Με τον Αμπντουλάχ Οτσαλάν και τους μαχητές του PKK, το 1991, στην κοιλάδα Μπεκάα του Λιβάνου

Μία αποστολή για το περιοδικό ΕΝΑ μαζί με τον φίλο δημοσιογράφο Νίκο Βαφειάδη

Μετά από σαράντα και πλέον χρόνια φονικών συγκρούσεων μεταξύ του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK) και της τουρκικής κυβέρνησης, η ένοπλη οργάνωση ανακοίνωσε τη διάλυσή της τη Δευτέρα 12 Μαΐου. Ενώ η δήλωση αυτή δημιούργησε πολλές ελπίδες, ιδίως στην κουρδική κοινότητα, λίγες λεπτομέρειες για τις συγκεκριμένες επιπτώσεις της έχουν διαρρεύσει και οι προεκτάσεις της παραμένουν ασαφείς για το μέλλον του κινήματος, τόσο στην Τουρκία όσο και στο εξωτερικό.
Le Monde 14.05.2025

pkk — "Στην κοιλάδα Μπεκάα του Λιβάνου βρίσκεται η Ακαδημία "Mahsum Korkmaz", το στρατόπεδο εκπαίδευσης των ανταρτών του Κουρδικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού. Εδώ εκπαιδεύονται το χειμώνα, αφού ο καιρός στο τουρκικό Κουρδιστάν δεν επιτρέπει στρατιωτικές επιχειρήσεις. Την άνοιξη περνούν τα σύνορα και ξαναρχίζουν τις μάχες". (Νίκος Βαφειάδης) © Σπύρος Στάβερης

Διάλυση ή μετεξέλιξη;
Το μέλλον του PKK στο Ιρακινό Κουρδιστάν

Iris Lambert
The Conversation - 23.03.2025

Από την έναρξη ήδη του ένοπλου αγώνα του κατά της τουρκικής κυβέρνησης το 1984, το αντάρτικο κίνημα του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK) είχε εγκαταστήσει τις βάσεις του στα βουνά του ιρακινού Κουρδιστάν. Με την πάροδο του χρόνου, η ένοπλη σύγκρουση μεταφέρθηκε κυρίως εκεί, προκαλώντας πολυάριθμες αναγκαστικές μετακινήσεις και θύματα μεταξύ των αμάχων. Την ώρα που δρομολογείται μια νέα ειρηνευτική διαδικασία μεταξύ της Τουρκίας και του PKK, το μέλλον της οργάνωσης διακυβεύεται σε μεγάλο βαθμό και στο ιρακινό τμήμα του Κουρδιστάν.

Στις 27 Φεβρουαρίου, ο Αμπντουλάχ Οτσαλάν, ο 75χρονος ιδρυτής και ηγέτης του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK), φυλακισμένος στο τουρκικό νησί Ιμραλί από το 1999, κάλεσε την οργάνωσή του να κηρύξει κατάπαυση του πυρός και στη συνέχεια να διαλυθεί.

Η ιστορική αυτή δήλωση δημιουργεί ελπίδες για τον τερματισμό μιας σύγκρουσης που έχει στοιχίσει τη ζωή σε περισσότερους από 40.000 ανθρώπους σε τέσσερις δεκαετίες.

Από την Τουρκία στο ιρακινό Κουρδιστάν

Στις 15 Αυγούστου 1984, τριάντα έξι ένοπλοι άνδρες βγαίνουν κατά το σούρουπο από το εγκαταλελειμμένο χωριουδάκι Mivroz, ανάμεσα στα απόκρημνα, βραχώδη βουνά του βόρειου Ιράκ, περνούν τα τουρκικά σύνορα και, μέσα σε λίγες ώρες, φτάνουν στο χωριό Eruh. Καθώς πέφτει η νύχτα, μια ομάδα μαχητών καταλαμβάνει τον στρατώνα του χωριού, ενώ μια άλλη μπαίνει στο τζαμί για να μεταδώσει ένα μήνυμα από τα μεγάφωνα. Να μη φοβούνται οι κάτοικοι του χωριού, μηνύουν οι στρατιώτες: βρίσκονται εκεί για να τους απελευθερώσουν από τον "τουρκικό αποικιοκρατικό φασισμό" και να δημιουργήσουν "μια δημοκρατική κοινωνία" βασισμένη στην κουρδική "εθνική ανεξαρτησία".

