Τρεις θαυμάσιες εκκλησίες στο κέντρο της Αθήνας

Τρεις θαυμάσιες εκκλησίες στο κέντρο της Αθήνας Facebook Twitter
Πέρα από την πλούσια τοιχογράφηση, η Καπνικαρέα είναι ένα ήρεμο καταφύγιο για τον διαβάτη, ένα μικρό ησυχαστήριο στην καρδιά του θορύβου, ένα διάλειμμα σιωπής και σκιάς... Φωτό: Πάρις Ταβιτιάν/ LIFO
0

Θα μπορούσα να υποστηρίξω με βεβαιότητα ότι είναι τα πιο δημοφιλή πεζούλια της Αθήνας. Και αν όχι τα πιο δημοφιλή, τα πιο πρακτικά. Τα πεζούλια της Καπνικαρέας. Στη μέση του πιο παλιού εμπορικού δρόμου της Αθήνας, του πιο πολυσύχναστου ακόμα και σήμερα, η Καπνικαρέα, η βυζαντινή εκκλησία του 11ου αιώνα, λίγα σκαλιά κάτω από την επιφάνεια του δρόμου, χωρίζει την Ερμού σε ...«πάνω» και «κάτω» μεριά και είναι μία από τις απαραίτητες στάσεις για ένα τσιγάρο ή ένα τηλεφώνημα. Η μικρή βυζαντινή εκκλησία, η εκκλησία που έχουμε δει τις περισσότερες φορές και σε κάθε έξοδό μας στην αγορά, δεν διεκδικεί τις ίδιες επιδόσεις σε επισκεψιμότητα. Πολύ λίγοι ξέρουν, ας πούμε, ότι ανήκει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και έτσι ονομάζεται «ιερός πανεπιστημιακός ναός». Είναι αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου και έχει ανεγερθεί, όπως συνηθιζόταν, πάνω στα θεμέλια αρχαίου ελληνικού ναού, πιθανότατα αφιερωμένου στην Αθηνά ή στη Δήμητρα. Το όνομά της λέγεται ότι προέρχεται από τον καπνικό φόρο –και τον φοροεισπράκτορα Καπνικάρη–, έναν φόρο οικοδομών στην εποχή του Βυζαντίου, όπως και από τη μετέπειτα ονομασία της, Καμουχαρέα, από το όνομα των καμουχάδων, των χρυσοΰφαντων υφασμάτων. Γλίτωσε από την κατεδάφιση το 1834, με παρέμβαση του πατέρα του Όθωνα, Λουδοβίκου της Βαυαρίας.

Ρωμαϊκά κιονόκρανα και εντοιχισμένα γλυπτά και επιγραφές, ένα παρεκκλήσι με τρούλο στη βόρεια πλευρά στη μνήμη της Αγίας Βαρβάρας και στο σκούρο μπλε φόντο η παράσταση της Πλατυτέρας.


Ο πλούτος πληροφοριών για την τέχνη βρίσκεται στο εσωτερικό της, που είναι μικρό, σκιερό και ήσυχο.


Ρωμαϊκά κιονόκρανα και εντοιχισμένα γλυπτά και επιγραφές, ένα παρεκκλήσι με τρούλο στη βόρεια πλευρά στη μνήμη της Αγίας Βαρβάρας και στο σκούρο μπλε φόντο η παράσταση της Πλατυτέρας.


Η Θεοτόκος εικονίζεται έχοντας τα χέρια υψωμένα πάνω από τους ώμους, με τις παλάμες ανοιχτές σε στάση δεήσεως. Φορά γκριζογάλανο χιτώνα που απολήγει σε κόκκινα-πορφυρά επιμανίκια στολισμένα με σειρές μαργαριταριών και σχέδια.
Μέσα στην Κατοχή, το 1942, ενώ η πείνα μάστιζε την Αθήνα, με αυτή την εικόνα ξεκίνησε ο Φώτης Κόντογλου την εικονογράφηση του ναού, που διήρκεσε μέχρι το 1959. Το 1952, σε ένα άρθρο του στο περιοδικό «Κιβωτός», γράφει: «... Αμέτρητες και εξαίσιες είναι και οι εικόνες της Παναγίας μέσα στις εκκλησίες μας, ακηλίδωτα και πνευματικά έργα, σεμνόχρωμα, σοβαρά, μυστικά. Στην κόγχη του βήματος ζωγραφίζεται καθισμένη σε θρόνο με τον Χριστό στα γόνατά της και οι δύο Αρχάγγελοι παραστέκουν δεξιά και αριστερά σε στάση σεβασμού. Σε πολλές αρχαίες εκκλησίες είναι ζωγραφισμένη όρθια ή έως το στήθος, με τα χέρια απλωμένα σε στάση δεήσεως. Η επιγραφή λέγει: "ΜΗΡ? ΘΥ? η Πλατυτέρα των ουρανών"». Ο Κόντογλου, στην πρώτη φάση μετά την Πλατυτέρα, εικονογραφεί την Κοινωνία των Αποστόλων και τους συλλειτουργούντες Ιεράρχες. Επιστρέφει γύρω στο 1951 και εξακολουθεί να εικονογραφεί μόνος. «Διά χειρός Φωτίου» γράφει στις εικόνες. Από το 1954 εικονογραφεί με τους μαθητές του. «Φώτης Κόντογλου μετά της συνοδείας εποίει».


