Η ιδιάζουσα περίπτωση του Γιόζεφ Ροτ

Η ιδιάζουσα περίπτωση του Γιόζεφ Ροτ Facebook Twitter
Ο Ρoτ ήταν ένας Εβραίος της Γαλικίας με ιδιάζουσα τύχη, μακριά από το κυνηγητό των Ναζί...
0

Η διασπορά της εβραϊκής συνειδήσεως απανταχού της Ευρώπης αποτελεί ένα από τα συνταρακτικά κεφάλαια της ιστορίας των Εβραίων που, τελικά, όσοι επέζησαν, κατέληξαν στις ΗΠΑ, όπου βρήκαν μια χώρα-πατρίδα με απόλυτη κατάφαση στο εβραϊκό στοιχείο. Αντίθετα, οι Εβραίοι που συνελήφθησαν εκτελέστηκαν στα κρεματόρια, οι δε διαφυγόντες είχαν κατά κανόνα «καλή τύχη». Μία από τις τύχες που διέσωσε πολλούς Εβραίους ήταν κι εκείνη της Γαλικίας (σημερινή Ουκρανία). Εκεί χάθηκαν μεν πολλοί Εβραίοι από το μένος των Γερμανών και των Ουκρανών [όπως αφηγείται το περίφημο χρονικό του Μέντελσον, Χαμένοι, (εκδ. Πόλις)], αλλά ταυτόχρονα διασώθηκε σοβαρός αριθμός Εβραίων που διέφυγαν στην Αμερική.

Ο Ρoτ ήταν, μπορούμε να πούμε, ένας Εβραίος της Γαλικίας με ιδιάζουσα τύχη, μακριά από το κυνηγητό των Ναζί. Ο συγγραφέας γεννιέται το 1894, φοιτά στο σχολείο της εβραϊκής κοινότητας και κατόπιν παρακολουθεί μαθήματα σε δύο γερμανόγλωσσα γυμνάσια της Γαλικίας. Εκεί εκδηλώνεται και η συγγραφική του ικανότητα, καθώς διαβάζει Χάινε, Γκαίτε, Σίλλερ, Σαίξπηρ, Λέσινγκ, Χέλντερλιν, Πετράρχη κ.λπ. Θα εγγραφεί στο πανεπιστήμιο χωρίς να είναι τακτικός στις παραδόσεις, πλην όμως μετέχει, όπως και ο Φραντς Κάφκα, στο 11ο Σιωνιστικό Συνέδριο στη Βιέννη. Από πολύ νωρίς στρέφεται στο ποτό –που τελικά θα τον ξαποστείλει–, ενώ συνάμα συνεργάζεται με πολλές εφημερίδες.

Ψυχρά και λογοτεχνικά μπορούμε να πούμε ότι ο Ροτ ήταν χαμένος από χέρι. Το χώμα που πατούσε δεν ήταν ποτέ στέρεο, οι γυναίκες που αγάπησε ουδέποτε ένιωσαν ασφάλεια μαζί του, όσο για τους εκδότες και τις εφημερίδες με τις οποίες συνεργάστηκε, ήταν ένα παιχνίδι μεταξύ γλωσσών, μετακινήσεων, χαμένων χειρογράφων, παρεξηγήσεων, πολεμικών επιχειρήσεων, εθνοτήτων και ό,τι βάλει ο νους μας.

Ο Ροτ ήταν καθημαγμένη συνείδηση. Στην περίπτωσή του το ποτό δεν έπαιξε τον ρόλο που έπαιξε, για παράδειγμα, στην περίπτωση του Φώκνερ ή άλλων αλκοολικών. Αλλά και για τις γυναίκες ισχύει κάτι ανάλογο. Ο Ροτ ερωτεύεται πολύ συχνά και εξίσου συχνά διαλύει τους δεσμούς του, καθότι η δύναμη του αλκοόλ έδενε ιδανικά με τις ατυχίες του (λόγω αλκοολισμού, έχασε κάποια χειρόγραφά του μέσα σε ένα ταξί).

