Με κατεύθυνση στο νοτιότερο άκρο της Ρόδου εκεί που εκτείνεται ο κάμπος της Κατταβιάς, ένα από τα λιγότερα γνωστά μέρη του νησιού, βρεθήκαμε στο ομώνυμο χωριό που κτίστηκε τα μεσαιωνικά χρόνια και διατηρεί αναλλοίωτο τον παραδοσιακό του χαρακτήρα. Λίγα μόλις χιλιόμετρα πριν την Κατταβιά συναντάς το κτίριο του Αγίου Παύλου δείγμα αρχιτεκτονικής της εποχής της Ιταλοκρατίας καθώς και το Παλιό Ιταλικό Εργοστάσιο Μεταξουργίας και κτίριο Ιταλικών φυλακών. Ο τουρισμός σίγουρα έχει φτάσει κι εδώ όμως οι κάτοικοι επιμένουν να καλλιεργούν με φροντίδα το αγαπημένο προϊόν τους το λόπι.
Τι είναι το λόπι; Πρόκειται για μια ντόπια ποικιλία ξερού φασολιού που τα συστατικά του εδάφους σε συνδυασμό με το μικροκλίμα της περιοχής βοηθάει την καλλιέργεια να αναπτυχθεί σε άνυδρα εδάφη, γεγονός που τους χαρίζει ιδιαίτερα οργανοληπτικά συστατικά. Οι ντόπιοι αγρότες επιμένουν να ακολουθούν τα βήματα της παράδοσης και η συγκομιδή του λοπιού γίνεται με το χέρι το ξημέρωμα, με τον πουνέντη, και αυτό, γιατί η υγρασία αποτελεί μεγάλο αρωγό στη διαδικασία συγκομιδής. Το αλώνισμα και ο διαχωρισμός γίνονται με παραδοσιακό τρόπο.
Αφορμή για την επίσκεψη στην Κατταβιά ήταν η γιορτή του λοπιού την οποία συνδιοργάνωσε η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου με την Τοπική Κοινότητα, τον Αθλητικό Σύλλογο, την Εκκλησιαστική Επιτροπή και το Σύλλογο Νεολαίας «Αγία Παρασκευή» Κατταβιάς.
Τόπος παραγωγής αγροτικών προϊόντων η Κατταβιά. Θα σε υποδεχτούν οι κάτοικοι που διατηρούν ζωντανά τα έθιμα τους χωρίς να επηρεάζονται από τον μοντέρνο τρόπο ζωής αλλά και χωρίς να στερούνται τίποτα από αυτόν. Αν και η ζωή τους κυλά σε ήσυχους ρυθμούς η γιορτή του λοπιού έχει ξεσηκώσει όλο το χωριό στο πόδι. Δίπλα στο Ναό της Αγίας Παρασκευής με το εντυπωσιακό καμπαναριό βρίσκεται το εξαιρετικής αρχιτεκτονικής κτίριο που θα φιλοξενήσει την ημερίδα που αφορά την πιστοποίηση του λοπιού σε προϊόν ΠΟΠ αλλά και την ανάδειξη των τοπικών προϊόντων του Νοτίου Αιγαίου. Δεν μπορείς παρά να θαυμάσεις το υπέροχο βοτσαλωτό δάπεδο -σε διακοσμητικά μοτίβα από μαύρα και άσπρα βότσαλα- τεχνική που συναντάς στις αυλές των παλιών σπιτιών του νησιού.
Στις ψηλοτάβανες αίθουσες η κυρία Χρυσούλα Σκαμάνη γεμίζει σακουλάκια με λόπι που είναι μικρά λευκά ξερά φασόλια και άλλα με τραχανά. «Μόνη μου φτιάχνω τον τραχανά» λέει η κυρία Χρυσούλα και συνεχίζει δειλά αλλά με φλόγα στα μάτια « αφήνω τον τραχανά 4 μέρες στον ήλιο και τον ταράσσω κάθε τόσο πριν τον περάσω από τον κόρντινο (σίτα). Τα παλιά χρόνια στο χωριό το κρέας έλειπε. Είχαμε πέρδικες που τις μαγειρεύαμε με τραχανά, ντομάτα και κρεμμύδι».
