H Παναγία ως γυναίκα και άνθρωπος, κάτι περισσότερο από μια άφωνη ιερή μορφή

H Παναγία ως γυναίκα και άνθρωπος, κάτι περισσότερο από μια άφωνη ιερή μορφή Facebook Twitter
Πώς ήταν ως άνθρωπος; Πώς μιλούσε; Τι σκεφτόταν στην ενήλικη πια ζωή της η γυναίκα που επιφορτίστηκε με το μεγαλύτερο πόνο που θα μπορούσε να ζήσει μια μητέρα;
0

Ποια ήταν η Παναγία, πέρα και μακριά από την άχραντη γυναικεία μορφή που αναπαράγει η ορθόδοξη αγιογραφία ή από την λεπτοκαμωμένη φιγούρα των καθολικών αγαλμάτων; Τι παραπάνω είναι γνωστό για ένα από τα σημαντικότερα πρόσωπα της χριστιανικής αφήγησης, πέρα από το καλόγνωμο της ύπαρξης που έφερε στον κόσμο τον Θεάνθρωπο;

Πώς ήταν ως άνθρωπος; Πώς μιλούσε; Τι σκεφτόταν στην ενήλικη πια ζωή της η γυναίκα που επιφορτίστηκε με το μεγαλύτερο πόνο που θα μπορούσε να ζήσει μάνα; Πόσο περίεργο να μη σώζεται καμιά συνήθεια της, κανένα αίσθημα και καμιά μνήμη στην Καινή Διαθήκη και τα γνωστικά Ευαγγέλια, πόσο παράξενο –αν όχι από θρησκευτικής, τουλάχιστον από ιστορικής άποψης- το κεντρικό πρόσωπο της θεωρίας και της πράξης του χριστιανικού δόγματος να εμφανίζεται άφωνο, σχεδόν βουβό, ιστορικά αποσιωπημένο, να υπάρχει μόνο εντός του πέπλου της αγιοσύνης του.

Πόσο παράξενο –αν όχι από θρησκευτικής, τουλάχιστον από ιστορικής άποψης- το κεντρικό πρόσωπο της θεωρίας και της πράξης του χριστιανικού δόγματος να εμφανίζεται άφωνο, σχεδόν βουβό, ιστορικά αποσιωπημένο, να υπάρχει μόνο εντός του πέπλου της αγιοσύνης του.

Τεκμηριωμένες απαντήσεις γι’ αυτή τη σιωπή δεν υπάρχουν και με κόπο αποφεύγει κανείς τον πειρασμό να μη σκεφτεί ότι συνάδουν απολύτως με το επίμονο αγιοποιητικό marketing, που το σύνολο των θρησκειών ακολουθεί για να περιβάλλει τους ήρωες της εκάστοτε αφήγησης. Η Αγία Γραφή και η Καινή Διαθήκη δεν περιέχει πολλά στοιχεία για εκείνην, καθώς επικεντρώνεται –λένε οι επίσημες αιτιολογίες- στο πρόσωπο και το έργο του Χριστού.

Όμως, στην χριστιανική ιστορία, από τη φύση της γεμάτη τρόμους και θαύματα, ανεξήγητα γεγονότα και καλοσύνη, γεμάτη από τις μαρτυρίες και τις εκδοχές των 12 Αποστολών, η απουσία μαρτυρίας και θέσεων της μοναδικής πανάχραντης γυναίκας της υπόθεσης, μοιάζει σχεδόν σπαρακτική · το ίδιο σπαρακτική με την ιστορία της, που αφηγήθηκαν άλλοι αντί αυτής. Πόσω μάλλον, όταν στο πρόσωπο της συγκεντρώνεται ο σεβασμός και το δέος πιστών απ’ όλο το φάσμα των θρησκευτικών δογμάτων: στους προσκυνηματικούς της Παναγίας τόπους συγκεντρώνονται για να προσευχηθούν όχι μόνο Χριστιανοί, αλλά και Μουσουλμάνοι, Βουδιστές, Εβραίοι, οι πάντες, δηλαδή, κάτω από μία Μητέρα.

