Το πειραχτήρι του αντάρτικου

Το πειραχτήρι του αντάρτικου Facebook Twitter
Μυημένος από νωρίς στα νάματα του ΚΚΕ βγήκε αντάρτης ταυτόχρονα με τον Άρη.
0

Ένα παλικάρι, η χαρά της ζωής.

Κανείς δεν ήταν σαν τον Θάνο (Φώτης Μαστροκώστας). Παράτολμος όσο δεν παίρνει, έπινε, κάπνιζε, τραγούδαγε, χόρευε, κορόιδευε τον θάνατο και με καλαμπούρια και πειράγματα ξόρκιζε τους δισταγμούς και τους φόβους των άλλων.

Γεννήθηκε στη Σπερχειάδα Φθιώτιδας κι από πολύ νεαρή ηλικία δεν τον χωράει σπίτι. Σπανίως κοιμάται κάτω από κεραμίδι, καθώς γυρνάει σαν κυνηγός τα βουνά της Ρούμελης που τα γνωρίζει πέτρα την πέτρα.

Ο Θάνος υπήρξε ασυγκράτητος πολεμιστής, ως λοχίας στην Αλβανία, με δύο Μετάλλια Ανδρείας. Ανήκε στους φοβερούς Ιταλομάχους των ρουμελιώτικων ευζωνικών συνταγμάτων, που πέτυχαν το πρώτο ρήγμα στην πολεμική μηχανή των εισβολέων και ανέκοψαν την εχθρική προέλαση.

Aυτοί ήταν που μετέφεραν στο Αλβανικό Μέτωπο τα τοπικά προγκήματα από τις πλατείες της Λαμίας: «Φούσκωσ' τον» και «Αέρα», που καθιερώθηκαν, ιδίως το δεύτερο, ως πανελλήνια επιθετική ιαχή και σύνθημα εφόδου.

Μυημένος από νωρίς στα νάματα του ΚΚΕ βγήκε αντάρτης ταυτόχρονα με τον Άρη. Μαζί στη μικρή ομάδα των εννέα πρωτοπόρων, που βγήκαν στο βουνό και μοιράστηκαν τις απίστευτες κακουχίες εκείνων των ημερών.

Τίποτα δεν φαινόταν ικανό να τον τρομάξει. Ούτε να του χαλάσει την εύθυμη διάθεση. Εκτός απ' την απώλεια κάποιου συμπολεμιστή του, που τον θρηνούσε απαρηγόρητος σαν αδερφό. 

Όταν αργότερα ένας νεοφερμένος αντάρτης άφησε αηδιασμένος κάτι σκουληκιασμένα κουκιά που έτρωγαν, τα παρέλαβε ευχαρίστως ο Θάνος.

Το μάτι του είχε μαυρίσει κατά καιρούς από την πείνα και δεν στέκει σε τέτοιες λεπτομέρειες. «Tι έχουν; Aπ' το ίδιο είναι κι αυτά», λέει και τα καταβροχθίζει.

Ήταν από τους πλέον σημαντικούς καπετάνιους, και του στενού κύκλου του αρχηγού. Αυτός ο Άρης κι ο Περικλής είναι οι «καλλίφωνοι» του τμήματος και συχνά τις νύχτες τραγουδάνε σαν παλιόφιλοι από επαναστατικά, ρεμπέτικα έως ελαφρά προπολεμικά σουξέ: «Aν παρήλθον οι χρόνοι εκείνοι».

Και πού δεν πολέμησε. Πότε ως καπετάνιος του Αρχηγείο Φθιώτιδας, μετά ως καπετάνιος στο 2/32 Σύνταγμα του ΕΛΑΣ και προς το τέλος ηγέτης του ΕΛΑΝ, δηλαδή του αντάρτικου ναυτικού.

Ειδικά στον Γοργοπόταμο, ήταν πολύτιμος. Πήρε τον σφυγμό των νεαρών χωρικών, που θα αναλάμβαναν ρόλο έμπειρου καταδρομέα μέσα στη νύχτα και ενημέρωσε τον Άρη: «Τα παιδιά είναι σκιαγμένα, πες κάτι». Και τα εμψυχωτικά λόγια του αρχηγού, μετέβαλαν άρδην την ατμόσφαιρα.