Ψυχρά και λογοτεχνικά μπορούμε να πούμε ότι ο Ροτ ήταν χαμένος από χέρι. Το χώμα που πατούσε δεν ήταν ποτέ στέρεο, οι γυναίκες που αγάπησε ουδέποτε ένιωσαν ασφάλεια μαζί του, όσο για τους εκδότες και τις εφημερίδες με τις οποίες συνεργάστηκε, ήταν ένα παιχνίδι μεταξύ γλωσσών, μετακινήσεων, χαμένων χειρογράφων, παρεξηγήσεων, πολεμικών επιχειρήσεων, εθνοτήτων  και ό,τι βάλει ο νους μας. Υπ' αυτή την έννοια, ο αναγνώστης, παρότι θέλγεται από το στυλ του Ροτ, σπανίως έχει την αίσθηση ότι το βιβλίο που έχει στα χέρια του μπορεί να ανταποκριθεί στα υπεσχημένα και να φέρει σε πέρας μια ιστορία ολοκληρωμένη. Απεναντίας, τα πρώτα κεφάλαια κατά κανόνα είναι επιτυχή, αλλά η συνέχεια, ως είθισται, αποδεικνύεται κατώτερη του αναμενομένου.

Αν εξαιρέσουμε το Εμβατήριο του Ραντέτσκυ, προφανώς το καλύτερο βιβλίο του, τα υπόλοιπα είναι για τον έναν ή τον άλλο λόγο οιονεί αδούλευτα, πρόχειρα, χωρίς στέρεο σκελετό και με ανολοκλήρωτους ήρωες. Άραγε, η «γραφή» υπερτερούσε απέναντι στα πρόσωπα του Ροτ, που τα επινοούσε μεν με ευκολία, αλλά τελικά ξεθύμαινε στα τελευταία κεφάλαια; Κάτι τέτοιο έχει ειπωθεί επανειλημμένα από τους κριτικούς του που, παρά ταύτα, αναγνωρίζουν τη σπάνια ικανότητά του. Όπως κι αν έχουν τα πράγματα, ο Ροτ ενσαρκώνει το πολιτιστικό μνημείο των Εβραίων της Γαλικίας, όπως λέγει ο Χάρολντ Μπλουμ.

Ο κεντρικός ήρωας, ονόματι Μέντελ Σίνγκερ, είναι Εβραίος δάσκαλος, ευλαβικός, θεοσεβούμενος, ένας Εβραίος σαν όλους. Στο σπίτι του δίδασκε στους μαθητές του τη Βίβλο. Γυναίκα του είναι η Δεββώρα, έγκυος στο τελευταίο παιδί της και ανεξάρτητη για Εβραία. Όσο για τα υπόλοιπα παιδιά της, αυτά είναι ο Γιόνας και ο Σεμάργια. Σχετικά με το τελευταίο παιδί, τον Μενουχίμ, είχε χίλια δυο κουσούρια και, κυρίως, την ανικανότητα της ομιλίας. Τα αδέλφια του Μενουχίμ κάνουν το παν για να ξεπαστρέψουν τον αδελφό τους, πλην όμως αυτός μένει ανάπηρος αλλά ζωντανός. Ο αναγνώστης, μπορούμε να πούμε, τρίβει τα χέρια του για το έμψυχο υλικό που παρουσιάζει η αφήγηση, ελπίζοντας σε μια πολλαπλότητα όπου κάθε πρόσωπο θα εμπλακεί δυναμικά ή, όπως θα έλεγε ο Ροτ, θα νιώθει ότι ο Θεός τού ρίχνει «χρυσά πετραδάκια» από τον ουρανό.

Ο Γιόνας υπηρετούσε τον Τσάρο στο Πασκόβ και δεν ήταν πια ο Γιόνας. Ο Σεμάργια κολυμπούσε στις ακτές του ωκεανού και δεν τον έλεγαν πια Σεμάργια. Η Μίριαμ είχε καρφώσει τα μάτια της στον Αμερικάνο κι ήθελε να φύγει για την Αμερική. Μόνο ο Μενουχίμ έμενε αυτό που ήταν από τη γέννησή του, ένας σακάτης, όσο για τον Μέντελ Σίνγκερ, έμενε ίδιος και απαράλλαχτος: ένας δάσκαλος. «Τι σχέση έχω εγώ με όλους αυτούς τους ανθρώπους; αναρωτήθηκε ο Μέντελ. Με τον γιο μου, τη γυναίκα μου, την κόρη μου, με αυτόν τον Μακ; Είμαι ακόμα ο Μέντελ Σίνγκερ; Πού είναι ο γιος μου; Ο Μενουχίμ;». Ένιωθε λες και είχε βρεθεί ξαφνικά έξω από τον εαυτό του, λες κι ήταν πια αναγκασμένος να ζήσει έξω από τη ζωή του. Ήταν σαν να έχει μείνει πίσω στο Τζούχνοβο, με τον Μενουχίμ... Ήταν ήδη ολομόναχος ο Μέντελ Σίνγκερ – ήταν ήδη στην Αμερική...

