Ο ρεαλισμός, το πιο δύσκολο είδος

Ο ρεαλισμός, το πιο δύσκολο είδος Facebook Twitter
Η ταύτιση της καλλιτεχνικής ευφυΐας με την αισθητικοποιημένη «τρέλα» είναι μια μάλλον παλιά αστική σύμβαση.
0

ΠΑΙΡΝΩ ΑΦΟΡΜΗ ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ της χρονιάς από κάτι που διάβασα πολλές φορές και με αφορμή το «Poor Τhings» του Λάνθιμου: ότι αυτό που αξίζει στην τέχνη είναι το παράξενο, το «σουρεάλ» ή αυτό το οποίο, όπως λέχθηκε, αποθεώνει το αναπάντεχο. Ένα κοινό –κυρίως σινεφίλ της μεσαίας τάξης, άνθρωποι που, όπως κι εγώ, έχουν οικειότητα με τα κεκτημένα της σύγχρονης ποπ κουλτούρας– θεωρεί ακόμα πως το απαύγασμα της καλλιτεχνικότητας είναι το ευφυολόγημα της λοξότητας: ο καλλιτέχνης που τονίζει στα δημιουργήματά του το τερατώδες, το αλλόκοτο και το υπερβολικό. Κάπου στο βάθος επιζεί ακόμα και η εικόνα του ίδιου του καλλιτέχνη ως τρελού, ως αντι-κοινωνικής λόξας. Χωρίς αυτή την τρέλα, βασιλεύουν, ισχυρίζονται πολλοί, το γκρίζο της πραγματικότητας και η σάπια ρουτίνα.

Έχω, όμως, την εντύπωση ότι αυτή η άποψη περπάτησε πολύ στην Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες. Δεν είναι κάτι καινούργιο, αν και αισθητικά εξελίσσεται, εκλεπτύνεται και μπορεί να συναντά παγκοσμιοποιημένους προβληματισμούς.

Πίσω, ωστόσο, από αυτήν τη σχεδόν αποθεωτική υποδοχή του «παράξενου» βρίσκει κανείς ένα γνωστό ελληνικό πρόβλημα: μια ορισμένη περιφρόνηση για τη ρεαλιστική αφήγηση. Ο ρεαλισμός, είτε στο γράψιμο είτε στην κινηματογραφία και σε άλλες καλλιτεχνικές πρακτικές, θεωρείται εγγενώς λιγότερο artistic από τα φορμαλιστικά παιχνίδια ή τις υφολογικές εξτραβαγκάντσες. Σαν να είναι καταδικασμένος να είναι η τέχνη του «κυρ-Παντελή», η αισθητική της μονότονης, ανέραστης καθημερινότητας και των συντηρητικών της φίλτρων.

Υπάρχουν, φυσικά, και εξαιρέσεις σε σχέση με τον θαυμασμό για το «παράξενο». Το ίδιο κοινό μπορεί να χειροκροτεί τις ταινίες του Λόουτς γιατί αυτός, ως σοσιαλιστής και αντικαπιταλιστής, συγχωρείται να είναι συγκινητικός στον παλαιάς κοπής ταξικό ανθρωπισμό του και στη λαϊκότητά του. Από εκεί και πέρα, όμως, πολλοί που ισχυρίζονται πως συγκινούνται από το κοινωνικό βλέμμα του Λόουτς θεωρούν ότι η καλλιτεχνική φλόγα βρίσκεται αλλού, στην αλχημεία των συμβολισμών.

Η ταύτιση της καλλιτεχνικής ευφυΐας με την αισθητικοποιημένη «τρέλα» είναι μια μάλλον παλιά αστική σύμβαση. Έρχεται συνήθως να επιβεβαιώσει το στερεότυπο του προκλητικού, δίχως να είναι βέβαιο πως προκαλεί στ’ αλήθεια, δηλαδή πως αλλάζει το βλέμμα μας στα οικεία και στα δεδομένα.

Πιστεύω πως σε αυτήν τη στάση συνεχίζεται μια παρεξήγηση με την ποίηση και το τι συνιστά ποιητικό βλέμμα. Η «συμβολική ποίηση» γίνεται συχνά ένας τρόπος για να κρύψεις την απροθυμία σου να αφηγηθείς κοντινούς και οικείους κόσμους. Σαν πέπλο που κρύβει τη δυσκολία πολλών στη χώρα μας να δεχτούν πως το υλικό της τέχνης μπορεί να είναι αυτοί οι ίδιοι και η κοινωνία μας. Σαν να μη λογαριάζεται αισθητικώς άξια η ίδια η κοινωνική εμπειρία, είτε λαϊκή είτε μεσοαστική. Αντιθέτως, αποθεώνεται μια αγορά εξωτισμού που συχνά στηρίζεται στην αυτο-υποτίμηση ιδίως από ανθρώπους που προέρχονται από τη νέα μεσαία τάξη των μορφωμένων υπερπτυχιούχων.

