Η πιο διάσημη βασίλισσα της Γαλλίας, η πιο μισητή από τον λαό της, η πιο νεαρή, η πιο επιπόλαιη, η πιο άτυχη. Η πιο αμφιλεγόμενη και η πιο ενδιαφέρουσα. Σπάταλη, απρόσεκτη, σκανδαλώδης, το ιστορικό πρόσωπο στο οποίο αποδόθηκαν οι περισσότεροι αρνητικοί χαρακτηρισμοί, αποτελεί παράλληλα έναν μύθο χάρη στο στυλ, τη γοητεία και την αίγλη που προσέδωσε στη γαλλική αυλή με τις υπερβολές και μια απαράμιλλη έλξη για την πολυτέλεια. Η Μαρία Αντουανέτα είναι η μόνη βασίλισσα της εποχής της που εξακολουθεί να ασκεί επιρροή στην ποπ κουλτούρα, ένα fashion icon πολύ πριν η έννοια μπει στο λεξιλόγιό μας.
Πιόνι πολιτικών σκοπιμοτήτων, η νεαρή Βιεννέζα πριγκίπισσα Μαρία Αντωνία Ιωσηφίνα Ιωάννα ήταν το δέκατο πέμπτο παιδί και η ενδέκατη κόρη της αυτοκράτειρας Μαρίας Θηρεσίας. Στο πλαίσιο των συμμαχιών της εποχής και για να διασφαλιστεί η ειρήνη μεταξύ Γαλλίας και Αυστρίας παντρεύτηκε σε ηλικία δεκατεσσάρων ετών τον σχεδόν συνομήλικό της πρίγκιπα διάδοχο του γαλλικού θρόνου. Η έφηβη πριγκίπισσα που ανέβηκε στον θρόνο πέντε χρόνια αργότερα βρέθηκε αντιμέτωπη με τις μηχανορραφίες της Αυλής, τις πιέσεις της μητέρας της να ασκήσει επιρροή στην εξωτερική πολιτική της Γαλλίας και έναν σύζυγο που καθόλου δεν τον απασχολούσε η ιδιωτική και σεξουαλική τους ζωή – ο γάμος τους ολοκληρώθηκε μετά από επτά χρόνια.
Οι ταινίες για τη ζωή της, με κορυφαία αυτήν της Σοφία Κόπολα, βιβλία όπως αυτό της Αντόνια Φρέιζερ, φιλοτεχνούν το πορτρέτο μιας ανέμελης έφηβης που έζησε με μεγαλοπρέπεια και χλιδή μέσα στη δίνη της Ιστορίας και ραγδαίων κοινωνικών εξελίξεων και ανατροπών. Η τελευταία προεπαναστατική βασίλισσα της Γαλλίας δεν έπαψε ποτέ να ενδιαφέρει το κοινό με τις σκανδαλιστικές λεπτομέρειες του βίου της, καθώς η απρόσεκτη και σπάταλη ζωή της ανέκαθεν έμπαινε στο μικροσκόπιο, καθιστώντας την ένα είδωλο συνώνυμο της υπερβολής. Η συναρπαστική ιστορία της ασκεί διαχρονικά γοητεία: ανήλικη νύφη στα 14, βασίλισσα στα 19, καταδικασμένη σε εκτέλεση στην γκιλοτίνα στα 37 της.
Δεν είναι καθόλου τυχαίο το ότι η έκθεση «Marie Antoinette Style» στο V&A South Kensington στο Λονδίνο συμπίπτει με την Εβδομάδα Μόδας και είναι η πρώτη έκθεση στο Ηνωμένο Βασίλειο για τη Γαλλίδα βασίλισσα, ένα αναμενόμενο blockbuster που θα διαρκέσει έως τις 22 Μαρτίου 2026.
«Η περίπτωση της Μαρίας Αντουανέτας αποτελεί έναν σπάνιο συνδυασμό γοητείας, θεάματος και τραγωδίας που παραμένει σήμερα τόσο μεθυστικός όσο ήταν και τον 18ο αιώνα».
