ΘΥΜΑΜΑΙ ΝΑ ‘ΜΑΙ 16 και να πίνω με τους φίλους μου σε πλατείες και πεζόδρομους του κέντρου, στο Μοναστηράκι, στο Θησείο, στα Πετράλωνα. Άλλες φορές, πηγαίναμε στην Αγία Παρασκευή. Σήμερα, αν μια παρέα εφήβων προσπαθήσει ν’ αράξει στην ίδια περιοχή, ενδέχεται να συναντήσει ένα drone που τη φωτίζει με φακό, την τραβάει με κάμερα και της ανακοινώνει: «Παρακαλώ, σταματήστε αμέσως την ενέργειά σας. Η περιοχή παρακολουθείται και κάθε παράνομη δραστηριότητα θα αναφερθεί στις αρμόδιες αρχές».
Όπως αποκαλύπτει το σχετικό ρεπορτάζ της «Καθημερινής», ο δήμος Αγίας Παρασκευής αποφάσισε να ακολουθήσει το παράδειγμα των δήμων Κηφισιάς και Αιγάλεω, χρησιμοποιώντας νυχτερινές περιπολίες με drone για να «αντιμετωπίσ[ει] τη νεανική παραβατικότητα». Οι περιπολίες έχουν ανατεθεί στη Vanguard Security του Μ. Αγγελάκη, χειριστές της οποίας πετούν τα drone κάθε βράδυ πάνω από «σημεία ενδιαφέροντος» που έχει υποδείξει η δημοτική αρχή (δημοτικές εγκαταστάσεις, παιδικές χαρές, πάρκα, σχολεία κ.ά.).
Τα drone είναι εξοπλισμένα με θερμικές κάμερες, ανιχνεύοντας την κίνηση και μεταδίδοντας ύστερα το παραπάνω ηχητικό μήνυμα. Οι κάτοικοι δεν χρειάζεται να κάνουν κάτι παράνομο για να τους επισκεφτεί το drone. Μια παρέα εφήβων δεν χρειάζεται να πίνει φούντα∙ αρκεί να κινηθεί ύποπτα, να δώσει την εντύπωση ότι πάει να την πιει (ανάβοντας, για παράδειγμα, ένα τσιγάρο), για να βρεθεί στο επίκεντρο του προβολέα του drone και να ενημερωθεί πως πρέπει να «σταματήσει αμέσως την ενέργειά της».
Με το να προσφέρει λύσεις «ασφάλειας» (security), το σύγχρονο κράτος δεν εγγυάται την πραγματική ασφάλεια των πολιτών∙ τα θέματα «ανασφάλειας» παραμένουν, μόνο που, πια, έχουμε και το επιπλέον πρόβλημα των drone, της ενισχυμένης αστυνόμευσης και των συστημάτων παρακολούθησης που περιορίζουν αισθητά την καθημερινότητά μας.
Ήδη έχουν υπάρξει αντιδράσεις απ’ τους δημότες των τριών περιοχών, με παράπονα για τον θόρυβο των drone και, στην Αγία Παρασκευή, κινητοποιήσεις από ομάδες κατοίκων. Στο Αιγάλεω, ένα τραγελαφικό περιστατικό προκάλεσε την καταγγελία της ΟΛΜΕ (Ομοσπονδία Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης). Συγκεκριμένα, ένα σχολείο της περιοχής ζήτησε φύλακα απ’ τον δήμο για τις ώρες που ο χώρος παραμένει άδειος∙ αντ’ αυτού, έλαβε ένα drone που περιπολεί τις σχολικές εγκαταστάσεις τις ώρες των μαθημάτων. Συγκεκριμένα, το ομιλούν γκατζετάκι ενοχλεί «παιδιά που κυκλοφορούν στο σχολείο, απόφοιτους που έρχονται για παραλαβή εγγράφων [και] παιδιά συναδέλφων που παρακολουθούν ένα σεμινάριο στο αμφιθέατρο του σχολείου», ενημερώνοντάς τα ότι «ο χώρος φυλάσσεται, η παραμονή είναι παράνομη και θα κληθούν οι αρχές αν δεν απομακρυνθούν από εκεί».
