Η δημοκρατία των διπλών όψεων

two hands Facebook Twitter
Οι διπλές όψεις μέσα στην πανδημία δείχνουν πως το παράδοξο δεν είναι μόνο ελληνικό. Πρέπει να παραδεχτούμε πως οι περισσότερες κοινωνίες που συνηθίζουμε να αποκαλούμε δυτικές, προσφέρουν πολλές και σκληρές εικόνες παραδόξων.
0



ΚAΘΗΜΕΡΙΝΑ ΓΙΝΟΜΑΣΤΕ ΜΑΡΤΥΡΕΣ μιας ποικιλίας στάσεων που προκαλούν θυμό, έκπληξη, αγανάκτηση ή θαυμασμό. Ένα μέρος του πληθυσμού έχει πάψει να παίρνει στα σοβαρά τον ιό, ένα άλλο, μεγάλο, κομμάτι στέκεται αμφίθυμα και ένα τρίτο συνεχίζει σχεδόν στα ίδια μοντέλα αυτοπεριορισμού, περιμένοντας την έξοδο. Στο μεταξύ η ιδέα της Άνοιξης και του επικείμενου Πάσχα κάνουν κάθε περιορισμό να φαίνεται σαν παράταση μιας ποινής, ενισχύοντας τις αποσκιρτήσεις και τις επιλογές αγνόησης και εθελοτυφλίας. Σε ένα πιο γενικό πλάνο έχουμε δει πως οι συμπεριφορές δεν μπορεί να ρυθμιστούν ούτε από την αστυνομία, ούτε από τις συνειδήσεις των μεμονωμένων ατόμων. Βαδίζουμε λοιπόν μέσα σε συνεχή παράδοξα, σε αντιφατικές εκδοχές που συχνά η μια διαψεύδει την άλλη.  

Είναι αυτή την κατάσταση που κάποιοι την βλέπουν σαν απόδειξη της αποτυχίας μας να αυτοπειθαρχηθούμε και άλλοι σαν απόδειξη ότι μας «έκαναν τελικά» τα υπάκουα προβατάκια που ακολούθησαν τον βοσκό τους. Τα ίδια σημάδια της καθημερινότητας, οι ίδιες συμπεριφορές και στάσεις διαβάζονται με πάρα πολύ διαφορετικό τρόπο. Ένα βλέμμα πέφτει οργισμένο στα σκουπίδια και στο χάος της Πλατείας Βαρνάβα μετά από μια «άλλη μια νύχτα κορωνοπάρτι»- μια στις πολλές  των τελευταίων εβδομάδων. Ένα άλλο βλέμμα στέκεται αντιθέτως στους εκατοντάδες χιλιάδες που έσπευσαν και χρησιμοποίησαν τα self test για τα σχολεία και στους πολύ περισσότερους που θα ανατρέξουν στα self test ως εργαζόμενοι. Τι συμβαίνει; Οι εκτροπές της καθημερινότητας με την άρνηση των κανόνων συνυπάρχουν με νέους κανόνες που περνούν και τελικά εφαρμόζονται. Μήπως όμως ό,τι εφαρμόζεται είναι μόνο αυτό που δεν μπορεί να το αποφύγει κανείς γιατί έχει πραγματικό κόστος; Ο καχύποπτος θα μπορούσε να υποθέσει ότι όπου δεν υπήρχε αληθινό κόστος και καταναγκασμός για το άτομο, το "συλλογικό ήθος" δεν λειτούργησε.

Η ίδια η Δύση και όχι μόνο η ελληνική κοινωνία, επαναπαύεται στην καθησυχαστική ιδέα μιας ελευθερίας όπου βρίσκουν στέγη πλέον και οι ακροδεξιοί, οι αρνητές και οι διάφοροι αυτονομημένοι που λειτουργούν σαν φυλές μέσα στην επικράτεια. Οι κοινωνίες μας στηρίζονται στην ιδέα της ελευθερίας και αυτό είναι αναντικατάστατο δώρο. Ο τρόπος όμως που συχνά υπερασπιζόμαστε την ελευθερία την έχει φθείρει και κυρίως της ακυρώνει το κοινωνικό της νόημα.

