Ο ρεαλισμός, το πιο δύσκολο είδος

Ο ρεαλισμός, το πιο δύσκολο είδος Facebook Twitter
Η ταύτιση της καλλιτεχνικής ευφυΐας με την αισθητικοποιημένη «τρέλα» είναι μια μάλλον παλιά αστική σύμβαση.
0

ΠΑΙΡΝΩ ΑΦΟΡΜΗ ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ της χρονιάς από κάτι που διάβασα πολλές φορές και με αφορμή το «Poor Τhings» του Λάνθιμου: ότι αυτό που αξίζει στην τέχνη είναι το παράξενο, το «σουρεάλ» ή αυτό το οποίο, όπως λέχθηκε, αποθεώνει το αναπάντεχο. Ένα κοινό –κυρίως σινεφίλ της μεσαίας τάξης, άνθρωποι που, όπως κι εγώ, έχουν οικειότητα με τα κεκτημένα της σύγχρονης ποπ κουλτούρας– θεωρεί ακόμα πως το απαύγασμα της καλλιτεχνικότητας είναι το ευφυολόγημα της λοξότητας: ο καλλιτέχνης που τονίζει στα δημιουργήματά του το τερατώδες, το αλλόκοτο και το υπερβολικό. Κάπου στο βάθος επιζεί ακόμα και η εικόνα του ίδιου του καλλιτέχνη ως τρελού, ως αντι-κοινωνικής λόξας. Χωρίς αυτή την τρέλα, βασιλεύουν, ισχυρίζονται πολλοί, το γκρίζο της πραγματικότητας και η σάπια ρουτίνα.

Έχω, όμως, την εντύπωση ότι αυτή η άποψη περπάτησε πολύ στην Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες. Δεν είναι κάτι καινούργιο, αν και αισθητικά εξελίσσεται, εκλεπτύνεται και μπορεί να συναντά παγκοσμιοποιημένους προβληματισμούς.

Πίσω, ωστόσο, από αυτήν τη σχεδόν αποθεωτική υποδοχή του «παράξενου» βρίσκει κανείς ένα γνωστό ελληνικό πρόβλημα: μια ορισμένη περιφρόνηση για τη ρεαλιστική αφήγηση. Ο ρεαλισμός, είτε στο γράψιμο είτε στην κινηματογραφία και σε άλλες καλλιτεχνικές πρακτικές, θεωρείται εγγενώς λιγότερο artistic από τα φορμαλιστικά παιχνίδια ή τις υφολογικές εξτραβαγκάντσες. Σαν να είναι καταδικασμένος να είναι η τέχνη του «κυρ-Παντελή», η αισθητική της μονότονης, ανέραστης καθημερινότητας και των συντηρητικών της φίλτρων.

Υπάρχουν, φυσικά, και εξαιρέσεις σε σχέση με τον θαυμασμό για το «παράξενο». Το ίδιο κοινό μπορεί να χειροκροτεί τις ταινίες του Λόουτς γιατί αυτός, ως σοσιαλιστής και αντικαπιταλιστής, συγχωρείται να είναι συγκινητικός στον παλαιάς κοπής ταξικό ανθρωπισμό του και στη λαϊκότητά του. Από εκεί και πέρα, όμως, πολλοί που ισχυρίζονται πως συγκινούνται από το κοινωνικό βλέμμα του Λόουτς θεωρούν ότι η καλλιτεχνική φλόγα βρίσκεται αλλού, στην αλχημεία των συμβολισμών.

Η ταύτιση της καλλιτεχνικής ευφυΐας με την αισθητικοποιημένη «τρέλα» είναι μια μάλλον παλιά αστική σύμβαση. Έρχεται συνήθως να επιβεβαιώσει το στερεότυπο του προκλητικού, δίχως να είναι βέβαιο πως προκαλεί στ’ αλήθεια, δηλαδή πως αλλάζει το βλέμμα μας στα οικεία και στα δεδομένα.