Το πειραχτήρι του αντάρτικου Facebook Twitter
Ριζοσπάστης, 15/12/1942

Η δική του η συμμετοχή υπήρξε θυελλώδης. Ενώθηκε με τη δύναμη της εφεδρείας, υπό τον Νικηφόρο και τους άλλους, για να κυριεύσουν το βόρειο βάθρο στο οποίο αρχικά είχαν αποκρουσθεί οι άντρες του ΕΔΕΣ.

Τίποτα δεν φαινόταν ικανό να τον τρομάξει. Ούτε να του χαλάσει την εύθυμη διάθεση. Εκτός απ' την απώλεια κάποιου συμπολεμιστή του, που τον θρηνούσε απαρηγόρητος σαν αδερφό.

Έκανε και μια γουστόζικη γκάφα. Όταν το Πάσχα στις 28 Απριλίου 1943 ελευθερώθηκε το Καρπενήσι, βγήκαν οι κάτοικοι με κανάτες κρασί να κεράσουν τους αντάρτες που μπήκαν στην πόλη. Στήθηκαν χοροί στους δρόμους και κάποιοι Kαρπενησιώτες αναγνώριζαν δικά τους «παιδιά» κάτω από τις γενειάδες και τα φισεκλίκια των ανταρτών.

Ενθουσιασμένοι οι κάτοικοι, αρπάζουν όποιον βρουν μπροστά τους να τον φιλοξενήσουν στο σπίτι τους. Ένα ξέφρενο πανηγύρι ανάβει. Ο καλοκάγαθος Mπελής δεν κουράζεται να βάζει στον χορό τα παιδάκια κάτω από τον πλάτανο της κεντρικής πλατείας.

Μόνη παραφωνία ο Θάνος και οι άντρες του. Στο Αρχηγείο Φθιώτιδας που ήταν καπετάνιος, έχουν, περιέργως, συμφωνήσει να μην πιουν καθόλου. Δεν ήθελαν μες στη ζάλη του ποτού να δημιουργηθεί κανένα επεισόδιο που θα ντροπιάσει τον αγώνα. Γι' αυτόν που θα πιανόταν να πίνει, είχαν αποφασίσει μεταξύ τους, την εξωφρενική ποινή του θανάτου.

Η εγκράτεια δεν ωφελεί πάντα. «O λαός του Kαρπενησίου με κανάτες κρασί και τσίπουρο, μες στην πλατεία μας πρόσφεραν να πιούμε, αλλά εμείς δεν πίναμε λόγω της απόφασής μας. Tότε δημιουργήθηκε ζήτημα στους κατοίκους της πόλης, ότι δεν πίνουμε επειδή φοβόμασταν ότι στο κρασί και στο τσίπουρο είχαν βάλει δηλητήριο». (αφηγήσεις Παναγ. Kοροπούλη και Nίκου Bλάχου).

Tο θέμα φτάνει στον Άρη. Αυτός ακούει την αυτοδέσμευση των ανταρτών και ρωτάει πονηρά:

«Ποιος έκανε αυτή την πρόταση;»

«Eγώ», λέει μουδιασμένος ο Θάνος, γνωστός γλεντοκόπος.

«Eσύ, βρε, έξυπνε;», γέλασε ο αρχηγός. «Eσύ που το πρωί, όταν ξυπνάς, πίνεις κρασί αντί για νερό; Eσένα θα τουφεκίσουν πρώτο».

Το πειραχτήρι του αντάρτικου Facebook Twitter
Κανείς δεν ήταν σαν τον Θάνο (Φώτης Μαστροκώστας). Παράτολμος όσο δεν παίρνει, έπινε, κάπνιζε, τραγούδαγε, χόρευε, κορόιδευε τον θάνατο και με καλαμπούρια και πειράγματα ξόρκιζε τους δισταγμούς και τους φόβους των άλλων.

Στα Δεκεμβριανά ο Θάνος, όπως κι ο Άρης, δεν έλαβε μέρος. Μετά την απαράδεκτη συμφωνία της Βάρκιζας ακολούθησε τον αρχηγό του στη ρήξη του με το κόμμα. Κι όταν εκείνος αυτοκτόνησε, ο Θάνος ψύχραιμος πάνω από τη σωρό του, απέτρεψε την ομαδική αυτοκτονία και άλλων, πλην του Τζαβέλα:

«Ο Άρης δεν ήταν καλά τελευταία και το ξέρετε. Στα καλά του, ήταν αγωνιστής και ποτέ δεν θα αυτοκτονούσε. Οι αγωνιστές δεν αυτοκτονούν».

