Το Μπολερό του Ραβέλ
'Εκθεση στη Φιλαρμονική του Παρισιού ( Cité de la Musique)
-έως τις 15 Ιουνίου 2025
Το 1928, ο Ραβέλ βρίσκεται στο απόγειο της φήμης του. Καθώς επιστρέφει από μία θριαμβευτική περιοδεία στις Ηνωμένες Πολιτείες, η Ida Rubinstein, χορεύτρια των Ballets Russes που διευθύνει πλέον τον δικό της θίασο, του παραγγέλνει ένα ισπανικό μπαλέτο. Πρέπει να πούμε ότι από τον προηγούμενο αιώνα μία πραγματική μανία για την Ισπανία είχε σαρώσει τις τέχνες, όπως αποδεικνύεται στην έκθεση από το πορτρέτο της χορεύτριας Lola de Valence (1862) του Εντουάρ Μανέ και από ένα σχέδιο του Ανρί ντε Τουλούζ-Λωτρέκ (1895) με τη Marcelle Lender να χορεύει μπολερό. Αυτό το fandango (ισπανικός χορός σε τριμερές μέτρο), που συνετέθη βιαστικά, βασίζεται σε μία απλούστατη ιστορία: "Σε μια ισπανική ταβέρνα, ο κόσμος χορεύει κάτω από τη χάλκινη λάμπα στο ταβάνι. Υπό τις επευφημίες του κοινού, η χορεύτρια πηδά πάνω στο μακρύ τραπέζι και τα βήματά της γίνονται όλο και πιο ζωηρά". Σε παραγωγή της Ida Rubinstein, η παράσταση έκανε πρεμιέρα στις 22 Νοεμβρίου 1928 ως μπαλέτο σε χορογραφία της Bronislava Nijinska.
20 χορευτές κινούνται πάνω σε ένα χαμηλό τραπέζι, δίνοντας σιγά σιγά τη θέση τους στην Ida, η οποία εκτελεί ένα αισθησιακό σόλο. Η παράσταση σημείωσε άμεση επιτυχία, τόσο στη Γαλλία όσο και στο εξωτερικό. Ο Τύπος ενθουσιάστηκε ακόμη και με τα σκηνικά που σχεδίασε ο Ρώσος σκηνογράφος Alexandre Benois: "Αυτό το chiaroscuro στη σκηνή της χαρίζει μεγάλη ομορφιά. Είναι ένας Γκόγια με μαύρα, καφετιά, αντανακλάσεις της φλόγας και μερικά τρυφερά και απαλά χρώματα", έγραψε ο Robert Dézarnaux.
[Beaux Arts Magazine]
Το Μπολερό ενσαρκώνει σχεδόν κάθε χαρακτηριστικό της παραγωγής και της προσωπικότητας του Ραβέλ. Με μια έκθεση αφιερωμένη στη λαμπρή μελέτη αυτού του έργου, η Φιλαρμονική του Παρισιού γιορτάζει την 150ή επέτειο από τη γέννηση του συνθέτη και παρουσιάζει ένα καλειδοσκοπικό πορτρέτο του καλλιτέχνη. Η περιήγηση προσφέρει μια συναρπαστική οπτικοακουστική εμπειρία, ενώ συγκεντρώνει αντικείμενα πολιτιστικής κληρονομιάς από τις πιο διάσημες γαλλικές συλλογές, ιδίως το σπίτι-μουσείο του Ravel στο Montfort-l'Amaury, όπου συνετέθη το Μπολερό.
