Αν όλα βρίσκονται στο μυαλό, αν η σκέψη ενίοτε εμφανίζεται ως δυστύχημα του νου «που το κάνει κάτι τέτοιο», όπως επέμενε ο Σαίξπηρ, αντίστοιχα μπορεί και η θεραπεία νου και ψυχής να αλλάξει όχι μόνο εμάς αλλά και τον τρόπο του βλέπουμε τον κόσμο. Κάπως έτσι έχουν τα πράγματα με τις θεραπευτικές παρεμβάσεις του Επίκουρου, με την αναζήτηση της ευδαιμονίας του Αριστοτέλη, με την επιδίωξη της κοινής αρετής από τον Πλάτωνα, με την αλλαγή της πορείας της σκέψης και την επιστροφή στην προστοχαστική της βάση κατά Χάιντεγγερ.
Όπως και να 'χει, η φιλοσοφία φαίνεται να βοηθάει στην (μετ)αλλαγή του τρόπου ζωής και της θέσης μας στον κόσμο και αυτό το αποδεικνύει η Υπόθεση της Ευτυχίας του Τζόναθαν Χάιντ από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης σε μετάφραση Ιωάννη Παπαδόγγονα.
Θέλοντας να αντιστρέψει την αρνητική εικόνα που επιμένει να βλέπει παντού απειλές και να μαστίζεται από παράλογες ανησυχίες, ο Χάιντ, παρ' ότι κοινωνικός ψυχολόγος, καταφεύγει στις ρίζες της φιλοσοφικής σκέψης και τις επαναφέρει με σκοπό το καλό όλων: από τους Ουπανισάδες στη μακρινή Ινδία, τα αποφθέγματα της Μπάγκαβατ Γκίτα και του Βούδα και τα Ανάλεκτα του Κομφούκιου έως τους Ρωμαίους φιλοσόφους αλλά και τους εκφραστές της Παλαιάς Διαθήκης, ο συγγραφέας επιμένει πως αρκεί να ανατρέξουμε στις αρχές του στοχασμού για να βρούμε την ουσία και την ευτυχία της δικής μας ζωής, που πάντοτε έρχεται σε συνάρτηση με το κοινό καλό.
Από μια τέτοια διαδικασία δεν θα μπορούσαν να εξαιρεθούν τα ταξίδια αυτογνωσίας του πλατωνικού Σωκράτη, ο οποίος ήξερε πως «ανεξέταστος βίος ου βιωτός εστί» και ότι ο βίος είναι ανεκτός μόνο όσο μπορεί κανείς και επιστρατεύει τις αρχές της φιλοσοφίας.
Μέσα από ογδόντα αρχές που βοηθούν τον καθέναν να αντιμετωπίσει τις κρίσιμες στιγμές στην εργασία και στην προσωπική του ζωή, ο Άλλαν Πέρσυ, που έχει γράψει αντίστοιχο βιβλίο εμπνευσμένο από τον Νίτσε, μας χαρίζει το Πλάτωνας: 80 μαθήματα φιλοσοφίας για τη ζωή (μτφρ. Αγαθή Δημητρούκα, Πατάκη).
Είναι γνωστό πως ο ίδιος εκδοτικός οίκος έκανε γνωστό στο ελληνικό κοινό τον Αλαίν ντε Μποτόν, τον πρώτο θιασώτη της εκλαϊκευτικής φιλοσοφίας, της θεωρητικής σκέψης που μπορεί να αποτελέσει τον κατεξοχήν οδηγό προς ναυτιλλομένους.
Ωστόσο, αν κάποιος ασχολήθηκε κατεξοχήν με την έννοια της ευτυχίας ως απόλυτης έκφρασης της ευδαιμονίας, την οποία ταυτίζει με το αγαθό και τη διαχωρίζει από την ευκαιριακή κατάσταση της απόλαυσης, αυτός είναι ο Αριστοτέλης.
Η Έντιθ Χολ φέρνει τον Αριστοτέλη στα μέτρα μας, υποστηρίζοντας πως ο Σταγειρίτης μπορεί να μας βοηθήσει να πάρουμε σημαντικές αποφάσεις στη ζωή μας, ακόμα και να οργανώσουμε ένα δείπνο!
Στο βιβλίο της Αριστοτέλης: Αρχαία σοφία στη σύγχρονη ζωή (μτφρ. Βιολέττα Ζεύκη, Διόπτρα) η γνωστή καθηγήτρια των Κλασικών Σπουδών ανατέμνει το φαινόμενο της ευτυχίας ως το αντίθετο της στάσης που χαρακτήριζε τον Ιβάν Ίλιτς στο μυθιστόρημα του Τολστόι Ο θάνατος του Ιβάν Ίλιτς, φτάνοντας έως τις σύγχρονες τηλεοπτικές σειρές και τα σύγχρονα τραγούδια.
