εικόνες από τις πρώτες εγκαταστάσεις στους συνοικισμούς γύρω από την Αθήνα. Προσωρινές λύσεις που έμελλαν να διατηρηθούν για αρκετά χρόνια © Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών

Εν τω μεταξύ, το 1924 η Επιτροπή του Γενικού Σχεδίου Πόλεως, γνωστή ως Επιτροπή Καλλιγά από το όνομα του προέδρου της Πέτρου Καλλιγά, μηχανικού με σπουδές στη Φυσική και ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην Αρχιτεκτονική και στην Πολεοδομία, καταθέτει τις προτάσεις της για το νέο Σχέδιο Πόλεως Αθηνών και το 1925 συγκαλείται από το υπουργείο Συγκοινωνιών σχετικό συνέδριο με στόχο να παρέμβει ουσιαστικά στην ανεξέλεγκτη επέκταση της πρωτεύουσας που έχει αυξηθεί σημαντικά μετά την έλευση των προσφύγων.

Για λόγους όχι πάντα καλόπιστους και αντικειμενικούς το σχέδιο Καλλιγά δεν εφαρμόζεται, με αποτέλεσμα η άναρχη επέκταση να συνεχίζεται. Συνοικισμοί ιδρύονται χωρίς καμία πρόβλεψη για τις αναγκαίες υποδομές (ύδρευση, αποχέτευση, ηλεκτροφωτισμός). Συνοικισμοί χωρίς άδεια και σχέδιο.

Ταυτόχρονα, ένας αριθμός προσφύγων, οι πιο εύποροι, κυρίως οι κάτοικοι των πόλεων, καταφέρνουν με δικά τους μέσα να εγκατασταθούν και να ενταχθούν στον υπάρχοντα αστικό ιστό. Είναι αυτοί που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο είχαν προβλέψει να φέρουν στην Ελλάδα, πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή, ένα σημαντικό κεφάλαιο και το είχαν επενδύσει εδώ, ενώ κάποιοι άλλοι, κυρίως έμποροι, τραπεζίτες, εφοπλιστές, βιομήχανοι, είχαν ήδη επαγγελματικούς δεσμούς και οικονομικές συνεργασίες με Ελλαδίτες συναδέλφους και μπόρεσαν έτσι να ενταχθούν ευκολότερα.

Ξεχωριστή περίπτωση αποτελούν οι οικισμοί της Καλλίπολης, στην Πειραϊκή Χερσόνησο, και της Νέας Σμύρνης, που αγοράστηκαν από την περιουσία των ανταλλαξίμων. Σε συνεργασία με τη γαλλική εταιρεία Société Immobilière du Boulevard Haussmann προχωρούν στην οικοδόμηση ενός νέου τύπου αθηναϊκού προαστίου. H γαλλική εταιρεία προτείνει 34 τύπους σπιτιών δύο έως πέντε δωματίων, με λουτρό, μαγειρείο, κελάρι, δωμάτιο υπηρεσίας κ.λπ. Λιθόκτιστα με ξύλινη στέγη, πατώματα από αμερικανική ή σουηδική ξυλεία, υδραυλική εγκατάσταση κ.λπ. Πολλοί από τους οικοπεδούχους, όμως, δεν έχουν τη δυνατότητα να προχωρήσουν στην ανέγερση κατοικίας και αναγκάζονται να πουλήσουν σε Aθηναίους, κάτι που τελικά αποδείχτηκε θετικό, καθώς με τον τρόπο αυτό οι δεσμοί μεταξύ προσφύγων και γηγενών συσφίχτηκαν. Η Société Haussmann δεν καταφέρνει να φέρει σε πέρας το έργο και το αναλαμβάνει στη συνέχεια η ελληνική ιδιωτική πρωτοβουλία, όπου συμμετέχουν και αρκετοί μικρασιατικής καταγωγής μηχανικοί.

Ξένοι στην ίδια πόλη Facebook Twitter
Προσφυγικές πολυκατοικίες στο Νέο Κόσμο και την Καλλιθέα, Δεκαετία 1950 © Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών
Ξένοι στην ίδια πόλη Facebook Twitter

Το 1922 και μέχρι το 1928 εκδίδονται διάφοροι νόμοι που αλληλοσυμπληρώνονται προκειμένου να βοηθηθεί η στέγαση των προσφύγων. Σημαντικότερο είναι το νομοθετικό διάταγμα «Περί της κατ' ορόφους ή διαμερίσματα ιδιοκτησίας» που συμπληρώνεται με τον νόμο 3741/1929 «Περί ιδιοκτησίας κατ' ορόφους» που ανοίγει τον δρόμο στην πολυκατοικία.

