Η δημοκρατία των διπλών όψεων

two hands Facebook Twitter
Οι διπλές όψεις μέσα στην πανδημία δείχνουν πως το παράδοξο δεν είναι μόνο ελληνικό. Πρέπει να παραδεχτούμε πως οι περισσότερες κοινωνίες που συνηθίζουμε να αποκαλούμε δυτικές, προσφέρουν πολλές και σκληρές εικόνες παραδόξων.
0



ΚAΘΗΜΕΡΙΝΑ ΓΙΝΟΜΑΣΤΕ ΜΑΡΤΥΡΕΣ μιας ποικιλίας στάσεων που προκαλούν θυμό, έκπληξη, αγανάκτηση ή θαυμασμό. Ένα μέρος του πληθυσμού έχει πάψει να παίρνει στα σοβαρά τον ιό, ένα άλλο, μεγάλο, κομμάτι στέκεται αμφίθυμα και ένα τρίτο συνεχίζει σχεδόν στα ίδια μοντέλα αυτοπεριορισμού, περιμένοντας την έξοδο. Στο μεταξύ η ιδέα της Άνοιξης και του επικείμενου Πάσχα κάνουν κάθε περιορισμό να φαίνεται σαν παράταση μιας ποινής, ενισχύοντας τις αποσκιρτήσεις και τις επιλογές αγνόησης και εθελοτυφλίας. Σε ένα πιο γενικό πλάνο έχουμε δει πως οι συμπεριφορές δεν μπορεί να ρυθμιστούν ούτε από την αστυνομία, ούτε από τις συνειδήσεις των μεμονωμένων ατόμων. Βαδίζουμε λοιπόν μέσα σε συνεχή παράδοξα, σε αντιφατικές εκδοχές που συχνά η μια διαψεύδει την άλλη.  

Είναι αυτή την κατάσταση που κάποιοι την βλέπουν σαν απόδειξη της αποτυχίας μας να αυτοπειθαρχηθούμε και άλλοι σαν απόδειξη ότι μας «έκαναν τελικά» τα υπάκουα προβατάκια που ακολούθησαν τον βοσκό τους. Τα ίδια σημάδια της καθημερινότητας, οι ίδιες συμπεριφορές και στάσεις διαβάζονται με πάρα πολύ διαφορετικό τρόπο. Ένα βλέμμα πέφτει οργισμένο στα σκουπίδια και στο χάος της Πλατείας Βαρνάβα μετά από μια «άλλη μια νύχτα κορωνοπάρτι»- μια στις πολλές  των τελευταίων εβδομάδων. Ένα άλλο βλέμμα στέκεται αντιθέτως στους εκατοντάδες χιλιάδες που έσπευσαν και χρησιμοποίησαν τα self test για τα σχολεία και στους πολύ περισσότερους που θα ανατρέξουν στα self test ως εργαζόμενοι. Τι συμβαίνει; Οι εκτροπές της καθημερινότητας με την άρνηση των κανόνων συνυπάρχουν με νέους κανόνες που περνούν και τελικά εφαρμόζονται. Μήπως όμως ό,τι εφαρμόζεται είναι μόνο αυτό που δεν μπορεί να το αποφύγει κανείς γιατί έχει πραγματικό κόστος; Ο καχύποπτος θα μπορούσε να υποθέσει ότι όπου δεν υπήρχε αληθινό κόστος και καταναγκασμός για το άτομο, το "συλλογικό ήθος" δεν λειτούργησε.

Η ίδια η Δύση και όχι μόνο η ελληνική κοινωνία, επαναπαύεται στην καθησυχαστική ιδέα μιας ελευθερίας όπου βρίσκουν στέγη πλέον και οι ακροδεξιοί, οι αρνητές και οι διάφοροι αυτονομημένοι που λειτουργούν σαν φυλές μέσα στην επικράτεια. Οι κοινωνίες μας στηρίζονται στην ιδέα της ελευθερίας και αυτό είναι αναντικατάστατο δώρο. Ο τρόπος όμως που συχνά υπερασπιζόμαστε την ελευθερία την έχει φθείρει και κυρίως της ακυρώνει το κοινωνικό της νόημα.

