Ο Τζεφ Βαντερμιέρ ανήκει σε μια νέα φουρνιά συγγραφέων που εμφανίστηκε στις αρχές του 21ου αιώνα και που συνεχίζει την παράδοση των πιο ανορθόδοξων συγγραφέων του φανταστικού όπως ο Λαβκραφτ, ο Κάφκα ή ακόμη και ο Μπόρχες. Γράφει σε ένα είδος που ο ίδιος ονομάζει «new weird fiction», αλλόκοτη λογοτεχνία.
Στην έξοχη τριλογία του της Νότιας Ζώνης, η ανθρωπότητα έρχεται αντιμέτωπη με ανεξήγητες δυνάμεις που επηρεάζουν τόσο το περιβάλλον όσο και τον εσωτερικό κόσμο όσων έρχονται σε επαφή μαζί τους. Στο πρώτο βιβλίο που έχει τίτλο Αφανισμός και κυκλοφορεί από της εκδόσεις Καστανιώτη, τέσσερις γυναίκες είναι τα μέλη της δωδέκατης αποστολής που προσπαθεί να εξερευνήσει μάταια τα μυστήρια της Περιοχής Χ όπου τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται και η οργιαστική φύση μοιάζει να έχει μια δική της συλλογική συνείδηση που κυβερνάται από ένα «άλλο». Δεν είναι τυχαίο που το New Yorker τον αποκάλεσε «Weird Thoreau». Σε μια στιγμή του βιβλίου οι γυναίκες που δεν έχουν ονόματα - τις γνωρίζουμε ως «η βιολόγος», «η ψυχολόγος», «η χωρομέτρης» και «η ανθρωπολόγος» - βλέπουν ένα πύργο-τούνελ που μέσα του οι τοίχοι αναπνέουν και μικροσκοπικά πλάσματα που μοιάζουν με χέρια σχηματίζουν και ζουν ανάμεσα σε περίεργες και τρομακτικές προτάσεις.
Έγραψα τον Αφανισμό χωρίς να έχω πουλήσει το βιβλίο – το έγραψα σε τέσσερις βδομάδες όταν έπαθα βρογχίτιδα από μια οδοντιατρική χειρουργική επέμβαση. Είχα ένα περίεργο όνειρο για ένα τούνελ-πύργο με ένα πλάσμα στο βάθος του και όταν ξύπνησα το πρωί, είχα ήδη τον χαρακτήρα της βιολόγου στο μυαλό μου. Και άρρωστος και ανήμπορος όπως ήμουν δεν μπορούσα να κάνω και πολλά.
«Εκεί που βρίσκονται οι στραγγαλιστικοί καρποί οι προερχόμενοι από το χέρι του αμαρτωλού θα γεννήσω των νεκρών τα σπέρματα ώστε με τα σκουλήκια να τα μοιραστώ...». Αυτές οι εσχατολογικές λέξεις στοιχειώνουν και τα τρία βιβλία που κυκλοφόρησαν με λίγους μήνες διαφορά το ένα από το άλλο σε μια γενναία εκδοτική κίνηση. Το περίεργο οικοσύστημα περιγράφεται με απίστευτη ομορφιά στις σελίδες του βιβλίου. Έχει την ίδια μαγεία που ζωγράφιζε ο Χαγιάο Μιγιαζάκι στο σπουδαίο μάνγκα του «Ναυσικά της Κοιλάδας των Ανέμων». Αυτό όμως που κάνει τόσο αξιοσημείωτο το έργο του Βαντερμιέρ είναι ο αριθμός των αναφορών που μπορεί κάποιος να συναντήσει μέσα χωρίς να χάνεται κάτω από το βάρος τους αλλά αντίθετα να αποκαλύπτει ένα μυαλό που έχει ανεξάντλητη φαντασία και ξεπερνάει τα στενά όρια του είδους που γράφει.
