ΤΑ ΠΛΑΣΤΙΚΑ ΚΑΛΑΜΑΚΙΑ έχουν δημιουργήσει μία μαύρη τρύπα παραεμπορίου στην ελληνική αγορά με σοβαρές παράπλευρες απώλειες για το περιβάλλον και την οικονομία.
Το πρόβλημα της παράνομης διακίνησης είναι μεγάλο, αλλά εκ του αποτελέσματος φαίνεται να υπάρχει μικρό ενδιαφέρον για να δοθεί λύση. Οι άνθρωποι της αγοράς υπολογίζουν ότι αυτή η «μαύρη τρύπα» κοστίζει στην οικονομία έξι εκατομμύρια ευρώ από τα προϊόντα που διακινούνται χωρίς τιμολόγια.
Οι περιβαλλοντικές οργανώσεις πάλι την προσμετρούν στους 570 χιλιάδες τόνους πλαστικού που καταλήγουν κάθε χρόνο στα νερά της Μεσογείου.
Τα πλαστικά καλαμάκια έχουν ακόμη ζήτηση στην Ελλάδα γιατί κάποιοι επιμένουν να τα χρησιμοποιούν. Συνήθως είναι αυτοί που πιστεύουν ότι το εύκαμπτο χάρτινο καλαμάκι τους στερεί κάτι από την απόλαυση του καφέ ή του ποτού τους.
Τα πλαστικά καλαμάκια έχουν ακόμη ζήτηση στην Ελλάδα γιατί κάποιοι επιμένουν να τα χρησιμοποιούν. Συνήθως είναι αυτοί που πιστεύουν ότι το εύκαμπτο χάρτινο καλαμάκι τους στερεί κάτι από την απόλαυση του καφέ ή του ποτού τους.
Από την άλλη πλευρά, μία αγορά παραεμπορίου φροντίζει να καλύψει αυτή την «ανάγκη» της «χαμένης απόλαυσης» με τρεις τρόπους: με παράνομες εισαγωγές των απαγορευμένων πλαστικών τα οποία μπαίνουν στην Ελλάδα κυρίως από τη Ρουμανία, με εγχώρια παράνομη παραγωγή από κάποια εργοστάσια πλαστικών στην επαρχία, αλλά και με την πώληση προϊόντων που πλασάρονται παραπλανητικά στην αγορά ως «καλαμάκια πολλαπλών χρήσεων», ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι.
Τα πλαστικά καλαμάκια στο top 5 των απορριμμάτων στις παραλίες
Η διάθεση και η αγορά πλαστικών μίας χρήσης, στην οποία συγκαταλέγονται και τα πλαστικά καλαμάκια, τυπικά έχει απαγορευτεί από τον Ιούλιο του 2021. Η νομοθετική απαγόρευση όμως φαίνεται ότι στην πράξη έχει αποτύχει.
Τα πλαστικά καλαμάκια όχι μόνο δεν εξαφανίστηκαν από την αγορά, αλλά αντιθέτως μπορεί να τα βρει κανείς παντού, ακόμη και σε πολλά κεντρικά καφέ της Αθήνας. Τα υποτιθέμενα πολλαπλών χρήσεων πάλι πωλούνται και σε πολλά σουπερμάρκετ.
Δυστυχώς η αποτυχία της νομοθετικής απαγόρευσης που ισχύει από το 2021 στην Ελλάδα αντανακλάται και στην παράκτια ρύπανση. Στοιχεία του 2023 από την πανελλαδική πλατφόρμα καταγραφής της παράκτιας ρύπανσης, που έχει δημιουργήσει η περιβαλλοντική οργάνωση WWF, δείχνουν ότι σε 149 παραλίες της χώρας τα πλαστικά καλαμάκια βρίσκονται στο top 5 των συχνότερων απορριμμάτων που έχει καταγράψει η οργάνωση.
Μάλιστα από τα ίδια στοιχεία φαίνεται ότι «τα πλαστικά καλαμάκια σκαρφάλωσαν στην 3η θέση της κατάταξης από την 4η όπου βρίσκονταν τον Ιούλιο του 2021», λέει στη LiFO εκπρόσωπος της οργάνωσης.
