ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΛΙΓΕΣ ΜΕΡΕΣ, ένα βιντεάκι λίγων δευτερολέπτων από τους δρόμους της Νέας Υόρκης προκάλεσε θόρυβο στον ιστό. Στο βίντεο βλέπουμε μια κοπέλα που κρατάει με λουρί έναν σκύλο-ρομπότ και την επεισοδιακή τους συνάντηση με έναν αληθινό σκύλο. Η Ιρανο-ολλανδή τραγουδίστρια Sevdaliza και το τετράποδο της Unitree, μιας κινεζικής εταιρείας ρομποτικών εφαρμογών, έδωσαν την αφορμή στους σχολιαστές να ξαναθυμηθούν το «Black Mirror», σειρά που έχει γίνει ο πραγματικός καθρέφτης των όσων έρχονται στον γενναίο νέο κόσμο που ανατέλλει.
Η παραλίγο «σύγκρουση» των δυο σκύλων χαρακτηρίστηκε ανατριχιαστική (creepy). Οι περισσότεροι διέκριναν κάτι ενοχλητικό, όμως, κακά τα ψέματα, λίγη σημασία έχουν τα συναισθήματα αποδοκιμασίας του θεατή. Όπως και για άλλα τέτοια επεισόδια, η κατακραυγή περιέχει περισσότερη αδυναμία και παραιτημένη απέχθεια. Και υπάρχουν και αυτοί που πάντα αντιμετωπίζουν συγκαταβατικά και αισιόδοξα το οτιδήποτε. Συχνά, άλλωστε, παρόμοιες φάσεις όπως αυτή εξαερώνονται μέσα στον μηχανισμό του γέλιου και του τρολαρίσματος.
Ακόμα και αν για λόγους promotional εικόνας, μέσα σε μια γκάμα τριάντα άχρηστων προϊόντων, μια εταιρεία προσφέρει και ένα ρομπότ για ανάπηρα παιδιά ή για συλλογή ναρκών (για καλούς σκοπούς, δηλαδή), τίποτα δεν αποτρέπει τον αποικισμό του κόσμου μας με αντικείμενα που μας βυθίζουν ακόμα περισσότερο στην απουσία νοήματος.
Θα μπορούσε να μιλήσει κανείς για τις τρέλες της Νέας Υόρκης ή για «αμερικανιές» που αφορούν περισσότερο την εκκεντρικότητα και τη ματαιοδοξία κάποιων διασημοτήτων (είναι πια πολλές χιλιάδες ανά τετραγωνικό οι διασημότητες στον κόσμο μας). Ίσως κάποιος θυμηθεί και τον Σαλβαδόρ Νταλί, που κυκλοφορούσε με τη γούνα του και έναν τεράστιο μυρμηγκοφάγο στους δρόμους του Παρισιού. Μια τραγουδίστρια με tech-erotica αναφορές, ένας σκύλος-ρομπότ και το ίδιο το νεοϋορκέζικο μητροπολιτικό χάος συνθέτουν από μόνα τους μια ιστορία απομακρυσμένη από τον «πολύ κόσμο» και τα προβλήματά του. Και τελικά ποιος ασχολείται με αυτά, όταν η Γάζα δίπλα μας ματώνει;
Pop Singer's AI Robot vs. Real Dog in NYC Interaction
Μάλλον όμως δεν είναι έτσι το πράγμα. Η σύντομη συνάντηση με τον σκύλο-ρομπότ μου έφερε, παράδοξα, στον νου αυτή την ίδια τη Γάζα και το πώς στο σύγχρονο πεδίο των μαχών και των σφαγών τα drones, τα τετράποδα ρομπότ και άλλες μηχανές έχουν πια ρόλο ενισχυμένο και όλο και πιο καθοριστικό. Φυσικά, η εταιρεία Unitree που κατασκεύασε το «σκυλάκι» της Sevdaliza «έχει διαψεύσει» τη χρήση μοντέλων του σκύλου-ρομπότ στον πόλεμο στην Ουκρανία ή από τον κινεζικό στρατό. Διαβάζουμε όμως ότι εκτοξευτές αντιαρματικών πυραύλων μπορούν να στερεωθούν σε έναν σκύλο-ρομπότ και η Unitree όπως και η μεγάλη αμερικανική εταιρεία ανάλογων εφαρμογών Boston Dynamics έχουν εντατικοποιήσει στο έπακρο τις καινοτομίες τους για παραγγελίες που δεν μένουν σε απλή οικιακή και προσωπική χρήση. Υπάρχει έτσι ο σκύλος Spot και βέβαια το εξαιρετικά εξελιγμένο –στην κίνηση, στις επιδόσεις– ανθρωποειδές ρομπότ Atlas.
