Θέατρα που δεν θα λειτουργήσουν ως το τέλος του 2020. Καλλιτέχνες και εργαζόμενοι στον χώρο του θεάματος που έχουν περιέλθει σε δεινή οικονομική κατάσταση. Παραγωγοί μουδιασμένοι που δεν ξέρουν πώς να προφυλαχθούν από την καταστροφή κι αναζητούν τις πιο ασφαλείς λύσεις. Παραστάσεις που έμειναν μετέωρες από την περασμένη άνοιξη, «χτυπημένες» από τον ιό. Και, παράλληλα, μερικές ομάδες αποφασισμένων που έχουν αρχίσει, ή αρχίζουν σύντομα, πρόβες με σκοπό να παρουσιάσουν τη δουλειά τους στο κοινό από τον Οκτώβριο ή τον Νοέμβριο.
Αυτό που σίγουρα ενώνει όλους τους ανθρώπους του θεάτρου αυτήν τη στιγμή, είτε εργάζονται είτε όχι, είναι μια οξύτατη αίσθηση αβεβαιότητας. Ίσως και οργής. Το υπουργείο ακόμη δεν έχει ανακοινώσει το πρωτόκολλο λειτουργίας των θεάτρων για τον χειμώνα: Ποια μέτρα πρέπει να ληφθούν για τη διεξαγωγή των δοκιμών; Ποια θα είναι η διαδικασία προσέλευσης των θεατών στην αίθουσα; Πώς θα κάθονται; Θα φοράνε μάσκα; Τι πρέπει να γίνει με τον εξαερισμό, και άλλα παρεμφερή. Η αναμονή μοιάζει ατελείωτη. Όλοι κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα.
Εξαιρετικά κρίσιμο αναδύεται το ζήτημα της πληρότητας: Ποιο θα οριστεί ως ανώτατο ποσοστιαίο όριο θεατών ανά θεατρική αίθουσα; Θα παραμείνει στο 75% της χωρητικότητας, όπως ήταν το καλοκαίρι, ή θα μειωθεί; Το σημείο αυτό απασχολεί ιδιαίτερα τους ανθρώπους του χώρου, εφόσον πολλά θέατρα (και πολλές παραγωγές) θα δυσκολευτούν να επιβιώσουν, αν ο επιτρεπόμενος αριθμός θεατών ανά αίθουσα φτάσει να μειωθεί κατά το ήμισυ. Πώς θα πληρωθούν οι εργαζόμενοι και οι καλλιτέχνες; Τα ενοίκια;
Αυτό που δεν συνειδητοποιούν είναι ότι το θέατρο διαδραματίζει έναν παρηγορητικό ρόλο στη ζωή του κόσμου. Η συνεύρεση σε μία αίθουσα με άλλους ανθρώπους είναι ανάγκη, όχι πολυτέλεια.
«Δεν βγαίνει η παραγωγή με τα περσινά χρήματα» σημειώνει ο Παναγιώτης Γεροδήμος, παραγωγός που ορίζει μερικά από τα πιο γνωστά θέατρα στην Αθήνα (Άνεσις, Γκλόρια, Κιβωτός). Ο λόγος για τον «Ρινόκερο» του Ιονέσκο που πήγε πολύ καλά πέρυσι στο «Κιβωτός» και φέτος θα συνεχιστεί χάρη στη μείωση των αμοιβών των συμμετεχόντων, με την οποία συμφώνησαν οι ίδιοι. Ο κ. Γεροδήμος θα ποντάρει στις περσινές επιτυχίες του, τις οποίες και θα επαναλάβει: όχι μόνο τον «Ρινόκερο», αλλά και τη «Μέθοδο Γκρόνχολμ» καθώς και τον «Άμλετ» της Κατερίνας Ευαγγελάτου (σε συνεργασία με την εταιρεία «Λυκόφως» του Γιώργου Λυκιαρδόπουλου).
«Επικρατεί ένας χάος... Μόνο τα ενοίκια που πρέπει να καταβάλω είναι συνολικά περίπου 250.000 ευρώ. Προχωράμε, όμως, κι αναλόγως προσαρμοζόμαστε, πάντα σε συνεννόηση με τους συντελεστές και τους ηθοποιούς. Το ερώτημα είναι: θα έρθει ο κόσμος στο θέατρο; Προσωπικά πιστεύω ότι οι ηλικίες άνω των πενήντα θα "χαθούν" από τις αίθουσες τον χειμώνα».