Προφανώς ο Ροτ ουδέποτε ταξίδεψε στην Αμερική, οπότε όλες οι καταστάσεις που ζουν τα πρόσωπά του στη νέα πατρίδα είναι πλαστές, από δεύτερο χέρι, ακόμα και όταν ο Μέντελ μιλάει στη Δεββώρα: «Εγώ έκανα παιδιά, η κοιλιά σου τα έφερε στον κόσμο, ο θάνατος τα πήρε. Δεν είμαι πια ο Μέντελ Σίνγκερ. Η Αμερική μας σκότωσε γιατί δεν είναι πατρίδα, παρά πατρίδα θανάσιμη.

- Κύριε Κόσακ, μια κι έχουμε την τιμή να φιλοξενούμε απόψε στο σπίτι μας έναν τόσο σπουδαίο άνθρωπο, όπως εσείς, θα μας κάνετε τη χάρη να μας μιλήσετε λίγο και για τη ζωή σας; Πώς έγινε και βγήκατε ζωντανός από τον πόλεμο, την επανάσταση και όλους τους υπόλοιπους κινδύνους;

- Δεν έχω τίποτα σπουδαίο να πω. Μικρός ήμουν πολύ άρρωστος. Ο πατέρας μου ήταν ένας φτωχός δάσκαλος, σαν τον κύριο Μέντελ Σίνγκερ, με του οποίου τη γυναίκα συγγενεύω. Με λίγα λόγια, εξαιτίας της αρρώστιας μου, κι επειδή ήμασταν φτωχοί, βρέθηκα σε μια μεγάλη πόλη, σε ένα δημόσιο ιατρικό ίδρυμα. Μου φέρονταν πολύ καλά, ένας από τους γιατρούς με συμπάθησε ιδιαίτερα, έγινα καλά κι ο γιατρός με κράτησε σπίτι του. "Εκεί", στο σημείο αυτό ο Κόσακ χαμήλωσε τη φωνή και το κεφάλι του, σαν να μιλούσε πια μόνο στο τραπέζι – κι όλοι αναγκάστηκαν να κρατήσουν ακόμα και την ανάσα τους για να τον ακούσουν, "εκεί κάθισα μια μέρα στο πιάνο και άρχισα να παίζω τραγούδια που τα έβγαζα από το μυαλό μου. Η γυναίκα του γιατρού τα έγραψε σε νότες, ο πόλεμος ήταν η καλή μου τύχη. Γιατί με πήραν στον στρατό και μου ανέθεσαν τη διεύθυνση μιας μπάντας. Όλο τον καιρό τον πέρασα στην Πετρούπολη. Μερικές φορές έπαιξα και για τον ίδιον τον Τσάρο. Μετά την επανάσταση οι μουσικοί της ορχήστρας μου κι εγώ φύγαμε στο εξωτερικό. Κάποιοι μας εγκατέλειψαν, ήρθαν καινούργιοι..."».

Joseph Roth, Ιώβ – Η ιστορία ενός απλού ανθρώπου. Μτφρ.: Μαρία Αγγελίδου. Εκδόσεις Άγρα. Σελ.: 230. Τιμή: €15,50Διόλου τυχαίες οι επιφυλάξεις των κριτικών για το δεύτερο μέρος του Ιώβ. Ενώ η φυγή από τη Γαλικία υπόσχεται στον αναγνώστη μια νέα συνέχεια της οικογένειας, το δεύτερο μέρος δεν προσθέτει τίποτα στα ήδη γνωστά, απεναντίας έχουμε μια σύγχυση που μειώνει το βιβλίο, δεν αποδίδει τους χαρακτήρες και, περιέργως πώς, ο αναγνώστης έχει την ισχυρή εντύπωση ότι οι ήρωες (ακόμα και ο Μέντελ Σίνγκερ) ανήκουν σε άλλο βιβλίο. Ωστόσο, το βιβλίο, παρά τις επιφυλάξεις των κριτικών και του αναγνωστικού κοινού, μεταφράζεται πολλάκις και μεταφέρεται στο θέατρο και στον κινηματογράφο. Ως απάντηση στις υποτιμητικές κριτικές, ο συγγραφέας είχε την τόλμη να ομολογήσει ότι το συνέγραψε σε κατάσταση διαρκούς και αθεράπευτης μέθης.