Ίσως όμως να πρέπει λίγο να ξανα-αγαπήσουμε τον ρεαλισμό, πράγμα που σημαίνει, βέβαια, να προσπαθήσουμε να τον κάνουμε πιο ενδιαφέροντα και ερεθιστικό.

Δεν μιλώ για τον ρεαλισμό της επιτηδευμένης, ακραίας ασχήμιας και της σπλάτερ οικογενειακής τερατωδίας. Αναφέρομαι στην αναμέτρηση με τις πιο πλάγιες και λιγότερο κραυγαλέες αποχρώσεις του βίου, με το πεζό υλικό των ημερών μας, των επαγγελμάτων και των σχέσεων που συγκροτούν τη ζωή μας. Μια αληθινά δημοκρατική αισθητική περνάει ίσως μέσα από την εκμάθηση της τέχνης του να περιγράφει κανείς το σπίτι του γείτονα και όχι κατ’ ανάγκην το Κάστρο του Κυανοπώγωνα.

Όπως χρειαζόμαστε περισσότερη παραστατική ζωγραφική από εννοιολογική τέχνη, έτσι μπορεί να έχουμε ανάγκη από περισσότερη προσοχή στον κοινό μας κόσμο για να εμβαθύνουμε και στα παράδοξα και στη φαντασία του.

Η ταύτιση της καλλιτεχνικής ευφυΐας με την αισθητικοποιημένη «τρέλα» είναι μια μάλλον παλιά αστική σύμβαση. Έρχεται συνήθως να επιβεβαιώσει το στερεότυπο του προκλητικού, δίχως να είναι βέβαιο πως προκαλεί στ’ αλήθεια, δηλαδή πως αλλάζει το βλέμμα μας στα οικεία και στα δεδομένα.

Αυτό που λείπει από την κουλτούρα μας, πάντως, δεν είναι το ονειρικό ούτε οι συμβολισμοί. Είναι η αναμέτρηση με ό,τι είμαστε και η συνάντηση με αυτό που γινόμαστε μέσα στην Ιστορία και στη βιωμένη μας καθημερινότητα.

Και επειδή αυτόν τον χρόνο που μπήκε κλείνουμε μισό αιώνα από τον Ιούλιο του ’74 και την αρχή της δημοκρατικής μας ιστορίας, μπορούμε να ελπίζουμε σε μια τέχνη ικανή να αφηγηθεί τις μεταβολές της ελληνικής εμπειρίας στον διάλογό της με το σοκ του καινούργιου. Ο ρεαλισμός μπορεί να είναι τελικά προϋπόθεση για τις καλές και δυνατές μυθοπλασίες του μέλλοντος.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

«Η γενιά αυτή τολμά όσα δεν τολμήσαμε εμείς και της αξίζει κάθε στήριξη!»

Οπτική Γωνία / Αμπντελά Ταϊά: «Η γενιά αυτή τολμά όσα δεν τολμήσαμε εμείς και της αξίζει κάθε στήριξη!»

Ο Μαροκινός συγγραφέας και σκηνοθέτης, κάτοικος Γαλλίας πλέον και γνωστός στην Ελλάδα από το υπέροχο μυθιστόρημα «Η ζωή με το δικό σου φως», μιλά με θαυμασμό για την εξέγερση της νεολαίας που συνταράσσει την πατρίδα του.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Νίκος Χασαπόπουλος: «Παραλίγο να πεθάνω από τη σκευωρία της Novartis»

Συνέντευξη / Νίκος Χασαπόπουλος: «Παραλίγο να πεθάνω από τη σκευωρία της Novartis»

Μετά από μισό αιώνα στο «Βήμα», ο Νίκος Χασαπόπουλος μιλά για πρώτη φορά για την πιο δύσκολη απόφαση της ζωής του, τις στιγμές που έζησε δίπλα σε Λαμπράκη, Ψυχάρη και πρωθυπουργούς, αλλά και για το μεγάλο λάθος του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ένας άλλος «Μεσοπόλεμος»: Το μένος για τα θύματα (που γίνονται φωνή)

Οπτική Γωνία / Ένας άλλος «Μεσοπόλεμος»: Το μένος για τα θύματα (που γίνονται φωνή)

Έχουμε ένα καινούργιο συναίσθημα, όχι το κλασικό της εποχής των φασισμών, δηλαδή τον φόβο μη βρεθεί κανείς στη θέση των κατώτερων, όσων έμειναν πίσω ή «από κάτω». Πλέον βλέπει κανείς μένος για τα θύματα που μιλάνε.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
Μποτιλιαρισμένοι στην Αθήνα: Δαπανούμε έναν μισθό στον δρόμο κάθε έτος

