Οι Σαλοί του Διαφωτισμού: μεγάλα καθάρματα με αλλόκοτες ιδέες

Το μεγαλύτερο κάθαρμα που γέννησε η Ελλάδα. Ο αδιανόητος τύπος που άκουγε στο όνομα Κωνσταντίνος Συμωνίδης και που ουδείς γνωρίζει πότε και πού ακριβώς γεννήθηκε −στα 1823 ή στα 1824, σε ένα πολεμικό πλοίο εν πλω για τη Σύμη ή στην Ύδρα− και πώς και πότε και πού ακριβώς πέθανε −το 1867 από λέπρα στην Αλεξάνδρεια, ή σε μια μικρή πόλη της Αλβανίας το 1890, ή σ' ένα κελί της Μονής του Αγίου Σάββα από φοβερή δυσεντερία το 1887− χαρακτηρίστηκε, μεταξύ άλλων, όπως απατεώνας και πλαστογράφος, «το μεγαλύτερο κάθαρμα που γέννησε η Ελλάδα». Και μάλιστα από κάποιον σοβαρότατο καθηγητή του Χάρβαρντ, ονόματι Κορνήλιους Κόνγουεϊ Φέλτον (Cornelius Conway Felton, 1807-1862). Σύμφωνα με φήμες και μαρτυρίες, εν πολλοίς εκπορευόμενες από τον ίδιον, ο Συμωνίδης, σαν άλλος Αρθούρος Κραβάν, ήταν βαφτισιμιός του ναυάρχου Ανδρέα Μιαούλη, απέκτησε πτυχία Φιλοσοφίας από πανεπιστήμια στη Μόσχα και στην Οδησσό, ήταν ιππότης, ο πατέρας του ήταν ευνοούμενος του Ιωάννη Καποδίστρια, καταγόταν από τα Στάγειρα και μακρινότατος πρόγονός του ήταν ο Αριστοτέλης! Τον βίο και την πολιτεία του Συμωνίδη θα τη ζήλευε και ο πιο ακραίος αναρχοντανταϊστής, ενώ την εργασία του, μια «εργασία του αρνητικού», θα την είχαν κάλλιστα πρότυπο οι καταστασιακοί (situationnistes), ήτοι ο Γκι Ντεμπόρ και οι φίλοι του, ανάμεσά τους και ένας άλλος περιλάλητος «πλαστογράφος», ο Gianfranco Sanguinetti. Θα τη ζήλευε, πιο πολύ απ' όλους, ο Φερνάντο Πεσσόα, μια και ο Συμωνίδης έσπειρε παντού ετερώνυμους, όπως ο Πορτογάλος πολυλογοτέχνης. Μάλιστα, εικάζεται ότι πλαστογράφησε τον ίδιο του τον βιογράφο, κάποιον Charles Stewart, ο οποίος κυκλοφόρησε στα 1859 τη βιογραφία του Συμωνίδη!

Κωνσταντίνος Συμωνίδης

Παναγιώτης Σοφιανόπουλος (1786-1856)

2.