Η άποψη πως έχουμε να κάνουμε με ανώδυνες προσφορές σαν ερωτικά βοηθήματα ή ευφυείς συσκευές τηλεχειρισμού μοιάζει τόσο αφελής όσο και διάφορες εκδοχές που πιστεύουν πως η συγκεκριμένη παραγωγή μπορεί να αποσυνδεθεί εύκολα (αρκεί να το θέλουν οι δημοκρατικές μας ψυχές) από νοσηρές στρατιωτικές και κατασκοπευτικές χρήσεις.
Μήπως όμως είναι υπερβολικό το άλμα από το μηχανικό τετράποδο της καλλιτέχνιδας στο πεδίο όπου εμπλέκεται ο πόλεμος και η (σκληρή) πολιτική του καιρού; Διαβάζοντας πως κάποια μοντέλα σκύλων-ρομπότ «φυλάσσουν» τα θερινά ανάκτορα του Τραμπ στο Μαρ-α-Λάγκο και πως ήδη από το 2021 έγινε προσπάθεια να ενταχτεί το Digidog στο Αστυνομικό Σώμα της Νέας Υόρκης για να ασκεί «aggressive policing», τίποτα δεν μπορεί να θεωρηθεί «υπερβολή». Εκείνη η απόπειρα ματαιώθηκε στο κλίμα των διαδηλώσεων που απαιτούσαν περικοπές στους προϋπολογισμούς της αστυνομίας (αφού ένα μόνο Digidog κόστιζε 74.000 δολάρια), αλλά η κατεύθυνση και το σχήμα της εξέλιξης έχει ήδη χαραχθεί.
Ας γυρίσουμε όμως στον οικιακό σκύλο-ρομπότ. Ας ξεχάσουμε τις πολιτικο-στρατιωτικές εμπλοκές, την οικονομία του πολέμου και τις άλλες βαριές προεκτάσεις. Υπάρχει ένα άλλο ερώτημα, για την ψυχρή τρυφερότητα και την αδυναμία δέσμευσης. Αν εξαιρέσει κανείς ειδικές καταστάσεις αναπηρίας και αβοηθησίας, η ανάπτυξη ενός τομέα αυτοματισμών και «φιλικών» ρομποτικών κατασκευών έρχεται να σπρώξει μακρύτερα μια κουλτούρα της ελάχιστης δέσμευσης. Τι είναι αλήθεια ένας σκύλος, ένας γάτος, ένα ζώο συντροφιάς; Τι είναι ένας οικείος χώρος, ένα σπίτι, μια κουζίνα; Η αντικατάσταση μιας σχέσης με αληθινά ζώα ή πράγματα της ζωής μας που χρειάζονται φροντίδα και προσπάθεια, που μας καλούν να ανταποκριθούμε δημιουργικά, η αντικατάστασή τους με λειτουργικά υποκατάστατα είναι η βασική πλευρά μιας λογικής αποδέσμευσης.
Μέχρις ενός σημείου, μπορεί να δεχτεί κανείς τη θετική υποβοήθηση μιας καθημερινότητας που οι διαθέσιμοι χρόνοι της έχουν συμπιεστεί. Αυτό που εξαγγέλλεται όμως πια και ήδη εμφανίζεται σε εικόνες σαν αυτή που έγινε η αφορμή του κειμένου δεν είναι κάποιος «βοηθός»: είναι μια «σχέση» όλο και πιο αποδεσμευμένη από την ευθύνη και τη φροντίδα. Μια σχέση που μπορεί να γεννήσει εξάρτηση και συνήθεια αλλά δεν έχει τον συναισθηματικό και ενσώματο πλούτο της πραγματικής μας εμπλοκής στον κόσμο (λ.χ. στην αγάπη και στη φροντίδα ενός κατοικίδιου). Ακόμα και αν η Sevdaliza θεωρεί «γλυκό» το μηχανικό της τετράποδο, είναι μάλλον απίθανο να κλάψει όταν το υπολογιστικό του σύστημα καταρρεύσει.