Πέρα από τον θόρυβο και την παρενόχληση απ’ τα drone, οι δημότες θέτουν ζητήματα ιδιωτικότητας. Όπως γράφει ένας κάτοικος Αγίας Παρασκευής: «Αυτή τη στιγμή το drone του δήμου πετάει έξω από το παράθυρο του διαμερίσματός μου και χαλαρά βλέπει τι κάνω. [Θ]α ήθελα να γνωρίζω πόσο νόμιμο είναι αυτό και αν γνωρίζουν οι αρμόδιοι ότι υπάρχουν προσωπικά δεδομένα».
Πράγματι, η νομιμότητα της χρήσης drone από δήμους της Αττικής είναι αρκετά αμφίβολη. Μιλώντας στην «Καθημερινή», ο Λευτέρης Χελιουδάκης, δικηγόρος με εξειδίκευση σε ζητήματα τεχνολογίας και προσωπικών δεδομένων και εκτελεστικός διευθυντής της Homo Digitalis, σημειώνει ότι «η αντιμετώπιση της παραβατικής συμπεριφοράς δεν αποτελεί αρμοδιότητα των ΟΤΑ» αλλά της Αστυνομίας, της Πυροσβεστικής και του Λιμενικού. Παράλληλα, τίθενται ζητήματα αναλογικότητας, αφού τα drone μπορεί να μην είναι το «αναγκαίο μέσο που [οι ΟΤΑ] είχαν στη διάθεσή τους», καθώς και συνταγματικά προβλήματα, αφού η «παρουσία drone σε δημόσιους χώρους ενδέχεται να έχει αποτρεπτική επίδραση στη συμμετοχή σε συναθροίσεις, περιορίζοντας [την] ελευθερία του συνέρχεσθαι».
Όπως πολλά άλλα μέτρα «ασφάλειας» (αύξηση αστυνόμευσης, αυστηροποίηση των ποινών), η χρήση drone στις γειτονιές νομιμοποιείται μέσα από το αφήγημα της αυξανόμενης νεανικής παραβατικότητας. Φυσικά, η βία υπάρχει ανάμεσα στους νέους κι έχουν υπάρξει διάφορα ανατριχιαστικά περιστατικά. Όμως, όταν το αφήγημα μιας «κρίσης» της νεανικής παραβατικότητας –μιας οποιαδήποτε κρίσης, στην πραγματικότητα– προβάλλεται τόσο επίμονα στα ΜΜΕ και χρησιμοποιείται για να δικαιολογήσει μια σειρά από περιοριστικά μέτρα, οφείλουμε να αναρωτηθούμε περί της εγκυρότητας και της σκοπιμότητας αυτής της εικόνας.
Όπως αποκαλύπτει ο ψυχίατρος Γιώργος Νικολαΐδης, διευθυντής της Διεύθυνσης Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού, μιλώντας στο Press Project, η υπόθεση ότι «ζούμε μια έκρηξη περιστατικών ανήλικης παραβατικότητας και βίας» είναι, εν τέλει, αβάσιμη. Αφενός, σύμφωνα με τη Eurostat, την τελευταία δεκαετία η Ελλάδα «είναι στις 9 από τις χαμηλότερες θέσεις όσον αφορά την ανήλικη παραβατικότητα» στην Ε.Ε.∙ αφετέρου, τα σημερινά ποσοστά νεανικής παραβατικότητας είναι παρόμοια με αυτά της περιόδου 2014-2019. Με άλλα λόγια, η νεανική παραβατικότητα στην Ελλάδα παρουσίασε μια σημαντική αύξηση την εποχή των μνημονίων (2010-2013) και έπεσε στο σημερινό επίπεδο μετά το ’14, με μια «παρένθεση» πτώσης στην εποχή της καραντίνας (2020-2021), όταν τα εγκλήματα σε δημόσιους χώρους ήταν σχεδόν ανύπαρκτα. Ο μόνος τρόπος που κυβερνήσεις όπως η δική μας μπορούν να μιλούν για «έκρηξη παραβατικότητας» είναι μέσω μιας ερευνητικής λαθροχειρίας, συγκρίνοντας, δηλαδή, «τις στατιστικές του 2023-24 με αυτές του 2020-21».
