Νέα εποχή και νέο κτίριο για το Αρχείο Καβάφη από το Ίδρυμα Ωνάση

«Πού απεσύρθηκε, πού εχάθηκε ο Σοφός; Έπειτ' από τα θαύματά του τα πολλά, την φήμη της διδασκαλίας του που διεδόθηκεν εις τόσα έθνη εκφρύφθηκ' αίφνης και δεν έμαθε κανείς με θετικότητα τι έγιν (ουδέ κανείς ποτέ είδε τάφον του)» ήταν τα λόγια του Αλεξανδρινού ποιητή, που έρχονται τώρα να ανατρέψουν με τον καλύτερο τρόπο, διατηρώντας ζωντανή τη φήμη του και το αρχείο του, οι υπεύθυνοι του Ιδρύματος Ωνάση.

Το Αρχείο Καβάφη όχι μόνο πλέον έχει τη μορφή του ανοιχτού αρχείου και ψηφιοποιείται, κατά τα πρότυπα των διάσημων αρχείων της Ντίκινσον, του Μπλέικ, του Αϊνστάιν, αλλά αποκτά και επίσημη στέγη: όπως ανακοινώθηκε σήμερα κατά τη συνέντευξη τύπου, που έλαβε πανηγυρική μορφή στη Μικρή Σκηνή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος, το Αρχείο Καβάφη θα στεγάζεται σε ειδικό χώρο στο κέντρο της Αθήνας, όπου εκτός από τα πολύτιμα χειρόγραφα των ποιημάτων του Αλεξανδρινού ποιητή θα φιλοξενηθούν οι έντυπες αυτοσχέδιες εκδόσεις, τα πεζά λογοτεχνικά κείμενα, τα άρθρα, οι μελέτες και σημειώσεις του καθώς και το προσωπικό του αρχείο.

Η γενναία απόφαση του Ιδρύματος Ωνάση να προσφέρει το αρχείο σε ανοιχτή και γενική χρήση θα αυξήσει ακόμη περισσότερο το κοινό του ποιητή, θα απελευθερώσει νέες, ευφάνταστες και δημιουργικές αναγνώσεις και θα συμβάλει δραστικά στην ανανέωση και στην εμβάθυνση της έρευνας του καβαφικού έργου.

Συγκίνηση προκαλεί επιπλέον η είδηση ότι εκεί θα βρίσκεται και η βιβλιοθήκη του ποιητή και φωτογραφίες. Όπως τόνισε με ιδιαίτερη φόρτιση ο Πρόεδρος του Ιδρύματος κ. Αντώνης Παπαδημητρίου, ο οποίος έχει έναν παραπάνω λόγο να χαίρεται και λόγω καταγωγής, «το να διαχειρίζεσαι ένα τόσο σημαντικό αρχείο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς δημιουργεί ένα καθήκον βαρύ, ιστορικό».

Για να προσθέσει πως «Από την πρώτη στιγμή, είχαμε συναίσθηση της αποστολής μας σε σχέση με το Αρχείο Καβάφη. Αυτή ήταν να εξασφαλιστεί η παραμονή του στην Ελλάδα και να αποφευχθεί ενδεχόμενος κατακερματισμός του. Και παράλληλα, πάγια επιδίωξή μας ήταν να παραμείνει προσβάσιμο σε κοινό και ερευνητές, καθώς και να διαδοθεί ο διεθνής χαρακτήρας της ποίησης του ποιητή σε όλο τον κόσμο».

Ο χρόνος επομένως που πέρασε ήταν καβαφικώ τω τρόπω γεμάτος εμπειρίες και δίδαξε πολλά στους σημερινούς κατόχους του αρχείου αναφορικά με τη διαχείρισή του.