Στο διάστημα από το 1924 έως το 1930 χτίστηκαν στην Αθήνα και τον Πειραιά από την Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων 15.000 προσφυγικές κατοικίες. Τα περισσότερα μονώροφα ή διώροφα κτίσματα, λίγο υπερυψωμένα από το έδαφος, κτισμένα ανεξάρτητα ή ανά δύο, σύμφωνα με τα πρότυπα της ευρωπαϊκής εργατικής κατοικίας. Τοίχοι από λιθοδομή, εσωτερικά χωρίσματα από τούβλα, κάλυψη με ξύλινη δίριχτη ή τετράριχτη στέγη. Το εμβαδόν τους κλιμακώνεται από 35 ως 40 τ.μ. Για κάθε σπίτι προβλέπεται στο πίσω μέρος αυλή για πιθανή επέκτασή του στο μέλλον, από τους ίδιους τους πρόσφυγες.
Αρχικά ίσως να θυμίζουν τους χαριτωμένους οικισμούς των γερμανικών παραμυθιών, γρήγορα όμως, εξαιτίας της βιαστικής κατασκευής και των πρόχειρων υλικών αλλά και των επεμβάσεων των ίδιων των προσφύγων, αποκτούν μια ελληνική γραφικότητα, κάτι ανάμεσα στην «παράγκα του Καραγκιόζη» και το παραδοσιακό λαϊκό σπίτι.

Η κατάσταση αλλάζει μετά το 1930, όταν τις δημόσιες υπηρεσίες αρχίζουν να στελεχώνουν οι νεαροί απόφοιτοι της νεοσύστατης Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΕΜΠ (ιδρύθηκε το 1917 και οι πρώτοι απόφοιτοι πήραν πτυχίο το 1922) που έχουν μυηθεί στις νέες αντιλήψεις για τη λαϊκή κατοικία και τα νέα αρχιτεκτονικά ρεύματα. Ταλαντούχοι αρχιτέκτονες όπως ο Κίμων Λάσκαρης, ο Δημήτρης Κυριάκος, ο Οδυσσέας Πουσκουλούς (πρόσφυγας και ο ίδιος από την Κωνσταντινούπολη) αναλαμβάνουν τον σχεδιασμό και την επίβλεψη διώροφων και τριώροφων πολυκατοικιών. Το οπλισμένο σκυρόδεμα, το νέο υλικό που κερδίζει ολοένα έδαφος, δίνει τη δυνατότητα στέρεων οικοδομών. Οι οικισμοί στο Δουργούτι, στη Δραπετσώνα, στην Καλλιθέα, στην Καλογρέζα, στην Κοκκινιά, στο Αιγάλεω, στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας, στη Στέγη Πατρίδος (στον περιφερειακό του Λυκαβηττού), στο Περιστέρι και αλλού αποτελούν εξαιρετικά δείγματα του μοντέρνου κινήματος στη χώρα, αλλά και σε όλη την Ευρώπη.

Ξένοι στην ίδια πόλη Facebook Twitter
Σπίτια του συνοικισμού της Δραπετσώνας, 1931-32 © Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών

Οι νέοι τύποι κατοικιών μελετώνται με βάση τις αρχές της αρχιτεκτονικής της λαϊκής κατοικίας του Bauhaus. Οι πολύ μικρότερες όμως διαστάσεις τους από τα γερμανικά παραδείγματα τούς δίνουν μια κλίμακα πολύ πιο ανθρώπινη και προσιτή. Καθώς οι αρχιτέκτονες σχεδιάζουν διάφορους τύπους κατοικιών με μικρότερους ή μεγαλύτερους υπαίθριους κοινόχρηστους χώρους, ανάμεσά τους δημιουργούνται ενδιαφέροντα οικιστικά παραδείγματα, καταφέρνοντας να αποφύγουν την τυποποίηση και τη μονοτονία που συναντάμε συχνά στην υπόλοιπη Ευρώπη.