Μετά τον θάνατο του αρχηγού, ξέφυγε απ' τους διώκτες του κι επέστρεψε στο χωριό του. Είχαν αποφασίσει με τον μαυροσκούφη σωματοφύλακα του αρχηγού Έκτορα (Γιάννη Μαδωνή) να κατέβουν μαζί στην Αθήνα και να χαθούν στην πολυκοσμία της πρωτεύουσας.

Ο Θάνος έκοψε τα μαλλιά του, ξυρίστηκε, φόρεσε πολιτικά ρούχα και ξεκίνησαν παρέα από το Λιανοκλάδι. Όμως στην Τιθορέα κάποιος ντόπιος τον αναγνώρισε και τους έπιασε η Εθνική Πολιτοφυλακή.

Μάλλον το σημάδι που τον πρόδωσε, είναι ότι έλειπε ο δείκτης από το ένα του χέρι.

Στη φυλακή βασανίστηκε απάνθρωπα. Όλο το μίσος των χωροφυλάκων και των παρακρατικών ξέσπαγε επί χρόνια πάνω του.

Είχε καταδικαστεί σε θάνατο. Αλλά δεν τον εκτέλεσαν, προτίμησαν να τον βασανίζουν για χρόνια. Ο άνθρωπος που δεν τον κράτησε μέσα κανένα σπίτι, έρεψε πίσω απ' τα σίδερα και τον ήλιο.

Και αυτή την κόλαση τη ζούσε μόνος, γιατί ως «Αρειανός» ήταν απομονωμένος από τους άλλους έγκλειστους αγωνιστές. Απαγορευόταν να του μιλήσουν ή να τον πλησιάσουν αφού ακολούθησε εκείνον κι όχι το κόμμα.

Ίσως, αυτό που έλεγε ο Μητροπολίτης Κοζάνης Ιωακείμ για τους αλυσοδεμένους αητούς των βουνών: «Πώς το αντέξατε, παιδιά μου, απ' τις βουνοκορφές να βρεθείτε στα μπουντρούμια;», ταίριαζε στον Θάνο πολύ περισσότερο.

Στη φυλακή είχε προσβληθεί από φυματίωση που λόγω συνθηκών θέριεψε και τον έλιωσε. Τον άφησαν ελεύθερο και ημιθανή μετά από δεκαέξι χρόνια, το 1961, και σε δυο τρεις μέρες πέθανε στη γενέτειρά του Σπερχειάδα, όπου και ο τάφος του.

Το πειραχτήρι ησύχασε.

Το πειραχτήρι του αντάρτικου Facebook Twitter
Ο τάφος του Φώτη Μαστροκώστα.
Αρχαιολογία & Ιστορία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Γενηθήτω Αντάρτικο

Διονύσης Χαριτόπουλος / Γενηθήτω Αντάρτικο

Στις 22 Mαΐου 1942 ο κ. Θανάσης Kλάρας θα αναληφθεί για πάντα. Xωρικοί, ληστές, κομμουνιστές, βασιλόφρονες, δημοκρατικοί, αξιωματικοί, παπάδες, χωροφύλακες και ανήλικα θα ενωθούν πίσω του και θα τον λατρέψουν έως θανάτου με το πραγματικό του όνομα: Άρης Bελουχιώτης.
ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΧΑΡΙΤΟΠΟΥΛΟΣ
Καπετάνισσες, Καβαλάρισσες

Αρχαιολογία & Ιστορία / Καπετάνισσες, Καβαλάρισσες

Στο εαμικό κράτος δεν υπάρχουν διακρίσεις φύλου. Προβάλλεται και επικρατεί «η εικόνα μιας γυναίκας που δεν ζει "στο περιθώριο της κοινωνικής ζωής". Έχει τα ίδια δικαιώματα με τους άντρες και αντίστοιχες υποχρεώσεις», ξεπερνώντας για πρώτη φορά αγκυλώσεις αιώνων.
ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΧΑΡΙΤΟΠΟΥΛΟΣ
Στέφανος Μαλιάτσης

Δ.Χαριτόπουλος / Στέφανος Μαλιάτσης

Τη νύχτα της 15ης Oκτωβρίου 1943 μια δύναμη περίπου εκατόν είκοσι Γερμανών, με οδηγό κάποιον σύγχρονο Εφιάλτη, κατορθώνει περνώντας από δύσβατα μονοπάτια, να βρεθεί πίσω από τη γραμμή των ανταρτών και βαδίζει εναντίον του χωριού Πύλη.
ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΧΑΡΙΤΟΠΟΥΛΟΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Κωνσταντίνος Δοξιάδης: Ο πρωτοπόρος πολεοδόμος και η έρευνα του για τους κατοίκους της Αθήνας