H Παναγία ως γυναίκα και άνθρωπος, κάτι περισσότερο από μια άφωνη ιερή μορφή Facebook Twitter
Η Ανάληψη της Παρθένου (1516-80) του Τιτσιάνο που βρίσκεται στη Basilica di Santa Maria Gloriosa dei Frari στη Βενετία.

Ποια ήταν, λοιπόν, αυτή η γυναίκα πέρα από το κορίτσι που μόλις 3 χρονών οδηγήθηκε στον Ναό και από εκεί θα έβγαινε μόνο μετά την εμφάνιση του Αρχαγγέλου Γαβριήλ, έτοιμη να φέρει εις πέρας την ευθύνη της στην ενανθρώπιση του Ιησού Χριστού, πάλι εν μέσω θαυμάτων και αφηγηματικών κενών, που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μέγα –για τους χρόνους της- σκάνδαλο, αλλά τελικά οδήγησαν σε ένα νέο κεφάλαιο τον μέχρι τότε γνωστό κόσμο;

Κι αν δεν υπάρχουν τεκμηριωμένες ιστορικά, δεν υπάρχουν καν πειστικές απαντήσεις για τον άνθρωπο, πέρα από τον θρησκευτικό θρύλο, για τη γήινη μορφή πριν την Πλατυτέρα των Ουρανών, για τη γυναίκα πριν την αιωνίως πάναγνη φιγούρα, απαντήσεις ιστορικά τεκμηριωμένες που να μην πολύ-ενοχλούν τη θρησκευτική αφοσίωση, δεν θα υπάρξουν.

Ό,τι πιο κοντά υπάρχει ως απάντηση σ’ αυτές τις απορίες –ανθρώπινες, καθόλου βλάσφημες- πιστών ή μη δίνονται από δυο πίνακες, μία ταινία και έναν λιτό πλην απολύτως ρεαλιστικό λογοτεχνικό μονόλογο. Στα τρία πρώτα –στους πίνακες του Τιντορέτο και του Τιτσιάνο, Η Σταύρωση και η Ανάληψη της Παναγίας, αντιστοίχως- και στην αναπαράσταση της Μαρίας στο Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο του Πιερ Πάολο Παζολίνι- βασίστηκε "Η Διαθήκη της Μαρίας", το μυθιστόρημα του τολμηρού, φιλοπερίεργου, σχεδόν γενναίου ιρλανδού συγγραφέα, Κολμ Τομπίν.

Η Μαρία θυμωμένη, τρομοκρατημένη, έξαλλη με τα καμώματα του γιου της, η Μαρία εξοργισμένη με την επιμονή των αποστόλων να της αποσπάσουν κάτι παραπάνω απ' όσα μπορεί να θυμόταν από τις μέρες της με τον Ιησού μετά τον τρόμο της Ανάστασης, η Μαρία αποκαρδιωμένη, αλλά διαυγής και αντιμέτωπη με τις δικές της ευθύνες να αφουγκράζεται τις (και πολιτικές) αλλαγές που έφερε ο γιος της στον κόσμο.

Δεν παρεκκλίνει ο Τομπίν από τον αφηγηματικό ρυθμό των Ευαγγελίων που φαίνεται να έχει μελετήσει διεξοδικά, δεν ψεύδεται. Απλώς μοιάζει να συναρμολογεί όσα παραλείπονται από την καταγραφή της σχέσης ανάμεσα σ’ αυτή τη μητέρα με τον γιο της: ο γάμος στην Κανά, με όλη την αξία των γεγονότων του για την οικονομία της εξέλιξης του Ιησού, φαντάζει ως μία τέτοια επεξηγηματική συναρμολόγηση.  Η σχεδόν αυτούσια μεταφορά της βιβλικής αποστροφής του Ιησού προς την Παναγία, του ενήλικου πια προς τη μάνα που δεν τον ορίζει, -«…καὶ λέγει αὐτῇ ὁ Ἰησοῦς Τί ἐμοὶ καὶ σοί, γύναι; οὔπω ἥκει ἡ ὥρα μου / Κατά Ιωάννην, 2:4» (σ.σ.: «Τι δουλειά έχω εγώ με ‘σένα , γυναίκα; Δεν έχει έρθει ακόμη η ώρα μου»), αποτυπώνει και προαναγγέλλει τη μητρική, ανθρώπινη απόγνωση που κρύβει η απομάκρυνση τους, η απόσταση ενός Ιησού που ενημερώνει αυστηρά τη μητέρα του να μην εμπλέκεται στις υποθέσεις του.

