Η κοινοτοπία της μπλαζέ ευφυΐας

Η κοινοτοπία της μπλαζέ ευφυΐας Facebook Twitter
Η προσωπική αυτοπραγμάτωση και η δυνατότητα κάποιου να ζει σε επιλεγμένη απόσταση είναι μέρος της φιλελεύθερης συνθήκης και προσφέρθηκαν στους νεωτερικούς ανθρώπους ως ανταμοιβή για το ξεπέρασμα της ακραίας φτώχειας, των πολιτικών διώξεων ή των αιματηρών θρησκευτικών διενέξεων. Εικονογράφηση: Yann LeBeq
0

ΤΟ «ΜΑΥΡΟ ΧΙΟΥΜΟΡ» του Κωνσταντίνου Τζούμα για τη συσχέτιση γυναικοκτονιών και γυναικείας φλυαρίας, οι δεύτερες δηλώσεις, ο τηλεοπτικός θόρυβος και η προβλέψιμη «πυρκαγιά» στα social media είναι η μία όψη, η προφανής και αγανακτισμένη, αυτή που γέννησε πολλούς κατηγόρους αλλά και άλλους, που στάθηκαν με διάθεση υπεράσπισης του συγκεκριμένου ανθρώπου.

Νομίζω όμως πως η περίπτωση έχει να μας πει πολλά για κάτι που ξεπερνάει την περσόνα και το στυλ ενός ατόμου.

Ας πάμε για λίγο πίσω στον χρόνο, την περίοδο μετά την πτώση της δικτατορίας και στη δεκαετία του ’80. Εκείνη την εποχή, λοιπόν, η υπερφόρτωση της δημόσιας σφαίρας και της καλλιτεχνικής ζωής από μια ρητορική αγωνιστικής λαϊκότητας και κοινωνικής σύγκρουσης, η εκτόξευση εικόνων και εμπειριών κάθετης πολιτικοποίησης, έφεραν έναν κορεσμό και μια αίσθηση ασφυξίας σε άλλα κομμάτια της κοινωνίας. Η αποθέωση του λαϊκού και του μαζικού γέννησε αντιδράσεις που πήραν διάφορες μορφές: έναν αναρχίζοντα υπαρξισμό (κατά της λεγόμενης «μαζοποίησης»), καλλιτεχνικούς πειραματισμούς με ερμητικά και δύσχρηστα ιδιώματα, την έμφαση στην ανάγκη να προστατευτούν ο προσωπικός χώρος και οι μύχιες ευαισθησίες του.

Σε αυτό το αντιδραστήριο κατά της βροντώδους υπερπολιτικοποίησης, την οποία προωθούσαν κυρίως οι δύο μεγάλες δυνάμεις της αριστεράς, το ΚΚΕ και το ΠΑΣΟΚ, εμφανίζεται το ήδη παλαιό μοτίβο της αισθητικής κατά της χονδροειδούς πολιτικής. Η διαμόρφωση ενός ύφους ζωής που να διαφέρει από τον μέσο αριστερό και δεξιό οπαδό, από την εικόνα του μονόχνοτου ακτιβιστή και τη φιγούρα του απνευμάτιστου «κυρ-Παντελή», γίνεται κάτι ελκυστικό, ιδίως στους χώρους περί την τέχνη.

Τη δεκαετία του ’80 θα σμιλευτεί έτσι ένας αισθητισμός της αντιπολιτικής που πατάει και σε διαφορετικές εμπειρίες: κάποιοι θα αρπαχτούν από αυτόν για να σωθούν από τα τραύματα και την αίσθηση ματαιότητας ενός παλιότερου αριστερού πάθους. Άλλοι θα συνδέσουν τη στροφή προς την προσωπική αισθητική με την ανακάλυψη της ορθόδοξης θρησκευτικότητας και την απόρριψη του μοντέλου της «υλιστικής» καταναλωτικής ευμάρειας. Και άλλοι, και εδώ νομίζω πως ο Τζούμας έχει τη θέση του, θα βρουν στην αισθητική αντιπολιτική τον δρόμο για να δηλώσουν κάτι άλλο: ναι, είμαστε διαφορετικοί από τη «μπασκλασαρία» και τα γούστα της. Διαφορετικοί, που σημαίνει πως δεν πρέπει να μας κρίνετε με τα συνηθισμένα, πεζά κριτήρια της ηθικής, της κοινωνικής χρησιμότητας, της πολιτικής δέσμευσης ή της τρέχουσας προοδευτικότητας. 