Το εμβαδόν των διαμερισμάτων παραμένει μικρό 30, 35, 45 ή 65 τ.μ. Ίσως υπερβολικά μικρό για σήμερα, όμως σε αυτά τα τετραγωνικά κυμαίνονται όλα τα διαμερίσματα στις λαϊκές και εργατικές πολυκατοικίες της Ευρώπης. Τα τετραγωνικά π.χ. για ένα διαμέρισμα 3 δωματίων για 4-5 άτομα είναι 50 τ.μ. στο Λονδίνο, 46 τ.μ. στη Φρανκφούρτη, 50,8 τ.μ. στο Μιλάνο (αλλά για 7 άτομα), λίγο καλύτερα στην Ελβετία (64 τ.μ.), ενώ οι ρωσικοί τύποι κατεβάζουν ακόμη περισσότερο τα τετραγωνικά στα 32,5, 39,8 και 44,3 τ.μ. Ο ίδιος ο Le Corbusier σχεδιάζει κατοικίες 45 τ.μ. για 6 άτομα.

Στις αρχές του 20ού αιώνα η λαϊκή κατοικία συγκέντρωνε την κοινή προσοχή πολιτικών και αρχιτεκτόνων. Eίναι το πρώτο πρόβλημα που πρέπει να επιλυθεί. Ιδρύονται ινστιτούτα, συνεταιρισμοί, ιδιωτικές και κρατικές εταιρείες για την αντιμετώπισή του. Ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος όμως σταματάει κάθε κίνηση, για να ξαναρχίσει ακόμα εντονότερη μετά τη λήξη του, καθώς οι παράγκες και οι τρώγλες έχουν αυξήσει τις ανάγκες για ανθρώπινη, υγιεινή στέγη.

Η Μικρασιατική Καταστροφή όχι μόνο κάνει εντονότερο το πρόβλημα στην Ελλάδα αλλά το φορτίζει και ιδεολογικά και συναισθηματικά, με τρόπο υπαινικτικό και τραγικό. Από το 1933 και ύστερα τα προσφυγικά συγκροτήματα που χτίζονται αντικατοπτρίζουν τις νέες αρχιτεκτονικές τάσεις. Η μεγαλύτερη προσοχή τόσο στον πολεοδομικό όσο και στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό είναι προφανής. Τα υλικά κατασκευής και η χρήση του μπετόν αρμέ δίνουν τη δυνατότητα για περισσότερο δυναμικές και εμπνευσμένες λύσεις. Οι πλατείες και οι χώροι πρασίνου, η προσοχή στον ηλιασμό και στον αερισμό, η σχέση κλειστού και ημιυπαίθριου χώρου δημιουργούν συγκροτήματα που πολλοί Αθηναίοι θα ζήλευαν. Δυστυχώς, πολλοί από τους κοινόχρηστους χώρους ή δεν συμπληρώθηκαν ποτέ από το αναγκαίο πράσινο ή με τον χρόνο εγκαταλείφθηκαν.

Ξένοι στην ίδια πόλη Facebook Twitter
Η Φώκαια Αναβύσσου το 1927 και το 1960, όπου πρωτοεγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από τις παλιές Φώκιες της Ιωνίας για να δουλέψουν στις Αλυκές © Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών
Ξένοι στην ίδια πόλη Facebook Twitter

Μέχρι το 1940 που έρχεται στη χώρα ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος συνεχίζουν να χτίζονται προσφυγικές πολυκατοικίες, χωρίς όμως να καταφέρουν να καλύψουν το πρόβλημα. Οι τελευταίες χτίστηκαν στο Δουργούτι και στα Σφαγεία. Το Σεπτέμβριο του 1940 έχουμε μία ακόμη εγκύκλιο του υπουργείου Εσωτερικών για τα πολεοδομικά ζητήματα και την ανάγκη συμμετοχής της τοπικής αυτοδιοίκησης, τοπικών συλλόγων κ.λπ.