Οι διπλές όψεις φέρνουν φυσικά στο νου την αιώνια συζήτηση για την ατροφική υστέρηση ή τις επιτεύξεις της ελληνικής κοινωνίας ως μοντέρνου κοινωνικού σχηματισμού. Αν υπερισχύουν οι αποτυχίες και οι ματαιώσεις ή αν πρέπει να σταθούμε στο θετικό αποτύπωμα παρά τα χάσματα και τις αρνητικές εξαιρέσεις. Οι διπλές όψεις μέσα στην πανδημία δείχνουν όμως πως το παράδοξο δεν είναι μόνο ελληνικό. Από την άποψη των φαινομένων αρνητικού ανορθολογισμού, η ελληνική κοινωνία δεν παρουσίασε κάτι ιδιαίτερο. Πρέπει να παραδεχτούμε  πως οι περισσότερες κοινωνίες που συνηθίζουμε να αποκαλούμε δυτικές, ανεξάρτητα από την παραγωγική τους δομή, τους θεσμούς ή το επίπεδο της υλικής τους ευημερίας, προσφέρουν πολλές και σκληρές εικόνες παραδόξων. Παντού οι αστυνομίες δεν μπορούν να εγγυηθούν την τάξη και οι ατομικές συνειδήσεις δυσκολεύονται να συντονιστούν σε κάποιον δημόσια αναγνωρισμένο στόχο. Προκύπτουν συνεχώς αντίρροπες δυνάμεις που δεν αποδέχονται ούτε καν την περιγραφή της κατάστασης και φυσικά ούτε τη μέθοδο χειρισμού αυτής της κρίσης.

Δεν ξέρω όμως αν αυτό μπορεί να το προσεγγίσει κανείς μιλώντας όπως κάνουμε συχνά για το "δυτικό μοντέλο" δημοκρατίας και αντιδιαστέλλοντάς το με εμπειρίες άλλων συστημάτων, πιο αυταρχικών και συλλογικών. Εδώ και ένα χρόνο έχει εκτυλιχτεί μια μεγάλη διεθνής συζήτηση για το ποιος τα πήγε καλύτερα σε αυτή την κρίση, οι κοινωνίες της συλλογικής κινητοποίησης και της κρατικής επιβολής ή αυτές που είναι πιο ατομικιστικές, κοινωνικά πλουραλιστικές και χαλαρές. Η απάντηση είναι συνήθως πως οι αυταρχικοί «κολεκτιβιστές» τα πηγαίνουν καλύτερα. Ο τρόπος όμως που χρησιμοποιούμε εμείς τέτοιες συζητήσεις και κυρίως τα όποια συμπεράσματά τους έχει αρχίσει να αναδίδει έναν τεμπέλικο κομφορμισμό. Νιώθει κανείς πως βολευόμαστε στην αυτοεικόνα του "ατομικιστικού μπάχαλου" είτε για να το κατακεραυνώσουμε, είτε για να το βαφτίσουμε πολύχρωμη δημοκρατική ζωή που δεν σηκώνει "ασιατικούς" δεσποτισμούς. Η ίδια η Δύση και όχι μόνο η ελληνική κοινωνία, επαναπαύεται στην καθησυχαστική ιδέα μιας ελευθερίας όπου βρίσκουν στέγη πλέον και οι ακροδεξιοί, οι αρνητές και οι διάφοροι αυτονομημένοι που λειτουργούν σαν φυλές μέσα στην επικράτεια. Οι κοινωνίες μας στηρίζονται στην ιδέα της ελευθερίας και αυτό είναι αναντικατάστατο δώρο. Ο τρόπος όμως που συχνά υπερασπιζόμαστε την ελευθερία την έχει φθείρει και κυρίως της ακυρώνει το κοινωνικό της νόημα.