Ο αισθητιστής γίνεται πλέον δούλος της ίδιας του της μανιέρας, της τάσης του να χωρίζει τον κόσμο σε δύο στρατόπεδα: σε αυτό του γουστόζικου, ευφυούς και κοσμοπολίτη γευσιγνώστη και σε αυτό της χοντροκοπιάς, της βλακείας και της «βλαχιάς» των υπολοίπων.

Είναι επίσης μια άτυπη αντίδραση κάποιων σε αυτό που βλέπουν ως κυρίαρχες τάσεις της ίδιας τους της γενιάς. Σαν κάποιος γεννημένος το 1944 ή το 1946 να μην έχει περάσει από τις διαδηλώσεις των Ιουλιανών του ’65, να μην μπήκε καθόλου στον προβληματισμό της αντιδικτατορικής αντίστασης ή, έστω, της αντιδικτατορικής φυγής και επιπλέον να ένιωσε δυσάρεστα και άβολα με όλο αυτό το κλίμα που διαδέχτηκε την πτώση της δικτατορίας και καθόρισε την πολιτική ρυθμική των πρώτων δεκαετιών της δημοκρατικής Ελλάδας.

Υπήρξαν, βεβαίως, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι, νέοι και νέες ή μεγαλύτεροι, που οι ζωές τους δεν συνάντησαν ποτέ στα σοβαρά τις δημόσιες πολιτικές αγωνίες ή άλλα υψηλά κοινωνικά διλήμματα. Η προσωπική αυτοπραγμάτωση και η δυνατότητα κάποιου να ζει σε επιλεγμένη απόσταση είναι μέρος της φιλελεύθερης συνθήκης και προσφέρθηκαν στους νεωτερικούς ανθρώπους ως ανταμοιβή για το ξεπέρασμα της ακραίας φτώχειας, των πολιτικών διώξεων ή των αιματηρών θρησκευτικών διενέξεων.

Όμως ο αισθητιστής αντιπολιτικός δεν αρκείται να ζει κάνοντας τη δουλειά του, ευτυχώντας ή δυστυχώντας ιδιωτικά ή καλλιεργώντας τον κήπο των όποιων ταλέντων του. Από ένα σημείο και μετά, δεν αντέχει να βλέπει, να μαθαίνει, να συμβιώνει με τη «γλίτσα». Η απέχθειά του για το χαμηλό γούστο ή την μπανάλ λαϊκότητα (τη «λαϊκούρα», όπως τη λέει συχνά) γίνεται ένας μηχανισμός αποξένωσης και οδηγεί σε μια ιδιόρρυθμη κοινωνική σκληρότητα. Διάφορες κοινωνικές οδύνες, ταξικές ταπεινώσεις, ανθρώπινες χρείες, ένας ολόκληρος κόσμος αποστερημένων ή περιφρονημένων βίων, δεν συγκινούν τον αισθητιστή της αντιπολιτικής.

Έτσι μπορεί να συντελείται κάτι δίχως να το αντιληφθεί: αυτή η ίδια απόσταση που μερικές φορές εκλεπτύνει τις κρίσεις μας, αφού μας προφυλάσσει από τις φανατικές εκτροπές του ενθουσιασμού ή της οργίλης αγανάκτησης, να μετατρέπεται σε απουσία επαφής με ένα μεγάλο μέρος της πραγματικότητας. Και έπειτα, παράδοξα, να γίνεται και προσφυγή στις χύμα κοινοτοπίες. Ενώ ο αισθητιστής ισχυρίζεται διαρκώς πως αντιπαθεί καθετί μπανάλ, μπορεί να καταφεύγει στην πιο «καφενειακή» εξήγηση της ανεργίας (τεμπέληδες που τα θέλουν όλα) ή της κακοποίησης των γυναικών (φλύαρες, ή φορτικές, ή οτιδήποτε αντίστοιχο).

