Στις 25 Φεβρουαρίου 2025, μέλη της συμμαχίας συμμοριών «Viv Ansanm» εισέβαλαν με βαριά οπλισμό σε πυκνοκατοικημένη περιοχή του Πορτ ο Πρενς της Αϊτής, λεηλατώντας, πυρπολώντας σπίτια, βιάζοντας γυναίκες και εκτελώντας αμάχους, μεταξύ αυτών και δύο αδελφούς στρατιώτες εκτός υπηρεσίας.
Περιφερόμενοι με αυτόματα, πιστόλια και ματσέτες, οι δράστες, στην πλειονότητα άνδρες του πραξικοπηματία αρχισυμμορίτη «Μπάρμπεκιου» προκάλεσαν πανικό και μαζικές εκτοπίσεις αθώων στην Αϊτή. Περισσότεροι από 4,800 εκτοπισμένοι βρίσκονται πλέον σε καταυλισμούς, όπως αυτός σε μια κλινική κοντά στην πόλη, προσπαθώντας να ξεφύγουν από τη βία και την ανασφάλεια.
Η Αϊτή, η φτωχότερη χώρα του δυτικού ημισφαιρίου, βυθισμένη σε πολιτική αστάθεια, οικονομική κρίση και αδυναμία διατήρησης της δημόσιας τάξης, βρίσκεται σε παρατεταμένη κρίση από τη δολοφονία του Προέδρου Ζοβενέλ Μοΐζ το 2021. Από τότε, οι ένοπλες συμμορίες έχουν επεκτείνει τον έλεγχο τους στο 90% της μητροπολιτικής περιοχής του Πορτ ο Πρενς, περικυκλώνοντας την τελευταία ελεύθερη ζώνη της κυβέρνησης στην πλούσια συνοικία Πετιόν Βιλ. Υπηρεσίες κρίσιμης σημασίας, όπως υγεία, ηλεκτρισμός και αποκομιδή απορριμμάτων, έχουν καταρρεύσει, ενώ οι συμμορίες ελέγχουν λιμάνια και οδικές αρτηρίες, επιβάλλοντας διόδια και εισπράξεις για την είσοδο προϊόντων στην πρωτεύουσα.
Η κλιμάκωση της βίας συνοδεύεται από μια ανησυχητική αύξηση των ανθρωποκτονιών, με 5,626 δολοφονίες το 2024 και σχεδόν 2,700 μέσα στους πρώτους πέντε μήνες του 2025. Περισσότερο από 1.3 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν εκτοπιστεί, ενώ 5.7 εκατομμύρια δεν έχουν επαρκή πρόσβαση σε τρόφιμα. Η ανθρωπιστική κατάσταση επιδεινώνεται δραματικά σε ένα κράτος που φαίνεται να βρίσκεται σε πλήρη αποσύνθεση.
Ένας σημαντικός παράγοντας στην επέκταση αυτής της βίας είναι η τεράστια αύξηση της διαθέσιμης δύναμης πυρός των συμμοριών, χάρη στη μαζική εισροή όπλων αμερικανικής προέλευσης, κυρίως από τη Φλόριντα. Τα όπλα που αρχίζουν από απλά πιστόλια και φτάνουν μέχρι πολυβόλα και όπλα μεγάλης διαμετρήματος, όπως το Barrett M82 που μπορεί να τρυπήσει ελαφρώς θωρακισμένα οχήματα, παράγονται ή πωλούνται από αμερικανικά καταστήματα και στη συνέχεια λαθραία μεταφέρονται σε κοντέινερ φορτωμένα με μεταχειρισμένα είδη, όπως ποδήλατα, ψυγεία και έπιπλα.
Το Μαϊάμι και η ευρύτερη περιοχή αποτελούν τον κύριο κόμβο αυτής της διακίνησης. Η ευκολία αγοράς όπλων στη Φλόριντα, όπου οι νόμοι έχουν γίνει ακόμα πιο χαλαροί, επιτρέπει την αγορά πολλών όπλων χωρίς άδειες, εκπαίδευση ή έλεγχο ιστορικού. Υπάρχουν δομημένα δίκτυα «straw buyers» — αγοραστές με καθαρό ποινικό μητρώο που αγοράζουν όπλα για λογαριασμό άλλων —, τα οποία οργανώνονται από ηγέτες συμμοριών που καθοδηγούν τις αγορές από τις φυλακές.