Πιστεύω πως σε αυτήν τη στάση συνεχίζεται μια παρεξήγηση με την ποίηση και το τι συνιστά ποιητικό βλέμμα. Η «συμβολική ποίηση» γίνεται συχνά ένας τρόπος για να κρύψεις την απροθυμία σου να αφηγηθείς κοντινούς και οικείους κόσμους. Σαν πέπλο που κρύβει τη δυσκολία πολλών στη χώρα μας να δεχτούν πως το υλικό της τέχνης μπορεί να είναι αυτοί οι ίδιοι και η κοινωνία μας. Σαν να μη λογαριάζεται αισθητικώς άξια η ίδια η κοινωνική εμπειρία, είτε λαϊκή είτε μεσοαστική. Αντιθέτως, αποθεώνεται μια αγορά εξωτισμού που συχνά στηρίζεται στην αυτο-υποτίμηση ιδίως από ανθρώπους που προέρχονται από τη νέα μεσαία τάξη των μορφωμένων υπερπτυχιούχων.

Ίσως όμως να πρέπει λίγο να ξανα-αγαπήσουμε τον ρεαλισμό, πράγμα που σημαίνει, βέβαια, να προσπαθήσουμε να τον κάνουμε πιο ενδιαφέροντα και ερεθιστικό.

Δεν μιλώ για τον ρεαλισμό της επιτηδευμένης, ακραίας ασχήμιας και της σπλάτερ οικογενειακής τερατωδίας. Αναφέρομαι στην αναμέτρηση με τις πιο πλάγιες και λιγότερο κραυγαλέες αποχρώσεις του βίου, με το πεζό υλικό των ημερών μας, των επαγγελμάτων και των σχέσεων που συγκροτούν τη ζωή μας. Μια αληθινά δημοκρατική αισθητική περνάει ίσως μέσα από την εκμάθηση της τέχνης του να περιγράφει κανείς το σπίτι του γείτονα και όχι κατ’ ανάγκην το Κάστρο του Κυανοπώγωνα.

Όπως χρειαζόμαστε περισσότερη παραστατική ζωγραφική από εννοιολογική τέχνη, έτσι μπορεί να έχουμε ανάγκη από περισσότερη προσοχή στον κοινό μας κόσμο για να εμβαθύνουμε και στα παράδοξα και στη φαντασία του.

Η ταύτιση της καλλιτεχνικής ευφυΐας με την αισθητικοποιημένη «τρέλα» είναι μια μάλλον παλιά αστική σύμβαση. Έρχεται συνήθως να επιβεβαιώσει το στερεότυπο του προκλητικού, δίχως να είναι βέβαιο πως προκαλεί στ’ αλήθεια, δηλαδή πως αλλάζει το βλέμμα μας στα οικεία και στα δεδομένα.

Αυτό που λείπει από την κουλτούρα μας, πάντως, δεν είναι το ονειρικό ούτε οι συμβολισμοί. Είναι η αναμέτρηση με ό,τι είμαστε και η συνάντηση με αυτό που γινόμαστε μέσα στην Ιστορία και στη βιωμένη μας καθημερινότητα.

Και επειδή αυτόν τον χρόνο που μπήκε κλείνουμε μισό αιώνα από τον Ιούλιο του ’74 και την αρχή της δημοκρατικής μας ιστορίας, μπορούμε να ελπίζουμε σε μια τέχνη ικανή να αφηγηθεί τις μεταβολές της ελληνικής εμπειρίας στον διάλογό της με το σοκ του καινούργιου. Ο ρεαλισμός μπορεί να είναι τελικά προϋπόθεση για τις καλές και δυνατές μυθοπλασίες του μέλλοντος.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Σήμερα, όταν δεν είσαι σίγουρος τι ακριβώς επαγγέλλεσαι, πιθανότατα λες πως είσαι creative director

Κοκέτα / Σήμερα, όταν δεν είσαι σίγουρος τι ακριβώς επαγγέλλεσαι, πιθανότατα λες πως είσαι creative director

Ένας σιωπηλός ιός, μια πανδημία για την οποία δεν μιλά κανείς: μανάδες, κρύψτε τα παιδιά σας από τη μάχη του creative direction. Η Δανάη Ιωάννου σε μια επιτόπια έρευνα για το επάγγελμα που σαρώνει γύρω μας τους ανθρώπους σαν κρυφή πανδημία.
ΔΑΝΑΗ ΙΩΑΝΝΟΥ
Μεταναστευτικό: Η ισπανική απάντηση

