Τι βρισκόταν κάτω από το εμβληματικό κτίριο της Τράπεζας της Ελλάδος;

Τι βρισκόταν κάτω από το εμβληματικό κτίριο της Τράπεζας της Ελλάδος; Facebook Twitter
Αρχαία αντικείμενα της Συλλογής της Τράπεζας της Ελλάδος
0

Ο περιπατητής της Πανεπιστημίου ή ο βιαστικός περαστικός σπανίως αναρωτιέται τι μπορεί να υπάρχει κάτω από το εμβληματικό κτίριο της Τράπεζας της Ελλάδος. Σπανίως, επίσης, μπορεί να φανταστεί τον τρόπο με τον οποίον είχε αρθρωθεί η πόλη της Αθήνας εντός και εκτός των τειχών της, που μόνο τα εμφανή σε σημεία της απομεινάρια λειτουργούν ως υπενθύμιση μιας καθημερινότητας που παραμένει αιωνίως γοητευτική και μυστηριώδης.


Μεγάλη μερίδα των Αθηναίων αγνοεί ότι το κεντρικό, ιστορικό κτίριο της οδού Πανεπιστημίου 21 στο πολύβουο κέντρο της Αθήνας, που εγκαινιάστηκε στις 4 Απριλίου 1938, θεμελιώθηκε εκεί όπου ξεκινούσε η πορεία των κατοίκων της πόλης προς το επέκεινα και πως στα σπλάχνα του εντοπίστηκαν το 1932 τάφοι του βορειοανατολικού νεκροταφείου της αρχαίας Αθήνας, που βρισκόταν εκτός των τειχών του άστεως.

Σε μια έκδοση του Κέντρου Πολιτισμού, Έρευνας και Τεκμηρίωσης της Τράπεζας της Ελλάδος με τίτλο «Εκ Θεμελίων», η συγγραφέας και δρ. Αρχαιολογίας Κλεοπάτρα Παπαευαγγέλου-Γκενάκου εξετάζει αφενός το αρχαιολογικό παρελθόν του οικοδομικού τετραγώνου που καταλαμβάνει η Τράπεζα, όπως αποτυπώνεται σε 43 αρχαία αντικείμενα που βρέθηκαν κατά την εκσκαφή των θεμελίων του κεντρικού κτιρίου της, αφετέρου το χωροταξικό περιβάλλον του, αξιοποιώντας αρχαιολογικές δημοσιεύσεις, παλαιούς χάρτες των Αθηνών, εικονογραφήσεις βιβλίων και περιοδικών, πίνακες ζωγραφικής και φωτογραφικά πανοράματα, και σε 400 σελίδες μάς παρουσιάζει μια περισπούδαστη μελέτη μέσα στην οποία ισορροπούν οι ιστορίες του αρχαίου και του σύγχρονου κόσμου και φανερώνεται το πλούσιο αρχαιολογικά υπέδαφος της Αθήνας και η ιστορία της γοργής ανάπτυξής της.

Ο πόνος της απώλειας του προσφιλούς προσώπου, η ελπίδα της μετά θάνατον ζωής και η λαχτάρα για αιώνια μνήμη αποτυπώνονται σε επιτύμβια σήματα και πλούσιες προσφορές αλλά και σε ταπεινούς τάφους που με μεγάλη φροντίδα οι οικείοι φροντίζουν, υπακούοντας σε ηθικούς κανόνες, αλλά και φοβούμενοι τη Νέμεση, αφού η μη πλήρωση των ταφικών υποχρεώσεων αποτελούσε ύβρη.