Η απαγόρευση για την πλαστική ρύπανση
Το 2019 η Ευρώπη εξέδωσε μία ευρωπαϊκή οδηγία για τον περιορισμό της πλαστικής ρύπανσης. Η οδηγία αυτή έγινε νόμος του ελληνικού κράτους το 2020 και θα έπρεπε να αντιμετωπίσει με άμεσα αλλά και με πιο μακροπρόθεσμα μέτρα την πλαστική ρύπανση των 11.500 περίπου τόνων πλαστικού που καταλήγουν κάθε χρόνο στις ελληνικές θάλασσες, σύμφωνα με εκτίμηση του WWF.
Ανάμεσα σ' αυτά τα άμεσα μέτρα που προβλέπει ο συγκεκριμένος νόμος είναι η απόσυρση από την αγορά εννέα πλαστικών ειδών μίας χρήσης, στα οποία συγκαταλέγονται και τα πλαστικά καλαμάκια.
Η πρόβλεψη του νόμου για τα πλαστικά μίας χρήσης τέθηκε σε ισχύ το καλοκαίρι του 2021. Υπήρξε όμως και μία περίοδο χάριτος. Δόθηκε η νόμιμη δυνατότητα να υπάρξει η διάθεση και η χρήση αυτών των προϊόντων μέχρι την εξάντληση των αποθεμάτων της αγοράς. To χρονικό όριο που τέθηκε για να ξεστοκάρει η αγορά ήταν μέχρι τις 3 Μαΐου του 2022.
Η μαύρη αγορά και η παραπλάνηση των καταναλωτών
Το γενναιόδωρο χρονικό περιθώριο όμως δεν έπιασε τόπο: «Το καλοκαίρι του ’22 παρατηρήσαμε ότι 60% της αγοράς χρησιμοποιούσε πλαστικό καλαμάκι. Σήμερα βλέπουμε μια μικρή βελτίωση της τάξεως του 10 με 20%», λένε στη LiFO επιχειρηματίες από τη βιομηχανία της συσκευασίας.
Οι ίδιοι επιχειρηματίες υποστηρίζουν ότι «το παραεμπόριο από τα πλαστικά καλαμάκια, τα οποία δηλαδή διακινούνται χωρίς τιμολόγια, είναι της τάξεως των 6 εκ. ευρώ».
Γνωρίζοντας, βέβαια, πολύ καλά το επιχειρηματικό τοπίο στο συγκεκριμένο είδος, μας λένε ότι η χώρα εισαγωγής είναι κυρίως η Ρουμανία. Τα απαγορευμένα πλαστικά καλαμάκια μπαίνουν επίσης από τη Βουλγαρία και την Τουρκία, αλλά σε μικρότερες ποσότητες.
Μαζί με τα πλαστικά καλαμάκια στην ελληνική αγορά διακινείται και ένα ακόμη προϊόν, το οποίο φέρει παραπλανητικά χαρακτηριστικά. Πρόκειται για τα καλαμάκια που πωλούνται ως πολλαπλών χρήσεων σε πολλά σουπερμάρκετ ενώ δεν είναι: «Κατασκευάζονται από το υλικό CPLA. Το υλικό αυτό είναι βιοπλαστικό και είναι επίσης απαγορευμένο για την παραγωγή ειδών μία χρήσης, γιατί η ευρωπαϊκή και η ελληνική νομοθεσία το κατατάσσει στην ίδια κατηγορία με το πλαστικό», εξηγούν στη LiFO οι ίδιες πηγές.
Το κυνήγι στα καταστήματα
Οι έλεγχοι για τις πωλήσεις των απαγορευμένων πλαστικών από τα καταστήματα λιανικής πραγματοποιούνται από τη ΔΙΜΕΑ που είναι ο ελεγκτικός μηχανισμός του υπουργείου Ανάπτυξης.
Σύμφωνα με τα στοιχεία που δόθηκαν στη LiFO, η ΔΙΜΕΑ έχει πραγματοποιήσει 600 ελέγχους σε καταστήματα λιανικής και έχει καταγράψει 240 παραβάσεις για τις οποίες επιβλήθηκαν πρόστιμα 160 χιλιάδες ευρώ.