«Ήταν η πρώτη βδομάδα του μήνα Αβ. Οι Εβραίοι μαζεύονταν μετά τη βραδινή προσευχή και γιόρταζαν το νέο φεγγάρι. Κι επειδή η βραδιά ήταν ευχάριστη, σωστό βάλσαμο μετά την κάψα της ημέρας, συμμορφώνονταν με προθυμία μεγαλύτερη απ' ό,τι συνήθως στην εντολή του Θεού να χαιρετίζουν την αναγέννηση του φεγγαριού έξω από τα σπίτια τους κι όχι στα στενά δρομάκια της γειτονιάς τους, αλλά σε χώρο ανοιχτό, όπου ο ουρανός μοιάζει ψηλός κι απέραντος (...). Κι άρχισαν να λένε μουρμουριστά τον χαιρετισμό του φεγγαριού, κουνώντας δεξιά-αριστερά τα κορμιά τους, που έμοιαζαν λες και τα φυσούσε πέρα-δώθε κάποιος αόρατος άνεμος. Εχθρικό το δάσος που τους κοίταζε ασάλευτο. Απειλητικά τα γαβγίσματα των σκυλιών, που η ακατανόητη μάζωξη είχε τσιτώσει τα καχύποπτα αυτιά τους. Μόνο το φεγγάρι δεν τους ήταν ξένο, αυτό το φεγγάρι που σήμερα γεννιόταν σε τούτο τον κόσμο όπως και στη γη των πατέρων τους...».

0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ντον Ντελίλο: «Άνθρωπος σε πτώση»

Το πίσω ράφι / «Άνθρωπος σε πτώση»: Το ρεαλιστικό έργο ενός από τους σπουδαιότερους εξερευνητές της μοντέρνας εποχής

Ο πολυβραβευμένος Ντον Ντελίλο γράφει για την ανάγκη των ανθρώπων να ανήκουν κάπου και να επικοινωνήσουν, όταν εισπράττουν από την Ιστορία οδύνη, απώλειες και χιλιάδες ερωτηματικά.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Αντώνης Καραμπατζός: Με έλκει ο μυθιστορηματικός κόσμος του Καραγάτση

The Book Lovers / Αντώνης Καραμπατζός: «Με έλκει ο μυθιστορηματικός κόσμος του Καραγάτση»

Ο Νίκος Μπακουνάκης συζητάει με τον καθηγητή Αστικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Αντώνη Καραμπατζό για το πώς το έργο του Τζότζεφ Κόνραντ, του Φίλιπ Ρόθ ή η ποίηση του Κ.Π. Καβάφη ανοίγουν δρόμους στο συναίσθημα, στις ανθρώπινες σχέσεις και στην ιστορία.
THE LIFO TEAM
Ο θάνατος τής πήγαινε πολύ

Βιβλίο / Κάντι Ντάρλινγκ: Η συγκινητική ιστορία του τρανς ειδώλου και μούσας του Άντι Γουόρχολ

Η Κάντι Ντάρλινγκ προκαλούσε ανέκαθεν συμπάθεια και θαυμασμό, όχι τόσο για τα επιτεύγματά της στη σκηνή και τη μεγάλη οθόνη, όσο για την ομορφιά και την εύθραυστη αύρα της.
THE LIFO TEAM
Η Gen Z αγαπάει τη γιαγιά που πλέκει στο πανηγύρι του χωριού

The Happy Reader / Η Gen Z αγαπάει τη γιαγιά που πλέκει στο πανηγύρι του χωριού

Η Γενιά Ζ γράφει και διαβάζει, καταρρίπτοντας τα στερεότυπα. Βιογραφίες, ταξιδιωτικοί οδηγοί και υγεία οδηγούν τους Ευρωπαίους στα βιβλιοπωλεία. Οι γιοι του Μάρκες, Ροδρίγκο και Γκονζάλες, απολογούνται για το δικαίωμά τους στο έργο του πατέρα τους. Εκδοτικό γεγονός, η μετάφραση του πρώτου μυθιστορήματος του Τζέιμς Μπόλντουιν.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
«Teatro Grottesco»: Η γοτθική σκηνή της ζοφερής απελπισίας