Όταν υπήρχε ανάγκη να μπουν όρια στο μελόδραμα της πολιτικής ρητορικής και σε έναν τυποποιημένο «αριστερισμό» που στοίχειωσε τις πρώτες γενιές της Μεταπολίτευσης, το εστέτ χιούμορ, η ειρωνεία και η καλλιέργεια μιας μπλαζέ στάσης μπορούσαν να είναι δημιουργικά και να έχουν τη χάρη της δροσερής λοξοδρόμησης. Μέσα στον πλούσιο λειμώνα των δημοκρατικών παθών υπάρχει και μια γραμμή που ενώνει το σιχτίρισμα στα γούστα του όχλου με έναν καλλιτεχνικό ή καλλιτεχνίζοντα ατομικισμό.

Όμως αμέσως μετά αρχίζει η αγχώδης αναζήτηση της διαφορετικότητας, του μοναδικού στυλ και της αιρετικής ή απρόβλεπτης έκφρασης. Ο αισθητιστής γίνεται πλέον δούλος της ίδιας του της μανιέρας, της τάσης του να χωρίζει τον κόσμο σε δύο στρατόπεδα: σε αυτό του γουστόζικου, ευφυούς και κοσμοπολίτη γευσιγνώστη και σε αυτό της χοντροκοπιάς, της βλακείας και της «βλαχιάς» των υπολοίπων.

Ο Κωνσταντίνος Τζούμας το έφερε στην επιφάνεια και το ενσάρκωσε με έναν τρόπο για δεκαετίες. Όμως όλο αυτό, σε πιο μετριασμένες μορφές, υπάρχει και οδηγεί ανθρώπους να εκφέρουν ρηχές ή επιπόλαιες κρίσεις για σοβαρά φαινόμενα. Έχοντας ρίξει όλο τους το βάρος στην επιθυμία να είναι και να φαίνονται διαφορετικοί, έχουν την τάση να υποτιμούν στοιχειώδεις πολιτικές αξίες και κοινωνικά καθήκοντα. Πιστεύοντας πως η αυθεντικότητα είναι πιο πολύτιμη από την ισότητα ή άλλα πολιτικά αγαθά, είναι έτοιμοι να αποδεχτούν και καθεστώτα μαζικής αναξιοπρέπειας: αρκεί να διαφυλάσσουν έναν δικό τους χώρο έκφρασης και ζωής, μακριά από οχλήσεις και ανούσια μπερδέματα.

Στο τέλος, όμως, αυτό που αποφεύγεις και απωθείς, ό,τι σε εκνεύρισε ή σου έφερε θλίψη, έρχεται καταπάνω σου και δεν σε αφήνει να υπάρξεις δημιουργικά. Γιατί σε έναν βαθμό στηρίχτηκε σε ένα ψέμα, στην αυταπάτη πως μπορούμε να σωθούμε μόνοι μας και πως μπορούμε να ζήσουμε αυθεντικά όταν στο άλλο διαμέρισμα κάποια πεθαίνει όχι γιατί μίλησε πολύ αλλά επειδή, αντιθέτως, οι σιωπές είχαν σωρευτεί σαν οικοδομικά μπάζα που περιμένουν τον δήμο να τα μετακινήσει.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Γαϊδούρια : Ζώα εργασίας ή σιωπηλά θύματα;/ Ιπποειδή: Ζώα εργασίας ή σιωπηλά θύματα;

Ρεπορτάζ / Γαϊδούρια: Ζώα εργασίας ή θύματα κακοποίησης;

Είναι τα ιπποειδή στην Ελλάδα εργάτες χωρίς δικαιώματα; Ποιες είναι οι συνθήκες διαβίωσής τους, ποια μέριμνα υπάρχει για τη φροντίδα τους και γιατί η νομοθετική προστασία τους βρίσκεται σε μια γκρίζα ζώνη; Μιλούν στη LiFO εκπρόσωποι φιλοζωικών οργανώσεων και τοπικοί φορείς.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Η ανάγκη μιας σκαλωσιάς: Μεταμορφώσεις και φεμινισμοί