Πέρα από την πλούσια τοιχογράφηση, η Καπνικαρέα είναι ένα ήρεμο καταφύγιο για τον διαβάτη, ένα μικρό ησυχαστήριο στην καρδιά του θορύβου, ένα διάλειμμα σιωπής και σκιάς. Ένας μικρός ναός περισυλλογής. Το αν πιστεύεις δεν έχει καμία σημασία όταν μπαίνεις στο εσωτερικό του.

Τρεις θαυμάσιες εκκλησίες στο κέντρο της Αθήνας Facebook Twitter
Ο πλούτος πληροφοριών για την τέχνη βρίσκεται στο εσωτερικό της, που είναι μικρό, σκιερό και ήσυχο... Φωτό: Πάρις Ταβιτιάν/ LIFO

Ο βυζαντινός ναός των Αγίων Αποστόλων

Οι επισκέπτες της Αρχαίας Αγοράς περνούν συνήθως βιαστικά μπροστά από τον ναό των Αγίων Αποστόλων. Απορροφημένοι από την πυκνότητα των αρχαιολογικών ευρημάτων γύρω τους και τη σχεδόν κρυφή ομορφιά του αρχαιολογικού χώρου, μιας όασης στην καρδιά της πόλης, δεν προλαβαίνουν να πάρουν μια πληροφορία η οποία λέει ότι η περιοχή στην οποία βρίσκονται ήταν κατοικημένη, και μάλιστα μία από τις πιο κεντρικές της Αθήνας μέχρι τον Μεσοπόλεμο. Οι Άγιοι Απόστολοι ήταν μία από τις 36 ενορίες της τουρκοκρατούμενης Αθήνας. Μέχρι το 1931 εκεί υπήρχαν δύο γειτονιές, η Βλασαρού και οι Άγιοι Απόστολοι. Το 1931 η αµερικανική αρχαιολογική αποστολή –αφού αποτύπωσε την περιοχή µε όλους τους δυνατούς τρόπους και αφού οι κάτοικοι αποζηµιώθηκαν δεόντως– ξεκίνησε µια µεγάλη ανασκαφή 122 στρεμμάτων για να παραδώσει τον χώρο όπως είναι σήμερα. Ο ναός των Αγίων Αποστόλων, ο οποίος τον περισσότερο καιρό είναι κλειστός, είναι ένας εξαιρετικά αγαπητός ναός στους παλιούς Αθηναίους που σπεύδουν ακόμα, την ημέρα των Αγίων Αποστόλων, στη λειτουργία της εκκλησίας. Πρόκειται για έναν μεσοβυζαντινό ναό μεγάλης ιστορικής αξίας, τον πρώτο του επονομαζόμενου αθηναϊκού ρυθμού. Είναι σημαντικό μνημείο για τη μετέπειτα εξέλιξη της βυζαντινής αρχιτεκτονικής, επειδή αποτελεί επιτυχή συνδυασμό απλού τετρακίονου και σταυροειδούς εγγεγραμμένου κτιρίου. Ο ναός των Αγίων Αποστόλων χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του 10ου αιώνα και το εσωτερικό του σχήμα υποδηλώνει ότι αρχικά χρησιμοποιήθηκε ως βαπτιστήριο. Σε αυτό συνηγορεί και η μαρμάρινη κολυμβήθρα με τον ανάγλυφο πλεκτό σταυρό, η οποία βρέθηκε στον χώρο του ναού και σήμερα κοσμεί το προαύλιο του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου της Αθήνας.