Το ζήτημα δεν είναι αν υπάρχουν παράδοξα και διπλές όψεις που οδηγούν και στις πιο αντιφατικές κρίσεις. Το θέμα είναι ότι συχνά η αντικατάσταση της παλιότερης αντίληψης για τις αποτυχίες μας με μια καινούρια αυτοπεποίθηση οδηγεί στη βεβαιότητα πως στο «τέλος (πάντα) θα τα καταφέρνουμε». Και αυτή η ιδέα, όπως η άλλη που βλέπει πως η δημοκρατία δεν έχει αδιέξοδα, μπορεί  να μας αποκοιμίζει αντί να μας δίνει έναν νέο τόπο να σκεφτούμε αναθεωρώντας. Η αντίληψη πως ακόμα και με τόσα παράδοξα, ακολουθούμε τελικά τον ίσιο δρόμο και δεν έχουμε να διορθώσουμε και πολλά, αυτή η αντίληψη μου φαίνεται αδύναμη και ένα καινούριο λάθος.  Λέγεται συχνά πως ο συμβιβασμός με την ατέλεια χαρακτηρίζει τις φιλελεύθερες κοινωνίες και αυτό τις διαχωρίζει από όλα τα συστήματα που επιδίωκαν κάποιας μορφής ηθική και πολιτική τελειότητα. Πραγματικά, η συμφιλίωση με την έλλειψη είναι μια σοβαρή παράμετρος ωριμότητας, όχι μόνο για τα δημόσια πράγματα αλλά και για τη ψυχική ζωή και την εξόφληση των προσωπικών μας λογαριασμών. Η συμφιλίωση με το ατελές και το παράδοξο δεν μπορεί όμως να ξεπλένει διάφορα φαινόμενα κοινωνικής διάλυσης και αντικοινωνικού εγωισμού. Από ένα σημείο και μετά, μια ικανοποιημένη από τον εαυτό της δημοκρατία μπορεί  να είναι δείγμα κυνισμού παρά σημάδι ωριμότητας. Όταν παραιτείται από τις συγκρούσεις που πρέπει να δώσει με τους παλιούς και νέους εχθρούς της δεν είναι ώριμη αλλά δειλή και απλώς αυτοσυντηρητική. Αν και η αντικατάσταση του στερεότυπου της αποτυχημένης χώρας με μια θετικότερη εικόνα για τα συλλογικά μας επιτεύγματα ήταν απαραίτητη, πολλά από τα παράδοξα της Ελλάδας που είναι και ευρωπαϊκά, δείχνουν εδώ και καιρό και μιαν άλλη ανάγκη: την ανάγκη να δώσουμε ένα νέο και πιο πλούσιο νόημα στην εμπειρία της ελευθερίας, ενισχύοντας εκείνα τα συλλογικά ήθη που αντιστέκονται στους αρχαϊκούς αυταρχικούς τρόπους αλλά και στους διαλυτικούς ατομικισμούς.


 

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Πανελλαδική έρευνα: «Πανδημία, Lockdown και Κάπνισμα- Συνήθειες και Κοινωνικές Τάσεις»

Υγεία & Σώμα / Πανελλαδική έρευνα: «Πανδημία, Lockdown και Κάπνισμα- Συνήθειες και Κοινωνικές Τάσεις»

Επιτακτική η ανάγκη επαρκούς ενημέρωσης για τα οφέλη και τους τρόπους διακοπής του καπνίσματος καθώς και για την πρόσβαση σε αξιόπιστες πληροφορίες σχετικά με τις εναλλακτικές, επιστημονικά τεκμηριωμένες, λύσεις.
THE LIFO TEAM

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Βαθαίνει η κρίση εμπιστοσύνης, αλλά κανένας δεν πτοείται 

Βασιλική Σιούτη / Βαθαίνει η κρίση εμπιστοσύνης, αλλά κανένας δεν πτοείται 

Στην Ελλάδα η κοινή γνώμη έχει τη χειρότερη άποψη για τα πολιτικά κόμματα της χώρας, αλλά αυτό δεν μοιάζει να πτοεί κανέναν, παρά τον υπαρκτό κίνδυνο απονομιμοποίησης του πολιτικού συστήματος. 
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Ο Γιάννης Σίνα Ούγκο Αντετοκούνμπο…

Ακροβατώντας / Ο Γιάννης Σίνα Ούγκο Αντετοκούνμπο και ο κάθε Γιάννης

Σαν αυτόν υπάρχουν χιλιάδες ακόμα άνθρωποι που ζουν στη χώρα μας, πολλές χιλιάδες «καταραμένοι» που για διάφορους λόγους έφτασαν και φτάνουν ως εδώ με κάτι καρυδότσουφλα, σε μια προσπάθεια να επιβιώσουν.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Η φωτιά στο Γηροκομείο Πατρών και τα πορίσματα που αλλάζουν τα δεδομένα