Ο νέος θεσμός δεν προλαβαίνει να πραγματοποιηθεί. Από τον Οκτώβριο και ύστερα θα σταματήσει αρχικά σταδιακά και στη συνέχεια βίαια κάθε πολεοδομική και αρχιτεκτονική δραστηριότητά. Οι καταστροφές στο Λεκανοπέδιο Αττικής από βομβαρδισμούς, ανατινάξεις, πυρπολήσεις και λεηλασίες ήταν τρομακτικές. Σε συνδυασμό με τις εσωτερικές μετακινήσεις πληθυσμών προς την πρωτεύουσα, ανέβασαν και πάλι το ποσοστό των αστέγων. Αυτήν τη φορά πρόσφυγες, εσωτερικοί μετανάστες και γηγενείς Αθηναίοι έχουν να αντιμετωπίσουν κοινά προβλήματα. Μετά την Απελευθέρωση ξεκινά μια νέα περίοδος ανασυγκρότησης και ανοικοδόμησης.

Κάποιες φορές, κάποιες στιγμές αναρωτιέται κανείς πόσα από αυτά ξεχάστηκαν, πόσα από αυτά σφράγισαν ανεξίτηλα το υποσυνείδητό μας, το DNA μας.

Μέσα στη μεγάλη κρίση που αντιμετωπίζει σήμερα η χώρα μας, το προσφυγικό δεν είναι σίγουρα από τα μικρότερα προβλήματα. Η προσφυγιά, οι χαμένες πατρίδες, η λεηλασία μιας ζωής δεν είναι προνόμιο των Ελλήνων.


Τα σπίτια που είχαν τους τα πήραν. Έτυχε να 'ναι τα χρόνια δίσεκτα, πόλεμοι, χαλασμοί, ξενιτεμοί

Γ. Σεφέρης (μικρή παραλλαγή)

Αρχαιολογία & Ιστορία
1

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Διάλογος Μηλίων-Αθηναίων: Μαθήματα εξωτερικής πολιτικής από το 416 π.Χ

Ιστορία μιας πόλης / Διάλογος Μηλίων-Αθηναίων: Μαθήματα εξωτερικής πολιτικής από το 416 π.Χ

Γιατί ο Διάλογος Μηλίων και Αθηναίων είναι τόσος σημαντικός για το έργο του Θουκυδίδη; Ποια ήταν η αθηναϊκή αντίληψη για τη δύναμη και τη δικαιοσύνη; Η Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με τον Σπύρο Ράγκο, καθηγητή αρχαίας ελληνικής φιλολογίας και φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών, για όσα αποκαλυπτικά μάς λέει ακόμα και σήμερα ο διάλογος.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Η μοναχική διαδρομή του πρώτου Ευρωπαίου φιλέλληνα

Αρχαιολογία & Ιστορία / Ο πρώτος Ευρωπαίος φιλέλληνας και η άγνωστη ιστορία του

Ο Γερμανός ιστορικός Μαρτίνος Κρούσιος πέρασε το μεγαλύτερο μέρος του 16ου αιώνα μελετώντας την Ελλάδα της οθωμανικής κατοχής –τη γλώσσα, τα έθιμα, τα ρούχα, τα τραγούδια– χωρίς να φύγει ποτέ από την πατρίδα του.
THE LIFO TEAM
Η Αθήνα της Πηνελόπης Δέλτα

Ιστορία μιας πόλης / Η Αθήνα της Πηνελόπης Δέλτα

Ποια είναι η σημασία του μυθιστορήματος «Οι Ρωμιοπούλες»; Με ποιο τρόπο αποτυπώθηκε η Αθήνα στη ζωή και το έργο της Πηνελόπης Δέλτα; Η Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με τον ιστορικό Τάσο Σακελλαρόπουλο, υπεύθυνο των Ιστορικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη, για τη σχέση της συγγραφέως με την πόλη που τη σημάδεψε.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Μια επίσκεψη στο Ψυχιατρείο Θεσσαλονίκης το 1932 / «Γέλια καμπάνιζαν σαν καγχασμοί του Σατανά!» / Φρίκη και ανθρώπινα ράκη στο Ψυχιατρείο Θεσσαλονίκης το 1932

Αρχαιολογία & Ιστορία / «Γέλια καμπάνιζαν σαν καγχασμοί του Σατανά!»: Στο Ψυχιατρείο Θεσσαλονίκης το 1932

