Η ΕΥΛΟΓΙΑ ΤΩΝ προβάτων φαίνεται να έχει πλέον ξεφύγει πανελλαδικά, προκαλώντας σοβαρό πλήγμα στην ελληνική κτηνοτροφία. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, έχουν ήδη θανατωθεί περισσότερα από 312.000 ζώα, ενώ η διασπορά του ιού συνεχίζεται με ανησυχητικούς ρυθμούς. Πολλοί ειδικοί εκτιμούν ότι δεν λήφθηκαν εγκαίρως τα απαραίτητα μέτρα, γεγονός που συνέβαλε στην έξαρση της νόσου. Μπροστά στη σημερινή κρίσιμη κατάσταση, η δημόσια συζήτηση στρέφεται γύρω από το δίλημμα μεταξύ του εμβολιασμού και της πλήρους εκρίζωσης του ιού. Παράλληλα, εξετάζεται ακόμη και το ενδεχόμενο επιβολής ενός προσωρινού lockdown στην κτηνοτροφία, προκειμένου να περιοριστεί η εξάπλωση της ευλογιάς.
Την ίδια στιγμή, οι κτηνοτρόφοι σε ολόκληρη τη χώρα εκφράζουν την αγανάκτησή τους και ετοιμάζουν κινητοποιήσεις, καθώς βρίσκονται αντιμέτωποι με ασφυκτικές οικονομικές συνθήκες και έλλειψη ρευστότητας, ενώ καλούνται να αντεπεξέλθουν και στα αυστηρά μέτρα αντιμετώπισης της νόσου. Πέρα, όμως, από τις οικονομικές απώλειες, κυριαρχεί και η έντονη συναισθηματική και ψυχολογική φόρτιση, καθώς πολλοί βιώνουν τη μαζική σφαγή των ζώων τους. Σε αρκετές περιοχές της χώρας, μάλιστα, έχουν δημιουργηθεί αυτοσχέδια «νεκροταφεία ζώων», γεγονός που εντείνει την ανησυχία για τις πιθανές συνέπειες στην υγεία και στο περιβάλλον.
«Ο εμβολιασμός κατά της ευλογιάς των αιγοπροβάτων, με τα σημερινά δεδομένα, δεν μπορεί να υποστηριχτεί από έγκυρα επιστημονικά δεδομένα όσον αφορά την αποτελεσματικότητα και τη διασφάλιση της υγείας των ζώων, ενώ θα είναι πρακτικά ανεφάρμοστος και οικονομικά καταστροφικός».
Είναι ενδεικτικό, πάντως, ότι η επιλογή του εμβολιασμού έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις. Όπως επισημαίνουν στελέχη του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, μια τέτοια απόφαση θα έθετε σε άμεσο κίνδυνο τις εξαγωγές φέτας, ενός προϊόντος ΠΟΠ με αξία άνω του 1 δισ. ευρώ ετησίως. Μόνο για το 2024, οι εξαγωγές φέτας ανήλθαν σε 785 εκατ. ευρώ, σε αγορές-κλειδιά του εξωτερικού.
«Η επιλογή του εμβολιασμού δεν αποτελεί ούτε επιστημονικά τεκμηριωμένη ούτε εμπορικά βιώσιμη λύση», τονίζουν χαρακτηριστικά, υπογραμμίζοντας ότι εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για τη φέτα ΠΟΠ και συνολικά για την ελληνική αιγοπροβατοτροφία. «Σε καμία χώρα της Ε.Ε. δεν έχει εφαρμοστεί εμβολιασμός για την ευλογιά. Γιατί, λοιπόν, να γίνει η Ελλάδα το πειραματόζωο; Το ρίσκο είναι δυσανάλογα μεγαλύτερο από το όφελος. Ο εμβολιασμός θα αποτελούσε μια βεβιασμένη πολιτική επιλογή με τεράστιο κόστος για τους κτηνοτρόφους, την οικονομία και τη διεθνή εικόνα της χώρας».
Σύμφωνα με τα ίδια στελέχη, η μάχη κατά της ευλογιάς απαιτεί ψυχραιμία, επιστημονική τεκμηρίωση και στρατηγική διορατικότητα. «Ο εμβολιασμός δεν είναι λύση – είναι παγίδα. Η Ελλάδα δεν πρέπει να θυσιάσει τη φέτα και την κτηνοτροφία της σε ένα αμφίβολο πείραμα. Ο μόνος ασφαλής δρόμος είναι η συνέχιση της στρατηγικής εκρίζωσης, με αυστηρή τήρηση των μέτρων και αποφασιστική στήριξη των παραγωγών».