Και  απλώς, ο Τομπίν δίνει φωνή σ’ εκείνην που νιώθει αυτή την απόγνωση (και αισθήματα άλλα, καθόλου θεϊκά, αλλά απολύτως ανθρώπινα), ακριβώς όπως ο Τιντορέτο τη φαντάστηκε κάτω από τον Σταυρό, ο Τιτσιάνο την οραματίστηκε στη μετάβαση της στην άλλη ζωή, και ο Παζολίνι την έκανε να μοιάζει, όπως πραγματικά θα ήταν, μια γυναίκα ανήμπορη, καμένη από την τραγωδία, απογυμνωμένη από κάθε ωραιοποιημένη, εξιδανικευμένη εκδοχή της.  

Είναι η ειλικρινής προσπάθεια να κατανοήσει κανείς όσα ιστορικώς δεν ανασυντίθεται και αναμετρώνται με την επίμονη, επαγγελματική σχεδόν αποσιώπηση των ανθρώπων πριν τα θεία, των γεγονότων πριν την εξιδανικευμένη, τελική τους μορφή, των πραγματικών αισθημάτων σε μία εποχή σκοτεινή, πέρα για πέρα βάρβαρη, όπου το παράλογο, το αδιανόητο, το απίστευτο έπρεπε να γίνει άνευ όρων αποδεκτό, ως δήλωση απόλυτης, ανιδιοτελούς πίστης.

Υπό αυτή την έννοια θα έχει πάντα αξία η ματιά της Τέχνης -είτε πρόκειται για τη ζωγραφική, είτε για τη λογοτεχνία, είτε για τον κινηματογράφο- στην ανθρώπινη προέλευση τέτοιων προσώπων, ως αναγκαία και για την κατανόηση και για τον μηχανισμό της ταύτισης, πάντως όχι ως βλασφημία... 

* "Η Διαθήκη της Μαρίας" του Κολμ Τομπιν κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις "Ικαρος" σε εξαιρετικό επίμετρο της Αθηνάς Δημητριάδου. 

H Παναγία ως γυναίκα και άνθρωπος, κάτι περισσότερο από μια άφωνη ιερή μορφή Facebook Twitter
H μητέρα του Παζολίνι, Σουζάνα, που υποδύθηκε την Παναγία στο «Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο» του σκηνοθέτη
Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Πατρίτσια Χάισμιθ: «Ο κόσμος και τα μαρτίνι του είναι δικά μου!»

Βιβλίο / Πατρίτσια Χάισμιθ: «Ο κόσμος και τα μαρτίνι του είναι δικά μου!»

Τα πολυσυζητημένα ημερολόγια της Χάισμιθ αποκαλύπτουν κρυφές σκέψεις της συγγραφέως του «Ταλαντούχου κύριου Ρίπλεϊ», τους άγνωστους έρωτες και την εξάρτησή της από τη γραφή και το αλκοόλ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Μπεν Γουίλσον: «Η χαοτική εικόνα της Αθήνας είναι το μυστικό της αντοχής και της επιτυχίας της»

Βιβλίο / Μπεν Γουίλσον: «Η χαοτική εικόνα της Αθήνας είναι το μυστικό της αντοχής της»