Οι διπλές όψεις φέρνουν φυσικά στο νου την αιώνια συζήτηση για την ατροφική υστέρηση ή τις επιτεύξεις της ελληνικής κοινωνίας ως μοντέρνου κοινωνικού σχηματισμού. Αν υπερισχύουν οι αποτυχίες και οι ματαιώσεις ή αν πρέπει να σταθούμε στο θετικό αποτύπωμα παρά τα χάσματα και τις αρνητικές εξαιρέσεις. Οι διπλές όψεις μέσα στην πανδημία δείχνουν όμως πως το παράδοξο δεν είναι μόνο ελληνικό. Από την άποψη των φαινομένων αρνητικού ανορθολογισμού, η ελληνική κοινωνία δεν παρουσίασε κάτι ιδιαίτερο. Πρέπει να παραδεχτούμε  πως οι περισσότερες κοινωνίες που συνηθίζουμε να αποκαλούμε δυτικές, ανεξάρτητα από την παραγωγική τους δομή, τους θεσμούς ή το επίπεδο της υλικής τους ευημερίας, προσφέρουν πολλές και σκληρές εικόνες παραδόξων. Παντού οι αστυνομίες δεν μπορούν να εγγυηθούν την τάξη και οι ατομικές συνειδήσεις δυσκολεύονται να συντονιστούν σε κάποιον δημόσια αναγνωρισμένο στόχο. Προκύπτουν συνεχώς αντίρροπες δυνάμεις που δεν αποδέχονται ούτε καν την περιγραφή της κατάστασης και φυσικά ούτε τη μέθοδο χειρισμού αυτής της κρίσης.

Δεν ξέρω όμως αν αυτό μπορεί να το προσεγγίσει κανείς μιλώντας όπως κάνουμε συχνά για το "δυτικό μοντέλο" δημοκρατίας και αντιδιαστέλλοντάς το με εμπειρίες άλλων συστημάτων, πιο αυταρχικών και συλλογικών. Εδώ και ένα χρόνο έχει εκτυλιχτεί μια μεγάλη διεθνής συζήτηση για το ποιος τα πήγε καλύτερα σε αυτή την κρίση, οι κοινωνίες της συλλογικής κινητοποίησης και της κρατικής επιβολής ή αυτές που είναι πιο ατομικιστικές, κοινωνικά πλουραλιστικές και χαλαρές. Η απάντηση είναι συνήθως πως οι αυταρχικοί «κολεκτιβιστές» τα πηγαίνουν καλύτερα. Ο τρόπος όμως που χρησιμοποιούμε εμείς τέτοιες συζητήσεις και κυρίως τα όποια συμπεράσματά τους έχει αρχίσει να αναδίδει έναν τεμπέλικο κομφορμισμό. Νιώθει κανείς πως βολευόμαστε στην αυτοεικόνα του "ατομικιστικού μπάχαλου" είτε για να το κατακεραυνώσουμε, είτε για να το βαφτίσουμε πολύχρωμη δημοκρατική ζωή που δεν σηκώνει "ασιατικούς" δεσποτισμούς. Η ίδια η Δύση και όχι μόνο η ελληνική κοινωνία, επαναπαύεται στην καθησυχαστική ιδέα μιας ελευθερίας όπου βρίσκουν στέγη πλέον και οι ακροδεξιοί, οι αρνητές και οι διάφοροι αυτονομημένοι που λειτουργούν σαν φυλές μέσα στην επικράτεια. Οι κοινωνίες μας στηρίζονται στην ιδέα της ελευθερίας και αυτό είναι αναντικατάστατο δώρο. Ο τρόπος όμως που συχνά υπερασπιζόμαστε την ελευθερία την έχει φθείρει και κυρίως της ακυρώνει το κοινωνικό της νόημα.

