«Είναι πιο εύκολο να φανταστούμε το τέλος του κόσμου από το τέλος του καπιταλισμού»

«Είναι πιο εύκολο να φανταστούμε το τέλος του κόσμου από το τέλος του καπιταλισμού» Facebook Twitter
«Το οπτικό είναι θεμελιωδώς πορνογραφικό… Οι ταινίες μας ζητούν να κοιτάξουμε τον κόσμο σαν να είναι ένα γυμνό σώμα».
0

ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΧΟΥΝ καταστεί βαριά –και πατριαρχικά– τα κλισέ που αποδίδονται σχεδόν στους πάντες πλέον, αλλά μόνο με προσδιορισμούς όπως «τιτάνας» (του στοχασμού) ή «γίγαντας» (της θεωρίας) μπορεί να αποδοθεί το μέγεθος του Φρέντρικ Τζέιμσον που πέθανε χθες στα 90 του – ενός πραγματικού «κολοσσού» της κριτικής σκέψης και της πολιτισμικής ανάλυσης.

Παρότι πέρα και πάνω απ’ όλα υπήρξε Μαρξιστής, οι ιδέες, οι απόψεις και οι θεωρίες του μπορούσαν άνετα να κλονίσουν, να συνταράξουν και να  διαμορφώσουν τη σκέψη και πολλών «άπιστων» (ή δύσπιστων έστω).      

Ο έντονα «διαλεκτικός» του λόγος ήταν συχνά σύνθετος και πυκνός, ακόμα και αδιαπέραστος κάποιες φορές, αλλά όπως σημειώνεται σ’ ένα πρόσφατο άρθρο του περιοδικού Jacobin, «αυτά που συχνά φαίνονται να είναι παρεκκλίσεις ή παρεκτροπές είναι χαρακτηριστικά γνωρίσματα του λόγου του, τα οποία λειτουργούν μαζεύοντας ένα σύννεφο ιδεών που ξαφνικά οξύνονται σε μια στιγμή διορατικότητας, όπως μια αστραπή μέσα στην καταιγίδα».

Ως προσωπικότητα, ο ίδιος ξεπερνούσε το –τεράστιο σε εύρος– έργο του, κι αυτό παρότι δεν του άρεσε καθόλου ούτε η δημοσιότητα ούτε η «απλοποίηση» των ιδεών του.

Η πρώτη μου επαφή με το έργο του ήταν στις αρχές της δεκαετίας του ’90, με το βιβλίο του Signatures of the Visible (έμοιαζε πιο κοντά στο τότε «αντικείμενό» μου, τη θεωρία του κινηματογράφου δηλαδή, από πιο γνωστά έργα του όπως «Το πολιτικό ασυνείδητο» ή το «Μεταμοντερνισμός: Η πολιτισμική λογική του ύστερου καπιταλισμού») το οποίο ξεκινούσε αρκούντως εντυπωσιακά: «Το οπτικό είναι θεμελιωδώς πορνογραφικό… Οι ταινίες μας ζητούν να κοιτάξουμε τον κόσμο σαν να είναι ένα γυμνό σώμα».   

Στον Τζέιμσον ανήκει επίσης και μια από τις πλέον καίριες και παροιμιώδεις φράσεις των καιρών μας. «Κάποιος είχε πει κάποτε ότι είναι πιο εύκολο να φανταστούμε το τέλος του κόσμου από το να φανταστούμε το τέλος του καπιταλισμού», έγραφε το 2003 σ’ ένα κείμενό του στο New Left Review με τίτλο Η πόλη του μέλλοντος, «μπορούμε όμως πλέον να το ανασκευάσουμε αυτό και να αποπειραθούμε να φανταστούμε τον καπιταλισμό ως το τέλος του κόσμου».

Εκείνος ο «κάποιος» ήταν ο ίδιος ο Τζέιμσον (παρότι η αρχική φράση ή κάποια στενή εκδοχή της έχει αποδοθεί και στον Ζίζεκ), και το «κάποτε» ήταν δέκα χρόνια πριν, στο βιβλίο του Οι σπόροι του χρόνου του 1994: «Μοιάζει πιο εύκολο για εμάς σήμερα να φανταστούμε την ολοσχερή καταστροφή της γης και της φύσης από την κατάρρευση του ύστερου καπιταλισμού. Ίσως αυτό οφείλεται σε κάποιο έλλειμμα της φαντασίας μας».