Η κομψή μικρή Μητρόπολη

Πολλοί κάτοικοι της πόλης έχουν μπει στον μικρό ναό δίπλα στη Μητρόπολη για να πάρουν μέρος σε λαϊκό προσκύνημα. Η «μικρή Μητρόπολη», όπως την αποκαλούν πολλοί, είναι ο ναός που βρίσκεται ακριβώς δίπλα στη Μητρόπολη Αθηνών και είναι αφιερωμένος στην Παναγία Γοργοεπήκοο και στον Άγιο Ελευθέριο. Κατασκευάστηκε στο τέλος του 12ου αιώνα, στα ερείπια ενός αρχαίου ναού που ήταν αφιερωμένος στην Ειλειθυία, τη θεά των τοκετών. Τον 17ο αιώνα ο ναός αναφέρεται και ως «Γοργοεπήκοος» και ως «Καθολικόν». Το 1841 στέγασε τη δημόσια βιβλιοθήκη της Αθήνας και από το 1863 αφιερώθηκε και στον Άγιο Ελευθέριο.


Οι τοίχοι του ναού είναι εξ ολοκλήρου κατασκευασμένοι από μεγάλους μαρμάρινους ακόσμητους λίθους και ανάγλυφα που προέρχονται από αρχαία ελληνικά, ρωμαϊκά και πρώιμα βυζαντινά μνημεία. Τα ενενήντα μοναδικά ετερόκλητα ανάγλυφα που έχουν τοποθετηθεί στο ανώτερο τμήμα των τοίχων δημιουργούν ένα μοναδικό για βυζαντινή εκκλησία διακοσμητικό αποτέλεσμα. Η εκκλησία δεν έχει πουθενά πλίνθους εκτός από τον τρούλο της, τον οικοδομημένο με την τυπική πλινθοπερίκλειστη τοιχοδομία. Το κομψό αυτό κτίσμα σώζεται μέχρι σήμερα στην αρχική του μορφή. Μυθολογικά σύμβολα και όντα, δικέφαλοι αετοί, πετεινά του ουρανού που τρώνε την άμπελο, λαγοί, παγώνια, λιοντάρια κι ελάφια συνδέουν την έννοια της θνητότητας με την αθανασία, ενώ η ζωφόρος έχει το μοναδικό εικονογραφημένο ημερολόγιο που μας έχει σωθεί από την αρχαία Αθήνα και γενικότερα από την αρχαία Ελλάδα. Αν κάποιος θελήσει να μελετήσει συστηματικά την εικονογράφηση και τα ανάγλυφα του ναού, θα διαπιστώσει ότι είναι ένας ναΐσκος που βρίθει συμβολισμών μέσα στους αιώνες. Είναι εξαιρετικής ομορφιάς το ανάγλυφο με την πομπή των Ελευσινίων Μυστηρίων. Σε αυτήν απεικονίζεται και το όπιο των μυστών, ο κυκεών. Λόγω της πολύπλοκης σύνθεσής του κληρονομήσαμε τη φράση περί του κυκεώνα της ζωής. Επίσης, υπάρχουν επιτύμβιες στήλες στις οποίες, ανάμεσα στα πρόσωπα, έχει προστεθεί ένας σταυρός. Ακόμα και ο μικρός περίβολος και το μικροσκοπικό κηπάριο που περιβάλλει τον ναό είναι ένα αριστούργημα κλίμακας.

Urban Culture
0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η Αθήνα της Πηνελόπης Δέλτα

Ιστορία μιας πόλης / Η Αθήνα της Πηνελόπης Δέλτα

Ποια είναι η σημασία του μυθιστορήματος «Οι Ρωμιοπούλες»; Με ποιο τρόπο αποτυπώθηκε η Αθήνα στη ζωή και το έργο της Πηνελόπης Δέλτα; Η Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με τον ιστορικό Τάσο Σακελλαρόπουλο, υπεύθυνο των Ιστορικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη, για τη σχέση της συγγραφέως με την πόλη που τη σημάδεψε.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Μια επίσκεψη στο Ψυχιατρείο Θεσσαλονίκης το 1932 / «Γέλια καμπάνιζαν σαν καγχασμοί του Σατανά!» / Φρίκη και ανθρώπινα ράκη στο Ψυχιατρείο Θεσσαλονίκης το 1932

Αρχαιολογία & Ιστορία / «Γέλια καμπάνιζαν σαν καγχασμοί του Σατανά!»: Στο Ψυχιατρείο Θεσσαλονίκης το 1932