Οπτική Γωνία / Κάθε χρόνο χάνουμε 110 ώρες από τη ζωή μας κολλημένοι στο τιμόνι

Πώς μπορεί να μειωθεί άμεσα το μποτιλιάρισμα στους δρόμους της πρωτεύουσας; Γιατί η λεωφόρος Κηφισού δεν θα αδειάσει ποτέ; Ο συγκοινωνιολόγος και καθηγητής του ΕΜΠ, Κωνσταντίνος Κεπαπτσόγλου, εξηγεί.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ο Ερντογάν που (δεν) τα πήρε όλα και οι αποκαλύψεις πίσω από τις εντυπώσεις

Βασιλική Σιούτη / Ο Ερντογάν που (δεν) τα πήρε όλα και οι αποκαλύψεις πίσω από τις εντυπώσεις

Οι εκ των υστέρων αποκαλύψεις για τη συνάντηση Τραμπ - Ερντογάν κατέδειξαν τις πραγματικές ισορροπίες στο πεδίο των διεθνών σχέσεων: καμία πλευρά δεν κερδίζει άνευ ανταλλαγμάτων και οι διεθνείς σχέσεις δεν καθορίζονται από προσωπικές συμπάθειες.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Η στρατηγική του Νίκου Δένδια και η λεπτή ισορροπία με τον Κυριάκο Μητσοτάκη

Βασιλική Σιούτη / Η στρατηγική του Νίκου Δένδια και η λεπτή ισορροπία με τον Κυριάκο Μητσοτάκη

Την ώρα που η κυβέρνηση βρίσκεται αντιμέτωπη με το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ, με τα Τέμπη και με την ακρίβεια, που προκαλεί κοινωνική δυσφορία, ο Νίκος Δένδιας εμφανίζεται ως μεταρρυθμιστής που θα οδηγήσει τις Ένοπλες Δυνάμεις στη νέα εποχή.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Χθες ο Μαζωνάκης, σήμερα ο Μπισμπίκης: Ποιο θα είναι το επόμενο «μεγάλο θέμα»;

Ακροβατώντας / Χθες ο Μαζωνάκης, σήμερα ο Μπισμπίκης: Ποιο θα είναι το επόμενο «μεγάλο θέμα»;

Αξιολογώντας ως πιο σημαντικό ένα τροχαίο από τη συνάντηση Τραμπ - Νετανιάχου, τα κυρίαρχα μέσα αναδεικνύουν το ασήμαντο χάριν τηλεθέασης, εξυπηρετώντας συγκεκριμένες σκοπιμότητες που θα μετατοπίσουν το ενδιαφέρον της κοινωνίας από τα σημαντικά.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Joe Coughlin: «Η τρίτη ηλικία δεν είναι κρουαζιέρες ή πατερίτσες»

Οπτική Γωνία / Joe Coughlin: «Γηρατειά δεν είναι μόνο κρουαζιέρες, πατερίτσες και να είσαι με το ένα πόδι στον τάφο»

Ο φιλέλληνας καθηγητής εξετάζει τις όψεις της μακροζωίας, πιστεύει πως στην Ελλάδα αυτό το φαινόμενο μπορεί να συνδυαστεί άνετα με το lifestyle και μιλάει με τρόπο ασυνήθιστο για το γήρας.
ΝΙΚΟΣ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ
Κοσμάς Μαρινάκης: «Σε ποιον θα πουλήσει ο καπιταλιστής αν ο κόσμος δεν έχει να το αγοράσει;»

Οπτική Γωνία / Κοσμάς Μαρινάκης: «Σε ποιον θα πουλήσει ο καπιταλιστής αν ο κόσμος δεν έχει να το αγοράσει;»

Ο δημιουργός του Greekonomics μιλά στη LiFO για την επιτυχία αυτού του εγχειρήματος αλλά και τις επιθέσεις που δέχτηκε πρόσφατα για κάποιες «άβολες αλήθειες» που επισήμανε αναφορικά με τα διαπλεκόμενα συμφέροντα πολιτικών, οικονομικών «καρτέλ» και ΜΜΕ στην Ελλάδα.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί οι διεθνείς συγκυρίες δεν ευνοούν την Ελλάδα;

Οπτική Γωνία / Γιατί οι διεθνείς συγκυρίες δεν ευνοούν την Ελλάδα;

Από την Ουκρανία και την κρίση στη Γαλλία μέχρι τις αποφάσεις Τραμπ, η Ευρώπη περνάει κρίση ταυτότητας. Πώς επηρεάζεται η χώρα μας; Μιλά στη LiFO ο Σωτήρης Ντάλης, καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκής Ενοποίησης του τμήματος Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου. 
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