Ανάγκη ή πολυτέλεια;
Οι άνθρωποι του χώρου προσπαθούν να βρουν λύσεις για να προλάβουν τα χειρότερα. Ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος αποφάσισε να μην ανεβάσει τη νέα παράστασή του στην Κεντρική Σκηνή του Θεάτρου του Νέου Κόσμου (το οποίο ενδέχεται να παραμείνει κλειστό ως το τέλος του 2020), προκειμένου να αντιμετωπίσει το ενδεχόμενο της μειωμένης πληρότητας. «Στον Νέο Κόσμο δεν θα "βγαίναμε" με 130 θέσεις, αν το υπουργείο ορίσει την πληρότητα στο 50%. Ενώ στο "Ιλίσια", ακόμη και με το 50% εξασφαλίζουμε τουλάχιστον 250 εισιτήρια. Αυτό είναι βιώσιμο», σημειώνει ο σκηνοθέτης, που επέλεξε το έργο «Τhe Lehman Trilogy» (Η Τριλογία Λίμαν) του Στέφανο Μασίνι για να «δελεάσει» το κοινό να προσέλθει στις αίθουσες τον δύσκολο ετούτο χειμώνα. Πρόκειται για την ιστορία των τριών αδελφών Λίμαν, που μετανάστευσαν στα μέσα του 19ου αιώνα στην Αμερική και δημιούργησαν σταδιακά τον διαβόητο χρηματοοικονομικό κολοσσό που κατέρρευσε θεαματικά το 2008.
Ο σκηνοθέτης και οι ηθοποιοί του (Μάκης Παπαδημητρίου, Αργύρης Ξάφης, Μιχάλης Οικονόμου) έκαναν έναν μήνα πρόβες τον Ιούνιο και ετοιμάζονται εντός των ημερών να αρχίσουν εκ νέου τις συναντήσεις τους. «Εμείς θέλουμε να γίνει η παράσταση, γι' αυτό και ορίσαμε ημερομηνία πρεμιέρας, στα τέλη Οκτωβρίου: Δεν μπορείς να κάνεις πρόβα, αν δεν έχεις κάποιον στόχο...».
Αναφερόμενος στην πολιτική που ασκεί το ΥΠΠΟ, ο κ. Θεοδωρόπουλος σημειώνει: «Τα πράγματα είναι άγρια. Είτε δεν τους αφορά το θέατρο, είτε κάνουν κινήσεις σπασμωδικές, χωρίς να έχουν συναίσθηση της κατάστασης. Το θέμα δεν είναι μόνον "δώστε λεφτά στους καλλιτέχνες". Το διακύβευμα είναι σοβαρότερο και είναι το εξής: θεωρείτε την τέχνη ανάγκη ή πολυτέλεια για τον πολίτη; Αυτό που δεν συνειδητοποιούν είναι ότι το θέατρο διαδραματίζει έναν παρηγορητικό ρόλο στη ζωή του κόσμου. Η συνεύρεση σε μία αίθουσα με άλλους ανθρώπους είναι ανάγκη, όχι πολυτέλεια».
Η πανδημία έφερε στο φως πληθώρα αντικρουόμενων δυνάμεων και αδυναμιών. Από τη μία έχουμε την ανικανότητα ή την απροθυμία της ηγεσίας του υπουργείου Πολιτισμού να σταθεί σθεναρά απέναντι στα νέα δεδομένα, να ασχοληθεί ουσιαστικά με τα αιτήματα των καλλιτεχνών και να τους στηρίξει σε μια έκτακτη συνθήκη που τους πλήττει με πρωτοφανή τρόπο. Δεν είναι μόνον τα χρήματα ή τα επιδόματα, είναι και ο τρόπος με τον οποίο στέκεσαι απέναντι στους ανθρώπους του πολιτισμού, ο σεβασμός που τους δείχνεις (ή όχι), η ειλικρινής διάθεση συνομιλίας μαζί τους (εφόσον μόνον εκείνοι μπορούν να σου εξηγήσουν την πολυπλοκότητα των εργασιακών σχέσεων στον τομέα του θεάτρου), το μήνυμα που περνάς στην κοινωνία σχετικά με την αξία της τέχνης και όλων όσων την υπηρετούν.
Αναθεώρηση κι επανεκκίνηση
Από την άλλη, η πανδημία οδήγησε πολλούς καλλιτέχνες σε αναθεώρηση και προβληματισμό: «Η κατάσταση αυτή ανέτρεψε πολλά πράγματα που θεωρούσαμε δεδομένα» σημειώνει ο σκηνοθέτης και ηθοποιός Σίμος Κακάλας. «Φάγαμε μια γερή κλωτσιά όσον αφορά τον προσανατολισμό μας: Τι σημαίνει αυτό που κάνουμε; Που πηγαίνουμε; Δυστυχώς ή ευτυχώς ο άνθρωπος προχωράει μέσα από την αντιμετώπιση κρίσεων». Και τώρα; «Δεν το βάζουμε κάτω. Προχωράμε κι ό,τι γίνει. Δεν έχουμε άλλη επιλογή».