«Η ευλογιά είναι ένα από τα σοβαρότερα λοιμώδη νοσήματα των προβάτων. Έχει αυξημένη μεταδοτικότητα και χαρακτηρίζεται από υψηλή νοσηρότητα και θνησιμότητα για τα ζώα. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά της την κατατάσσουν στη λίστα με τα νοσήματα υποχρεωτικής δήλωσης, για τα οποία η ευρωπαϊκή στρατηγική διαχείρισης ορίζει άμεση εκρίζωση εφόσον εμφανιστούν. Δεν είναι ζωοανθρωπονόσος, επομένως ο άνθρωπος δεν απειλείται από την επαφή με τα ζώα ή από την κατανάλωση προϊόντων που προέρχονται από αυτά, εφόσον τα τελευταία έχουν υποστεί την κατάλληλη θερμική επεξεργασία», επισημαίνει μιλώντας στη LiFO o Αθανάσιος Γελασάκης, αναπληρωτής καθηγητής Νοσημάτων Παραγωγικών Ζώων στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
αναπληρωτής καθηγητής Νοσημάτων Παραγωγικών Ζώων στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Και συνεχίζει: «Όμως, οι επιπτώσεις της κήρυξης της χώρας σε ενδημικό καθεστώς μπορεί να είναι καταστροφικές για την εξαγωγή προϊόντων που παράγονται από το κρέας και το γάλα των προβάτων. Οι άμεσες επιπτώσεις αφορούν την απαγόρευση της εξαγωγής ζωντανών ζώων και νωπού πρόβειου κρέατος για το διάστημα που η χώρα θεωρείται ενδημική στην ευλογιά. Οι έμμεσες επιπτώσεις αφορούν πιθανούς περιορισμούς και τις μεγάλες εμπορικές πιέσεις που θα δεχτεί η φέτα και τα υπόλοιπα γαλακτοκομικά προϊόντα που παράγονται από πρόβειο γάλα στο σύνολό τους. Παρότι τα προϊόντα αυτά παράγονται από παστεριωμένο γάλα, γεγονός που τα καθιστά ασφαλή για τον καταναλωτή και αποτελεί ισχυρή δικλείδα ασφαλείας για την αποτροπή της μετάδοσης του ιού σε άλλες περιοχές, είναι βέβαιο ότι θα απαιτηθούν αυστηρά πρόσθετα μέτρα, έλεγχοι και εγγυήσεις ώστε να μη διακινηθεί ο ιός μέσω της εφοδιαστικής αλυσίδας των γαλακτοκομικών προϊόντων. Επιπλέον, πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι ο μέσος καταναλωτής προϊόντων ζωικής προέλευσης στον αναπτυγμένο κόσμο, στις αγορές του οποίου κυρίως στοχεύουν τα ελληνικά γαλακτοκομικά προϊόντα, απαιτεί η παραγωγή των προϊόντων αυτών να γίνεται από υγιή ζώα που εκτρέφονται κάτω από ικανοποιητικές συνθήκες ευζωίας. Η Ελλάδα πρέπει να παραμείνει προσηλωμένη σε αυτή την απαίτηση, αν θέλει να διατηρήσει η φέτα τη μεγάλη δυναμική των εξαγωγών που έχει και το μερίδιο που της αξίζει στη διεθνή αγορά».
Να θυμίσουμε ότι η φέτα είναι ένα λευκό τυρί από αιγοπρόβειο γάλα που ωριμάζει μέσα σε άλμη και αποτελεί ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα προϊόντα της ελληνικής γαστρονομίας. Το 2002 κατοχυρώθηκε οριστικά ως προϊόν Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ) έπειτα από πολυετείς διαδικασίες και προσφυγές, κυρίως από τη Δανία και τη Γαλλία.
Για να φέρει ένα τυρί την ονομασία «φέτα ΠΟΠ», πρέπει να πληροί συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Πρώτον, η παραγωγή του πρέπει να γίνεται αποκλειστικά στην ηπειρωτική Ελλάδα και, από τα νησιά, μόνο στη Λέσβο. Δεύτερον, η φέτα πρέπει να παρασκευάζεται από ελληνικό παστεριωμένο αιγοπρόβειο γάλα, με αναλογία τουλάχιστον 70% πρόβειο και έως 30% γίδινο. Το γάλα αυτό προέρχεται από ελληνικές φυλές προβάτων και αιγών που τρέφονται με την τοπική χλωρίδα κάθε περιοχής, κυρίως σε ελεύθερες βοσκές.
Η παραγωγή της φέτας πραγματοποιείται από τον Οκτώβριο έως τα μέσα Ιουνίου, ενώ το τελικό προϊόν πρέπει να περιέχει τουλάχιστον 43% λιπαρά επί ξηρού και μέγιστη υγρασία 55%. Τέλος, η ωρίμανσή της διαρκεί τουλάχιστον δύο μήνες και γίνεται παραδοσιακά μέσα σε ξύλινα βαρέλια ή σε δοχεία από λευκοσίδηρο (τενεκέδες), διαδικασία που συμβάλλει καθοριστικά στη μοναδική της γεύση και υφή. Αν εστιάσουμε στη χώρα μας, 40.000 τόνοι φέτας ετησίως φτάνουν στο τραπέζι των ελληνικών νοικοκυριών.