Οπτική Γωνία / Μεταναστευτικό: Η ισπανική απάντηση

Χώρες που υποδέχτηκαν σχετικά φιλικά μετανάστες είχαν οφέλη σε οικονομικό επίπεδο. Μια από αυτές είναι η Ισπανία, που τα τελευταία χρόνια έχει προχωρήσει σε θετικές μεταρρυθμίσεις που αφορούν τους τρόπους ένταξής τους.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Γαϊδούρια : Ζώα εργασίας ή σιωπηλά θύματα;/ Ιπποειδή: Ζώα εργασίας ή σιωπηλά θύματα;

Ρεπορτάζ / Γαϊδούρια: Ζώα εργασίας ή θύματα κακοποίησης;

Είναι τα ιπποειδή στην Ελλάδα εργάτες χωρίς δικαιώματα; Ποιες είναι οι συνθήκες διαβίωσής τους, ποια μέριμνα υπάρχει για τη φροντίδα τους και γιατί η νομοθετική προστασία τους βρίσκεται σε μια γκρίζα ζώνη; Μιλούν στη LiFO εκπρόσωποι φιλοζωικών οργανώσεων και τοπικοί φορείς.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Η ανάγκη μιας σκαλωσιάς: Μεταμορφώσεις και φεμινισμοί

Guest Editors / Η ανάγκη μιας σκαλωσιάς: Μεταμορφώσεις και φεμινισμοί

Η πατριαρχία είναι παντού: στην οικονομία, στην κοινωνία, στην ψυχολογία, στην αισθητική, στον πολιτισμό, σε ολόκληρη την ανθρώπινη κατάσταση. Όταν σκεφτόμαστε το πολιτικό, δεν γίνεται να μη σκεφτόμαστε το φεμινιστικό.
ΝΙΚΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ
«Ζούμε στην εποχή της ισορροπίας του ισχυρού»

Οπτική Γωνία / «Ζούμε στην εποχή της ισορροπίας του ισχυρού»

Οι παγκόσμιες και περιφερειακές επιπτώσεις της σύγκρουσης στη Γάζα και τα αδιέξοδα του Παλαιστινιακού. Μιλά στη LiFO ο δρ. Ευρωπαϊκής Ασφάλειας και Νέων Απειλών και κύριος ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ, Τριαντάφυλλος Καρατράντος.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια ομάδα μαθητών κατασκεύασε ρομπότ που καθαρίζει τις θάλασσες

Περιβάλλον / Πώς μια ομάδα μαθητών από τον Άλιμο έφτιαξε ρομπότ που καθαρίζει τον βυθό;

Το Greek Seabot είναι το υποβρύχιο ρομπότ που δημιούργησε μια μαθητική ομάδα από το ΕΠΑΛ Αλίμου για να βοηθήσει στον καθαρισμό των βυθών από πλαστικά και απορρίμματα. Μιλούν στη LIFO οι μαθητές για τα κίνητρά τους και το όραμά τους για ένα πιο καθαρό περιβάλλον.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Οι αλλαγές που φέρνουν στο μεταναστευτικό η πρόσφατη απόφαση της Λειψίας και η νέα πολιτική του Μερτς/ Μεταναστευτικό: Από τη Μέρκελ στον Μερτς και η αλλαγή που φέρνει η απόφαση της Λειψίας

Βασιλική Σιούτη / Μεταναστευτικό: Πώς επηρεάζει την Ελλάδα η αλλαγή πολιτικής της Γερμανίας;

Μετά την εκλογή του Φρίντριχ Μερτς, η Γερμανία αυστηροποιεί τη μεταναστευτική πολιτική της και αναζητά τρόπους για να εξαιρεθεί από την υποχρέωση εφαρμογής της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, ώστε να μην κάνει δεκτά νέα αιτήματα ασύλου.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Becca Bloom: Γιατί θεοποιούμε τις ζάπλουτες; 

Οπτική Γωνία / Becca Bloom: Γιατί θεοποιούμε τις ζάπλουτες ενώ δεν έχουμε να φάμε;