Ως προσωπικότητα, ο ίδιος ξεπερνούσε το –τεράστιο σε εύρος– έργο του, κι αυτό παρότι δεν του άρεσε καθόλου ούτε η δημοσιότητα ούτε η «απλοποίηση» των ιδεών του. Στην εισαγωγή μάλιστα μιας ανθολογίας με κάποιες συνεντεύξεις του που είχε κυκλοφορήσει παλιότερα, εξηγούσε ο ίδιος γιατί δεν του αρέσει να δίνει συνεντεύξεις (το κείμενο είχε τίτλο On Not Giving Interviews). Ενώ όπως έλεγε, κατανοούσε την επιθυμία ή την απαίτηση του κοινού να εκφράζεται με πιο απλό και πιο ευθύ τρόπο, κάτι που μπορεί να γίνει μέσω μιας συνέντευξης, σημείωνε επίσης πως «για τον συνεντευξιαζόμενο όμως, αυτή η προϋπόθεση ενθαρρύνει κακές συνήθεις και στρέφει το μυαλό προς τις συμπυκνωμένες συνταγές από τις οποίες η σκέψη αργεί πολύ να αναρρώσει».

Daily
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ύβρις πιο βαθιά κι από τον ωκεανό

Daily / Ύβρις πιο βαθιά κι από τον ωκεανό

Το νέο ντοκιμαντέρ του Netflix «Titan: The OceanGate Disaster» για τις συνθήκες που οδήγησαν στο μοιραίο, τελευταίο ταξίδι του υποβρύχιου σκάφους Titan με προορισμό το ναυάγιο του «Τιτανικού», λειτουργεί ως παραβολή για τις συνέπειες της ύβρεως και της απληστίας.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Ήταν «αλλιώς να είσαι ΑΕΚ» επειδή ήταν αλλιώς ο Δημήτρης Χατζηχρήστος 

Daily / Ήταν «αλλιώς να είσαι ΑΕΚ» επειδή ήταν αλλιώς ο Δημήτρης Χατζηχρήστος 

Ως προσωπικότητα, ως χαρακτήρας και ως φυσιογνωμία, ο «μεσσίας της Σκεπαστής» - κάπως έτσι τον θυμάμαι – ήταν κατά κοινή ομολογία μια ξεχωριστή και ρομαντική περίπτωση μέσα στον άγριο κόσμο του «οπαδικού κινήματος».  
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Περιμένοντας τον «τυφώνα» Κίμπερλι

Daily / Περιμένοντας τον «τυφώνα» Κίμπερλι

Μέχρι να επικυρωθεί και τυπικά ο διορισμός της και σε αναμονή του ερχομού της τον επόμενο μήνα, κυκλοφόρησε στα ελληνικά το βιβλίο της Κίμπερλι Γκίλφοϊλ «Κέρδισε κάθε μάχη» του 2015, ένα υβρίδιο απομνημονευμάτων και εγχειριδίου αυτοβοήθειας.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Η δυστοπία μπορεί να είναι εξαιρετικά ψυχαγωγική

Daily / Murderbot: Η δυστοπία μπορεί να είναι εξαιρετικά ψυχαγωγική

Η σειρά του Apple TV+ με πρωταγωνιστή έναν απολαυστικό Αλεξάντερ Σκάρσγκαρντ λειτουργεί συγχρόνως ως περιπέτεια επιστημονικής φαντασίας, ως κωμωδία καταστάσεων και ως μια σαρκαστική εξερεύνηση του τι ακριβώς σημαίνει ελεύθερη βούληση.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Είδα τον Διονύση κάποτε

Daily / Είδα τον Διονύση κάποτε

Το εξαιρετικά εμπνευσμένο φιλμ που είχε γυρίσει πριν από μισό αιώνα ο Λάκης Παπαστάθης για να συστήσει ή να υπενθυμίσει στο τηλεοπτικό κοινό τον Διονύση Σαββόπουλο, βρίσκεται πλέον διαθέσιμο στο Ertflix ως πολύτιμο κειμήλιο μιας μοναδικής και ανεπανάληπτης στιγμής.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Τρολάροντας προς τον Ναζισμό 

Daily / Τρολάροντας προς τον ναζισμό 

Πριν από λίγες μέρες ο Kanye West κυκλοφόρησε ένα αγρίως προβοκατόρικο, ακόμα και για τα δικά του στάνταρ, τραγούδι που λέγεται «Heil Hitler» και καταλήγει με έναν προεκλογικό λόγο του Φίρερ από το –προφανώς όχι και τόσο μακρινό– 1936. 
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
You: Ό,τι αρχίζει ωραία τελειώνει με πόνο

Daily / You: Ό,τι αρχίζει ωραία τελειώνει με πόνο

Μάλλον άδοξα έληξε μετά από πέντε κύκλους και πενήντα επεισόδια μια από τις πιο ψυχαγωγικές σειρές των τελευταίων χρόνων, παρότι είχε να κάνει με τις αιμοσταγείς περιπλανήσεις ενός νοσηρά ρομαντικού κατά συρροή δολοφόνου — SPOILER ALERT.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