Όσον αφορά το θέμα του εμβολιασμού, o κ. Γελασάκης τονίζει: «Η απόφαση για την εφαρμογή εμβολιασμού δεν είναι εύκολη, και σε κάθε περίπτωση πρέπει να προηγηθεί μια εκτεταμένη ενεργητική επιτήρηση προτού αξιολογηθεί αυτή η πιθανότητα. Η αναμονή της δήλωσης των κρουσμάτων δεν αρκεί, ενώ αποδείχτηκε αναποτελεσματική στην περίπτωση της ευλογιάς. Πρέπει άμεσα να λειτουργήσει ο μηχανισμός αναζήτησης των κρουσμάτων σε ευρύτερες περιοχές, ακόμη και σε επίπεδο περιφερειών, ώστε τα επόμενα βήματα να γίνουν βάσει αποδείξεων από μια συνολική επιδημιολογική αποτύπωση της διασποράς του νοσήματος.
Ο εμβολιασμός θα θέσει τη χώρα σε ενδημικό καθεστώς, καθώς θα είναι αδύνατο να γίνει εργαστηριακή διαφοροποίηση των εμβολιασμένων από τα μολυσμένα ζώα, ενώ εγείρονται ερωτήματα σχετικά με την αποτελεσματικότητα του εμβολίου, τη διάρκεια προστασίας που παρέχει και επομένως τα πρωτόκολλα εφαρμογής του, τη διαθεσιμότητά του –συγκεκριμένα την άμεση διάθεση εκατομμυρίων δόσεων–, τη δυνατότητα άμεσης, μαζικής εφαρμογής του, και τα χρόνια που θα απαιτηθούν ώστε η χώρα να επιστρέψει σε καθεστώς απαλλαγμένο από την ευλογιά. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε ενδημικές χώρες όπου εφαρμόζεται εμβολιασμός κατά της ευλογιάς εξακολουθούν να υπάρχουν φυσικές μολύνσεις, επιδημικές εξάρσεις του νοσήματος και μαζικοί θάνατοι ζώων».
Σε αυτήν τη φάση, η ανησυχητική διασπορά του νοσήματος απαιτεί μια πολύ ευρύτερη ενεργητική επιτήρηση, αυστηρή τήρηση των μέτρων βιοασφάλειας από τους κτηνοτρόφους αλλά και από το σύνολο των εμπλεκόμενων στον κλάδο της προβατοτροφίας, επαναξιολόγηση, αναθεώρηση του σχεδιασμού και αυστηροποίηση των ελέγχων και των μέτρων βιοπροφύλαξης και ετοιμότητας τόσο απέναντι στην ευλογιά όσο και απέναντι στα υπόλοιπα «εξωτικά νοσήματα» που βρίσκονται στα σύνορά μας.
καθηγητής Κτηνιατρικής του ΑΠΘ
Η κήρυξη ενδημικού καθεστώτος θα αποτελέσει παραδοχή αποτυχίας ελέγχου ενός καταστροφικού για την προβατοτροφία νοσήματος, το οποίο θα έχει πλέον περάσει τα σύνορα και θα έχει εγκατασταθεί σε μία από τις χώρες της Ευρώπης, η οποία με τη σειρά της θα κάνει οτιδήποτε χρειαστεί ώστε να μη διακινδυνεύσει την ευρύτερη εξάπλωση της ευλογιάς στην επικράτειά της, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη ζωική παραγωγή στη χώρα μας.
Επικονωνήσαμε με τον καθηγητή Κτηνιατρικής του ΑΠΘ, Γιώργο Αρσένο, ο οποίος εστίασε σε όσα έχουν υποστηρίξει εδώ και καιρό ως τμήμα: «Οι εξελίξεις αυτές έχουν αποτελέσει αντικείμενο έντονου προβληματισμού στο επιστημονικό προσωπικό του Τμήματος Κτηνιατρικής του ΑΠΘ, που διαχρονικά ασχολείται με την υγεία και την ευζωία των ζώων, καθώς και με την ασφάλεια των προϊόντων ζωικής προέλευσης που φτάνουν στο τραπέζι των Ελλήνων και των Ευρωπαίων καταναλωτών, όπως για παράδειγμα η φέτα, που αποτελεί εμβληματικό εθνικό προϊόν». Για το θέμα των εμβολίων πρόσθεσε: «Ο εμβολιασμός κατά της ευλογιάς των αιγοπροβάτων, με τα σημερινά δεδομένα, δεν μπορεί να υποστηριχτεί από έγκυρα επιστημονικά δεδομένα όσον αφορά την αποτελεσματικότητα και τη διασφάλιση της υγείας των ζώων, ενώ θα είναι πρακτικά ανεφάρμοστος και οικονομικά καταστροφικός».