Οι μαχητές αυτοί του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK), σχεδόν έξι χρόνια μετά την ίδρυση της οργάνωσης το 1978, κηρύττουν επίσημα εκείνη την ημέρα την έναρξη του ένοπλου αγώνα κατά της τουρκικής κυβέρνησης.

Το ΡΚΚ είναι μια ένοπλη πολιτική οργάνωση που γεννήθηκε στην Τουρκία από την ένωση Κούρδων μαχητών που επιθυμούσαν να πολεμήσουν την κυβέρνηση της Άγκυρας (αρχικά, ο στόχος ήταν η ανεξαρτησία ολόκληρου του Κουρδιστάν, αλλά κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 2000, ο στόχος αυτός επαναπροσδιορίστηκε υπέρ μιας τοπικής αυτοδιαχείρισης εντός των ίδιων των κρατών, σύμφωνα με τις αρχές του "δημοκρατικού συνομοσπονδισμού" που ανέπτυξε ο Οτσαλάν). Ωστόσο, ο αγώνας του PKK γρήγορα μεταφέρθηκε στις γειτονικές χώρες, όπως στην περίπτωση της πρώτης επίθεσης που ενορχήστρωσε το PKK από τα βουνά του ιρακινού Κουρδιστάν. Ίσως είναι εδώ, μεταξύ άλλων, που θα μπορούσε να κριθεί το μέλλον της οργάνωσης: διάλυση ή μετεξέλιξη;

Το Ιρακινό Κουρδιστάν, κάτι περισσότερο από μια απλή βάση για το PKK

Στην πραγματικότητα, το Ιρακινό Κουρδιστάν φιλοξενεί από τη δεκαετία του 1980 όχι μόνο τις στρατιωτικές δυνάμεις του PKK, αλλά και το αρχηγείο του που βρίσκεται στα ανατολικά, κοντά στα σύνορα με το Ιράν, οχυρωμένο στα βουνά Qandil, που φημολογούνται ότι είναι απροσπέλαστα. Αυτή η παρουσία των ανταρτών στο ιρακινό έδαφος είναι πρωτίστως αποτέλεσμα της στρατιωτικής υπεροχής του τουρκικού στρατού, ο οποίος κατάφερε να απωθήσει τις μονάδες του PKK από το έδαφός του καθώς η σύγκρουση φούντωνε.

Από πολύ νωρίς, ο Αμπντουλάχ Οτσαλάν σύναψε συμφωνίες με τις τοπικές ένοπλες ομάδες, οι οποίες βρίσκονταν σε αντιπαράθεση με τη Βαγδάτη: με το Δημοκρατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (KDP) το 1983 και στη συνέχεια με την Πατριωτική Ένωση του Κουρδιστάν (PUK) το 1988. Οι συμμαχίες αυτές κλονίζονταν η μία μετά την άλλη, οδηγώντας σε αιματηρές ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ των διαφόρων ομάδων τη δεκαετία του 1990.

Περίπου την ίδια περίοδο, το PKK βρήκε κοινό έδαφος συνεννόησης με τον Σαντάμ Χουσεΐν, τότε επικεφαλής του Ιράκ, ο οποίος επέτρεψε στους αντάρτες να διατηρήσουν τις στρατιωτικές τους βάσεις στα τουρκικά σύνορα με αντάλλαγμα πληροφορίες για τις κινήσεις των ανταρτών του KDP.

Παράλληλα, ωστόσο, οι αρχές της Βαγδάτης δίνουν στην Άγκυρα το ελεύθερο να πραγματοποιεί πλήγματα σε θέσεις του PKK σε ακτίνα 5 χιλιομέτρων εντός του ιρακινού εδάφους.