Τα dirty '30s & late '20s «ακολουθούν» τον δημοσιογράφο Χρήστο Εμ. Αγγελομάτη στο Ψυχιατρείο Θεσσαλονίκης το 1932 και διασώζουν εικόνες αποτροπιασμού που δύσκολα περιγράφονται. Παρά «τις άναρθρες κραυγές» και «τα στριγκά ξεφωνητά» που άκουσε στην είσοδο, ο ρεπόρτερ πέρασε την πύλη. Τι αντίκρισε;
DIRTY '30S & LATE '20S
Έλλη Σκοπετέα: Tο ανατρεπτικό έργο μιας ιστορικού που έφυγε νωρίς

Βιβλίο / Έλλη Σκοπετέα: Tο ανατρεπτικό έργο μιας ιστορικού που έφυγε νωρίς

Δεν υπάρχει μελέτη για τον ελληνικό εθνικισμό που να μην έχει αναφορές στο έργο της. Η επανακυκλοφορία του βιβλίου της «Το “Πρότυπο Βασίλειο” και η Μεγάλη Ιδέα» από τις εκδόσεις Νήσος συνιστά αναμφίβολα εκδοτικό γεγονός.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ποιον θεωρούσαν «άσχημο» στην αρχαία Αθήνα;

Ιστορία μιας πόλης / Υπήρχαν και «άσχημα» αγαλματίδια στην αρχαία Αθήνα

Μικρά αγαλματίδια ή γλυπτά λατρευτικού ή θρησκευτικού συνήθως χαρακτήρα, που απεικονίζουν ανθρώπινες ή ζωικές μορφές: τα ειδώλια. Είναι όλα oμοιόμορφα ή υπάρχουν και ενδιαφέρουσες, συχνά αναπάντεχες, διαφοροποιήσεις; H Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με την Αναστασία Μεϊντάνη.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Η ιστορία του κούρου Αριστοδίκου που στάθηκε ορόσημο της ελληνικής τέχνης

Αρχαιολογία / Κούρος Αριστόδικος: Ένα άγαλμα ορόσημο στην αρχαία ελληνική Τέχνη

Το άγαλμα, λίγο μεγαλύτερο του φυσικού μεγέθους, έχει ύψος 1,95 μ., είναι σμιλεμένο σε παριανό μάρμαρο, χρονολογείται από τους μελετητές γύρω στα 510-500 π.Χ., αποτελεί το τελευταίο δείγμα της μεγάλης σειράς των αττικών κούρων και αποκαλύπτει ποιες ήταν οι ταφικές συνήθειες στην Αθήνα εκείνης της εποχής.
THE LIFO TEAM
Ποιοι ήταν οι μαυραγορίτες της Κατοχής και πώς λειτουργούσαν;

Ιστορία μιας πόλης / Ποιοι ήταν οι μαυραγορίτες της Κατοχής;

Πώς ήταν η καθημερινότητα στην Αθήνα της γερμανικής Κατοχής; Ποιες στρατηγικές ανέπτυξαν οι Αθηναίοι για να επιβιώσουν; Πώς και πού έβρισκαν τρόφιμα; Πώς επηρέασε η παρουσία των κατακτητών τις μετακινήσεις των κατοίκων της πόλης; H Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με τον Μενέλαο Χαραλαμπίδη για την καθημερινή ζωή στην κατοχική Αθήνα.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Τι έτρεχε με τους λαγούς στην αρχαία Αθήνα;

Ιστορία μιας πόλης / Τι έτρεχε με τους λαγούς στην αρχαία Αθήνα;

Στην αρχαία Αθήνα, ο λαγός δεν ήταν μόνο θήραμα, αλλά και σύμβολο ερωτικής επιθυμίας και γονιμότητας, ενώ χρησιμοποιούνταν επίσης ως προσφορά στους θεούς. Ο Ξενοφών έγραψε για το κυνήγι του, ενώ εμφανίζεται συχνά στην τέχνη - στα αγγεία, στις παραστάσεις συμποσίων, ακόμη και σε ταφικά μνημεία. Η Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με την Κάτια Μαργαρίτη ρίχνοντας φως στο παρελθόν ενός ζώου που είχε πολύ μεγαλύτερη σημασία απ’ ό,τι ίσως φανταζόμαστε.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Μιμάρ Σινάν: Ο αρχιτέκτονας που έχτισε τα πιο σημαντικά κτίρια της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Γεννήθηκε σαν σήμερα  / Μιμάρ Σινάν: Ο αρχιτέκτονας που έχτισε τα πιο σημαντικά κτίρια της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Στις 15 Απριλίου 1489 γεννήθηκε ο αρχιτέκτονας που έφτιαξε από τριακόσια τριάντα έργα. Ανάμεσα σε αυτά, το Τέμενος του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς (1550 -1557) και το Κουρσούμ Τζαμί ή Τζαμί του Οσμάν Σαχ στα Τρίκαλα, το μοναδικό του έργο που σώζεται στην Ελλάδα.
ΚΟΡΙΝΑ ΦΑΡΜΑΚΟΡΗ
«Η ερωμένη της»: Το πιο τολμηρό αθηναϊκό ρομάντζο του Μεσοπολέμου