Βασιλεύς μιας κόλλας χαρτίου. Λίγο νεότερος του Συμωνίδη είναι ο εξίσου εξωφρενικός πρωτοπόρος ιατροφιλόσοφος Παναγιώτης Σοφιανόπουλος (1786-1856), μετρ στην παραγωγή νέων λέξεων και στη χρήση μιας προντανταϊστικής υπερλεξιστικής, για να θυμηθούμε τον Ελευθέριο Δούγια που έπλασε ο Αλέξανδρος Σχινάς, γλώσσας και σύνταξης. Ο Σοφιανόπουλος καταδικάστηκε το 1844 ως εχθρός του χριστιανισμού, όντας «σεσημασμένος αντικληρικαλικός συγγραφέας», όπως μας πληροφορεί ο Νικήτας Σινιόσογλου (Αθήνα, 1976) που υπογράφει το πολύτιμο πόνημα Αλλόκοτος Ελληνισμός − Δοκίμιο για την οριακή εμπειρία των ιδεών (εκδ. Κίχλη). Ο Σοφιανόπουλος «είναι ο εισηγητής ουτοπικών ιδεών του Σαιν-Σιμόν και του Φουριέ στην Ελλάδα, αυτοπροσδιορίζεται ως "νέων κοινωνιών διδάσκαλος" και προκρίνει την άμεση, μη συστηματική και απροϋπόθετη "αναθώρησιν όλων των ουρανίων και επιγείων φαινομένων: πασών των ιδεών και γνώσεων" [...] Καθόλου τυχαία, ο Σοφιανόπουλος είναι ο άνθρωπος που ήδη το 1815 εισάγει τους νεολογισμούς Νεοέλληνες και νεοελληνισμός στο πλαίσιο προωθημένων εννοιολογικών πειραματισμών», γράφει ο Σινιόσογλου.

3.

Ανέστιοι και ουτοπιστές. Μπορείς να πεις ότι η ιστορία αρχίζει με τον εξίσου εξωφρενικό τύπο Κυριακό Αγκωνιάτη που έδρασε ως κατάσκοπος του πάπα Ευγενίου Δ', που γύρισε τον κόσμο επιδιδόμενος στην ερειπιογραφία και στην αστυγραφία, πρόδρομος και αυτός των situationnistes, ένας flâneur πριν από τον Ρόμπερτ Βάλζερ (Robert Walser) και τον περιβόητο Ιβάν Στσεγκλόφ (Ivan Chtcheglov), ένας ψυχογεωγράφος πεντακόσια χρόνια πριν από την επινόηση της πειραματικής επιστήμης της ψυχογεωγραφίας από τον Γκι Ντεμπόρ. Η ιστορία, την οποία γλαφυρά και με λογοτεχνική ενάργεια αφηγείται ο Σινιόσογλου, συνεχίζεται με τον πληθωρικό ουτοπιστή Γεώργιο Γεμιστό Πλήθωνα (1355-1452) που «κινήθηκε ενάντια στα φαινόμενα των καιρών και απαίτησε δυνάμεις εκεί που αυτές έμοιαζαν να έχουν ολότελα στερέψει» και με τον ανέστιο πλάνητα πολεμιστή ποιητή Μάρουλλο Ταρχανιώτη (1453-1500), έναν απίστευτο «μισθοφόρο στις λέξεις και στα όπλα, που βιώνει συνεχώς τη βία μιας κοσμοϊστορικής μεταβολής». Και περνάμε στον εξ Ακαρνανίας Χριστόδουλο Παμπλέκη (1733-1793), που γεννιέται στο Ξηρόμερο και πεθαίνει στη Λειψία, αφού προηγουμένως έχει ταράξει τα σύμπαντα με το έργο του Περί Θεοκρατίας και έχει υποστεί κάθε λογής διώξεις, συνεχίζοντας να «θρέφει τη μνήμη και μήνιν της Εκκλησίας τουλάχιστον ως τα 1844», όπως σημειώνει ο Σινιόσογλου. Δεν λείπει από την παρέα των Σαλών του Διαφωτισμού ο Θεόφιλος Καΐρης (1784-1853), εισηγητής του πειράματος της «Θεοσέβειας», ο οποίος άφησε την τελευταία του πνοή φυλακισμένος στη Σύρο, ενώ τον Μάρτιο του 1850 έγινε απόπειρα λιθοβολισμού του στην Άνδρο. Αυτοί είναι οι ήρωες του Αλλόκοτου Ελληνισμού, αυτού του βιβλίου που διαβάζεται σαν περιπετειώδες μυθιστόρημα και μας ωθεί να επαναλάβουμε τη διερώτηση «από τι μακελειό κατάγομαι» καθώς και να συναντηθούμε με τα υπόγεια ρεύματα της σκέψης και της δράσης που είναι γόνιμα και ζωογόνα.