Σε μια γωνιά δίπλα σε βαθιά σκεύη ξεχειλίζει το λόπι και δίπλα ένα μεγάλο τσουβάλι με στάρι. Ο Σταύρος ο εγγονός της κυρίας Σοφίας Σταυρή που έχει το παραδοσιακό καφενείο του χωριού παίρνει στην χούφτα του στάρι και το τρώει. Μου προσφέρει και λέει «Μετά το λιάσιμο το στάρι γίνεται τραγανό και μας αρέσει να το τρώμε όπως είναι. Είμαστε ζυμωμένοι με τη γη μας». Η κυρία Σοφία με τα λευκά μαλλιά και ζωσμένη με την ποδιά της κουζίνας με σβελτάδα με παίρνει από το χέρι για να μου δείξει την κουλουρία (τοπικό χειροποίητο ζυμαρικό) που έχουν φτιάξει οι μαστόρισσες νοικοκυρές του χωριού. «Η κουλουρία φτιάχνεται με απλά υλικά. Αλεύρι, νερό και αλάτι. Ότι έχει ο τόπος μας. Ζυμώνουμε και ανοίγουμε το φύλλο που κόβουμε σε λουρίδες με το μαχαίρι και τις λιάζουμε στον ήλιο για να στεγνώσουν» Και πώς τις μαγειρεύετε; « Στο ζουμί από το βραστό κρέας με ντομάτα, κρεμμύδι και μπόλικο πιπέρι. Σε πολλά χωριά της Ρόδου είναι το πατροπαράδοτο φαγητό του γάμου» Η Ευαγγελία Μούγγρου που είναι δίπλα της συμπληρώνει «Την κουλουρία την βράζουμε με γάλα για 15 λεπτά και την σερβίρουμε με τυρί τριμμένο ή την κάνουμε γλυκιά προσθέτοντας λίγη ζάχαρη. Τις νηστείες την ψήνουμε σε νερό με λίγη ντομάτα, αλάτι και πιπέρι και από πάνω ρίχνουμε σύβραση δηλαδή τσιγαριαστό κρεμμύδι».
Τις τοπικές συνταγές γευθήκαμε στο τραπέζι που στρώθηκε στο παραδοσιακό καφενείο της Ασπασίας στην μικρή πλατεία του χωριού. Η μαμά και η κόρη μαγειρεύουν και ο εγγονός συνεχίζει την παράδοση χωρίς τίποτα να αλλάξει από παλιά, η μεγάλη τηλεόραση σε μια μεριά είναι η μόνη «παραφωνία» στο αυθεντικό περιβάλλον. Παρέες με ηλικιωμένους που πίνουν την σούμα τους αλλά και νέοι που γεύονται τα σπιτικά φαγητά έχουν καταλάβει τα τραπέζια και μας καλησπερίζουν. Ο μεγαλύτερος από τους θαμώνες ο κύριος Τάκης Πίνης υψώνει το ποτήρι με την σούμα: «Γεννήθηκα το 1928 και ήμουν από τους πρώτους φαντάρους που πήγαν από τα Δωδεκάνησα» λέει και για του λόγου το αληθές βγάζει με αργές κινήσεις από την τσέπη του την ταυτότητα με χρονολογία 1943 με την ασπρόμαυρη ξεθωριασμένη φωτογραφία που ήταν παλληκαράκι. «Ήμουν πολίτης του Αιγαίου, ούτε Ιταλός ούτε Έλληνας. Το 1948 έβγαλα ελληνική ταυτότητα» διηγείται ξεφυλλίζοντας τις αναμνήσεις του και προσθέτει «Δουλεύω από 7 χρονών στα φασόλια, τα σιτιρά, τα σουσάμια και τα λαθούρια. Πρώτος πλήρωσα τον ΟΓΑ . Το λόπι ταιριάζει στην περιοχή μας είναι άνυδρο και για αυτό είναι νόστιμο».
Το τραπέζι γεμίζει με ντοματοσαλάτα, μοσχοβολιστές ντομάτες από τον κήπο, τα παραδοσιακά ροδίτικα τηγανητά πιταρούδια ζυμωμένα με ρεβίθια, ντομάτα, κρεμμύδι και μπόλικο δυόσμο, τηγανητά τοπικά κολοκύθια και μελιτζάνες σκέτη γλύκα, κεφτεδάκια, πέρδικες μαγειρεμένες με ντοματένια σάλτσα αλλά και λαγό κοκκινιστό, ντόπιες πατάτες τηγανητές με γεύση αληθινή. Το ποτό που συνόδευσε το φαγητό είναι η κρυστάλλινη σούμα που θυμίζει τσίπουρο είναι όμως πιο δυνατή. Η σούμα παράγεται στα ορεινά χωριά κυρίως στα Σιάννα με επισκέψιμα καζάνια και μπορείς να την δοκιμάσεις ζεστή όπως βγαίνει.