Τι βρισκόταν κάτω από το εμβληματικό κτίριο της Τράπεζας της Ελλάδος; Facebook Twitter
Οι εργασίες εκσκαφής κατά τη θεμελίωση του Μεγάρου της Τράπεζας της Ελλάδος στη λεωφόρο Πανεπιστημίου

Η πρώτη αναφορά στην ύπαρξη αρχαίων τάφων και στην εύρεση κεραμικής στο οικόπεδο της Τράπεζας έγινε το 1938, στον επετειακό τόμο για τα εγκαίνια του κεντρικού καταστήματος, όταν ο τμηματάρχης της τράπεζας και πρώτος σχεδιαστής τραπεζογραμματίων Μιχαήλ Αξελός έδειξε το πρώτο αγγείο που βρέθηκε στον διευθυντή του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, Γεώργιο Οικονόμο. Η Τράπεζα ζήτησε την άδεια συγκρότησης μικρής συλλογής και τα 43 ανευρεθέντα αρχαία αντικείμενα βρήκαν τη θέση τους «εις ειδικήν προς τούτον προθήκην» στα γραφεία της διοίκησης.

Τα ευρήματα είναι τυχαία και δεν αποτελούν προϊόντα αρχαιολογικής ανασκαφής. Εκτός από τον τόπο και τον χρόνο εύρεσής τους, δεν είναι γνωστά άλλα, σημαντικά για την έρευνα στοιχεία, όπως ο αριθμός και ο τύπος των τάφων, η στρωματογραφία και γενικώς τα αρχαιολογικά συμφραζόμενα που θα επέτρεπαν τη διάκριση των ταφικών συνόλων ή θα πρόσφεραν πληροφορίες για την οργάνωση της νεκρόπολης, που διαμορφώθηκε κατά τη γεωμετρική και κλασική εποχή στη βορειοανατολική πλευρά της πόλης, και την αδιάλειπτη λειτουργία της επί δώδεκα αιώνες.

Τι βρισκόταν κάτω από το εμβληματικό κτίριο της Τράπεζας της Ελλάδος; Facebook Twitter
Αγγεία πόσης, αποθήκκευσης και μυροδοχεία, ανάλογα με το τι χρειάζονταν ενόσω ήταν εν ζωή, συνόδευαν τους νεκρούς.

Αυτή η λειτουργία διακόπτεται τον έκτο μ.Χ. αιώνα και η περιοχή θα δεχτεί την επέμβαση των ανθρώπων με την ίδρυση ναϊκών οικοδομημάτων μεταξύ του δέκατου και δωδέκατου αιώνα, όχι όμως και οικιστική διάθεση έως τον δέκατο ένατο αιώνα, όπως διαπιστώνεται από τις εικονογραφήσεις και χαρτογραφήσεις της πόλης που κατέλιπαν οι περιηγητές ήδη από τον δέκατο έβδομο αιώνα και μας δείχνουν ότι η περιοχή ήταν χέρσοι αγροί. Ο χώρος αποτυπώθηκε ως «τετράγωνο 15» για πρώτη φορά το 1836, δύο χρόνια αφότου η Αθήνα έγινε πρωτεύουσα του νεοελληνικού κράτους. Έκτοτε ξεκινά όχι μόνο η σύνδεσή του με τον αστικό ιστό αλλά και η ραγδαία πολεοδομική του εξέλιξη.

Στα κτερίσματα που διασώθηκαν κατά τις εκσκαφές των θεμελίων του κεντρικού καταστήματος της Τράπεζας της Ελλάδος σε αρχαίους τάφους μεταξύ της λεωφόρου Πανεπιστημίου, Ομήρου και Εδουάρδου Λω, κεντρική θέση κατέχει μια εξαίσια δημιουργία του αθηναϊκού εργαστηρίου του ένατου αιώνα, ένας γεωμετρικός αμφορέας στον οποίο φυλασσόταν η τέφρα κάποιας γυναίκας της ελίτ κοινωνίας των Αθηνών.