Μνημείο στην ιστορία της μουσικής, το Μπολερό είναι μια παράδοξη σύνθεση, τόσο για τον Ραβέλ όσο και για το κοινό. "Το αριστούργημά μου; Το Μπολερό, φυσικά! Δυστυχώς, είναι κενό από μουσική", έγραψε ο Ραβέλ το 1928. Αυτή η προκλητική και παιχνιδιάρικη παρατήρηση κρύβει μία μεγαλοφυή έμπνευση: με εξαιρετική οικονομία μέσων, ένα ρυθμικό οστινάτο, δύο μελωδικά μοτίβα, ένα ορχηστρικό κρεσέντο και μια απροσδόκητη αλλαγή τονικότητας, ο Ραβέλ δημιούργησε ένα οικουμενικό αριστούργημα, καρπό ριζοσπαστικού μουσικού προβληματισμού. Το Μπολερό, παραγγελία της χορεύτριας και χορογράφου Ida Rubinstein, σχεδιάστηκε αρχικά για το χορό. Ο υπνωτικός ρυθμός του, που θυμίζει καστανιέτες, καθηλώνει τον ακροατή από τα πρώτα κιόλας δευτερόλεπτα και δεν τον αφήνει ποτέ. Οι μακέτες σκηνικών και τα σχέδια κοστουμιών ζωντανεύουν διάφορες παραγωγές του Μπολερό, ενώ παράλληλα παραπέμπουν και σε άλλες χορογραφικές παρτιτούρες του Ravel: την Παβάνα για μια νεκρή Ινφάντη, το Δάφνις και Χλόη και το Λα Βαλς.
Από την πρώτη κιόλας αίθουσα, ο επισκέπτης απολαμβάνει την εμπειρία αυτού του υπνωτικού ορχηστρικού κρεσέντο, χάρη σε μια μοναδική κινηματογραφική κατασκευή αφιερωμένη στην εκτέλεση του Μπολερό από την Ορχήστρα του Παρισιού και τον μουσικό της διευθυντή Klaus Mäkelä. Προχωρόντας, οι αναρίθμητες μουσικές και χορογραφικές επανεκτελέσεις του έργου - από τους Maurice Béjart, Aurél Milloss και Thierry Malandain για παράδειγμα- προβάλλονται σε μια οπτικοακουστική παρτιτούρα που δείχνει πώς, από το 1928, το Μπολερό δεν έπαψε ποτέ να μαγεύει τους ερμηνευτές.
Το Μπολερό - που ονομάστηκε αρχικά Fandango - εντάσσεται σε μια ολόκληρη σειρά έργων του Ραβέλ εμπνευσμένων από την Ισπανία, από τη Χαμπανέρα της νιότης του μέχρι το τελευταίο του έργο, Ο Δον Κιχώτης στην Δουλτσινέα, και την όπερα Η ισπανική ώρα. Γεννημένος στο Ciboure, κοντά στο Saint-Jean-de-Luz, ο Ραβέλ κληρονόμησε την αγάπη της μητέρας του για την ισπανική μουσική και ενστερνίστηκε έναν φανταστικό κόσμο γεμάτο αισθησιασμό και όνειρα που μοιράστηκε με τους σύγχρονους μουσικούς του. Αρκετά έργα τέχνης, όπως η Lola de Valence του Μανέ, έδωσαν έναν εικαστικό απόηχο σε αυτό το γούστο για μια γραφική Ισπανία.
Με τον τρόπο ενός παιδιού, ο Ραβέλ παθιάζεται για κάθε είδους μηχανισμούς, όπως των παιχνιδιών και των γρίφων που γέμιζαν το σπίτι του στο Belvédère στο Montfort-l'Amaury. Σε μια επιστολή του 1928, ο συνθέτης αναφέρεται στο Μπολερό ως "μια μηχανή". Γιος μηχανικού-εφευρέτη, ο Ραβέλ πρόσεχε την παραμικρή λεπτομέρεια της γραφής και της ενορχήστρωσης και διέπρεψε στην παραγωγή σμιλευμένων έργων με τέλειο και λεπτό ταυτόχρονα μηχανισμό, όπως το Μπολερό. Μοιράστηκε αυτόν τον ενθουσιασμό με πολλούς καλλιτέχνες της εποχής του, όπως ο Φράντισεκ Κούπκα και ο Φερνάν Λεζέ.
Το Μπολερό στην ταινία Rashomon (1950) του Ακίρα Κουροσάβα
Η Sylvie Guillem στο Μπολερό του Maurice Béjart με χορευτές του Tokyo Ballet.
Η ραδιοφωνική ορχήστρα WDR Sinfonieorchester Köln με μαέστρο την Μεξικάνα Alondra de la Parra στο Μπολερό του Ραβέλ.