Φωτογραφία που απεικονίζει τον Καβάφη να προσέρχεται, ανάμεσα σε άλλους προσκεκλημένους, στον γάμο του Κωνσταντίνου Μ. Σαλβάγου (ο οποίος έλαβε χώρα στις 27/2/1927 στον ναό του Ευαγγελισμού στην Αλεξάνδρεια). Στο verso σφραγίδα της φωτογραφικής εφημερίδας Ελληνικήτου Α. Σ. Μηλιών. © Aρχείο Καβάφη / Ίδρυμα Ωνάση

Όπως τόνισε χαρακτηριστικά ο Πρόεδρος, το διάστημα αυτό δημιουργήθηκαν «οι κατάλληλες συνθήκες ώστε το αρχείο να είναι πραγματικά προσβάσιμο σε όλους. Όπως μπορείτε να δείτε σήμερα, μέσω της ψηφιακής συλλογής του Αρχείου Καβάφη, ο επισκέπτης μπορεί να περιηγηθεί σε έναν σπάνιο πνευματικό κόσμο, από οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη, από τον υπολογιστή ή την οθόνη του κινητού του. Ασφαλώς, η ψηφιακή συλλογή είναι δίγλωσση, απευθύνεται σε παγκόσμιο ακροατήριο, όπως και η ποίηση του μεγάλου Αλεξανδρινού».

Στον χρόνο που μεσολάβησε από το 2012, οπότε και το Αρχείο Καβάφη περιήλθε στο Ίδρυμα Ωνάση, αναφέρθηκε και η εκτελεστική διευθύντρια του Ιδρύματος, Έφη Τσιότσιου, τονίζοντας πως οι υπεύθυνοι του ιδρύματος, ως ιδιοκτήτες πλέον του αρχείου, δεν αφέθηκαν να παρασυρθούν και δεν επέτρεψαν στον ενθουσιασμό «να κυριαρχήσει στην έρευνα, τη μεθοδολογία και την εξειδικευμένη γνώση, επειδή υπήρχε ο κίνδυνος να αφήσουμε την προσπάθειά μας ημιτελή».

Όλο αυτό τον καιρό, εκτός από την επεξεργασία του αρχείου, δούλεψαν στη χάραξη προγράμματος υποτροφιών προς Έλληνες και αλλοδαπούς, προβλέποντας ειδικό τομέα καβαφικών σπουδών και ειδικών υποτροφιών που θα σχετίζονται με αυτό ενώ παράλληλα υλοποίησαν και σχετικά εργαστήρια.

O Πρόεδρος του Ιδρύματος κ. Αντώνης Παπαδημητρίου. Φωτο: Ανδρέας Σιμόπουλος

Επίσης συνεργάστηκαν με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους διευρευνώντας τρόπους εμπλουτισμού και ενσωμάτωσαν υλικά όπως ο κατάλογος της Βιβλιοθήκης Καβάφη –σημαντικό είναι εδώ το έργο της μεταγραφής των επιστολών– αλλά και τεκμήρια που ανήκουν σε άλλες συλλογές όπως οι Επιστολές του Δημήτρη Μητρόπουλου προς τον Κωνσταντίνο Καβάφη.

Επίσης χαρτογράφησαν καβαφικά τεκμήρια σε άλλες συλλογές στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και γι' αυτό επιχειρούν σήμερα άνοιγμα σε άλλα μουσεία και αρχεία όπως του ΜΙΕΤ ή του Μπενάκη.

Ο K. Π. Καβάφης, παράλληλα με την έντυπη κυκλοφορία των ποιημάτων του σε τεύχη, συνήθιζε να προσφέρει σε φίλους χειρόγραφα αντίγραφα. Η καλλιγραφική κληρονομιά της γραφής του είναι μοναδική για τα ελληνικά γράμματα, καθώς μέσω αυτής διασώζεται η φθίνουσα διδασκαλία της καλλιγραφίας. Ο σχεδιασμός της γραμματοσειράς του Κ. Π. Καβάφη είναι βασισμένος στο Τετράδιο Σεγκόπουλου. Τον σχεδιασμό ανέλαβε η Ελληνική Ψηφιακή Τυποθήκη και οι γραφίστες Γιάννης Καρλόπουλος και Βασίλης Γεωργίου. (www.fonts.gr)