Σήμερα, η σύγκρουση έχει εκ των πραγμάτων μεταφερθεί στο ιρακινό Κουρδιστάν. Αν και το ΡΚΚ εξακολουθεί να χτυπά σποραδικά απευθείας στην Τουρκία -για παράδειγμα, το φθινόπωρο του 2024, ένα κομάντο αυτοκτονίας επιτέθηκε στην έδρα της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας-, οι περισσότερες μάχες μεταξύ των ανταρτών και των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων λαμβάνουν χώρα στα βουνά Matine και Gara στο βόρειο Ιράκ.

Από την άνοιξη του 2022, η κυβέρνηση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μεθοδεύει τη λεγόμενη επίθεση "Claw-Lock" με στόχο τη δημιουργία ενός "διαδρόμου ασφαλείας" στα τουρκοϊρακινά σύνορα, καθώς και τη διασφάλιση της διέλευσης μιας μελλοντικής "αναπτυξιακής οδού" που προορίζεται να συνδέσει το ιρακινό λιμάνι της Βασόρας, στον Περσικό Κόλπο, με την Τουρκία και στη συνέχεια με την Ευρώπη έως το 2028. Σύμφωνα με τη ΜΚΟ Airwars, οι τουρκικές συγκρούσεις και οι βομβαρδισμοί έχουν προκαλέσει πολυάριθμες αναγκαστικές μετακινήσεις και περίπου 78 θανάτους αμάχων στο ιρακινό Κουρδιστάν από το 2022.

Ο καιρός των διαπραγματεύσεων

Οι συνέπειες μιας πιθανής παύσης των εχθροπραξιών μεταξύ του PKK και της Τουρκίας θα μπορούσαν επομένως να γίνουν πρώτα αισθητές στο ιρακινό Κουρδιστάν, όπου αρκετές χιλιάδες πολίτες ελπίζουν να μπορέσουν να επιστρέψουν στα χωριά τους. Μετά την ιστορική δήλωση του Αμπντουλάχ Οτσαλάν, το ΡΚΚ ανακοίνωσε από τη βάση του στο Qandil μονομερή κατάπαυση του πυρός που ισχύει όχι μόνο για τις "κύριες δυνάμεις του στην Τουρκία" αλλά και για "όλες τις δομές, καθώς και τις ειδικές ομάδες των fedai (κομάντο αυτοκτονίας), τις YPS (μονάδες πολιτικής άμυνας), τις MAK (μονάδες του Μάρτυρα Αζίζ Γκιουλέρ) και τις άλλες μονάδες αυτοάμυνας".

Παρ' όλα αυτά, η πιθανότητα μιας πραγματικής διάλυσης εξακολουθεί να εξαρτάται, σύμφωνα με την οργάνωση, από την ενδεχόμενη απελευθέρωση του ηγέτη της και την καθιέρωση στην Τουρκία "δημοκρατικών, πολιτικών και νομικών βάσεων" που θα διασφαλίσουν την εφαρμογή της ειρηνευτικής διαδικασίας. Οι απαιτήσεις κρίνονται προς το παρόν απαράδεκτες από την Άγκυρα, η οποία στις 6 Μαρτίου απαίτησε την "άμεση και άνευ όρων" διάλυση του PKK.

Οι εκπρόσωποι των κουρδικών κομμάτων που μοιράζονται την εξουσία στην Περιφερειακή Κυβέρνηση του Κουρδιστάν (GRK, η αυτόνομη ομοσπονδιακή οντότητα στο βόρειο Ιράκ) παίζουν έναν ρόλο που μπορεί να είναι περιφερειακός, αλλά είναι ωστόσο σημαντικός για το μέλλον του PKK, των μαχητών και των υποστηρικτών του στην περιοχή.