Τα υπόλοιπα προϊόντα της επιχώριας ή, σπανιότερα, εισηγμένης κεραμικής χρονολογούνται από τον πέμπτο αιώνα π.Χ. έως τον πρώτο-δεύτερο αιώνα μ.Χ. και πρόκειται για κτερίσματα ή αντικείμενα συνδεόμενα με τις ταφικές τελετουργίες που επιτρέπουν να γίνει αντιληπτή η υψηλή αισθητική των Αθηναίων της εποχής: λήκυθοι διακοσμημένες με ανθέμια, με θαλλό κισσού, με έφιππες αμαζόνες, με σκηνές γυναικωνίτη και προετοιμασίας για τη επίσκεψη στον τάφο. Η συγγραφέας του τόμου αναγνώρισε τον Ζωγράφο της Μέγαιρας, τον Ζωγράφο του Αχιλλέως και τον Ζωγράφο του Beth Pelet. Όμως, δίπλα σε έργα όπως ο κρατήρας του Ζωγράφου των Αθηνών, στον οποίον εκτυλίσσονται σκηνές του γάμου του Διονύσου, υπάρχουν και τα ταπεινά κτερίσματα, αληθινά κομψοτεχνήματα, έργα πολύτιμα γι' αυτούς που έφυγαν από τη ζωή και τους συνόδευαν στο χωρίς επιστροφή, τελευταίο ταξίδι τους.

Τι βρισκόταν κάτω από το εμβληματικό κτίριο της Τράπεζας της Ελλάδος; Facebook Twitter
Λήκυθοι του εργαστηρίου του Ζωγράφου της Μέγαιρας διακοσμημένες με φυτικά και γραμμικά μοτίβα.

Οι συνήθειες και οι πρακτικές για τη φροντίδα του νεκρού αποτελούν ένα μέρος του εθιμικού δικαίου που περνά από στόμα σε στόμα και από γενιά σε γενιά για χιλιάδες χρόνια. Ο πόνος της απώλειας του προσφιλούς προσώπου, η ελπίδα της μετά θάνατον ζωής και η λαχτάρα για αιώνια μνήμη αποτυπώνονται σε επιτύμβια σήματα και πλούσιες προσφορές αλλά και σε ταπεινούς τάφους που με μεγάλη φροντίδα οι οικείοι φροντίζουν, υπακούοντας σε ηθικούς κανόνες, αλλά και φοβούμενοι τη Νέμεση, αφού η μη πλήρωση των ταφικών υποχρεώσεων αποτελούσε ύβρη. Ο νεκρός συνοδευόταν από κτερίσματα: όπλα, κοσμήματα και νομίσματα, τρόφιμα και αντικείμενα καθημερινής χρήσης, αγγεία και παιχνίδια, ομοιώματα επίπλων και ειδώλια προστατευτικού χαρακτήρα και πλήθος φθαρτών προσφορών που δεν σώζονται.

Το αρχαιότερο αγγείο που βρέθηκε κατά τη θεμελίωση του κτιρίου της Τράπεζας της Ελλάδος, ο γεωμετρικός αμφορέας, προϊόν αθηναϊκού εργαστηρίου του ένατου π.Χ. αιώνα, χρησιμοποιούνταν στα αθηναϊκά νεκροταφεία, αποκλειστικά ως τεφροδόχος γυναικείων ταφών και η καλλιτεχνική και κατασκευαστική του ποιότητα μάς δείχνει ότι απευθυνόταν σε εύπορες Αθηναίες.


Από τα υπόλοιπα αντικείμενα της συλλογής, που τα περισσότερα ανήκουν στους κλασικούς χρόνους, ξεχωρίζουν είκοσι ένα μυροδόχα αγγεία, κατασκευασμένα ειδικά για τη φύλαξη των πολύτιμων ελαίων που σχετίζονταν με τις ταφικές τελετουργίες.

Τι βρισκόταν κάτω από το εμβληματικό κτίριο της Τράπεζας της Ελλάδος; Facebook Twitter
Πεπλοφόρος κόρη και τμήματα ειδωλίων


Οι λήκυθοι κατά τον πέμπτο π.Χ. αιώνα αποτελούν το συχνότερο εύρημα στα ταφικά σύνολα των νεκροταφείων της Αττικής αλλά και όλων των περιοχών του ελλαδικού χώρου. Εννέα λήκυθοι που βρέθηκαν στις ανασκαφές της Τράπεζας προέρχονται από το παραγωγικό εργαστήριο του Ζωγράφου της Μέγαιρας, που έκανε εξαγωγές σε κάθε άκρη του τότε γνωστού ελληνικού κόσμου, ενώ ήταν ένας από τους τελευταίους που χρησιμοποίησαν τη μελανόμορφη τεχνική για να αποδώσει τα γραμμικά και τα φυτικά του μοτίβα, ανθέμια και κλαδιά καρποφόρων δέντρων, αλλά και μάχες με πρωταγωνίστριες τις Αμαζόνες.