Ιστορία μιας πόλης / Κωνσταντίνος Δοξιάδης: Ο πρωτοπόρος πολεοδόμος της Αθήνας

Πρωτοπορία, όραμα, κοσμοπολιτισμός: Τα υλικά με τα οποία ήταν φτιαγμένος ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης. Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με την Μαριάννα Χαριτωνίδου για την δράση, την έρευνά του για τους κατοίκους της Αθήνας, την παρακαταθήκη του στην πόλη.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Ο διαβόητος αρχαιοκάπηλος Ρόμπιν Σάιμς και ο ελληνικός του σύνδεσμος

Ρεπορτάζ / Ο διαβόητος αρχαιοκάπηλος Ρόμπιν Σάιμς και ο ελληνικός του σύνδεσμος

Ποιος είναι ο διαβόητος Βρετανός λαθρέμπορος από την εταιρεία του οποίου ανακτήθηκαν πρόσφατα εκατοντάδες αρχαιότητες μετά από μακροχρόνια διεκδίκηση από το ελληνικό Δημόσιο;
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας

Αρχαιολογία & Ιστορία / «Οι παληές αθηναϊκές Απόκρηες»: Πώς γιορτάζονταν πριν έναν αιώνα;

Μια σειρά από σχέδια που δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό «Παναθήναια» σχετικά με τις Απόκριες και άρθρα από το περιοδικό «Μπουκέτο» για τα αποκριάτικα έθιμα της παλιάς Αθήνας.
ΜΙΧΑΛΗΣ ΓΕΛΑΣΑΚΗΣ
Γίγαντες, Τρίτωνες και ένα ανάκτορο στην Αθήνα

Ιστορία μιας πόλης / Γίγαντες, Τρίτωνες και ένα ανάκτορο στην Αθήνα

Πού μπορούμε να δούμε το Ανάκτορο των Γιγάντων σε μια βόλτα μας στο κέντρο της πόλης και τι συμβολίζουν τα γλυπτά που υπάρχουν στο πρόπυλο; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον αρχαιολόγο Γιάννη Θεοχάρη.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
ΠΕΑΝ: Όταν ανατινάχτηκαν τα γραφεία της φιλοναζιστικής ΕΣΠΟ στην οδό Γλάδστωνος

Ιστορία μιας πόλης / ΠΕΑΝ: Όταν ανατινάχτηκαν τα γραφεία της φιλοναζιστικής ΕΣΠΟ στην οδό Γλάδστωνος

Ποια ήταν η ολιγομελής ομάδα ΠΕΑΝ που έμεινε στην ιστορία για τις ριψοκίνδυνες δράσεις της ενάντια στους Ναζί; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον Ευάνθη Χατζηβασιλείου για την Πανελλήνιο Ένωση Αγωνιζομένων Νέων.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Χαιρώνεια: Η μάχη που γέννησε τον σύγχρονο άνθρωπο

Ιστορία μιας πόλης / Χαιρώνεια: Η μάχη που γέννησε τον σύγχρονο άνθρωπο

Στις 2 Αυγούστου του 338 π.Χ. ο Φίλιππος Β’ οδηγεί τους Μακεδόνες σε μία μάχη η έκβαση της οποίας θα αλλάξει τον κόσμο. Τι σήμανε για τη Μακεδονία, την Αθήνα και τον ελλαδικό χώρο η Μάχη της Χαιρώνειας; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον Παναγιώτη Ιωσήφ, συνεπιμελητή της έκθεσης που έχει ως θέμα την ιστορική μάχη και τρέχει αυτό το διάστημα στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Ανέκδοτες και σπάνιες εικόνες από την κατασκευή του Ηλεκτρικού στην Ομόνοια (πριν έναν αιώνα)

Αρχαιολογία & Ιστορία / Ανέκδοτες και σπάνιες εικόνες από την κατασκευή του Ηλεκτρικού στην Ομόνοια, πριν από έναν αιώνα