Περισσότερα από 250 χρόνια μόδας και τέχνης, η νεότητα και η παρακμή, η δύναμη, η φήμη και ο πλούτος εξετάζονται μέσα από το εξαιρετικό στυλ και την αμφιλεγόμενη εικόνα της αιωνίως γοητευτικής Αυστριακής αρχιδούκισσας που έγινε βασίλισσα της Γαλλίας και το όνομά της παρέμεινε στους αιώνες συνώνυμο της μόδας. Ο αντίκτυπός της ήταν τεράστιος πρωτίστως στο ευρωπαϊκό γούστο και στη μόδα της εποχής της, δημιουργώντας ένα ξεχωριστό στυλ, κάτι που αναδιατυπώθηκε και επαναπροσδιορίστηκε από επόμενες γενιές με τρόπο που εξυπηρετούσε το εκάστοτε αφήγημα.
Πολύ πριν από τις εστεμμένες και μη γυναίκες του 20ού αιώνα που έγιναν είδωλα της μόδας, εφηύραν το στυλ τους και το υποστήριξαν με συνέπεια και σύμμαχο τα φώτα της δημοσιότητας, επηρεάζοντας εκατομμύρια άλλες γυναίκες σε όλο τον κόσμο, η περίπτωση της Μαρίας Αντουανέτας, όπως σημειώνει η επιμελήτρια της έκθεσης Σάρα Γκραντ, «αποτελεί έναν σπάνιο συνδυασμό γοητείας, θεάματος και τραγωδίας που παραμένει σήμερα τόσο μεθυστικός όσο ήταν και τον 18ο αιώνα».
Σαν μια πρώιμη celebrity, λάτρευε την υπερβολή και την υιοθέτησε τόσο σε ρούχα και αξεσουάρ όσο και στα αντικείμενα καθημερινής χρήσης και στους εσωτερικούς χώρους των παλατιών. Ήταν μια περφόρμερ της εποχής της, σκηνοθετούσε κάθε μέρα τη ζωή της· άσκησε επιρροή στο design, στη διαμόρφωση των κήπων, στις καλές και διακοσμητικές τέχνες της εποχής της και εξακολουθεί να αποτελεί πηγή έμπνευσης για καλλιτέχνες και δημιουργούς κάθε μέσου.
Το στυλ της πιο μοντέρνας βασίλισσας της Ιστορίας
Η έκθεση στο V&A εξερευνά την προέλευση και τις αμέτρητες αναβιώσεις του στυλ που διαμόρφωσε η πιο μοντέρνα βασίλισσα στην Ιστορία, που η υπερβολή χαρακτήριζε την καθημερινότητά της. Από τις πανύψηλες πουδραρισμένες περούκες και τις περίτεχνα διακοσμημένες μέχρι τα πολύτιμα κοσμήματά της, τα αντικείμενα που εκτίθενται στο Λονδίνο δεν είχαν φύγει ποτέ από τις Βερσαλλίες ως τώρα.
Συνολικά 250 εξαιρετικά σπάνια προσωπικά αντικείμενα που της ανήκαν προβάλλονται με θεατρικότητα: οι μεταξωτές παντόφλες της, θραύσματα από τα πλούσια διακοσμημένα ρούχα της, κοσμήματα από την ιδιωτική της συλλογή, ένα σερβίτσιο από το Petit Trianon, ακόμα και το σημείωμα που έγραψε πριν από τον θάνατό της. Αν και είναι πολύ λίγα τα αντικείμενα που έχουν διασωθεί από την γκαρνταρόμπα της, τα παπούτσια της είναι από τα πιο περιζήτητα.
Οι διάσημοι υποδηματοποιοί της εποχής της κατασκεύαζαν τέσσερα νέα ζευγάρια κάθε εβδομάδα. Όπως πολλοί από τους συνομηλίκους της, η βασίλισσα τελειοποίησε το λεγόμενο «γλίστρημα των Βερσαλλιών», έναν κομψό, αθόρυβο τρόπο βαδίσματος στο εκλεπτυσμένο στυλ της γαλλικής αυλής του 18ου αιώνα, που έδινε την εντύπωση ότι τα πόδια μόλις που ακουμπούσαν στο έδαφος.