Από τη Βαβυλώνα ως την Αθήνα, ο διάσημος ιστορικός και συγγραφέας βλέπει τις πόλεις ως ζωντανούς οργανισμούς, όπου η ιστορία γράφεται από τους ανθρώπους και όχι από τα κτίρια – με δημόσιες διεκδικήσεις και αντιστάσεις στο gentrification.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
10 βιβλία που διαπνέονται από 10 ελληνικά νησιά και τόπους - από τις Σπέτσες και την Άνδρο ως την Κρήτη και τη Μύκονο

Βιβλίο / 10 βιβλία για 10 ελληνικά νησιά και τόπους - από τις Σπέτσες και την Άνδρο ως την Κρήτη και τη Μύκονο

Δεν είναι λίγα τα βιβλία που ξεδίπλωσαν και ενίοτε αποθέωσαν κρυφές ή φανερές μεριές της Ελλάδας και κατέληξαν να γίνουν συνώνυμα συγκεκριμένων τόπων. Από τις ονειρικές, σχεδόν ψυχεδελικές Σπέτσες στον Μάγο του Φόουλς μέχρι τη Μάνη του Φέρμορ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ocean Vuong: «Πίσω από τη βιτρίνα της χιπστεριάς κρύβεται ο φόβος»

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟ / Ocean Vuong: «Πίσω από τη βιτρίνα της χιπστεριάς κρύβεται ο φόβος»

Ο Αυτοκράτορας της Χαράς είναι ένα λογοτεχνικό επίτευγμα. Ένα μεγάλο μυθιστόρημα με ιστορίες απλών ανθρώπων που τις σχέσεις τους ορίζουν η καλοσύνη και η αλληλεγγύη. Με αφορμή την κυκλοφορία του, ένας από τους πιο ταλαντούχους συγγραφείς της γενιάς του μιλάει για τη λογοτεχνία, τους ήρωές του, την queer ταυτότητα και την κατάσταση όπως διαμορφώνεται στην Αμερική του Τραμπ σε μια συνέντευξη-ποταμό.
M. HULOT
Η Λυδία Κονιόρδου διαβάζει τον μονόλογο της Λούλας Αναγνωστάκη «Ο oυρανός κατακόκκινος»

Lifo Videos / «Ιδού εγώ»: Η Λυδία Κονιόρδου ερμηνεύει το «Ουρανός Κατακόκκινος» της Λούλας Αναγνωστάκη στο LIFO.gr

O απολογισμός ζωής μιας γυναίκας που βλέπει γύρω της τον κόσμο να διαλύεται, η προσωπική εμπλοκή στη συλλογική μνήμη, μια ποιητική εκδοχή της δυστυχίας που γεννά η σύγχρονη πραγματικότητα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Βιβλίο / Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Με ένα πλούσιο πρόγραμμα με καλεσμένους από 16 χώρες και τιμώμενο πρόσωπο τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο, το φετινό φεστιβάλ σημείωσε τη μεγαλύτερη προσέλευση στην ιστορία του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

The Review / Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

Ο Χρήστος Παρίδης και η Βένα Γεωργακοπούλου, με αφορμή τη νέα έκδοση του έργου του Ζαν Ζενέ, εξετάζουν τους λόγους που μπορεί να μας αφορά ακόμα και σήμερα το θρυλικό βιβλίο του 1945. ― ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΤΟΛΜΗΡΗ ΓΛΩΣΣΑ
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
100 βιβλία που ξεχωρίσαμε για αυτό το καλοκαίρι

Βιβλίο / 100 βιβλία να διαβάσεις κάτω από ένα αρμυρίκι ή στην πόλη με το κλιματιστικό στο φούλ

Κλασική λογοτεχνία, σύγχρονοι συγγραφείς, δοκίμια, ιστορία, αυτοβελτίωση, βιβλία για το «μικρό» να μην είναι όλη την ώρα στο iPad. Kάτι για όλους για να περάσει όμορφα, ήσυχα και ποιοτικά το καλοκαίρι.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