«Την εμορφιά έτσι πολύ ατένισα
που πλήρης είναι η όρασίς μου...
Γραμμές του σώματος... Κόκκινα χείλη... Μέλη ηδονικά...»

Κ.Π. Καβάφης «Έτσι πολύ ατένισα»

 

 

 

H Συλλογή Γλυπτών, η οποία αριθμεί σήμερα περί τα 16.000 γλυπτά, με τα πλούσια, μοναδικά της εκθέματα παρουσιάζει την εξέλιξη της αρχαίας ελληνικής πλαστικής από το 700 π.X. έως τον 5ο αι. μ.X. και είναι η πληρέστερη στον κόσμο. Αγάλματα, αναθηματικά και επιτύμβια ανάγλυφα, αετωματικές συνθέσεις, εικονιστικές κεφάλες, ερμαϊκές στήλες, συμπλέγματα και συντάγματα διαδέχονται το ένα το άλλο σε μια ατελείωτη, σιωπηλή παρέλαση.


Τρεισήμισι λεπτά μετά την αρχή της ταινίας του Ingmar Bergman Η Έβδομη Σφραγίδα (1957), κάνει την εμφάνισή της στην οθόνη μια χλωμή φιγούρα ντυμένη μ' έναν μαύρο χιτώνα με κουκούλα. Η μακάβρια όψη του είναι τόσο αρχετυπική ώστε όταν ο ιππότης Antonius Block τον ρωτάει «Ποιος είσαι;», το κοινό γνωρίζει ήδη πολύ καλά την απάντηση. Ο Bergman είναι ένας μόνο από τους πολλούς καλλιτέχνες οι οποίοι, στο πέρασμα των αιώνων, θέλησαν να προσωποποιήσουν τον θάνατο.

 

Δεδομένου ότι οι Έλληνες φιλόσοφοι πρέσβευαν τη σχέση ανάμεσα στο όμορφο και στο καλό, η αναπαράσταση στην τέχνη του Θανάτου ως όμορφου στην όψη, λεπτεπίλεπτου αγοριού μαρτυρά την ανάδυση μιας νέας θεώρησης του θανάτου που ενστερνίζεται την αναγκαιότητα της ύπαρξής του.


Η αρχαιοελληνική θεότητα με το όνομα «Θάνατος» δεν είναι πλάσμα του Κάτω Κόσμου και συνεπώς παίρνει μορφές πολύ πιο αφηρημένες. Γιος της Νυκτός και δίδυμος αδελφός του Ύπνου, ήταν υπεύθυνος για τη μεταφορά των θνητών στον Κάτω Κόσμο. Σε αντίθεση με τους θεούς του Κάτω Κόσμου, ο Θάνατος έχει διαμεσολαβητικό ρόλο, εξού και το αξιοσημείωτα όμορφο παρουσιαστικό του. Δεδομένου ότι οι Έλληνες φιλόσοφοι πρέσβευαν τη σχέση ανάμεσα στο όμορφο και στο καλό, η αναπαράσταση στην τέχνη του Θανάτου ως όμορφου στην όψη, λεπτεπίλεπτου αγοριού μαρτυρά την ανάδυση μιας νέας θεώρησης του θανάτου που ενστερνίζεται την αναγκαιότητα της ύπαρξής του.

 

Συναντάς ένα αγαλμάτιο στεφανωμένου νέου από μάρμαρο πιθανότατα πεντελικό. Έχει μικρό ύψος, μόλις 0,65 μ. και είναι συγκολλημένο σε πολλά σημεία. Μπορεί, λόγω του μικρού του μεγέθους, να μη σου προξενήσει μεγάλη εντύπωση αρχικά, ειδικά μέσα στο πλήθος των ανδριάντων Ρωμαίων αυτοκρατόρων που κατακλύζουν τον περιβάλλοντα χώρο.

 

Επεστράφη από το Λονδίνο το μακρινό 1927 ως κατασχεμένο αντικείμενο και προέρχεται, σύμφωνα με πληροφορίες, από την Κόρινθο. Η επιδερμίδα είναι λειασμένη και, μαζί με το μαλακό πλάσιμο των όγκων, προσδίδει μια ηδύτητα στη μορφή. Όμως, καθώς οι δάδες που κρατά ο νέος στα χέρια ανάποδα και ο βωμός με τις γιρλάντες που βρίσκεται στο πλάι του αποτελούν ταφικά σύμβολα, θεωρείται ότι παριστάνεται ο Θάνατος.

 

Το αγαλμάτιο είναι παραλλαγή ενός από τα δύο αγάλματα του συμπλέγματος του S. Ildefonso της Μαδρίτης, τα οποία παριστάνουν τον Ύπνο και τον Θάνατο ή, κατ' άλλη εκδοχή, τον Ορέστη και τον Πυλάδη, και θεωρείται δημιουργία της σχολής του Πασιτέλη.

 

Χρονολογείται είτε στον 1ο αι. π.Χ. είτε στον 1ο αι μ.Χ. ή, θα έλεγε κάνεις, στο έτος 0, τότε που άλλαξε ο κόσμος για πάντα με την έλευση ενός καινούργιου θεού. Στην αυγή μιας νέας εποχής που υποσχόταν τον παράδεισο στους αρνητές της επιθυμίας της σάρκας, ένας νέος και ευειδής Θάνατος σε προ(σ)καλεί να τον αγκαλιάσεις και να χαθείς μαζί του στο ειδωλολατρικό παρελθόν.

 

** Το αγαλμάτιο αυτή την περίοδο βρίσκεται στην περιοδική έκθεση «Οι αμέτρητες όψεις του Ωραίου». Γιατί ακόμα και ο θάνατος για τους προγόνους μπορεί να ήταν ωραίος.

 

Αύριο το Νο 2.