Όλα λοιπόν δείχνουν ότι μπορούμε να μιλάμε για μια νέα καθαρά καβαφική εποχή. Παραθέτοντας αναλυτικά τα στοιχεία και τον τρόπο της εργασίας, η κ. Τσιότσιου παρέπεμψε και στο πολύτιμο έργο της διεθνούς επιτροπής των φιλολόγων και πανεπιστημιακών που συνεργάστηκαν, αναφέροντάς τους αλφαβητικά, όπως την Κονστάντζε Γκούτενκε, τον Στάθη Γουργουρή, την Κάρεν Έμεριχ, τον Τάκη Καγιαλή, τον Δημήτρη Παπανικολάου, την Αμαλία Παππά, τον Διομήδη Σπινέλλη, την Ερασμία Λουίζα Σταυροπούλου, τη Γκόντα Βαν Στιιν και τον Μιχάλη Χρυσανθόπουλο.

Ιδιαίτερη μνεία έκανε και στους ανθρώπους του ιδρύματος που συνεργάστηκαν, όπως τον Θοδωρή Χιώτη που ανέλαβε τον συντονισμό της ψηφιοποίησης του αρχείου, την Αγγελική Μούσιου που ανέλαβε τον διοικητικό συντονισμό των ομάδων αρχειονομικής και φιλολογικής τεκμηρίωσης και τη Μαριάννα Χριστοφή που εργάστηκε για τον συντονισμό υλοποίησης της ψηφιακής συλλογής.

Χειρόγραφο του ποιήματος «Τείχη» στο recto διαγραμμισμένου φύλλου. Διαγραφές και διορθώσεις. Πάνω δεξιά ο αριθμός «157» και κάτω δεξιά χρονολογική ένδειξη («Σεπτ. 1896»). Στο verso, διαγεγραμμένο, το χειρόγραφο ποίημα «Τα Παράθυρα». Πάνω αριστερά ο αριθμός «158». Υπογράμμιση των τίτλων και γραμμή κάτω από κάθε ποίημα με κόκκινο μελάνι. © Aρχείο Καβάφη / Ίδρυμα Ωνάση

Η ταξινόμηση του αρχείου

Όπως τόνισε ο πανεπιστημιακός κ. Τάκης Καγιαλής κατά την πρώτη ιστορική δημόσια παρουσίαση του ψηφιοποιημένου πλέον Αρχείου Καβάφη, μετά την πρώτη εκείνη μνημειώδη δημόσια παρουσίασή του από τον Γιώργο Σαββίδη το 1963: «Η γενναία απόφαση του Ιδρύματος Ωνάση να προσφέρει το αρχείο σε ανοιχτή και γενική χρήση θα αυξήσει ακόμη περισσότερο το κοινό του ποιητή, θα απελευθερώσει νέες, ευφάνταστες και δημιουργικές αναγνώσεις και θα συμβάλει δραστικά στην ανανέωση και στην εμβάθυνση της έρευνας του καβαφικού έργου».

Είναι σημαντικό ότι υπάρχει και ψηφιοποίηση των πολύτιμων εκείνων μικροφίλμ του Σαββίδη, του οποίου το όραμα ήταν να καταφέρουν να ψηφιοποιηθούν.

Ιστορικό είναι επομένως το γεγονός ότι πλέον όλα αυτά γίνονται πραγματικότητα καθώς ψηφιοποιείται όχι μόνο το αρχειακό σύνολο του Καβάφη αλλά και τα αρχειακά κατάλοιπα του Αλέκου Σεγκόπουλου, κληρονόμου του Κ. Π. Καβάφη, και της συζύγου του Ρίκας Σεγκοπούλου, πρώτης επιμελήτριας (από το 1926 έως το 1939) του Αρχείου Καβάφη.