Σε άλλες δύο ληκύθους απεικονίζεται η θεά Νίκη, αγαπητό θέμα της αττικής αγγειογραφίας, και μια δημοφιλής σκηνή γυναικωνίτη. Οι λευκές λήκυθοι είναι από τα πιο εκλεπτυσμένα αγγεία που κατασκευάστηκαν ποτέ στον αττικό Κεραμεικό. Η υψηλής ποιότητας τέχνη αποτελεί απόηχο της μεγάλης ζωγραφικής, τέχνης χαμένης για εμάς σήμερα. Η «υβριδική» λευκή λήκυθος της Τράπεζας της Ελλάδος αποτελεί έργο του εργαστηρίου του Ζωγράφου του Αχιλλέως, του σημαντικότερου ζωγράφου που εργάστηκε με αυτή την τεχνική. Ένα ακόμα σημαντικό αντικείμενο είναι ο εντυπωσιακός ερυθρόμορφος καλυκωτός κρατήρας, αγγείο συμποσίου, με τον νεαρό κισσοστεφανωμένο θεό Διόνυσο να νυμφεύεται την κόρη το βασιλιά Μίνωα, Αριάδνη. Ο φτερωτός θεός Έρωτας ανάμεσά τους κρατά τη γαμήλια προσφορά, το αλάβαστρο.


Τη συλλογή συμπληρώνουν κομψές πυξίδες, μέσα στις οποίες οι Αθηναίες φύλασσαν ψιμύθια και κοσμήματα, λύχνοι, απαραίτητοι για τη συνοδεία των νεκρών μέσα στους αιώνια σκοτεινούς τάφους, ένα πήλινο ειδώλιο γυναικείας μορφής και μια κεφαλή ειδωλίου νεαρού αγοριού, ίχνη που μας κληροδοτούν πολύτιμες μαρτυρίες για την αδιάλειπτη και εις το διηνεκές σχέση μας με την ιστορία, τα ήθη, τη ζωή, τη δημιουργία και τον θάνατο.

Τι βρισκόταν κάτω από το εμβληματικό κτίριο της Τράπεζας της Ελλάδος; Facebook Twitter
Oι λύχνοι ήταν απαραίτητοι συνοδοί των νεκρών μέσα στους αιώνια σκοτεινούς τάφους. Χρησιμοποιούνταν επίσης από τους επισκέπτες, όταν έφταναν περί λύχνων αφάς στις αττικές νεκροπόλεις.
Τι βρισκόταν κάτω από το εμβληματικό κτίριο της Τράπεζας της Ελλάδος; Facebook Twitter
Aπό αριστερά: Ο ερυθρόμορφος καλυκωτός κρατήρας κοσμείται με τον ιερό γάμο του Διονύσου με τη Μαινάδα-Αριάδνη / Η "υβριδική" λευκή λήκυθος της συλλογής της Τράπεζας τηε Ελλάδος. Οι εκλεπτυσμένοι πολύχρωμες λήκυθοι λευκού βάθους αποτελούν τα κατεξοχήν αττικά αγγεία / Ο τεφροδόχος γεωμετρικός αμφορέας της τράπεζας της Ελλάδος.
Αρχαιολογία & Ιστορία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Οι αρχαίοι Έλληνες απέναντι στη μετά θάνατον ζωή

Βιβλίο / Οι αρχαίοι Έλληνες απέναντι στη μετά θάνατον ζωή

Η καθηγήτρια και μεταφράστρια αρχαίων κειμένων, Ντανιέλ Ζουανά, μας προσφέρει μια εμπεριστατωμένη μελέτη για τους «Έλληνες στον κάτω κόσμο ‒ Από τον Όμηρο στον Επίκουρο» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις της Εστίας.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ο αγοραίος έρωτας στην αρχαία Αθήνα