Αυτόν τον ρόλο του διαμεσολαβητή μεταξύ των ανταρτών και των τουρκικών αρχών είχε ήδη αναλάβει ο ιστορικός ηγέτης του UPK, Τζαλάλ Ταλαμπανί, στη δεκαετία του 1990, οδηγώντας στην πρώτη μονομερή δήλωση κατάπαυσης του πυρός από τους αντάρτες το 1993. Πρόσφατα, μια αντιπροσωπεία Τούρκων βουλευτών (από το κουρδικό Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών, DEM) που είναι αυτοβούλως υπεύθυνοι, αλλά με την υποστήριξη της Άγκυρας, για το διάλογο με τον Αμπντουλάχ Οτσαλάν, συναντήθηκε αρκετές φορές με τους ηγέτες του PDK και του UPK, καθώς και με τον πρόεδρο της GRK Νετσιρβάν Μπαρζανί, για να προωθήσει τις συζητήσεις σχετικά με την τύχη του Οτσαλάν και το μέλλον του PKK.

Αν και ο ακριβής ρόλος που διαδραματίζουν οι ιρακινοκουρδικές αρχές στις διαπραγματεύσεις παραμένει δύσκολο να εκτιμηθεί, μια ειρηνευτική διαδικασία μεταξύ της τουρκικής κυβέρνησης και του ΡΚΚ θα μπορούσε επίσης να έχει αντίκτυπο στη μεταχείριση των υποστηρικτών των ανταρτών στο ιρακινό Κουρδιστάν. Εδώ και μερικά χρόνια, και ιδίως μετά από ένα είδος χρυσής εποχής για το PKK στην περιοχή όταν οι μαχητές του πολεμούσαν το Ισλαμικό Κράτος, οι αγωνιστές που ανήκουν στο ευρύ κίνημα υπέρ του PKK διώκονται έντονα στο Ιράκ. Τα πολιτικά κόμματα που υποστηρίζουν την ιδεολογία του Αμπντουλάχ Οτσαλάν έχουν απαγορευτεί, όπως το Κίνημα Ελευθερίας της Κοινωνίας του Κουρδιστάν (Tevgera Azadî), που τέθηκε υπό απαγόρευση τον Αύγουστο του 2024, οι στοχευμένες δολοφονίες έχουν αυξηθεί και πολλοί ακτιβιστές και δημοσιογράφοι έχουν συλληφθεί.

Εκτός από τις ελπίδες των οργανώσεων πολιτών που πρόσκεινται στο ΡΚΚ για χαλάρωση της μεταχείρισής τους, πηγές που συνδέονται με τις αρχές του ιρακινού Κουρδιστάν έθεσαν το ενδεχόμενο να προσφέρει το GRK πολιτικό άσυλο σε ανώτερα στελέχη του ΡΚΚ που δεν θα μπορούσαν να τύχουν αμνηστίας στην Τουρκία στο πλαίσιο της ειρηνευτικής διαδικασίας. Μένει να δούμε ποια μορφή θα μπορούσε να πάρει αυτή η υποδοχή και αν οι πολιτικές δραστηριότητες του κόμματος θα μπορούσαν επίσης να προσαρμοστούν σε αυτές τις νέες συνθήκες. Είναι σαφές ότι σήμερα, όπως και στο παρελθόν, το μέλλον του ΡΚΚ διαδραματίζεται και στα βουνά του ιρακινού Κουρδιστάν.

Μένει να δούμε τι θα μπορούσε να σημαίνει μια πιθανή διάλυση του PKK για την κουρδική κατά κύριο λόγο Αυτόνομη Διοίκηση της Βόρειας και Ανατολικής Συρίας (AANES), την οποία η Άγκυρα κατηγορεί ότι συνδέεται με το PKK. Μετά τις δηλώσεις του Οτσαλάν, ο Μαζλούμ Αμπντί, ο ηγέτης των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων (SDF), της ένοπλης πτέρυγας της AANES, δήλωσε ότι η έκκληση για αφοπλισμό δεν αφορά τα στρατεύματά του στη Συρία, ενώ επανέλαβε την ανάγκη για κατάπαυση του πυρός στην περιοχή.