Οι έλεγχοι της ΔΙΜΕΑ περιορίστηκαν στα πλαστικά καλαμάκια. Για τα καλαμάκια που πωλούνται παραπλανητικά ως πολλαπλών χρήσεων δεν έχει ξεκινήσει ακόμη το κυνήγι
Όπως μας είπαν από το υπουργείο Περιβάλλοντος, για τη διάθεση του συγκεκριμένου προϊόντος στην αγορά έχει ήδη ενημερωθεί η Γενική Γραμματεία Καταναλωτή του υπουργείου Ανάπτυξης και οι έλεγχοι θα ξεκινήσουν άμεσα.
Τα πλαστικά καλαμάκια στην Κρήτη
Για να μπει όμως φραγμός στη μαύρη αγορά του χονδρεμπορίου, δηλαδή στην παράνομη εισαγωγή ή την εγχώρια παράνομη παραγωγή των πλαστικών, θα πρέπει να κάνει ελέγχους ο Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ).
Ο ΕΟΑΝ είναι ένας οργανισμός που βρίσκεται υπό την εποπτεία του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Πηγές από το υπουργείο Περιβάλλοντος ανέφεραν στη LiFO ότι «για τις παράνομες εισαγωγές από πλαστικά καλαμάκια που έρχονται από τη Ρουμανία έχουν γίνει επαφές με το προξενείο της Ρουμανίας στη Θεσσαλονίκη. Ζητήθηκε από το προξενείο να ενημερώσει τις ρουμανικές αρχές για το ζήτημα, αλλά είναι προφανές ότι το πρόβλημα δεν έχει λυθεί» όπως παραδέχονται.
Οι ίδιες πηγές υποστηρίζουν ότι από το υπουργείο Περιβάλλοντος έχει ζητηθεί «μετ΄επιτάσεως και επανειλημμένα από τον ΕΟΑΝ να κάνει ελέγχους». Ανέφεραν επίσης ότι οι ελεγκτές του ΕΟΑΝ εντόπισαν και επέβαλαν πρόστιμο δέκα χιλιάδων ευρώ σε ένα εργοστάσιο που παρήγαγε παράνομα πλαστικά καλαμάκια στην Κρήτη. Από το υπουργείο μας είπαν ακόμη ότι έχει αλλάξει η διάταξη για να μεγαλώσουν τα ύψη των προστίμων ώστε να αποθαρρύνονται όσοι επιχειρούν να κάνουν παράνομη παραγωγή πλαστικών.
Ο παροπλισμένος ΕΟΑΝ και το «καμπανάκι» της Ευρώπης
H LiFO ζήτησε να μιλήσει με τη διοίκηση του ΕΟΑΝ για το πρόβλημα της παράνομης διακίνησης και τους ελέγχους που έχει διενεργήσει, αλλά τα στελέχη του δεν ανταποκρίθηκαν.
Ο Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης αν και έχει πολύ κρίσιμο ρόλο στην υλοποίηση όλων των πολιτικών που εφαρμόζονται στη χώρα μας για την ανακύκλωση και την ανάπτυξη της κυκλικής οικονομίας, εντούτοις αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα υποστελέχωσης: «Είναι κοινό μυστικό ότι ο ΕΟΑΝ βρίσκεται στα πρόθυρα της διάλυσης», λέει στη LiFO στέλεχος της Αυτοδιοίκησης με μεγάλη εμπειρία σε θέματα ανακύκλωσης.
Ο υποστελεχωμένος ΕΟΑΝ δεν μπορεί να εκτελέσει πολλές από τις βασικές και κρίσιμες αρμοδιότητες του, οπότε και οι έλεγχοι που όφειλε να κάνει στην αγορά για τα πλαστικά μιας χρήσης είναι σχεδόν ανύπαρκτοι. Αυτό έχει οδηγήσει στην ασυδοσία που επικρατεί.
«Ο ΕΟΑΝ δεν μπορεί να εκτελέσει πολλές από τις βασικές και κρίσιμες αρμοδιότητες του, όπως είναι ο έλεγχος, η εποπτεία και η αδειοδότηση των συστημάτων ανακύκλωσης που λειτουργούν στην Ελλάδα. Ο οργανισμός λειτουργεί με το 1/3 του προσωπικού που προβλέπει το οργανόγραμμά του οπότε και οι έλεγχοι στην αγορά για τα πλαστικά μιας χρήσης είναι σχεδόν ανύπαρκτοι», ισχυρίζεται.