—Θυμάστε την πρώτη ‘περίεργη ιστορία’ που διαβάσατε; Και τι επίδραση είχε πάνω σας;
Ίσως να μην θεωρείται ακριβώς ‘περίεργη’ αλλά η πρώτη ‘ιστορία’ ήταν η ποίηση του William Blake που οι γονείς μου την διάβαζαν σε μένα και την αδερφή μου όταν ήμαστε πολύ μικροί. Ακόμη πιστεύω ότι η αποκαλυπτικές και εκστατικές εικόνες αυτών των ποιημάτων με επηρέασαν. Αν και ως παιδί, χωρίς καθόλου εμπειρία από τον κόσμο, δεν φαινόντουσαν τόσο ασυνήθιστα απλά πολύ ενδιαφέροντα.
—Πώς επιλέξατε να γίνεται συγγραφέας; Θέλατε πάντοτε να ασχοληθείτε με την συγγραφή;
Από όσο θυμάμαι τον εαυτό μου, ήθελα να γίνω συγγραφέας. Ξεκίνησα να γράφω ποίηση για την θάλασσα – ζούσαμε στα νησιά Φίτζι για 5 χρόνια – και αργότερα, προσάρμοζα τα παραμύθια του Αισώπου πριν ξεκινήσω να γράφω διηγήματα. Πάντοτε όμως έγραφα και άρχισα να γράφω για τον εαυτό μου, χωρίς να σκέφτομαι ότι θα έχω ποτέ αναγνώστες. Πιστεύω αυτή η στάση με βοήθησε να προστατέψω και να αναπτύξω το προσωπικό μου δημιουργικό χώρο επειδή συνέχεια δημιουργώ για να ικανοποιήσω τις δικές μου φαντασιακές ανάγκες, ακόμη και όταν σκέφτομαι μόλις έχω γράψει ένα πρόχειρο προσχέδιο, «ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να το μεταδώσω αυτό σε έναν αναγνώστη;»
—Ποια ήταν η κύρια δυσκολία να γράψετε τρία βιβλία σε ένα τόσο μικρό χρονικό διάστημα;
Έγραψα τον Αφανισμό χωρίς να έχω πουλήσει το βιβλίο – το έγραψα σε τέσσερις βδομάδες όταν έπαθα βρογχίτιδα από μια οδοντιατρική χειρουργική επέμβαση. Είχα ένα περίεργο όνειρο για ένα τούνελ-πύργο με ένα πλάσμα στο βάθος του και όταν ξύπνησα το πρωί, είχα ήδη τον χαρακτήρα της βιολόγου στο μυαλό μου. Και άρρωστος και ανήμπορος όπως ήμουν δεν μπορούσα να κάνω και πολλά. Έτσι, απλά έγραφα το βιβλίο το πρωί και κοιμόμουν την υπόλοιπη μέρα. Για τα Authority και Acceptance είχα περίπου 2 χρόνια στην διάθεση μου για να τα γράψω και για το πώς να τα γράψω. Ακούγεται επομένως σαν μικρό χρονικό διάστημα αλλά όταν κάθισα κάτω να γράψω 2 βιβλία σε ένα χρόνο, είχα περίπου 40.000 λέξεις σε σημειώσεις και αποσπάσματα σκηνών από το καθένα σε χρονολογική σειρά. Σε αυτό το πλαίσιο ένας χρόνος είναι πολύ μεγάλο διάστημα. Κυρίως όμως έπρεπε να βρω νέους τρόπους για να βάλω τα πράγματα στις σωστές τους διαστάσεις – συνήθως θα τελειώσω ένα βιβλίο και θα το βάλω στο συρτάρι για μερικούς μήνες μέχρι να το ξαναπιάσω πάλι.