Είναι κάτι ανάλογο με την παραγγελία που δίνει κάποιος στο chatbot για ένα άρθρο με το «τάδε» θέμα. Σε περίπτωση που δεν το αποθηκεύσει ή γίνει κάτι και χάσει το αρχείο της απάντησης, την επόμενη στιγμή θα πληκτρολογήσει το ίδιο θέμα και τις συντεταγμένες του. Το προϊόν γίνεται όλο και πιο αδιάφορο, αρκεί να ανταποκρίνεται σε κάποιες προδιαγραφές, να είναι λειτουργικό για την παραγγελία μας. Σε αυτήν τη νέα αυτοματική ευκολία, ένα ζώο είναι απλώς «μια οντότητα» που καλύπτει μια λειτουργική ανάγκη. Όπως και ένα κείμενο, ένα έργο, ένα μουσικό κομμάτι νοούνται σαν να είναι απλώς σύνολα θεμάτων, τόνων, «chords».
Τα πλάσματα, ακόμα και αυτά που τα έχουμε αγαπήσει (ή προορίζονται γι’ αυτό, όπως ένας σκύλος), μετατρέπονται σε σύνολα αναλύσιμων δεδομένων, σε εξυπηρετικές παρουσίες, σε εργονομικές λειτουργίες. Ξέρουμε όμως πως ένας σκύλος είναι κάτι πολύ παραπάνω από ένα κυνοειδές που ανταποκρίνεται με γαύγισμα ή κούνημα ουράς. Ένα κείμενο (εκτός από τα κυρίως διεκπεραιωτικά και γραφειοκρατικά, αυτά ας μπουν στα chat) έχει μια εκφραστική και υπαρξιακή σημασία για τον παραγωγό του. Ένα σπίτι δεν είναι μόνο χώρος όπου διάφορα πράγματα λειτουργούν, λόγου χάρη ανάβουν και κλείνουν φώτα, μαγειρεύονται φαγητά κ.λπ. Είναι τα σώματά μας που δεσμεύονται μέσα σε έναν χώρο, εμείς που κατοικούμε και δεν είμαστε επισκέπτες σε έκθεση design και αξιοθαύμαστων γκάτζετ.
Με μια έννοια, το τετράποδο ρομπότ δεν θα γίνει ποτέ σκύλος − γιατί το βλέμμα του σκύλου δεν αντιγράφεται, γιατί το χνώτο του δεν γίνεται δεδομένο. Πάνω όμως από τέτοια «μικροζητήματα» είναι το σχήμα μιας εξουσίας που δεν μπορείς να την εμπιστευτείς, σε ένα σύστημα παραγωγής του οποίου οι ιεραρχήσεις, οι ευαισθησίες και οι προσανατολισμοί είναι τόσο διάτρητοι. Ακόμα και αν για λόγους promotional εικόνας, μέσα σε μια γκάμα τριάντα άχρηστων προϊόντων, μια εταιρεία προσφέρει και ένα ρομπότ για ανάπηρα παιδιά ή για συλλογή ναρκών (για καλούς σκοπούς, δηλαδή), τίποτα δεν αποτρέπει τον αποικισμό του κόσμου μας με αντικείμενα που μας βυθίζουν ακόμα περισσότερο στην απουσία νοήματος. Με τους όρους που επικρατούν σήμερα, πολιτικά και οικονομικά, είναι βέβαιη η συσσωμάτωση του μεγαλύτερου μέρους αυτής της τεχνογνωσίας στη νέα οικονομία του κυβερνοστρατηγικού ανταγωνισμού και ακόμα και στα πραγματικά πεδία δολοφονιών κατά παραγγελία, εξωδικαστικών εκτελέσεων, κυβερνητικών και μη καταχρήσεων.
Μιλώντας εν τέλει για τα μικρά ή τα κωμικοτραγικά στιγμιότυπα, μπορούμε να είμαστε προφυλαγμένοι μέσα σε μια απολίτικη φούσκα. Ελάχιστα όμως αν ξύσουμε την επιφάνεια, διακρίνεται, αν θέλεις βέβαια να το δεις, το πρόσωπο του τέρατος.