Οι διοργανωτές της έκθεσης έχουν ανασυνθέσει ακόμα και το άρωμα που λέγεται ότι προτιμούσε, επιχειρώντας να προσφέρουν στο κοινό μια αισθητηριακή εμπειρία. Υπήρξε διαρκής πηγή έμπνευσης για κορυφαίους σχεδιαστές και από την έκθεση δεν θα μπορούσαν να λείπουν σύγχρονα ρούχα διάσημων ονομάτων π.χ. των Dior, Chanel, Valentino, Moschino και Vivienne Westwood, ή κοστούμια από τη «Μαρία Αντουανέτα» της Σοφία Κόπολα με πρωταγωνίστρια την Κίρστεν Ντανστ, ταινία που κέρδισε το Όσκαρ Κοστουμιών στην 79η τελετή απονομής των βραβείων – τα παπούτσια ήταν σχεδιασμένα από τον Μανόλο Μπλάνικ. Η έκθεση, συνδυάζοντας ιστορικά και σύγχρονα κομμάτια με οπτικοακουστικές εγκαταστάσεις, επιχειρεί να διερευνήσει πώς και γιατί η Μαρία Αντουανέτα έχει διαρκή απήχηση, εξετάζοντας εκ νέου την κληρονομιά και το αποτύπωμά της.
Από το παντεσπάνι στο σκάνδαλο των κοσμημάτων
Το υπερβολικό, πλούσιο και θηλυκό στυλ της θα ζωντανέψει σε χρονολογικές ενότητες από το 1770 έως την εκτέλεσή της το 1793 που σκιαγραφούν τη διαμόρφωσή του. Η πρώτη ενότητα αφηγείται τη ζωή της μέσα από βασικά έπιπλα, κοσμήματα, πορσελάνες και μουσικά όργανα που αποκαλύπτουν τους ρόλους και τα ενδιαφέροντά της ως βασίλισσας συζύγου. Παρουσιάζεται η προσέγγισή της σε ορισμένες πτυχές του Διαφωτισμού, η μυθολογία γύρω από την περίφημη φράση «Qu’ils mangent de la brioche» (το γνωστό σε ελεύθερη ελληνική μετάφραση «ας φάνε παντεσπάνι») που την έκανε τόσο μισητή όσο και την παρακμιακή μοναρχία στον πεινασμένο λαό και της αποδόθηκε από λάθος, αφού ο Ρουσό, όταν έγραψε τη φράση στις «Εξομολογήσεις» του, η Μαρία Αντουανέτα ήταν μόλις 10 ετών.
Στα σημαντικότερα εκθέματα αυτής της ενότητας περιλαμβάνεται ένα αντίγραφο του διαμαντένιου κολιέ το οποίο την ενέπλεξε σε ένα πρωτοφανές σκάνδαλο (L'affaire du collier de la reine / H υπόθεση του περιδέραιου της βασίλισσας), οπότε η φήμη της αμαυρώθηκε και η ίδια κατηγορήθηκε για απληστία και εξαπάτηση. Αυτό που διαδόθηκε τότε ήταν ότι συμμετείχε σε μια πλεκτάνη προκειμένου να αποκτήσει το αμύθητης αξίας διαμαντένιο περιδέραιο που είχαν φτιάξει οι Παριζιάνοι κοσμηματοπώλες Σαρλ Μπομέρ και Πολ Μπασάνζ και ο Λουδοβίκος ΙΕ' της Γαλλίας θα προσέφερε ως δώρο στην ερωμένη του Μαντάμ ντι Μπαρί.
Μέχρι να βρεθούν οι πολύτιμοι λίθοι για το περιδέραιο, ο Λουδοβίκος ΙΕ' πέθανε και η ερωμένη του εκδιώχθηκε από την Αυλή. Οι κοσμηματοπώλες πρότειναν στον βασιλιά της Γαλλίας να αγοράσει το πανάκριβο κόσμημα για τη Μαρία Αντουανέτα, η οποία όμως το απέρριψε. Σύμφωνα με άλλους, ο ίδιος ο βασιλιάς δεν το αγόρασε, θεωρώντας το πανάκριβο, δεδομένου ότι τα κρατικά ταμεία ήταν άδεια. Ένα ζευγάρι απατεώνων κατόρθωσε να αποκτήσει το κόσμημα, πείθοντας τους πάντες ότι θα το παρέδιδε στη βασίλισσα – ο κόμης ντε Λα Μοτ, εγκέφαλος της απάτης, διέφυγε τελικά στο Λονδίνο. Εκεί το κολιέ διαλύθηκε και πουλήθηκαν οι πολύτιμοι λίθοι. Το αντίγραφό του στην έκθεση θα βρεθεί δίπλα στο διαμαντένιο κολιέ Sutherland από τη συλλογή του V&A, το οποίο πιστεύεται ότι είναι φτιαγμένο από τα διαμάντια του εν λόγω κολιέ. Πιο δίπλα εκτίθεται μια θήκη κοσμημάτων της.