Όλα έτοιμα για την γιορτή του λοπιού, στο τεράστιο καζάνι πάνω στα ξύλα με την φωτιά χέρια δυνατά ανακατεύουν με ξύλινη κουτάλα την φασολάδα φτιαγμένη με λόπι. Τα τραπέζια έχουν στρωθεί πάνω στο βοτσαλωτό προαύλιο, οι μουσικοί κουρδίζουν τα όργανα τους και περιμένουν να ξεκινήσουν μόλις τελειώσει η ημερίδα. Ντόπιοι και ξένοι επισκέπτες παίρνουν θέση στην μεγάλη αίθουσα. « Η ανάδειξη των τοπικών μας προϊόντων και η υποστήριξη των τοπικών παραγωγών, αποτελούν προτεραιότητα για την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου. Επόμενος στόχος είναι να επενδύσει η Περιφέρεια στον τομέα της τυποποίησης» τόνισε μεταξύ άλλων ο Περιφερειάρχης Νοτίου Αιγαίου κ. Γιώργος Χατζημάρκος. Στην σημασία της τυποποίησης της Προβολής και της Προώθησης των τοπικών προϊόντων αναφέρθηκε και ο Αντιπεριφερειάρχης Περιφερειακής Πολιτικής Πρωτογενή Τομέα κ. Φιλήμονας Ζαννετίδης.
Για τη διαδικασία πιστοποίησης 4 προϊόντων της Περιφέρειας η οποία έχει ήδη αρχίσει και για τους στόχους και τις προτεραιότητες του νεοϊδρυθέντος Τμήματος Προβολής και Προώθησης Αγροτικών Προϊόντων Δωδεκανήσου, μίλησε η Προϊσταμένη κ. Τάνια Ρούσσου «H Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου διαθέτει 18 πιστοποιημένα προϊόντα: Λάδι, Κρασιά, Τυροκομικά Προϊόντα, Πατάτα Νάξου, Τοματάκι Σαντορίνης, Φάβα Σαντορίνης και έχουμε ξεκινήσει την διαδικασία πιστοποίησης 4 νέων προϊόντων που είναι το Λόπι Κατταβιάς, το Μελεκούνι Ρόδου, το Κρασοτύρι από την Κω και η Σιτάκα Κάσου» είπε η γεωπόνος Msc Τάνια Ρούσου και πρόσθεσε ότι « η διάρκεια ολοκλήρωσης της διαδικασίας είναι 2 χρόνια. Η μεγάλη ποικιλία σπάνιων προϊόντων, οι ιδιαίτερες καλλιέργειες, οι μικρές παραγωγές, η εξαιρετική ποιότητα που οφείλεται στο κλίμα και η αυξημένη ζήτηση μας οδηγούν στην ανάδειξη όσο το δυνατόν περισσότερων προϊόντων σε ΠΟΠ & ΠΓΕ». Η κ. Ρούσσου τόνισε ότι προτεραιότητα είναι «η υποστήριξη των τοπικών παραγωγών, η συστηματική ανάδειξη των προϊόντων και η παρουσία των παραγωγών σε εκθέσεις καθώς και η εκπαίδευση τους με σεμινάρια τυποποίησης και marketing». Για τη διατροφική αξία των οσπρίων και ειδικά του «Λοπιού», τις ποικιλίες των φασολιών, την ιστορική τους καταγωγή και τους συνδυασμούς τους με άλλα τρόφιμα, μίλησε η Διατροφολόγος κ. Σουζάνα Ιωακειμίδου. «Το λόπι προέρχεται από το αρχαίο ρήμα λέπω που σημαίνει ξεφλουδίζω. Ο "Λόπος" ή "Λοπός" (φλοιός) αναφέρεται στην Ομήρου Οδύσσεια» είπε ο Τεχνολόγος Γεωπονίας κ. Γιάννης Ελενίτσας που αναφέρθηκε στην καλλιέργεια και την φροντίδα του. Για τον παραδοσιακό αλλά και σύγχρονο τρόπο μαγειρικής του λοπιού μίλησε ο Πρόεδρος της Λέσχης Αρχιμαγείρων Δωδεκανήσου κ. Νίκος Χριστοφόρου ανοίγοντας την όρεξη του κοινού που αδημονούσε να δοκιμάσει το λόπι και τα νόστιμα φαγητά των ντόπιων νοικοκυρών.