Αν νομίζετε ότι η επίδειξη πλούτου προκαλεί σήμερα κοινωνική κατακραυγή, πλανάστε. Άνθρωποι που δυσκολεύονται οικονομικά, αντί να βιώσουν ταξική αφύπνιση, βλέποντας πώς ζει η δισεκατομμυριούχος σταρ του TikTok, θέλουν να μάθουν τα πάντα γι' αυτήν.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
Ανήλικοι στην πρώτη γραμμή: Το νέο πρόσωπο της ακροδεξιάς στη Θεσσαλονίκη

Ελλάδα / 13χρονα παιδιά σε νεοναζιστικές συμμορίες: Πώς φτάσαμε εδώ;

Όλο και περισσότεροι έφηβοι και νέοι φαίνεται να γοητεύονται από ακροδεξιές ιδεολογίες. Τι σηματοδοτεί η έκρηξη αυτού του επικίνδυνου φαινομένου; Μιλά στη LiFO ο καθηγητής Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, Άρης Στυλιανού.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
« Βρίσκω πολύ πιθανό να δούμε κάποια στιγμή μη λευκό Πάπα»

Οπτική Γωνία / «Βρίσκω πολύ πιθανό να δούμε κάποια στιγμή μη λευκό Πάπα»

Ο επίκουρος καθηγητής Φιλοσοφίας της Θρησκείας της Θεολογικής Σχολής του ΕΚΠΑ και διδάκτορας των πανεπιστημίων Βοστώνης και Λουβέν Χαράλαμπος Βέντης μιλά για την εκλογή του νέου Πάπα, την «επιστροφή» της θρησκείας και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν σήμερα η Καθολική και η Ορθόδοξη Εκκλησία.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η αντιπολίτευση που υποδύεται πως δεν καταλαβαίνει…

Οπτική Γωνία / Η αντιπολίτευση που υποδύεται πως δεν καταλαβαίνει

Την τελευταία δεκαετία, όλα σχεδόν έχουν αλλάξει στην ελληνική κοινωνία, ιδιαίτερα σε εκείνο το κομμάτι της που βρισκόταν παραδοσιακά και ιστορικά απέναντι στη συντηρητική παράταξη.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Επίδομα ανεργίας: Όταν το κράτος αποφασίζει πως θα το ξοδέψεις

Ρεπορτάζ / Επίδομα ανεργίας: Όταν το κράτος αποφασίζει πώς θα το ξοδέψεις

Η απόφαση της κυβέρνησης να καταβάλλεται το επίδομα ανεργίας και άλλες κοινωνικές παροχές σε προπληρωμένη κάρτα, με πλαφόν 50% στην ανάληψη μετρητών, προκαλεί την αγανάκτηση των δικαιούχων. Σχολιάζουν στη LIFO άνεργοι πολίτες, ο γενικός γραμματέας της ΓΣΕΕ και εκπρόσωποι κλάδων που πλήττονται.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
«Empty the Tanks»: Σώστε τα δελφίνια!

Ρεπορτάζ / «Empty the Tanks»: Πότε θα σταματήσει η αιχμαλωσία των δελφινιών;

Η παγκόσμια καμπάνια «Empty the Tanks» εναντιώνεται στην αιχμαλωσία και την εκμετάλλευση των δελφινιών. Πώς εκφράζεται η κινητοποίηση στην Ελλάδα και ποια η τύχη των δελφινιών του Αττικού Ζωολογικού Πάρκου; Μιλούν στη LIFO εκπρόσωποι οργανώσεων, αλλά και ο ιδρυτής του Αττικού Πάρκου.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Υψηλοί τόνοι για τα Τέμπη, χαμηλοί για τα ελληνοτουρκικά 

Οπτική Γωνία / Υψηλοί τόνοι για τα Τέμπη, χαμηλοί για τα ελληνοτουρκικά 

Τα Τέμπη συνεχίζουν να πυροδοτούν εντάσεις μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης, αντιθέτως στα ελληνοτουρκικά και στο θέμα της πώλησης των Eurofighter στην Τουρκία που απασχόλησε την επικαιρότητα, η κριτική για τη στάση της κυβέρνησης από το ΠΑΣΟΚ και τον ΣΥΡΙΖΑ είναι σε χαμηλούς τόνους.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