Η συλλογή κοσμημάτων της Μαρίας Αντουανέτας ήταν εκτεταμένη από την αρχή της βασιλείας της. Μερικά είχαν αποκτηθεί με χρήματα της μητέρας της και άλλα της τα δώρισε ο Λουδοβίκος ΙΕ' στον γάμο της με τον γιο του. Μέχρι την εποχή που έγινε βασίλισσα, το 1774, η Μαρία Αντουανέτα είχε μια ιδιωτική συλλογή από διαμάντια και πολύτιμους λίθους αξίας περίπου 2,5 εκατομμυρίων λιρών, ξεπερνώντας έτσι σε πλούτο τις περισσότερες Ευρωπαίες βασίλισσες. Μία από τις μεγαλύτερες αλλαγές στις συνήθειές της ήρθε με την έλευση του νεοκλασικισμού, ο οποίος έφερε στη μόδα απλούστερα στυλ ενδυμασίας και αξεσουάρ. Στην ίδια ενότητα υπάρχει η πολυθρόνα με το μονόγραμμα της βασίλισσας και το οικόσημό της.
Πίνοντας σαμπάνια από το στήθος της Μαρίας Αντουανέτας
Ένα ακόμα αντικείμενο της έκθεσης, ένα jatte-téton/bol-sein ή «κύπελλο στήθους» από πορσελάνη Σεβρών, κομμάτι ενός σερβίτσιου της Μαρίας Αντουανέτας που χρησιμοποιούσαν για να πίνουν γάλα, έχει σκανδαλώδη ιστορία.
Είχε το σχήμα γυναικείου στήθους, μάλιστα λέγεται ότι έμπνευση για τον σχεδιασμό του έδωσε το αριστερό στήθος της Μαρίας Αντουανέτας που ενέπνευσε και τα ποτήρια coupe απ' όπου έπινε σαμπάνια η αριστοκρατία για εκατοντάδες χρόνια. Μόνο το όνομα της εκκεντρικής και σκανδαλώδους βασίλισσας θα μπορούσε να συνδεθεί με έναν τέτοιο μύθο – όμως δεν είχε σχέση, αφού το ποτήρι εφευρέθηκε οκτώ δεκαετίες πριν από τη γέννησή της.
Ο μύθος έχει και μια μικρή δόση αλήθειας, αν και έχει μπερδευτεί ή ξαναγραφτεί δημιουργικά στην πορεία. Το 1787, ο Λουδοβίκος ΙΣΤ' είναι γνωστό ότι έκανε έκπληξη τη σύζυγό του με ένα σερβίτσιο πορσελάνης αποτελούμενο από 65 κομμάτια που περιλάμβανε, μεταξύ άλλων, τέσσερα jatte-téton. Ήταν σχεδιασμένα από τον καλλιτέχνη πορσελάνης Ζαν-Ζακ Λαγκρενέ και βασίζονταν σε ένα παρόμοιο τελετουργικό ελληνικό δοχείο με θηλή στη βάση του που ονομάζεται κύπελλο-μαστός. Το μπολ της Μαρίας Αντουανέτας στηρίζεται σε ένα τρίποδο διακοσμημένο με κεφάλια κριαριών.
Αντονία Φρέιζερ, Μαρία Αντουανέτα. Το ταξίδι, Μτφρ.: Εμμανουήλ Αλέξης, Κιόρτσης Δημήτρης,
εκδ. Μέδουσα
Όσο για τα αντικείμενα από το Petit Trianon που παρουσιάζονται στην έκθεση, εξακολουθούν να μας υπενθυμίζουν το καταφύγιο της Μαρίας Αντουανέτας, το μέρος όπου δημιούργησε μια ξεχωριστή ζωή, με διακριτικότητα, όπως η ίδια νόμιζε, ένα κτίσμα με κήπους, τεχνητή λίμνη και αχυρένια σκεπή που της επέτρεπε να «επιστρέφει στη φύση». Αν και πολύ λιγότερο επίσημο από τις Βερσαλλίες, ήταν όλο σχεδιασμένο με τέχνη, κομψότητα και πολυτέλεια.