—Περιμένατε ότι ο Αφανισμός θα φτάσει στο στάδιο που θα γίνει ταινία;
Όχι, δεν το περίμενα. Ήταν απροσδόκητο και υπέροχο. Ο Αμερικανός εκδότης μου γευμάτισε με έναν παραγωγό, του έδωσε ένα χειρόγραφο με τα λόγια «πιστεύω ότι θα σου αρέσει αυτό» και τα υπόλοιπα είναι ιστορία. Είχε ήδη δημιουργήσει ενδιαφέρον για άλλες μεταφορές στον κινηματογράφο ή στην τηλεόραση και αυτό μου επέτρεψε να πάρω βήμα σε αυτό τον κόσμο με την δημιουργική έννοια. Πάντοτε είμαι περίεργος για άλλους τρόπους προσέγγισης της φαντασίας και της δημιουργικότητας και αυτό είναι ένα άνοιγμα για ένα ολόκληρο νέο τομέα για μένα.
—Τι έρευνα κάνετε συνήθως για τα βιβλία σας;
Για τον Αφανισμό, το σκηνικό είναι το μονοπάτι που περπατάω κάθε μέρα, οπότε δεν υπήρξε πραγματική έρευνα. Για την δυσλειτουργική κρατική υπηρεσία ... καλά, όλα είναι εμπειρία ζωής συμπεριλαμβανομένης της ημέρας που ο ήρωας κληρονομεί ένα γραφείο με ένα νεκρό ποντίκι και ένα νεκρό φυτό μέσα σε αυτό, κάτι που συμβαίνει στο δεύτερο βιβλίο. Όσον αφορά τις ζωές των επιστημόνων σε όλα τα τρία βιβλία, όλη μου τη ζωή περιβάλλομαι από αυτούς. Ο πατέρας μου, ο Δρ RobertK. VanderMeer είναι χημικός και εντομολόγος που τρέχει την ερευνητική μονάδα USDA για τα μερμήγκια στο Gainesville της Φλόριντα. Η πρώτη μου δουλειά στις εκδόσεις ήταν να κάνω επιμέλεια στην επανέκδοση του βιβλίου του Applied Myrmecology, πίσω στην δεκαετία του ΄80. Η μητριά μου, Δρ Laurence Morel είναι γιατρός και σημαντική ερευνήτρια κατά της ασθένειας του Λύκου και διευθύνει το τμήμα της Πειραματικής Παθολογίας στο Πανεπιστήμιο της Φλόριντα. Η μητέρα μου, Πηνελόπη Miller, για ένα διάστημα εικονογραφούσε βιβλία βιολογίας και δούλεψε για πολλούς πολλούς φυσιοδίφες. Είχε ένα έντονο ενδιαφέρον για την οικολογία, από όταν ήμουν παιδί. Η αδελφή μου, Elizabeth VanderMeer, είναι περιβαλλοντική επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου και έχει κάνει σπουδές διατήρησης σε πόλεις της Βραζιλίας ενώ εργάζεται επίσης για τα Ηνωμένα Έθνη. Η κόρη μου, Erin Kennedy, είναι σύμβουλος βιωσιμότητας και δουλεύει για τo WWF. Έτσι, ανάμεσα σε αυτό, και επειδή έχω σπουδάσει πειραματική βιολογία και ως ερασιτέχνης έχω μελετήσει οικολογική φιλοσοφία πριν αρχίσω να γράφω, τα μυθιστορήματα μου δεν απαιτούν πολλή έρευνα.
—Πιστεύετε ότι το new weird είναι ένα υποτιμημένο είδος; Ή ότι η λογοτεχνία του φανταστικού δεν θεωρείται ακόμη σοβαρή λογοτεχνία;
Είναι ο Κάφκα υποτιμημένος; Ο Μπόρχες; Ο Italo Calvino ή η Angela Carter ή ο Dino Buzzati; Είναι περισσότερο θέμα εμπορευματοποίησης της επιστημονικής φαντασίας και της λογοτεχνίας του φανταστικού από το Χόλυγουντ που κάνει τους αναγνώστες να βλέπουν την λογοτεχνία φαντασίας ή την αλλόκοτη λογοτεχνία με ένα τρόπο που δεν είναι ακριβής για το τι είναι στην πραγματικότητα. Δεν πολυσκέφτομαι την ερώτηση. Απλά γράφω ότι θέλω να γράψω και προσπαθώ να βρω ένα ευρύ κοινό γι’ αυτό.