Οι «σχεδόν ανύπαρκτοι έλεγχοι» επιβεβαιώνονται και από εταιρείες που δραστηριοποιούνται στη βιομηχανία της συσκευασίας. Οταν ζήτησαν από τον ΕΟΑΝ ελέγχους για να μπει φραγμός στη διακίνηση των πλαστικών καλαμακίων, δεν κατάφεραν και πολλά πράγματα: «Απευθυνθήκαμε στον ΕΟΑΝ και μας απάντησαν ότι δεν μπορούν να κάνουν ελέγχους λόγω ελλιπούς στελέχωσης».
«Παρατηρούμε αυτή την αδράνεια στον ΕΟΑΝ ακριβώς μετά το ξέσπασμα του Covid και εν συνεχεία με την ενεργειακή κρίση», λέει στη LiFO ο Δημήτρης Μαντής πρόεδρος του Συνδέσμου Βιομηχανιών Παραγωγής Υλικών και Συσκευασίας (ΣΥΒΙΠΥΣ). «Δυστυχώς δεν έχει ενισχυθεί ο ΕΟΑΝ και η κυκλική οικονομία. Και το αποτέλεσμα είναι αυτό που βλέπουμε ως έκθεση έγκαιρης προειδοποίησης της Ε.Ε. προς την Ελλάδα για την ανακύκλωση, τη διαχείριση των συσκευασιών και τη μη εφαρμογή της ευρωπαϊκής νομοθεσίας».
Στις αρχές του περασμένου Ιουνίου η Κομισιόν δημοσίευσε την έκθεση έγκαιρης προειδοποίησης (Waste Early Warning Report). Η Ελλάδα συγκαταλέγεται στα 18 κράτη που παρουσιάζει υστέρηση στους στόχους που έχουν τεθεί για την ανακύκλωση των αστικών αποβλήτων μέχρι το 2025.
Η Ελλάδα είναι πολύ πίσω και από τον ευρωπαϊκό στόχο που έχει τεθεί για το 2035 που αφορά τη μείωση της υγειονομικής ταφής των αστικών απορριμμάτων. Με απλά λόγια συνεχίζουμε να θάβουμε το 77,7% των σκουπιδιών. Πρόκειται για ένα ποσοστό υπερτριπλάσιο από τον μέσο όρο της Ευρώπης, το οποίο θα πρέπει να πέσει στο 10% το 2035.
Το πρόβλημα βέβαια δεν είναι καινούργιο. Από το 2015 και μετά η πρόοδος της χώρας είναι εξαιρετικά αργή. Το 2015 το ποσοστό ανακύκλωσης των αστικών αποβλήτων έφτανε μόνο στο 15,8% και το 2019 στο 21%. Ο στόχος που έχει θέσει η Ευρώπη για τα κράτη μέλη είναι το ποσοστό αυτό να εκτιναχθεί στο 55% το 2025.
Μικροπλαστικά σε χελώνες, δελφίνια και μεσογειακές φώκιες
Δυστυχώς η καταστροφή και η υποβάθμιση του φυσικών οικοσυστημάτων από την πλαστική ρύπανση δεν περιμένει την Ελλάδα να πιάσει τα ποσοστά και τους στόχους της ανακύκλωσης των αστικών αποβλήτων.
Για την Αναστασία Μήλιου, υδροβιολόγο και Διευθύντρια Έρευνας του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος», έχει μεγάλη σημασία να κατανοήσουν όλοι τις επιπτώσεις της πλαστικής ρύπανσης: «Ιδίως στη Μεσόγειο που θεωρείται ως μία από τις πλέον επιβαρυμένες θάλασσες του πλανήτη. Εδώ εκτιμάται ότι ανά 100 m2 θαλάσσιου πυθμένα υπάρχουν περίπου 43,55 απορρίμματα, εκ των οποίων το 70–80% είναι πλαστικά διαφόρων τύπων».