Guest Editors / Η ανάγκη μιας σκαλωσιάς: Μεταμορφώσεις και φεμινισμοί

Η πατριαρχία είναι παντού: στην οικονομία, στην κοινωνία, στην ψυχολογία, στην αισθητική, στον πολιτισμό, σε ολόκληρη την ανθρώπινη κατάσταση. Όταν σκεφτόμαστε το πολιτικό, δεν γίνεται να μη σκεφτόμαστε το φεμινιστικό.
ΝΙΚΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ
«Ζούμε στην εποχή της ισορροπίας του ισχυρού»

Οπτική Γωνία / «Ζούμε στην εποχή της ισορροπίας του ισχυρού»

Οι παγκόσμιες και περιφερειακές επιπτώσεις της σύγκρουσης στη Γάζα και τα αδιέξοδα του Παλαιστινιακού. Μιλά στη LiFO ο δρ. Ευρωπαϊκής Ασφάλειας και Νέων Απειλών και κύριος ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ, Τριαντάφυλλος Καρατράντος.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια ομάδα μαθητών κατασκεύασε ρομπότ που καθαρίζει τις θάλασσες

Περιβάλλον / Πώς μια ομάδα μαθητών από τον Άλιμο έφτιαξε ρομπότ που καθαρίζει τον βυθό;

Το Greek Seabot είναι το υποβρύχιο ρομπότ που δημιούργησε μια μαθητική ομάδα από το ΕΠΑΛ Αλίμου για να βοηθήσει στον καθαρισμό των βυθών από πλαστικά και απορρίμματα. Μιλούν στη LIFO οι μαθητές για τα κίνητρά τους και το όραμά τους για ένα πιο καθαρό περιβάλλον.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Οι αλλαγές που φέρνουν στο μεταναστευτικό η πρόσφατη απόφαση της Λειψίας και η νέα πολιτική του Μερτς/ Μεταναστευτικό: Από τη Μέρκελ στον Μερτς και η αλλαγή που φέρνει η απόφαση της Λειψίας

Βασιλική Σιούτη / Μεταναστευτικό: Πώς επηρεάζει την Ελλάδα η αλλαγή πολιτικής της Γερμανίας;

Μετά την εκλογή του Φρίντριχ Μερτς, η Γερμανία αυστηροποιεί τη μεταναστευτική πολιτική της και αναζητά τρόπους για να εξαιρεθεί από την υποχρέωση εφαρμογής της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, ώστε να μην κάνει δεκτά νέα αιτήματα ασύλου.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Becca Bloom: Γιατί θεοποιούμε τις ζάπλουτες; 

Οπτική Γωνία / Becca Bloom: Γιατί θεοποιούμε τις ζάπλουτες ενώ δεν έχουμε να φάμε;

Αν νομίζετε ότι η επίδειξη πλούτου προκαλεί σήμερα κοινωνική κατακραυγή, πλανάστε. Άνθρωποι που δυσκολεύονται οικονομικά, αντί να βιώσουν ταξική αφύπνιση, βλέποντας πώς ζει η δισεκατομμυριούχος σταρ του TikTok, θέλουν να μάθουν τα πάντα γι' αυτήν.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
Ανήλικοι στην πρώτη γραμμή: Το νέο πρόσωπο της ακροδεξιάς στη Θεσσαλονίκη

Ελλάδα / 13χρονα παιδιά σε νεοναζιστικές συμμορίες: Πώς φτάσαμε εδώ;

Όλο και περισσότεροι έφηβοι και νέοι φαίνεται να γοητεύονται από ακροδεξιές ιδεολογίες. Τι σηματοδοτεί η έκρηξη αυτού του επικίνδυνου φαινομένου; Μιλά στη LiFO ο καθηγητής Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, Άρης Στυλιανού.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
« Βρίσκω πολύ πιθανό να δούμε κάποια στιγμή μη λευκό Πάπα»

Οπτική Γωνία / «Βρίσκω πολύ πιθανό να δούμε κάποια στιγμή μη λευκό Πάπα»