Βιβλίο / Ο αγοραίος έρωτας στην αρχαία Αθήνα

Ένα θέμα ταμπού μελετάται εκ νέου και χωρίς καμία προκατάληψη από τον επίκουρο καθηγητή Κλασικών Σπουδών και Αρχαίας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια, Έντουαρντ Κοέν, στο βιβλίο με τίτλο «Ο αγοραίος έρωτα στην αρχαία Αθήνα» (εκδ. Διόπτρα).
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Εν μέσω των γυναικών της αμαρτίας. Μια επίσκεψη στα Βούρλα τον Φλεβάρη του 1936

Αρχαιολογία & Ιστορία / Εν μέσω των γυναικών της αμαρτίας. Μια επίσκεψη στα Βούρλα τον Φλεβάρη του 1936

Η συγγραφέας, δημοσιογράφος και φεμινίστρια Λιλίκα Νάκου επισκέφθηκε το –υπό κρατική διαχείριση– πορνείο των Βούρλων τον Φλεβάρη του 1936, συνομίλησε με τις «γυναίκες της αμαρτίας» και μετέφερε τις εντυπώσεις της.
ΤΑΣΟΣ ΘΕΟΦΙΛΟΥ
Μέλι, Ρόδια, Aμβροσία: Τι έτρωγαν τελικά στον Όλυμπο οι Θεοί;

Αρχαιολογία & Ιστορία / Μέλι, Ρόδια, Aμβροσία: Τι έτρωγαν τελικά στον Όλυμπο οι Θεοί;

Τόσο οι γραπτές πηγές όσο και η εικονογραφία της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας αποκαλύπτουν ότι οι θεοί και οι ήρωες ήταν μάλλον εκλεκτικότεροι των θνητών ως προς τη διατροφή τους. Και τα φαγητά τους έκρυβαν κίνητρα πέρα από την πείνα...
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Ματίας Ρουστ: Μια ατέλειωτη ιστορία των ’80s

Αρχαιολογία & Ιστορία / Ματίας Ρουστ: Μια ατέλειωτη ιστορία των ’80s

Το βράδυ της 28ης Μαΐου 1987 ο 18χρονος Γερμανός προσγειώνεται με ένα Cessna στην Κόκκινη Πλατεία για να αποδείξει ότι «αν κάποιος σαν εμένα μπορεί να περάσει σώος και αβλαβής στην άλλη πλευρά, τότε δεν υπάρχει τόσο μεγάλος κίνδυνος, και ίσως να μπορούμε να τα βρούμε όλοι μεταξύ μας».
ΜΑΚΗΣ ΜΑΛΑΦΕΚΑΣ
Η Μεγαλόχαρη ως αστυνομικό λαγωνικό 

Αρχαιολογία & Ιστορία / Τα «αντιλωποδυτικά θαύματα» της Παναγίας

Μια δημοσιογραφική έρευνα που έκανε το 1933 ο αστυνομικός ρεπόρτερ Ευστάθιος Θωμόπουλος κατέγραψε τους άθλους της Παναγίας· από την Κρήτη μέχρι τη Ροδόπη, οι πιστοί «έβλεπαν» τη δράση της, ένιωθαν ευγνώμονες και τη μαρτυρούσαν.
ΤΑΣΟΣ ΘΕΟΦΙΛΟΥ
Γιατί έθαβαν βρέφη μέσα σε αγγεία στο Βαθύ της Αστυπάλαιας;

Ιστορία μιας πόλης / Γιατί έθαβαν βρέφη μέσα σε αγγεία στο Βαθύ της Αστυπάλαιας;

Τι το ιδιαίτερο συμβαίνει στο Βαθύ της Αστυπάλαιας και τι συνεχίζει να αποκαλύπτει η αρχαιολογική έρευνα στην περιοχή; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον Ανδρέα Βλαχόπουλο.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
«ΒΙΑΣ»: Τα αρχαιολογικά τοπία ως ζωντανά οικοσυστήματα