Ο σκηνοθέτης βρίσκεται σε φάση προετοιμασίας κι έρευνας για τη νέα παράσταση που ετοιμάζει, μια διασκευή της «Στρατιωτικής ζωής εν Ελλάδι», του εμβληματικού μυθιστορήματος του 19ου αιώνα. Η δουλειά αυτή θα παρουσιαστεί με τρεις ηθοποιούς (Κωνσταντίνο Μωραΐτη, Μάνο Πετράκη και Σίμο Κακάλα) στην καινούργια, μικρή σκηνή (χωρητικότητας 120 ατόμων) που κατασκευάζεται, με πρωτοβουλία του νέου καλλιτεχνικού διευθυντή του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά, στο υπόγειο του ιστορικού κτιρίου. Η εν λόγω παράσταση θα ανεβεί, εκτός απροόπτου, στα μέσα Νοεμβρίου.
Τα πράγματα είναι επισφαλή όχι μόνον για τους ελεύθερους επαγγελματίες, αλλά ακόμη και για τους οργανισμούς που χρηματοδοτούνται από δημοτικά κονδύλια. «Ζούμε όλοι με ένα μόνιμο, υποδόριο άγχος για το τι συμβαίνει και τι θα συμβεί» παρατηρεί ο διευθυντής του ΔΗ.ΘΕ.ΠΕΙ., Λευτέρης Γιοβανίδης.
«Όσον αφορά τη δική μου πραγματικότητα, αναμένω να ανακοινωθεί το πρωτόκολλο λειτουργίας των χειμερινών θεάτρων. Νιώθω ευθύνη για όλους αυτούς τους καλλιτέχνες, με τους οποίους έχουμε προγραμματίσει να συνεργαστούμε στις χειμερινές μας παραγωγές – οι περισσότεροι από αυτούς είναι πάνω από επτά μήνες άεργοι. Γενικά θα σας έλεγα ότι βιώνω ανάμεικτα συναισθήματα. Από τη μια τρέφω βαθιά αισιοδοξία ότι όλα με κάποιο τρόπο θα βρουν τον δρόμο τους και από την άλλη νιώθω ένα μούδιασμα, σαν να έχουν αλλάξει πολλά πια και πρέπει να ανακαλύψουμε τα νέα δεδομένα».
«Το δικαίωμα στην εργασία μας»
Σε αναταραχή βρίσκεται και ο Δημήτρης Καραντζάς, καθώς ετοιμάζεται να εγκαινιάσει το θέατρο «Προσκήνιο», του οποίου ανέλαβε πρόσφατα την καλλιτεχνική διεύθυνση. Δουλεύει με πέντε ηθοποιούς (Στεφανία Γουλιώτη, Αλεξία Καλτσίκη, Κωνσταντίνο Αβαρικιώτη, Μιχάλη Σαράντη, Αναστάση Ροϊλό) πάνω στη «Φαίδρα» της Μαρίνας Τσβετάγιεβα. Οι πρόβες έχουν αρχίσει «με ανασφάλεια» αλλά και «με μόνιμο άγχος για το αν η εργασία μας θα ολοκληρωθεί και θα πληρωθεί. Αυτή την αίσθηση –ότι δηλαδή μπορεί να δουλεύουμε στο κενό– δεν την έχω ξανανιώσει... είναι καταστρεπτική για τη διαδικασία».
Όσον αφορά τη στάση του υπουργείου εν μέσω αυτής της απαιτητικής συγκυρίας, «δεν έχουμε πλέον καμία αμφιβολία ότι υπάρχει αδιαφορία για τον τομέα μας. Ενώ οι άλλοι τομείς έχουν λάβει οδηγίες, εμείς έχουμε φτάσει να φωνάζουμε για το αυτονόητο: το δικαίωμα στην εργασία μας... μια ελάχιστη κοινωνική φροντίδα απέναντι στον κλάδο μας. Μπορεί το θέατρο να μην έχει επίδραση στο οικονομικό προφίλ της χώρας, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν έχει επίδραση σε χιλιάδες εργαζόμενους. Εκτός αν έχουμε ξεχάσει τον παράγοντα "άνθρωπος"».