Μάλιστα, όπως μας γνωστοποίησαν οι ιθύνοντες, κρίθηκε σκόπιμο να διαχωριστούν οι σχετικοί φάκελοι, οι οποίοι πλέον συγκροτούν ένα ξεχωριστό αρχειακό σύνολο.

Χειρόγραφο του ποιήματος «Ωραία λουλούδια κι άσπρα ως ταίριαζαν πολύ» στη μία όψη φύλλου. Στο περιθώριο του κειμένου χειρόγραφες σημειώσεις και αριθμητικές ενδείξεις. Παρατηρούνται διαγραφές και διορθώσεις. © Aρχείο Καβάφη / Ίδρυμα Ωνάση

Εν ολίγοις η αρχειονομική προσέγγιση του υλικού έγινε με απόλυτο σεβασμό και γι' αυτό ο ιστορικός κατάλογος του Γ. Π. Σαββίδη θεωρήθηκε απαραίτητο και οργανικό μέρος του Αρχείου Καβάφη και έτσι ακολουθήθηκε ως το πρώτιστο εργαλείο, αφού σε αυτό έχουν προσφύγει έως τώρα οι ερευνητές.

Όπως τόνισε και η ειδικός σε θέματα αρχειακής ταξινόμησης και αναπληρώτρια διευθύντρια των Γενικών Αρχείων του Κράτους, Αμαλία Παππά: «Η αρχειονομική προσέγγιση του υλικού επιχειρήθηκε με απόλυτο σεβασμό στην αρχή της προέλευσης του αρχειακού υλικού, δηλαδή στην ακεραιότητα του αρχειακού συνόλου, αλλά και με σεβασμό σε όσες εργασίες καταγραφής είχαν προηγηθεί.

Το πρώτο εργαλείο έρευνας του αρχείου, ο δακτυλόγραφος, Ιστορικός Κατάλογος Γ. Π. Σαββίδη, αποτελεί οργανικό μέρος του Αρχείου Καβάφη αλλά ταυτόχρονα μια πολύτιμη πηγή πληροφοριών για τα προηγούμενα στάδια επεξεργασίας του αρχείου και χρήσιμο εργαλείο στα χέρια του ερευνητή που επιθυμεί να μελετήσει την ιστορία του».

Σημαντικό, τέλος, είναι, όπως τόνισε και ο κ. Καγιαλής, ότι η ανοιχτότητα διατηρήθηκε πρωτίστως σε φιλολογικό επίπεδο, καθώς επιδιώχθηκε ο ουδέτερος, κατά το δυνατόν, σχολιασμός των τεκμηρίων και η πλαισίωσή τους με πληροφορίες πραγματολογικού κυρίως χαρακτήρα, κάτι που πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη ως κάτι πολύ σημαντικό, δεδομένου ότι δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που οι παρεμβάσεις αποκάλυψαν πολλές παρατυπίες και λανθασμένες αναφορές.

Τάκης Καγιαλής, Αμαλία Παππά, Έφη Τσιότσιου, Πρόδρομος Τσιαβός, Διομήδης Σπινέλλης

Info

Ανακαλύψτε στην ψηφιακή συλλογή του αρχείου Καβάφη χειρόγραφα καβαφικών ποιημάτων, πεζά λογοτεχνικά κείμενα, μελέτες, σημειώσεις του ποιητή, καθώς και το προσωπικό αρχείο του Κ. Π. Καβάφη με πλούσια αλληλογραφία, κείμενα και φωτογραφίες στο cavafy.onassis.org.

Περιηγηθείτε από τον υπολογιστή και το κινητό σας στο καβαφικό σύμπαν.

Κατεβάστε από το Onassis.org τη γραμματοσειρά του Καβάφη και γράψτε τη δική σας «Ιθάκη».