Με άξονα τη φιλοσοφία του Αριστοτέλη παραθέτει τους πολλαπλούς τρόπους επίτευξης της ευδαιμονίας, προτάσσει τους τρόπους επανεύρεσης των εσωτερικών μας δυνατοτήτων –βλέπε εντελέχεια– ή εξηγεί σταδιακά πώς ακριβώς επιτυγχάνεται το ευ βουλεύεσθαι.
Τέλος, θυμίζει πως τίποτα δεν είναι εφικτό αν, εκτός από την προσωπική ευδαιμονία, δεν ληφθεί υπόψη ο λειτουργικός ρόλος της κοινότητας.
Είναι, επομένως, σαφές ότι ακόμα και αυτά τα αναγνώσματα στόχο έχουν να μας μάθουν να θέτουμε εκ νέου τα ερωτήματα, όπως ακριβώς έκαναν οι αρχαίοι φιλόσοφοι, παρά να αναζητούμε γρήγορες συνταγές ευτυχίας. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των στωικών και των επικούρειων, δηλαδή των φιλοσόφων που υποστήριζαν τη δυναμική της αυτενέργειας, ισχυριζόμενοι πως «όποιος θέλει να είναι ελεύθερος, δεν πρέπει να επιθυμεί ή να αποφεύγει κάτι που εξαρτάται από τους άλλους, αλλά να περιοριστεί μόνο σε εκείνο στο οποίο έχει τον απόλυτο έλεγχο».
Με άλλα λόγια, το αυτεξούσιο πρώτα τέθηκε με σαφήνεια από τον Επίκτητο, ο οποίος προέταξε την ανάληψη της προσωπικής ευθύνης κατά την αποτίμηση της κακοτυχίας.
Αυτά τονίζει το βιβλίο Επίκτητος: Ο δρόμος προς την ελευθερία του Άντονι Λονγκ (μτφρ. Βιολέττα Ζεύκη, Διόπτρα).
Σε μια εποχή όπου όλοι καλούμαστε να βρούμε την ψευδαίσθηση ενός απατηλού ευ ζην μέσα από την εικόνα, ο συγγραφέας επιμένει στην ανάγκη επιστροφής στον εαυτό όχι ως εσωστρέφεια αλλά ως ανάληψη προσωπικής ευθύνης και αυτογνωσία.
«Να είσαι ο εαυτός σου σύμφωνα με τον Χάιντεγγερ» υποστηρίζει το βιβλίο της Σελίν Μπελόκ (μτφρ. Μάρω Τριανταφύλλου, Μελάνι), η οποία επιχειρεί το τολμηρό εγχείρημα του οδηγού προς την αυτογνωσία μέσω ενός φιλοσόφου που ήταν ανέκαθεν καχύποπτος με τον όρο «ευτυχία».
Όσο παράδοξη και αν φαντάζει, όμως, η σύνδεση του Χάιντεγγερ με μια λογική θεραπείας του βίου, άλλο τόσο έγκυρη μπορεί να είναι η αφορμή της σκέψης του για μια ενδελεχή επανεξέταση της στάσης μας όχι μόνο απέναντι στη ζωή αλλά και στον θάνατο.
Η αγωνία, άλλωστε, κατά τον Χάιντεγγερ, δεν είναι παρά μια έκκληση να γίνει κανείς αυτό που ήταν πάντα, μια αδιαμφισβήτητη χαϊντεγγεριανή αρχή που επικαλείται η συγγραφέας, όπως και η δυναμική του ερωτήματος «ποιος είμαι;».
Ωστόσο, δεν είναι μόνο ο φιλοσοφικός στοχασμός που μπορεί να ενισχύσει την τεχνική του βίου αλλά και η απλή αλλαγή ρυθμού και τρόπου που ζούμε.
Για παράδειγμα, οι Δανοί, αντιστρέφοντας τη λογική της παρανοϊκής έντασης που βιώνουμε όλοι στην καθημερινότητά μας, έχουν καταφέρει να χαράξουν άλλη γραμμή και να εμφανίζονται ως ο ευτυχέστερος λαός στην Ευρώπη.
Το μυστικό τους, υποστηρίζει ο συγγραφέας Μάικ Βάικινγκ στο πανέμορφο Βιβλίο του Hygge (μτφρ. Ελένη Τουλούπη, Μίνωας), βρίσκεται στη «hygge» (προφέρεται Χου-Γκα), μια νορβηγική λέξη που έχει αφομοιωθεί εδώ και αιώνες από τα δανέζικα και σημαίνει «ευημερία».
Τα πάντα παίζουν εδώ κυρίαρχο ρόλο, από ένα μικροαντικείμενο μέχρι την απειροελάχιστη στιγμή ευτυχίας που ταυτίζεται απλώς με την ανακάλυψη του προσωπικού μας χώρου, κάτι απλό, αλλά τόσο βασικό για να είμαστε ή να προσπαθούμε να γίνουμε ευτυχισμένοι.