—Γνωρίζετε τι γίνεται στην Ελλάδα σχετικά με τους πρόσφυγες αυτή την στιγμή; Ποια είναι η άποψη σας;
Νομίζω ότι ο τρόπος που η Ελλάδα είναι διατεθειμένη να παλέψει με το θέμα και η συμπόνια που δείχνουν όσοι βρίσκονται στις πρώτες γραμμές και δέχονται τους πρόσφυγες, τουλάχιστον από τις αναφορές εδώ είναι εντυπωσιακή. Κατανοώ επίσης τις έγνοιες των κρατών όσον αφορά ότι δεν υπάρχει ένα σχέδιο για να δεχτούν πρόσφυγες που να είναι λογικό και να βγάζει νόημα. Αυτό μπορεί να γίνει η πηγή σύγχυσης και προβλημάτων. Απορρίπτω εντελώς την ιδέα ότι η λήψη Σύριων προσφύγων προωθεί την τρομοκρατία – αυτά είναι μύθοι της δεξιάς που δεν στηρίζονται σε πραγματική ανάλυση ή σε οποιουδήποτε είδους λογική. Εδώ στην Αμερική, ο δήμαρχος μας στο Ταλαχάσι είχε δεσμευθεί να λάβει πρόσφυγες αλλά δυστυχώς έβγαλε προς τα έξω από ορισμένα μέλη της κοινότητας, θα έλεγα, αρκετά ξενοφοβικές απόψεις. Αλλά το πιο σημαντικό σε μια ευρύτερη, μακροπρόθεσμη λογική ... αυτά τα είδη των μαζικών μετακινήσεων πληθυσμών προκαλούνται, ναι, μεν από τον πόλεμο, αλλά και σίγουρα σε κάποιο βαθμό όλο και περισσότερο από την υπερθέρμανση του πλανήτη. Αυτό θα συνεχίσει να συμβαίνει και επομένως, οι χώρες που θα αναπτύξουν ολοκληρωμένα και λεπτομερή σχέδια για να αντιμετωπίσουν αυτή την κατάσταση, θα βρεθούν σε καλύτερη θέση από όσες δεν θα το κάνουν.
—Ποια πιστεύετε είναι η μεγαλύτερη απειλή για την ανθρωπότητα στο μέλλον;
Η υπερθέρμανση του πλανήτη και η μεταχείριση μας προς τα ζώα είναι οι δύο κύριες απειλές. Η πρώτη απειλεί την ύπαρξη μας. Η δεύτερη απειλεί την ηθική μας. Δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να μεταχειριζόμαστε τα ζώα σαν άψυχα αντικείμενα που δεν έχουν δικαιώματα και να διατηρούμε την ανθρωπιά μας.
—Διαβάζετε κάτι ενδιαφέρον αυτή τη στιγμή;
Διαβάζω το Portable Veblen, ένα υπέροχο μυθιστόρημα της Elizabeth McKenzie και ταυτόχρονα ένα μη λογοτεχνικό πεζογράφημα, το MarvelousClouds του John Durham Peters.
—Επόμενα σχέδια;
Δουλεύω σε ένα βιβλίο που έχει τίτλο Hummingbird Salamander που είναι για μια γυναίκα που πρέπει να αντιμετωπίσει την κλιματική αλλαγή όταν ένας άνθρωπος που έχει πεθάνει της στέλνει ένα μήνυμα και που η ζωή της απειλείται ως αποτέλεσμα. Το επόμενο όμως βιβλίο μου που θα κυκλοφορήσει σύντομα θα είναι το Borne.
O «Αφανισμός» το πρώτο βιβλίο της τριλογίας της Νότιας Ζώνης κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Καστανιώτη ενώ σύντομα θα γίνει ταινία από τον σκηνοθέτη του Χ Machina, Άλεξ Γκάρλαντ με την Νάταλι Πόρτμαν στον ρόλο της βιολόγου. Ακολουθούν τα «Επιβολή» και «Αποδοχή».