Ιστορία μιας πόλης / «Η ερωμένη της»: Το πιο τολμηρό αθηναϊκό ρομάντζο του Μεσοπολέμου

Πόσο μπορεί να συμβάλει ένα βιβλίο στη σεξουαλική χειραφέτηση των Ελληνίδων; Η Αγιάτη Μπενάρδου μιλά με την Παναγιώτα Βογιατζή για την Ντόρα Ρωζέττη και τη γυναικεία ομοφυλοφιλία στην Αθήνα των αρχών του 20ού αώνα.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Close up: Η ψηφιακά αποκατεστημένη τοιχογραφία στον τάφο του Φιλίππου στις Αιγές

Αρχαιολογία & Ιστορία / Close up: Η ψηφιακά αποκατεστημένη τοιχογραφία στον τάφο του Φιλίππου στις Αιγές

Το σημαντικότερο σωζόμενο έργο της κλασικής ξαναζωντανεύει 23 αιώνες μετά με τη βοήθεια της αρχαιομετρίας, της τεχνητή νοημοσύνη και της καλλιτεχνικής δημιουργίας σε μια καινοτόμο μελέτη αποκατάστασή του που ανοίγει νέους ορίζοντες στην αναβίωση της αρχαίας τέχνης.
THE LIFO TEAM
Πώς η τεχνολογία αποκαθιστά το σημαντικότερο έργο της κλασικής ζωγραφικής 23 αιώνες μετά;

Αρχαιολογία & Ιστορία / Πώς η τεχνολογία αποκαθιστά το σημαντικότερο έργο της κλασικής ζωγραφικής 23 αιώνες μετά;

Η αρχαιομετρία, η τεχνητή νοημοσύνη και η καλλιτεχνική δημιουργία συνεργάστηκαν σε μια καινοτόμο μελέτη αποκατάστασης της τοιχογραφίας με το κυνήγι από τον τάφο του Φιλίππου στις Αιγές, ανοίγοντας νέους ορίζοντες στην αναβίωση της αρχαίας τέχνης.
M. HULOT
Δωσίλογοι: Ποιοι και γιατί συνεργάστηκαν με τους κατακτητές;

Ιστορία μιας πόλης / Δωσίλογοι: Ποιοι και γιατί συνεργάστηκαν με τους κατακτητές;

Πώς επιχειρήθηκε η αναθεώρηση της εικόνας των δωσιλόγων τις δεκαετίες που ακολούθησαν μετά την Κατοχή και τα Δεκεμβριανά, και ποια ήταν η επίδραση αυτής της αναθεώρησης στη δημόσια ιστορική μνήμη; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον Μενέλαο Χαραλαμπίδη για ένα θέμα ταμπού που ακόμα απασχολεί τους ιστορικούς αλλά και την κοινωνία.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ

σχόλια

1 σχόλια
Η σημερινή προσφυγικη κρίση δεν μοιάζει με την τότε. Αν όχι για όλα τα άλλα μόνο και μόνο γιατί τότε οι πρόσφυγες έφταναν στην Ελλάδα για να σώσουν τη ζωή τους. Άφηναν πίσω το μαχαίρι του τσετε κ το δηθεν πολυπολιτισμο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Σήμερα πέρα από κουρδους κ γκιουλενιστες ποιους απειλεί με μαχαίρι η Τουρκία κ καταφεύγουν στην Ευρώπη; άλλο το όνειρο σε μια καλυτερη η πλουσιότερη ζωή άλλο η προσφυγιά.