Το ζήτημα δεν είναι αν υπάρχουν παράδοξα και διπλές όψεις που οδηγούν και στις πιο αντιφατικές κρίσεις. Το θέμα είναι ότι συχνά η αντικατάσταση της παλιότερης αντίληψης για τις αποτυχίες μας με μια καινούρια αυτοπεποίθηση οδηγεί στη βεβαιότητα πως στο «τέλος (πάντα) θα τα καταφέρνουμε». Και αυτή η ιδέα, όπως η άλλη που βλέπει πως η δημοκρατία δεν έχει αδιέξοδα, μπορεί  να μας αποκοιμίζει αντί να μας δίνει έναν νέο τόπο να σκεφτούμε αναθεωρώντας. Η αντίληψη πως ακόμα και με τόσα παράδοξα, ακολουθούμε τελικά τον ίσιο δρόμο και δεν έχουμε να διορθώσουμε και πολλά, αυτή η αντίληψη μου φαίνεται αδύναμη και ένα καινούριο λάθος.  Λέγεται συχνά πως ο συμβιβασμός με την ατέλεια χαρακτηρίζει τις φιλελεύθερες κοινωνίες και αυτό τις διαχωρίζει από όλα τα συστήματα που επιδίωκαν κάποιας μορφής ηθική και πολιτική τελειότητα. Πραγματικά, η συμφιλίωση με την έλλειψη είναι μια σοβαρή παράμετρος ωριμότητας, όχι μόνο για τα δημόσια πράγματα αλλά και για τη ψυχική ζωή και την εξόφληση των προσωπικών μας λογαριασμών. Η συμφιλίωση με το ατελές και το παράδοξο δεν μπορεί όμως να ξεπλένει διάφορα φαινόμενα κοινωνικής διάλυσης και αντικοινωνικού εγωισμού. Από ένα σημείο και μετά, μια ικανοποιημένη από τον εαυτό της δημοκρατία μπορεί  να είναι δείγμα κυνισμού παρά σημάδι ωριμότητας. Όταν παραιτείται από τις συγκρούσεις που πρέπει να δώσει με τους παλιούς και νέους εχθρούς της δεν είναι ώριμη αλλά δειλή και απλώς αυτοσυντηρητική. Αν και η αντικατάσταση του στερεότυπου της αποτυχημένης χώρας με μια θετικότερη εικόνα για τα συλλογικά μας επιτεύγματα ήταν απαραίτητη, πολλά από τα παράδοξα της Ελλάδας που είναι και ευρωπαϊκά, δείχνουν εδώ και καιρό και μιαν άλλη ανάγκη: την ανάγκη να δώσουμε ένα νέο και πιο πλούσιο νόημα στην εμπειρία της ελευθερίας, ενισχύοντας εκείνα τα συλλογικά ήθη που αντιστέκονται στους αρχαϊκούς αυταρχικούς τρόπους αλλά και στους διαλυτικούς ατομικισμούς.


 

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Πανελλαδική έρευνα: «Πανδημία, Lockdown και Κάπνισμα- Συνήθειες και Κοινωνικές Τάσεις»

Υγεία & Σώμα / Πανελλαδική έρευνα: «Πανδημία, Lockdown και Κάπνισμα- Συνήθειες και Κοινωνικές Τάσεις»

Επιτακτική η ανάγκη επαρκούς ενημέρωσης για τα οφέλη και τους τρόπους διακοπής του καπνίσματος καθώς και για την πρόσβαση σε αξιόπιστες πληροφορίες σχετικά με τις εναλλακτικές, επιστημονικά τεκμηριωμένες, λύσεις.
THE LIFO TEAM

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Δυο καράβια των παιδικών χρόνων

Οπτική Γωνία / Η αριστοκρατική Μαριλένα και η τραχιά Μυρτιδιώτισσα όργωσαν τις ελληνικές θάλασσες, αφήνοντας το στίγμα τους

Βίος και πολιτεία δυο καραβιών που έγραψαν τη δική τους ξεχωριστή ιστορία στα όχι άγνωστα αλλά και όχι πάντοτε ήρεμα νερά της Ελλάδας.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
«Η μόνη καλλιέργεια που σώθηκε είναι της καταναλωτικής πλάνης»

Ρεπορτάζ / «Η μόνη καλλιέργεια που σώθηκε είναι της καταναλωτικής πλάνης»

Ο συγγραφέας Γιάννης Μακριδάκης, που ζει στη Χίο και καλλιεργεί εκεί ο ίδιος τη δική του γη, περιγράφει στη LiFo την καθημερινότητα, που έχει αλλάξει ριζικά μετά τις φωτιές, και την προσπάθεια των κατοίκων να σταθούν ξανά στα πόδια τους.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Θα λήξει τον πόλεμο στην Ουκρανία ο Τραμπ και με ποιους όρους;

Βασιλική Σιούτη / Θα λήξει τον πόλεμο στην Ουκρανία ο Τραμπ και με ποιους όρους;