Τα dirty '30s & late '20s «ακολουθούν» τον δημοσιογράφο Χρήστο Εμ. Αγγελομάτη στο Ψυχιατρείο Θεσσαλονίκης το 1932 και διασώζουν εικόνες αποτροπιασμού που δύσκολα περιγράφονται. Παρά «τις άναρθρες κραυγές» και «τα στριγκά ξεφωνητά» που άκουσε στην είσοδο, ο ρεπόρτερ πέρασε την πύλη. Τι αντίκρισε;
DIRTY '30S & LATE '20S
Έλλη Σκοπετέα: Tο ανατρεπτικό έργο μιας ιστορικού που έφυγε νωρίς

Βιβλίο / Έλλη Σκοπετέα: Tο ανατρεπτικό έργο μιας ιστορικού που έφυγε νωρίς

Δεν υπάρχει μελέτη για τον ελληνικό εθνικισμό που να μην έχει αναφορές στο έργο της. Η επανακυκλοφορία του βιβλίου της «Το “Πρότυπο Βασίλειο” και η Μεγάλη Ιδέα» από τις εκδόσεις Νήσος συνιστά αναμφίβολα εκδοτικό γεγονός.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ποιον θεωρούσαν «άσχημο» στην αρχαία Αθήνα;

Ιστορία μιας πόλης / Υπήρχαν και «άσχημα» αγαλματίδια στην αρχαία Αθήνα

Μικρά αγαλματίδια ή γλυπτά λατρευτικού ή θρησκευτικού συνήθως χαρακτήρα, που απεικονίζουν ανθρώπινες ή ζωικές μορφές: τα ειδώλια. Είναι όλα oμοιόμορφα ή υπάρχουν και ενδιαφέρουσες, συχνά αναπάντεχες, διαφοροποιήσεις; H Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με την Αναστασία Μεϊντάνη.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Η ιστορία του κούρου Αριστοδίκου που στάθηκε ορόσημο της ελληνικής τέχνης

Αρχαιολογία / Κούρος Αριστόδικος: Ένα άγαλμα ορόσημο στην αρχαία ελληνική Τέχνη

Το άγαλμα, λίγο μεγαλύτερο του φυσικού μεγέθους, έχει ύψος 1,95 μ., είναι σμιλεμένο σε παριανό μάρμαρο, χρονολογείται από τους μελετητές γύρω στα 510-500 π.Χ., αποτελεί το τελευταίο δείγμα της μεγάλης σειράς των αττικών κούρων και αποκαλύπτει ποιες ήταν οι ταφικές συνήθειες στην Αθήνα εκείνης της εποχής.
THE LIFO TEAM
Ποιοι ήταν οι μαυραγορίτες της Κατοχής και πώς λειτουργούσαν;

Ιστορία μιας πόλης / Ποιοι ήταν οι μαυραγορίτες της Κατοχής;

Πώς ήταν η καθημερινότητα στην Αθήνα της γερμανικής Κατοχής; Ποιες στρατηγικές ανέπτυξαν οι Αθηναίοι για να επιβιώσουν; Πώς και πού έβρισκαν τρόφιμα; Πώς επηρέασε η παρουσία των κατακτητών τις μετακινήσεις των κατοίκων της πόλης; H Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με τον Μενέλαο Χαραλαμπίδη για την καθημερινή ζωή στην κατοχική Αθήνα.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Τι έτρεχε με τους λαγούς στην αρχαία Αθήνα;

Ιστορία μιας πόλης / Τι έτρεχε με τους λαγούς στην αρχαία Αθήνα;

Στην αρχαία Αθήνα, ο λαγός δεν ήταν μόνο θήραμα, αλλά και σύμβολο ερωτικής επιθυμίας και γονιμότητας, ενώ χρησιμοποιούνταν επίσης ως προσφορά στους θεούς. Ο Ξενοφών έγραψε για το κυνήγι του, ενώ εμφανίζεται συχνά στην τέχνη - στα αγγεία, στις παραστάσεις συμποσίων, ακόμη και σε ταφικά μνημεία. Η Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με την Κάτια Μαργαρίτη ρίχνοντας φως στο παρελθόν ενός ζώου που είχε πολύ μεγαλύτερη σημασία απ’ ό,τι ίσως φανταζόμαστε.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Μιμάρ Σινάν: Ο αρχιτέκτονας που έχτισε τα πιο σημαντικά κτίρια της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Γεννήθηκε σαν σήμερα  / Μιμάρ Σινάν: Ο αρχιτέκτονας που έχτισε τα πιο σημαντικά κτίρια της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Στις 15 Απριλίου 1489 γεννήθηκε ο αρχιτέκτονας που έφτιαξε από τριακόσια τριάντα έργα. Ανάμεσα σε αυτά, το Τέμενος του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς (1550 -1557) και το Κουρσούμ Τζαμί ή Τζαμί του Οσμάν Σαχ στα Τρίκαλα, το μοναδικό του έργο που σώζεται στην Ελλάδα.
ΚΟΡΙΝΑ ΦΑΡΜΑΚΟΡΗ
«Η ερωμένη της»: Το πιο τολμηρό αθηναϊκό ρομάντζο του Μεσοπολέμου