Οι ρουστίκ εξωτερικοί χώροι του εξοχικού σπιτιού έκρυβαν τους πλούσια διακοσμημένους εσωτερικούς χώρους στους οποίους η βασίλισσα μπορούσε να διασκεδάζει τους φίλους της. Εκεί είχε επίσης το δικό της ιδιωτικό θέατρο σε μια εποχή που το παρισινό κοινό είχε μανία με το θέατρο. Μοιάζει σαν να ξεπήδησε από παραμύθι: το εσωτερικό του είναι από γαλαζοπράσινο βελούδο, επιχρυσωμένες γιρλάντες και γύψινα με μικρά χερουβείμ –αποκαταστάθηκε πριν από μερικά χρόνια. Πλέον αποτελεί πόλο έλξης για όσους επισκέπτονται τις Βερσαλλίες. Μάλιστα, εκεί απολάμβανε να υποδύεται τη σουμπρέτα ή τη γυναίκα αγρότη και ζητούσε από τους υπηρέτες της να υποδύονται το κοινό σε μια αντιστροφή ρόλων αντάξια των κωμωδιών του Μαριβό.
Μια κληρονομιά του στυλ μέσα στον χρόνο
Η δεύτερη ενότητα της έκθεσης, με τίτλο «Η Μαρία Αντουανέτα στη μνήμη της: Η γέννηση μιας λατρείας του στυλ», διερευνά την αναβίωση του στυλ της Μαρίας Αντουανέτας στα μέσα του 1800 με την ώθηση της αυτοκράτειρας Ευγενίας, συζύγου του Αυτοκράτορα Ναπολέοντα Γ'.
H αυτοκράτειρα Ευγενία επέλεξε συνειδητά να ταυτιστεί με τη Μαρία Αντουανέτα, ειδικά σε θέματα μόδας, εικόνας και αισθητικής. Η σύνδεσή τους δεν είναι μόνο αισθητική αλλά και πολιτισμική και πολιτική, καθώς και οι δύο χρησιμοποίησαν την εμφάνιση και το στυλ τους για να ασκήσουν επιρροή και εξουσία. Για να φτιάξει μια εικόνα βασιλικής θηλυκότητας η Ευγενία, η οποία υπήρξε προστάτιδα του Τσαρλς Φρέντερικ Γουόρθ, του θεμελιωτή της haute couture στο Παρίσι, υιοθέτησε χτενίσματα, ρούχα και στάσεις που παραπέμπουν στην αριστοκρατική φινέτσα του 18ου αιώνα, ενώ πόζαρε για πορτρέτα σε στυλ που θυμίζουν τα γνωστά της Μαρίας Αντουανέτας που έκανε η ζωγράφος Ελιζαμπέτ Βιζέ Λε Μπρεν. Η Ευγενία επιδίωξε να αναβιώσει την αίγλη της προεπαναστατικής Γαλλίας, του Ancien Régime, γι' αυτό διοργάνωσε αναδρομικές εκθέσεις στο Παρίσι που περιλάμβαναν αντικείμενα της Μαρίας Αντουανέτας, προβάλλοντας έτσι μια εικόνα μεγαλείου και παράδοσης.
Το κύμα ενδιαφέροντος για τη Μαρία Αντουανέτα κορυφώθηκε τον 19ο αιώνα και κυριάρχησε ως γαλλικό στυλ στη Βρετανία και τη Βόρεια Αμερική. Οι συλλέκτες προσπαθούσαν να αποκτήσουν αντικείμενα, έπιπλα και αναμνηστικά που σχετίζονταν με τη βασίλισσα, σχηματίζοντας με αυτόν τον τρόπο σημαντικές συλλογές γαλλικής τέχνης του 18ου αιώνα. Στα σημαντικότερα αντικείμενα αυτής της ενότητας περιλαμβάνονται κοστούμια του Γουόρθ και άλλων σχεδιαστών μόδας και φωτογραφίες των Eugène Atget και Francis Frith.
Η τρίτη ενότητα της έκθεσης, «Μαρία Αντουανέτα: Μαγεία και ψευδαίσθηση», εξετάζει το στυλ της Μαρίας Αντουανέτας στα τέλη του 19ου αιώνα, με την εικόνα της να ενσαρκώνει τη φυγή και την ομορφιά, καθώς και την παρακμή και την ακολασία. Αντικείμενα και έργα τέχνης θα απεικονίσουν αυτήν τη μεταβαλλόμενη αφήγηση μέσα από τις περιόδους Art Nouveau και Art Deco, συμπεριλαμβανομένων των σχεδίων βραδινών φορεμάτων σχεδιαστών μόδας όπως η Jeanne Lanvin και οι Boué Soeurs, μαζί με φωτεινές ακουαρέλες από τους εικονογράφους της Χρυσής Εποχής, Eρτέ, Ζορζ Μπαρμπιέ και Eντμόν Ντιλάκ.