Αρχαιολογία & Ιστορία / Καμπανούλες στους Δελφούς, Πέρδικες στο Σούνιο. Ό,τι φυτρώνει και ζει στους αρχαιολογικούς χώρους

Μια πρωτοποριακή επιστημονική προσέγγιση του πολιτιστικού τοπίου αποκαλύπτει έναν άγνωστο κόσμο χιλιάδων ζώων και φυτών σε είκοσι εμβληματικούς αρχαιολογικούς χώρους της χώρας. 
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Βασίλης Λαμπρινουδάκης: Ο αρχαιολόγος πίσω από το νέο μουσείο της Επιδαύρου

Οι Αθηναίοι / Βασίλης Λαμπρινουδάκης: Ο αρχαιολόγος πίσω από το νέο μουσείο της Επιδαύρου

Από τις ανασκαφές στην Επίδαυρο και τη Νάξο, ο ομότιμος καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας αφηγείται μια ζωή αφιερωμένη στην ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Και όπως λέει, το πιο πολύτιμο εύρημα δεν ήταν αρχαιολογικό – ήταν η γυναίκα του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ο Δεσποτόπουλος και το αθηναϊκό όνειρο του μοντερνισμού

Ιστορία μιας πόλης / Ο Δεσποτόπουλος και το αθηναϊκό όνειρο του μοντερνισμού

Από το Ωδείο Αθηνών έως τη Σουηδία της εξορίας, ο Ιωάννης Δεσποτόπουλος δεν υπήρξε μόνο ένας σπουδαίος αρχιτέκτονας, αλλά και ένας διανοούμενος που οραματίστηκε μια πιο δημοκρατική, λειτουργική και πολιτισμένη πόλη. Ποια είναι η παρακαταθήκη του στη σύγχρονη Ελλάδα; Η Αγιάτη Μπενάρδου μιλά με τον Λουκά Μπαρτατίλα.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Τι σήμαινε να είσαι ψυχικά ασθενής στην αρχαία Αθήνα;

Ιστορία μιας πόλης / Τι σήμαινε να είσαι ψυχικά ασθενής στην αρχαία Αθήνα;

Πώς κατανοούσαν οι αρχαίοι Έλληνες την ψυχική ασθένεια; Ήταν θεϊκή τιμωρία, παθολογία του σώματος ή ένα υπαρξιακό βάρος που αποτυπωνόταν στη λογοτεχνία και στο θέατρο; Η Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με τον Γιώργο Καζαντζίδη, Αναπληρωτή Καθηγητή Λατινικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών, για τον τρόπο με τον οποίο η αρχαιοελληνική κοινωνία εξηγούσε, απεικόνιζε και αντιμετώπιζε τις ψυχικές διαταραχές.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
«Army of Lovers», όπως «Στρατός Εραστών»

Οθόνες / «Army of Lovers»: Μια ταινία για τα ζευγάρια εραστών του Ιερού Λόχου

Ο σκηνοθέτης Λευτέρης Χαρίτος εξηγεί πώς αποφάσισε να θίξει ένα θέμα που για αιώνες θεωρείται ταμπού: τις ερωτικές σχέσεις μεταξύ αντρών στην Αρχαία Ελλάδα, ακόμη και στο πεδίο της μάχης.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Μεταλλεία του Λαυρίου: Ένα συναρπαστικό κεφάλαιο της ιστορίας του Λεκανοπεδίου

Ιστορία μιας πόλης / Μεταλλεία του Λαυρίου: Ένα συναρπαστικό κεφάλαιο της ιστορίας του Λεκανοπεδίου

Κάτω από την επιφάνεια της Λαυρεωτικής κρύβεται ένας λαβύρινθος από υπόγειες στοές και μυστικά που συνδέονται με τη δύναμη της αρχαίας Αθήνας. Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον γεωλόγο Μάρκο Βαξεβανόπουλο.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