Ούτε πρόκειται να μειωθεί η παραβατικότητα μέσα από την αστυνόμευση και την επιτήρηση. Όπως σημειώνει ο κύριος Νικολαΐδης, οι κοινωνίες που επέλεξαν να δουν τα παιδιά τους ως «κίνδυνο» και να αντιμετωπίσουν αυτή την απειλή «επενδύοντας σε τεχνολογίες ασφαλείας (υπό την έννοια του security και όχι του safety), σε τεχνολογίες επιτήρησης και σε ένα κλίμα γενικότερης αυστηροποίησης και καταστολής –με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τις ΗΠΑ–, κατάφεραν να κάνουν τα πράγματα πολύ χειρότερα».
Αυτό που βλέπουμε, συνεπώς, στα drones πάνω απ’ τις γειτονιές είναι ο τρόπος με τον οποίο η «ασφάλεια» (security) λειτουργεί ως το κατεξοχήν σύγχρονο εργαλείο διακυβέρνησης. Πρώτα, εντοπίζει ένα πρόβλημα «ανασφάλειας». Το πρόβλημα είναι πραγματικό –βία στους νέους, εγκληματικότητα, πυρκαγιές (τα drone της Vanguard χρησιμοποιούνται και από το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη για πυροπροστασία)–, όμως, στο συγκεκριμένο πλαίσιο, διανθίζεται, διαστρεβλώνεται και, πάνω απ’ όλα, αποπολιτικοποιείται. Έτσι, αντί να ρωτάμε ποια κοινωνική συνθήκη ή δυναμική παράγει τον εν λόγω «κίνδυνο» (ποιο κοινωνικό πλαίσιο ωθεί ένα παιδί στη βία και τον εκφοβισμό; Ποιες υλικές συνθήκες ωθούν κάποιον στο έγκλημα; Ποιες κλιματικές μεταβολές και ποια οικονομικά κίνητρα πυροδοτούν τις φωτιές;), αποδεχόμαστε την απειλή ως δεδομένη και ψάχνουμε τρόπους να περιοριστεί ή να απωθηθεί¹.
Το αποτέλεσμα δεν είναι απλώς ένας φαύλος κύκλος. Με το να προσφέρει λύσεις «ασφάλειας» (security), το σύγχρονο κράτος δεν εγγυάται την πραγματική ασφάλεια (safety) των πολιτών∙ τα θέματα «ανασφάλειας» παραμένουν, μόνο που, πια, έχουμε και το επιπλέον πρόβλημα των drone, της ενισχυμένης αστυνόμευσης και των συστημάτων παρακολούθησης που περιορίζουν αισθητά την καθημερινότητά μας.
Ακόμα περισσότερο, η κυρίαρχη λογική του ελέγχου –η οποία είναι οφθαλμική² , με το drone ως επιχειρησιακή και τεχνολογική κορωνίδα των καθεστώτων της– καθιστά εξαρχής τα προβλήματα αυτά κοινωνικά ανεπίλυτα αλλά κρατικά διαχειρίσιμα. Το δόγμα της «ασφάλειας» δεν μπορεί να λύσει την απειλή της «ανασφάλειας», για τον απλό λόγο ότι την προϋποθέτει, δεν μπορεί να την εξαφανίσει γιατί τη χρειάζεται, δεν μπορεί να την απομακρύνει γιατί πατάει πάνω της ώστε να συνεχίσει να λειτουργεί. Μπορεί, όμως να αυξήσει τον έλεγχο της ζωής ποικιλοτρόπως, κάτι που οι κυβερνήσεις μας γνωρίζουν καλά.
¹ The Anti-Security Collective. (2024). Μανιφέστο για την κατάργηση της ασφάλειας (μτφρ. Σ. Παπασταθόπουλος). Affect.
² Acid Horizon. (2025). Αντι-οφθαλμός (μτφρ. Ο. Στυλιανίδης). Affect.