Ρεπορτάζ / Η φωτιά στο Γηροκομείο Πατρών και τα πορίσματα που αλλάζουν τα δεδομένα

Ενώ τα πορίσματα της Πυροσβεστικής δεν εντοπίζουν στοιχεία εμπρησμού, δύο φοιτητές εξακολουθούν να κρατούνται προσωρινά για τη φωτιά στην περιοχή του Γηροκομείου Πατρών, με την υπόθεση να ξυπνά μνήμες από παλαιότερες δικαστικές πλάνες.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Η σάγκα της Μονής Σινά

Ρεπορτάζ / Μυστήριο, βία, σκάνδαλα και διαπλοκή: Η σάγκα της Μονής Σινά

Από την έρημο Σινά και την Ιερουσαλήμ μέχρι το Φανάρι, από το Κάιρο και την Αθήνα μέχρι τις Βρυξέλλες, εκτυλίσσεται μια εκκλησιαστική-διπλωματική υπόθεση που θα μπορούσε να γίνει ταινία.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Γιατί ο δήμος Αθηναίων αδιαφορεί για την αρχαία κοίτη του Ιλισού; 

Ρεπορτάζ / Γιατί ο δήμος Αθηναίων αδιαφορεί για την αρχαία κοίτη του Ιλισού; 

Αντί να απομακρύνει το Ολυμπιακό Κολυμβητήριο που έχει χτιστεί επάνω της, ο δήμαρχος το ανακαινίζει, παραβλέποντας αυτήν τη ζώνη τεράστιας ιστορικής, αρχαιολογικής και περιβαλλοντικής σημασίας. 
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Με αντιπολίτευση την ακρίβεια 

Οπτική Γωνία / Με αντιπολίτευση την ακρίβεια 

Ο πρωθυπουργός, με τα μέτρα που εξήγγειλε, έδωσε το καθαρό στίγμα της φιλελεύθερης οικονομικής πολιτικής του, αφήνοντας το πεδίο ανοιχτό για μια πιο αριστερή αντιπολίτευση, της οποίας οι προτάσεις αναμένονται.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Τι κομίζει ο Αλέξης Τσίπρας;

Οπτική Γωνία / Τι κομίζει ο Αλέξης Τσίπρας;

Προβάλλοντας πλέον έναν ήπιο «κριτικο-μνημονιακό» τόνο, ο Αλέξης Τσίπρας καταλήγει σε ένα πενιχρό σχήμα: τη διαμάχη μεταξύ της αναπτυξιακής Ελλάδας και της κλεπτοκρατίας, την αντίθεση έντιμης-παραγωγικής χώρας με μια μικρή μερίδα διεφθαρμένων και τις προσβάσεις τους στο κράτος.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
Τι ακριβώς συμβαίνει με τα αυγά στην Ελλάδα;

Ρεπορτάζ / Τι ακριβώς συμβαίνει με τα αυγά στην Ελλάδα – να ανησυχούμε ή όχι;

Μελέτη του Πανεπιστημίου Αιγαίου και του ΕΚΠΑ καταγράφει για πρώτη φορά στην Ελλάδα την παρουσία PFAS σε αυγά ελευθέρας βοσκής, αναδεικνύοντας το ζήτημα των «παντοτινών χημικών».
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Μητσοτάκης στη ΔΕΘ: Απάντηση στη δυσαρέσκεια για την ανάπτυξη που δεν μοιράζεται

Πολιτική / Μητσοτάκης στη ΔΕΘ: Απάντηση στη δυσαρέσκεια για την ανάπτυξη που δεν μοιράζεται

Ο πρωθυπουργός με την ομιλία του στη ΔΕΘ θα προσπαθήσει να απαντήσει στους πολίτες που δεν έχουν δει ως τώρα την οικονομική ανάπτυξη που διαφημίζει η κυβέρνηση, παρουσιάζοντας τα μέτρα που θα ανακοινώσει ως απτή απόδειξη.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