Μια υπόθεση του 2021 αποκάλυψε πώς ο αρχηγός της συμμορίας 400 Mawozo, Joly Germine, διοργάνωσε αγορές όπλων μέσω WhatsApp, στις οποίες περιλαμβάνονται και 16 αυτοματοποιημένα τουφεκιά AK-τύπου και πολυβόλα μεγάλου διαμετρήματος. Η χρηματοδότηση προέρχεται από απαγωγές και λύτρα εκατοντάδων χιλιάδων δολαρίων, με χρήματα να στέλνονται μέσω χρηματοοικονομικών μεταφορών πολυάριθμες φορές την ημέρα για να αποφευχθεί η ανίχνευση.
Οι τιμές των όπλων στην Αϊτή είναι πολλαπλάσιες από εκείνες στις ΗΠΑ, με ένα απλό πιστόλι να κοστίζει έως και 10,000 δολάρια, ενώ ένα Barrett M82 φτάνει στις 22,000 δολάρια, γεγονός που καθιστά το εμπόριο όπλων ιδιαίτερα κερδοφόρο.
Η αμερικανική και διεθνής προσπάθεια να περιοριστεί η διακίνηση όπλων — όπως το εμπάργκο όπλων που επέβαλε ο ΟΗΕ το 2022 και η εντολή των ΗΠΑ για το χαρακτηρισμό της Viv Ansanm ως τρομοκρατική οργάνωση — δείχνουν ανεπαρκείς μέχρι στιγμής, με την έλλειψη πόρων και τον ανεπαρκή έλεγχο των εξαγωγών να είναι βασικοί λόγοι αποτυχίας.
Αναφορές δείχνουν ότι λιγότερο από το 5% των εξαγωγών ελέγχονται από τις αμερικανικές υπηρεσίες συνοριακού ελέγχου, ενώ για εμπορεύματα αξίας κάτω των 2,500 δολαρίων συνήθως δεν απαιτείται κανένα επίσημο έγγραφο, δίνοντας περιθώριο για κρυφή μεταφορά όπλων μέσα σε μικρά φορτία.
Τα όπλα συχνά φτάνουν στην Αϊτή μέσω της γειτονικής Δομινικανής Δημοκρατίας, όπου πρώτα λαθραία εκφορτώνονται σε λιμάνια και μετά μεταφέρονται οδικώς στα χερσαία σημεία διακίνησης, ελεγχόμενα από τις συμμορίες. Οι ίδιες οι συμμορίες έχουν αναπτυχθεί σε καλά οργανωμένες, σχεδόν στρατιωτικές δυνάμεις με τακτική εκπαίδευση, εξοπλισμό όπως αλεξίσφαιρα γιλέκα, και τεχνικές ομαδικών επιχειρήσεων, με εμφανίσεις στα social media που μοιάζουν με πολεμικά τμήματα.
Η πολιτική αδυναμία της κυβέρνησης συνδυαστικά με την υπόθαλψη της βίας, έχουν οδηγήσει σε διάλυση της δημόσιας τάξης, με τον υπουργό Οικονομικών της Αϊτής να προειδοποιεί για τον κίνδυνο πλήρους κατάληψης του Πορτ ο Πρενς από τις ένοπλες ομάδες, που θα καθιστούσαν την αρπαγή πολιτικής εξουσίας πραγματικότητα.
Υγειονομικές υποδομές καταρρέουν, ενώ η ανθρωπιστική κρίση βαθαίνει με εκτοπισμένους σε πρόχειρους καταυλισμούς να αντιμετωπίζουν ασθένειες όπως χολέρα και φυματίωση, κακές συνθήκες διαβίωσης και έλλειψη βασικών αγαθών.
Οι διεθνείς δυνάμεις, όπως η πολυεθνική αποστολή ασφάλειας υπό την ηγεσία της Κένυας, παρότι παρούσες, δεν έχουν καταφέρει να περιορίσουν την εξάπλωση των συμμοριών, με επιχειρήσεις όπως επιθέσεις με drones να καταγράφουν κάποιες απώλειες σε συμμορίες αλλά χωρίς ουσιαστικά αποτελέσματα.
Η κατάσταση στην Αϊτή αποτελεί προειδοποίηση για τις συνέπειες της ανεξέλεγκτης διακίνησης όπλων και την ανάγκη συντονισμένης, ενισχυμένης διεθνούς δράσης ώστε να ανακτηθεί η ασφάλεια, η πολιτική σταθερότητα και να ανακουφιστεί ο πληθυσμός που έχει ήδη υποστεί τεράστιες απώλειες.