Ιστορία μιας πόλης / «Η ερωμένη της»: Το πιο τολμηρό αθηναϊκό ρομάντζο του Μεσοπολέμου

Πόσο μπορεί να συμβάλει ένα βιβλίο στη σεξουαλική χειραφέτηση των Ελληνίδων; Η Αγιάτη Μπενάρδου μιλά με την Παναγιώτα Βογιατζή για την Ντόρα Ρωζέττη και τη γυναικεία ομοφυλοφιλία στην Αθήνα των αρχών του 20ού αώνα.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Close up: Η ψηφιακά αποκατεστημένη τοιχογραφία στον τάφο του Φιλίππου στις Αιγές

Αρχαιολογία & Ιστορία / Close up: Η ψηφιακά αποκατεστημένη τοιχογραφία στον τάφο του Φιλίππου στις Αιγές

Το σημαντικότερο σωζόμενο έργο της κλασικής ξαναζωντανεύει 23 αιώνες μετά με τη βοήθεια της αρχαιομετρίας, της τεχνητή νοημοσύνη και της καλλιτεχνικής δημιουργίας σε μια καινοτόμο μελέτη αποκατάστασή του που ανοίγει νέους ορίζοντες στην αναβίωση της αρχαίας τέχνης.
THE LIFO TEAM
Πώς η τεχνολογία αποκαθιστά το σημαντικότερο έργο της κλασικής ζωγραφικής 23 αιώνες μετά;

Αρχαιολογία & Ιστορία / Πώς η τεχνολογία αποκαθιστά το σημαντικότερο έργο της κλασικής ζωγραφικής 23 αιώνες μετά;

Η αρχαιομετρία, η τεχνητή νοημοσύνη και η καλλιτεχνική δημιουργία συνεργάστηκαν σε μια καινοτόμο μελέτη αποκατάστασης της τοιχογραφίας με το κυνήγι από τον τάφο του Φιλίππου στις Αιγές, ανοίγοντας νέους ορίζοντες στην αναβίωση της αρχαίας τέχνης.
M. HULOT
Δωσίλογοι: Ποιοι και γιατί συνεργάστηκαν με τους κατακτητές;

Ιστορία μιας πόλης / Δωσίλογοι: Ποιοι και γιατί συνεργάστηκαν με τους κατακτητές;

Πώς επιχειρήθηκε η αναθεώρηση της εικόνας των δωσιλόγων τις δεκαετίες που ακολούθησαν μετά την Κατοχή και τα Δεκεμβριανά, και ποια ήταν η επίδραση αυτής της αναθεώρησης στη δημόσια ιστορική μνήμη; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον Μενέλαο Χαραλαμπίδη για ένα θέμα ταμπού που ακόμα απασχολεί τους ιστορικούς αλλά και την κοινωνία.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Από τι πέθαναν δεκάδες χιλιάδες Αθηναίοι το 430 π.Χ.;

Ιστορία μιας πόλης / Από τι πέθαναν δεκάδες χιλιάδες Αθηναίοι το 430 π.Χ.;

Ο Θουκυδίδης ισχυρίζεται ότι ήταν μια ασθένεια εισαγόμενη, η οποία ξεκίνησε από την Αιθιοπία και προτού φθάσει στην Αθήνα, εξαπλώθηκε στην Αίγυπτο και την Περσική αυτοκρατορία. H Αγιάτη Μπενάρδου μιλά με τον Στέφανο Παρασκευαΐδη για τον λοιμό των Αθηνών με την πρωτοφανή θνησιμότητα, καθώς υπολογίζεται ότι χάθηκε το 1/3 του πληθυσμού της πόλης.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