Πριν από δύο-τρεις μήνες το «Αρχιπέλαγος» ολοκλήρωσε την πρώτη έρευνα που έγινε σε θηλαστικά και θαλάσσιες χελώνες του Αιγαίου. Εξετάστηκαν 25 θαλάσσια ζώα, 8 δελφίνια, 2 μεσογειακές φώκιες και 15 θαλάσσιες χελώνες που εντοπίστηκαν νεκρά στις ακτές του βορειοανατολικού Αιγίου. Σε όλα εντοπίστηκαν πλαστικοί ρύποι: «Το πρόβλημα της πλαστικής ρύπανσης χρόνο με τον χρόνο διογκώνεται ανησυχητικά. Στην Ελλάδα, παρά τις φιλόδοξες εξαγγελίες μέτρων, π.χ. για τον περιορισμό της πλαστικής σακούλας ή του πλαστικού μιας χρήσης όπως τα καλαμάκια, τα μέτρα εφαρμόζονται ανεπαρκώς και τελικά αποτελούν σταγόνα στον ωκεανό του προβλήματος», λέει.
Ο βασικός στόχος της ερευνητικής δραστηριότητας που έχει ξεκινήσει η διεθνής περιβαλλοντική οργάνωση MEDASSET είναι να αποδείξει πως η πλαστική ρύπανση ευθύνεται για τον θάνατο πολλών θαλάσσιων χελωνών: Τα διεθνή ερευνητικά δεδομένα που μεταφέρει στη LiFO η Αμέρσσα Τσιριγώτη, υπεύθυνη προγραμμάτων της οργάνωσης, είναι συνταρακτικά: «Τα πλαστικά απορρίμματα αποκτούν στη θάλασσα την οσμή τροφής. Φύκια και άλλοι μικροοργανισμοί προσκολλώνται πάνω τους, προσδίδοντάς τους οσμές ίδιες με αυτές της τροφής των θαλάσσιων χελωνών Αυτές οι μυρωδιές παραπλανούν τις θαλάσσιες χελώνες, οι οποίες τρώνε τα πλαστικά, καθώς τα θεωρούν πηγή τροφής».
Στην ίδια έρευνα καταγράφεται ότι η κατάποση πλαστικών μπορεί να οδηγήσει τις θαλάσσιες χελώνες σε πνιγμό. Τα πλαστικά μπορούν επίσης να φράξουν τον πεπτικό σωλήνα των χελωνών ή ακόμη και να δημιουργήσουν το ψευδές αίσθημα του κορεσμού, ενώ στην πραγματικότητα μπορεί να πεθαίνουν από ασιτία! Τα πλαστικά στις θάλασσες, επειδή συγκρατούν φυσαλίδες αέρα, δημιουργούν άνωση στη χελώνα που τα τρώει και την εμποδίζουν να βουτήξει για να βρει τροφή.
«Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του MEDASSET, ένας σημαντικός αριθμός εκβρασμένων θαλάσσιων χελωνών σχετίζεται με την παρεμπίπτουσα αλιεία αλλά και την πλαστική ρύπανση», εξηγεί η Αμέρσσα Τσιριγώτη. «Γεγονός που μπορεί να επαληθευτεί μόνο με νεκροψία-νεκροτομή, που πραγματοποιείται από εκπαιδευμένους κτηνιάτρους». Αυτός είναι και ο στόχος της οργάνωσης, όπως λέει, «η υλοποίηση ερευνητικών προγραμμάτων, σε συνεργασία με ερευνητές και πανεπιστημιακά ιδρύματα της χώρας, για τη διερεύνηση των ακριβών αιτιών θανάτου των εκβρασμένων θαλάσσιων χελωνών».
Περιβαλλοντολόγοι αφαιρούν από τη μύτη θαλάσσιας χελώνας ένα πλαστικό καλαμάκι
Είναι προφανές ότι η έκταση της πλαστικής ρύπανσης δεν οφείλεται μόνο στα πλαστικά καλαμάκια. Η ευρεία χρήση τους όμως δρα προσθετικά σε ένα ήδη μεγάλο πρόβλημα.
Αν η Ελλάδα συνεχίζει να εμφανίζει αυτά τα αποθαρρυντικά ποσοστά προόδου στην ανακύκλωση, αφήνοντας παράλληλα ανοιχτή την αγορά στο παραεμπόριο πλαστικών που έχει απαγορευτεί η χρήση τους, είναι σίγουρο ότι η τοξική κληρονομιά που θα αφήσουμε στις επόμενες γενιές θα είναι απόλυτα μη διαχειρίσιμη.