Τέλος, η ενότητα «Marie Antoinette Re-Styled», που είναι και η τελευταία, εξετάζει την επιρροή του στυλ της Μαρίας Αντουανέτας από τον 20ό αιώνα έως σήμερα στη μόδα, στην performance και στην ποπ κουλτούρα. Κομμάτια υψηλής ραπτικής από σχεδιαστές όπως οι Moschino, Dior, Chanel, Erdem, Vivienne Westwood και Valentino, μαζί με φωτογραφίες των Tιμ Γουόκερ και Ρόμπερτ Πολιντόρι, αναδεικνύουν τη συνεχή επιρροή της στη μόδα παγκοσμίως. Κοστούμια, αξεσουάρ, ταινίες και φωτογραφίες θα ζωντανέψουν τη διαχρονική κληρονομιά της βασίλισσας στον κινηματογράφο, στο θέατρο, ακόμη και στα μουσικά βίντεο, μέσω εμφανίσεων εμπνευσμένων από το ιδιαίτερο στυλ της.
Η Μαρία Αντουανέτα έχει καταφέρει να αποτελεί ένα μυστήριο μέχρι σήμερα. Την απασχολούσε μόνο η διασκέδασή της; Η Madame Deficit (Κυρία Έλλειμμα), όπως την αποκαλούσαν οι εχθροί της, και τα υπέρογκα έξοδα για τα ρούχα και τα μαλλιά της, η πλήξη και οι φήμες περί εξωσυζυγικών σχέσεων τη συνόδευαν σε όλη της τη ζωή. Πολλοί τη μίσησαν, άλλοι τόσοι τη λάτρεψαν. Ίσως και να είδαν με συμπάθεια ένα κορίτσι που δεν είχε επίγνωση της θέσης του, μια γαλαζοαίματη έφηβη που λάτρευε τους περιπάτους, τον χορό, τα πάρτι, τον τζόγο, τα ρούχα, την ιππασία και τις παραστάσεις, μια νεαρή γυναίκα που οι επαναλαμβανόμενες εγκυμοσύνες και οι τραυματικές απώλειες των παιδιών της (πέθαναν δύο από τα τέσσερα) επηρέασαν σημαντικά τη σωματική και ψυχική της υγεία που επιδεινώθηκε ραγδαία προς το τέλος της σύντομης ζωής της.
Το στυλ της έχει εμπνεύσει σχεδιαστές εδώ και γενιές, από τη συλλογή Chanel Cruise του Karl Lagerfeld το 2012 μέχρι τη συλλογή κοσμημάτων με θέμα τις Βερσαλλίες του Dior το 2016. Η κληρονομιά της συνεχίζει να διαμορφώνει το design σήμερα – το μαργαριταρένιο μενταγιόν της πωλήθηκε έναντι 36 εκατομμυρίων δολαρίων στον οίκο Sotheby's στη Γενεύη το 2018. Αν ζούσε σήμερα, θα ήταν η βασίλισσα των ταμπλόιντ, η απόλυτη influencer. Είχε ομορφιά, πλούτο και δύναμη, ήταν κοσμική και style icon αιώνες πριν από την Τζάκι και την πριγκίπισσα Νταϊάνα. Ενώ χαρακτηρίζουμε το γαλλικό στυλ της εποχής χρησιμοποιώντας τα ονόματα των βασιλέων, τα πιο λαμπρά εκθέματα στην έκθεση είναι σε «στυλ Μαρίας Αντουανέτας». Η βασίλισσα που δαιμονοποιήθηκε όσο καμία άλλη ως σπάταλη, ακόλαστη και μοιχός, με τα πορνογραφικά φυλλάδια να την απεικονίζουν σε σκηνές σεξ με φρουρούς και κυρίες της Αυλής, με αυτή την έκθεση γίνεται ένα οικείο πρόσωπο. Δεν επανεξετάζεται μόνο το στυλ αλλά και η ιστορία της, αναδύεται μια όψη της που μας φέρνει πιο κοντά στην πραγματική Μαρία Αντουανέτα.