Βιβλίο / «Teatro Grottesco»: Mια συλλογή σκοτεινών διηγημάτων από έναν μετρ του τρόμου

Κάποιοι ίσως τον γνωρίζουν από την πρώτη (και καλύτερη) σεζόν του «True Detective». Η βουτιά στις πλέον σκοτεινές πτυχές της υπαρξιακής φιλοσοφίας, η άκρως ζοφερή ατμόσφαιρα, η εικονοποιία που φλερτάρει με τη γοτθική αισθητική είναι χαρακτηριστικά του έργου του Τόμας Λιγκότι, η απουσία του οποίου από την ελληνική αγορά είναι τρανταχτή.
ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΤΣΑΠΡΑΪ́ΛΗΣ
Ακύλλας Καραζήσης: «Μου αρέσει η λογοτεχνία του Θανάση Βαλτινού γιατί δεν ξέρεις ποτέ τι είναι αλήθεια και τι ψέμα»

The Book Lovers / Ακύλλας Καραζήσης: «Μου αρέσει η λογοτεχνία του Θανάση Βαλτινού γιατί δεν ξέρεις τι είναι αλήθεια και τι ψέμα»

Ο Νίκος Μπακουνάκης συζητάει με τον ηθοποιό και σκηνοθέτη Ακύλλα Καραζήση για την αναγνωστική διαδρομή του, που ξεκινάει από τον «Τομ Σόγερ» και τη Θεσσαλονίκη, περνάει από τον ρομαντικό κόσμο της Χαϊδελβέργης και φτάνει στην Αθήνα του θεάτρου και των κειμένων.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
Ιωάννα Τσιβάκου: «Δεν έχει χρόνο ο σημερινός άνθρωπος να γνωρίσει τον άλλον κι εδώ βρίσκεται η δυστυχία του»

Βιβλίο / Ιωάννα Τσιβάκου: «Δεν έχει χρόνο ο σημερινός άνθρωπος να γνωρίσει τον άλλον κι εδώ βρίσκεται η δυστυχία του»

Η συγγραφέας και ομότιμη καθηγήτρια Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου μιλά για την εποχή μας, τον χώρο της εκπαίδευσης και την ταυτότητα του νεοέλληνα.   
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Η άνοδος της δεξιάς συνδέεται με τις αποτυχίες της αριστεράς»

Βιβλίο / «Η άνοδος της δεξιάς συνδέεται με τις αποτυχίες της αριστεράς»

Ο Ντόναλντ Σασούν, ομότιμος καθηγητής Συγκριτικής Ευρωπαϊκής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Queen Mary του Λονδίνου και άλλοτε στενός φίλος, συνεργάτης και επιμελητής των βιβλίων του Έρικ Χoμπσμπάουμ, μιλά στη LiFO.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η Κάλλας δεν ήταν τραγική φιγούρα και δεν εγκατέλειψε την καριέρα της για τον Ωνάση

Βιβλίο / Η Κάλλας δεν ήταν τραγική φιγούρα και δεν εγκατέλειψε την καριέρα της για τον Ωνάση

Η συγγραφέας του βιβλίου “Diva”, Ντέζι Γκούντγουιν, τονίζει με άρθρο της στον Guardian ότι το να χαρακτηρίζει κανείς τη ζωή της κορυφαίας τραγουδίστριας τραγική, σημαίνει ότι την αδικεί κατάφωρα.
THE LIFO TEAM
Η Θήβα που δεν ξέρουμε

Βιβλίο / Η Θήβα που δεν ξέρουμε

Ο Βρετανός ιστορικός Πολ Κάρτλετζ αποκαθιστά την ιστορική πόλη της αρχαιότητας που αντιμετώπιζαν υπεροπτικά οι Αθηναίοι. Δείχνει πώς τα θηβαϊκά θέματα επιβιώνουν στη σύγχρονη τέχνη, γράφει για τον Επαμεινώνδα που είχε έναν μόνο τραχύ μανδύα, παρουσιάζει την κοινωνία που δημιουργεί τον Ιερό Λόχο, ένα στρατιωτικό σώμα που αποτελείται αποκλειστικά από εραστές και ερώμενους.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