Πώς θα τελειώσει ο πόλεμος στην Ουκρανία και πόσο κοντά βρισκόμαστε σε αυτό το τέλος; Τραμπ και Πούτιν μοιάζουν αποφασισμένοι, αλλά ο Ζελένσκι και οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν βιάζονται.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Μαζωνάκης: Το χρονικό μιας (ακόμα) διαπόμπευσης

Οπτική Γωνία / Μαζωνάκης: Το χρονικό μιας (ακόμα) διαπόμπευσης

Αν έβγαζε κάποιος ένα συμπέρασμα από τον χειρισμό της υπόθεσης αυτής, θα έλεγε πως «όλα ήταν ένα λάθος». Ένα λάθος το οποίο πολλοί δεν το βλέπουν ως τέτοιο, καθώς θεωρούν αυτονόητο να μαθαίνουν πληροφορίες για τις ζωές των άλλων, ακόμα και αν αυτές έχουν δυσκολίες και απαιτούν σεβασμό.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Για τους «εμπρηστές της Πάτρας»: Ιδεολογικές καταχρήσεις μιας φωτογραφίας

Οπτική Γωνία / Για τους «εμπρηστές της Πάτρας»: Ιδεολογικές καταχρήσεις μιας φωτογραφίας

Από που προκύπτει το αναρχικό, πόσο μάλλον κάποιο «κομμουνιστικό» προφίλ των «εμπρηστών»; Από ένα σκουλαρίκι, την είδηση για το χασίς και τα τσίπουρα, τα ρούχα που είναι αυτά που συναντάς σε πλήθος εικοσάρηδων σε πλατείες και δρόμους της χώρας;
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
Υπάρχει όντως λόγος να επιστρέψει ο Τσίπρας;

Οπτική Γωνία / Υπάρχει όντως λόγος να επιστρέψει ο Τσίπρας;

Υπάρχει ανάγκη στην πολιτική ζωή για ένα νέο κόμμα; Υπάρχει κρίσιμος ζωτικός χώρος που δεν έχει εκπροσώπηση; Μπορεί να ξεπεραστούν ή, έστω, να αμβλυνθούν οι έντονα αρνητικές μνήμες από τη διακυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ; Είναι ο Αλέξης Τσίπρας το ιδανικό πρόσωπο;
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Σουδάν: Ο ξεχασμένος πόλεμος και τα «παιδιά-πρόσφυγες» που κατηγορούνται ως διακινητές

Οπτική Γωνία / Σουδάν: Η μεγαλύτερη τραγωδία του αιώνα δεν γίνεται ποτέ πρωτοσέλιδο

Οι νεκροί από τις συγκρούσεις, την πείνα και τις επιδημίες υπολογίζεται συνολικά περί το 1 εκατ., και περισσότεροι από τους μισούς εξ αυτών είναι παιδιά. Μια εφιαλτική κατάσταση, που έχει όμως την «ατυχία» να περνά σε δεύτερη ή και τρίτη μοίρα, καθώς ούτε τα ΜΜΕ και τους διεθνείς οργανισμούς φαίνεται να συγκινεί ιδιαίτερα ούτε εντάσσεται εύκολα σε κάποιο πολιτικό αφήγημα ώστε να εμπνεύσει μαζικά κινήματα αλληλεγγύης.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η Εύα Ιλούζ, η Γάζα και μια εκδοτική επιλογή

Οπτική Γωνία / Η Εύα Ιλούζ, η Γάζα και μια εκδοτική επιλογή

Σκέψεις πάνω στην απόφαση του Oposito, ενός μικρού εκδοτικού οίκου που έχει δώσει ενδιαφέροντα δείγματα ανήσυχης κοινωνικής και πολιτισμικής σκέψης, για την «αποδέσμευσή» του σε σχέση με το βιβλίο της κοινωνιολόγου Eύα Ιλούζ «Ψυχρή τρυφερότητα. Η άνοδος του συναισθηματικού καπιταλισμού».
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
Ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες

Ακροβατώντας / Ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες

Ένα εντυπωσιακά μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας είναι διατεθειμένο να δώσει «συγχωροχάρτι» για ένα μεγάλο οικονομικό σκάνδαλο, αρκεί οι εμπλεκόμενοι να τηρήσουν ακροδεξιά και ρατσιστική στάση στο μεταναστευτικό.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