Η LiFO, σε συνεργασία με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, θα παρουσιάσει μια σειρά από ανέκδοτα και σπάνια ντοκουμέντα για διάφορα θέματα από τη λαμπρή, ή και όχι τόσο, ιστορία του τόπου μας. Ξεκινάμε με τον ιστορικό σταθμό του Ηλεκτρικού στην Ομόνοια, που δεν ήταν πάντοτε υπόγειος.
ΜΙΧΑΛΗΣ ΓΕΛΑΣΑΚΗΣ
Όταν ανέβηκε στην Αθήνα η οπερέτα «Χασίς»

Ιστορία μιας πόλης / Όταν ανέβηκε στην Αθήνα η οπερέτα «Χασίς»

Ποιοι κάνουν χρήση ναρκωτικών στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα στην Ελλάδα και ποιο είναι το κοινωνικό αποτύπωμα των ναρκωτικών στην Αθήνα της εποχής; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον ιστορικό και ερευνητή Κωστή Γκοτσίνα.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Πώς ζούσαν οι Ρωμαίοι στρατιώτες; Η καθημερινή ζωή των ανθρώπων πίσω απ’ την πολεμική μηχανή

Αρχαιολογία & Ιστορία / Πώς ζούσαν οι Ρωμαίοι στρατιώτες; Η καθημερινότητα πίσω απ’ την πολεμική μηχανή

Μια νέα έκθεση στο Βρετανικό Μουσείο αποκαλύπτει τη ζωή των Ρωμαίων που έζησαν μέσα στις τάξεις του στρατού της Αυτοκρατορίας και την υπηρέτησαν πιστά.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
«Δεν ξέρουμε πού βρίσκεται το σώμα του Αλέξανδρου, όμως ο τάφος του είναι σίγουρα στην Αλεξάνδρεια»

Αρχαιολογία & Ιστορία / «Δεν ξέρουμε πού βρίσκεται το σώμα του Αλέξανδρου, όμως ο τάφος του είναι σίγουρα στην Αλεξάνδρεια»

Η Καλλιόπη Λημναίου-Παπακώστα, διευθύντρια του Ελληνικού Ινστιτούτου-Ιδρύματος Αλεξανδρινού Πολιτισμού, που σκάβει στην Αλεξάνδρεια από το 1998 μιλά για τις ανασκαφές που πραγματοποιεί εκεί, τα μέχρι στιγμής ευρήματα, τον Μεγαλέξανδρο, τη σχέση του με την Αίγυπτο και το πολυσυζητημένο ντοκιμαντέρ του Netflix, στο οποίο συμμετείχε.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Στοά Νικολούδη, Σαρόγλειο, Μέγαρο Υπατία: Τα έργα του Α. Νικολούδη έδωσαν ευρωπαϊκό αέρα στην Αθήνα

Ιστορία μιας πόλης / Στοά Νικολούδη, Σαρόγλειο, Μέγαρο Υπατία: Τα έργα του Α. Νικολούδη έδωσαν ευρωπαϊκό αέρα στην Αθήνα

Τα κτίρια του Αλέξανδρου Νικολούδη υπάρχουν παντού στην Αθήνα. Όμως γιατί γνωρίζουμε τόσο λίγα γι' αυτόν τον αρχιτέκτονα; Η Αγιάτη Μπενάρδου μιλά με την Αμαλία Κωτσάκη.
THE LIFO TEAM
Βυζάντιο και Αφρική: Μια έκθεση με τα εκπληκτικά καλλιτεχνικά επιτεύγματα ενός ανεξερεύνητου κόσμου

Αρχαιολογία & Ιστορία / Αφρική και Βυζάντιο: Τα εκπληκτικά καλλιτεχνικά επιτεύγματα ενός ανεξερεύνητου κόσμου

Μέσα από σπάνια αντικείμενα η νέα έκθεση του Met αφηγείται την κεντρική θέση της Αφρικής στα διηπειρωτικά δίκτυα εμπορίου και πολιτιστικών ανταλλαγών με το Βυζάντιο.
THE LIFO TEAM
Οι δυτικοί λόφοι της αρχαίας Αθήνας

Ιστορία μιας πόλης / Πνύκα, Νυμφών, Φιλοπάππου: Οι δυτικοί λόφοι της αρχαίας Αθήνας

H Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με τη Λήδα Κωστάκη και τον Μάρκο Κατσιάνη για τους τρεις λόφους που βρίσκονται απέναντι από την Ακρόπολη (Πνύκας, Νυμφών και Μουσών-Φιλοπάππου) και καθόρισαν την εξέλιξη του αστικού ιστού της Αθήνας.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