Αυτό που δεν φαίνεται να γίνεται κατανοητό στους κυβερνώντες είναι ότι για να υπάρξουν παραστάσεις τον χειμώνα, οι προετοιμασίες πρέπει να ξεκινήσουν τώρα. «Είναι ήδη εξοργιστικά αργά» συνεχίζει ο Δημ. Καραντζάς. «Σα να ξεκινάει η ζωή για όλους τους υπόλοιπους εκτός από εμάς που κάνουμε αυτή την "ποταπότητα": ασχολούμαστε δηλαδή με το θέατρο».
Τι λέει το Σ.Ε.Η.
«Το έχουμε τονίσει ξανά και ξανά, όλοι οι φορείς και όλα τα σωματεία: δεν υπάρχει πλάνο επιστροφής» επισημαίνει ο Άρης Λάσκος, γενικός γραμματέας του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών, σκηνοθέτης και ηθοποιός ο ίδιος. «Το καλλιτεχνικό επάγγελμα δεν είναι μια πίτσα που τη βγάζεις από το ψυγείο και την ψήνεις· χρειάζεται μακρόχρονη προετοιμασία για να ανέβει μια παράσταση. Πρέπει να μας πουν όχι μόνον τι προβλέπεται για τον Οκτώβριο αλλά και για τον Μάρτιο. Πώς αλλιώς θα κάνει ο εργοδότης και ο παραγωγός το πρόγραμμά του για να ξέρει κι ο εργαζόμενος αν θα έχει δουλειά;».
Το Σ.Ε.Η. επιπλέον ζητά να δημιουργηθεί ένα νέο πλαίσιο στήριξης των εργαζομένων που θα μείνουν άνευ απασχόλησης (ειδικότερα όσοι δεν είχαν προλάβει να προσληφθούν επίσημα όταν σταμάτησαν οι πρόβες την περασμένη άνοιξη, όσοι είναι στο ταμείο ανεργίας, κ.ά.).
«Υπάρχει κόσμος που είναι άνεργος από τον Μάρτιο, χωρίς να φταίει σε τίποτα. Το επίδομα του Ιουλίου (534 ευρώ) κατατέθηκε τώρα τον Σεπτέμβριο. Το περίφημο Μητρώο Καλλιτεχνών ακόμη δεν έχει διορθωθεί, ώστε να γίνει πιο αντιπροσωπευτικό και δίκαιο... Είναι απλό: πρέπει να εργαστούμε! Στον κλάδο μας, όμως, το δικαίωμα στην εργασία και η πρόσβαση σε αυτήν δεν υπάρχουν».
Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι η τελευταία συνάντηση των εκπροσώπων του Σωματείου με την υπουργό, κυρία Μενδώνη, έγινε στις 24 Ιουλίου, ενώ με τον γενικό γραμματέα Σύγχρονου Πολιτισμού, κ. Γιατρομανωλάκη στις 3 Αυγούστου. Έκτοτε, στην αλληλογραφία με τον τελευταίο, η σταθερή απάντησή του είναι: «Ό,τι πουν οι λοιμωξιολόγοι και το υπ. Υγείας».
Ο «Έρως» επιμένει...
«Σταματούν παραστάσεις χωρίς λόγο, όταν όλες οι άλλες δραστηριότητες συνεχίζονται κανονικά» επισημαίνει με ένταση η σκηνοθέτις Άντζελα Μπρούσκου. «Υπάρχει ένας παραλογισμός. Δεν γίνεται να ζούμε έτσι. Πόσο θα προστατευτείς; Στο μετρό ο κόσμος συνωστίζεται, τα μπαρ στο Μοναστηράκι και στου Ψυρρή είναι γεμάτα... Στο κάτω-κάτω, αν το δούμε συγκριτικά, το θέατρο είναι πολύ πιο προστατευμένο: Θα καθίσεις σε μία καρέκλα χωρίς να χρειαστεί να κουνηθείς και θα αποχωρήσεις χωρίς να χρειαστεί ν' αγκαλιάσεις κανέναν».
Αυτές τις μέρες, η σκηνοθέτις βρίσκεται σε πρόβες με τον θίασό της (Παρθενόπη Μπουζούρη, Γιάννη Παπαδόπουλο, Τσιμάρα Τζανάτο, Νατάσα Εξηνταβελώνη) για το ανέβασμα του έργου «Φαίδρας Έρως» της Σάρα Κέιν, που θα κάνει πρεμιέρα στα μέσα Οκτωβρίου στο Μπάγκειον. «Επικρατεί ένα κλίμα θρίλερ στον χώρο μας, αλλά εμείς προσπαθούμε να μην το αφήσουμε να μας επηρεάσει. Την αγαπάμε πολύ αυτή την παράσταση... κι έτσι συνεχίζουμε».