Ο επίκουρος καθηγητής Φιλοσοφίας της Θρησκείας της Θεολογικής Σχολής του ΕΚΠΑ και διδάκτορας των πανεπιστημίων Βοστώνης και Λουβέν Χαράλαμπος Βέντης μιλά για την εκλογή του νέου Πάπα, την «επιστροφή» της θρησκείας και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν σήμερα η Καθολική και η Ορθόδοξη Εκκλησία.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η αντιπολίτευση που υποδύεται πως δεν καταλαβαίνει…

Οπτική Γωνία / Η αντιπολίτευση που υποδύεται πως δεν καταλαβαίνει

Την τελευταία δεκαετία, όλα σχεδόν έχουν αλλάξει στην ελληνική κοινωνία, ιδιαίτερα σε εκείνο το κομμάτι της που βρισκόταν παραδοσιακά και ιστορικά απέναντι στη συντηρητική παράταξη.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Επίδομα ανεργίας: Όταν το κράτος αποφασίζει πως θα το ξοδέψεις

Ρεπορτάζ / Επίδομα ανεργίας: Όταν το κράτος αποφασίζει πώς θα το ξοδέψεις

Η απόφαση της κυβέρνησης να καταβάλλεται το επίδομα ανεργίας και άλλες κοινωνικές παροχές σε προπληρωμένη κάρτα, με πλαφόν 50% στην ανάληψη μετρητών, προκαλεί την αγανάκτηση των δικαιούχων. Σχολιάζουν στη LIFO άνεργοι πολίτες, ο γενικός γραμματέας της ΓΣΕΕ και εκπρόσωποι κλάδων που πλήττονται.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
«Empty the Tanks»: Σώστε τα δελφίνια!

Ρεπορτάζ / «Empty the Tanks»: Πότε θα σταματήσει η αιχμαλωσία των δελφινιών;

Η παγκόσμια καμπάνια «Empty the Tanks» εναντιώνεται στην αιχμαλωσία και την εκμετάλλευση των δελφινιών. Πώς εκφράζεται η κινητοποίηση στην Ελλάδα και ποια η τύχη των δελφινιών του Αττικού Ζωολογικού Πάρκου; Μιλούν στη LIFO εκπρόσωποι οργανώσεων, αλλά και ο ιδρυτής του Αττικού Πάρκου.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Υψηλοί τόνοι για τα Τέμπη, χαμηλοί για τα ελληνοτουρκικά 

Οπτική Γωνία / Υψηλοί τόνοι για τα Τέμπη, χαμηλοί για τα ελληνοτουρκικά 

Τα Τέμπη συνεχίζουν να πυροδοτούν εντάσεις μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης, αντιθέτως στα ελληνοτουρκικά και στο θέμα της πώλησης των Eurofighter στην Τουρκία που απασχόλησε την επικαιρότητα, η κριτική για τη στάση της κυβέρνησης από το ΠΑΣΟΚ και τον ΣΥΡΙΖΑ είναι σε χαμηλούς τόνους.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Οδός Βύρωνος: Ένας δρόμος-ντροπή για τον δημόσιο χώρο

Aθήνα / Οδός Βύρωνος: Ένας δρόμος-ντροπή για τον δημόσιο χώρο

Τα πεζοδρόμια στην καρδιά της πόλης έχουν παραδοθεί στα τουριστικά καταστήματα, αποκλείοντας τους πιο ευάλωτους πολίτες, ενώ η Αθήνα χάνει τον βασικό λόγο ύπαρξής της: να είναι μια πόλη για ανθρώπους.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Έχετε «επιστροφή φόρου»: Οι συχνότερες περιπτώσεις phishing

Οπτική Γωνία / «Έχετε επιστροφή φόρου, πατήστε εδώ»: Πώς να γλιτώσεις από το phishing

Παραπλανητικά μηνύματα, αποκάλυψη προσωπικών δεδομένων, χακάρισμα τραπεζικών λογαριασμών. Το phishing είναι πιο συχνό και πολύ πιο επικίνδυνο πιο επικίνδυνο απ' ό,τι νομίζουμε. Μιλά στη LiFO ο καθηγητής Κυβερνοασφάλειας στο Τμήμα Ψηφιακών Συστημάτων του Πανεπιστημίου Πειραιώς και επικεφαλής της Εθνικής Ομάδας Κυβερνοασφάλειας, Χρήστος Ξενάκης.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