Η αιώνια επιστροφή των ’50s

Η αιώνια επιστροφή των ’50s Facebook Twitter
Η νοσταλγία για τα ’50s εντείνεται απ’ τη δυστοπική ατμόσφαιρα των καιρών μας και την αυξανόμενη αδυνατότητα να φανταστούμε ένα όμορφο μέλλον. Εικονογράφηση: bianka/LIFO
0


ΑΡΡΩΣΤΟΣ ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΒΔΟΜΑΔΑ,
έκατσα και είδα τις πρώτες σεζόν του «Mad Men», της δημοφιλούς σειράς του AMC που έκανε πρεμιέρα το 2007 και προστέθηκε πρόσφατα στο Netflix. Πέρα από τους πολυεπίπεδους χαρακτήρες και τους έξυπνους διαλόγους, μου έκανε εντύπωση ο τρόπος με τον οποίο η σειρά πραγματεύεται την εποχή των ’50s. Δεν θα ήταν υπερβολή να πει κανείς ότι η Αμερική έχει εμμονή με τη δεκαετία του ’50, η οποία, στη φαντασιακή της μορφή, περιλαμβάνει τα τέλη των ’40s και τις αρχές των ’60s (όποτε και διαδραματίζεται το «Mad Men»)¹. Συμβολίζοντας την οικονομική σταθερότητα, την κοινωνική κινητικότητα αλλά και την εσωτερική «συνοχή» μιας χώρας με κοινές και πάγιες αξίες, τα ’50s εμφανίζονται ως η επιτομή του american dream. Μάλιστα, η πολιτισμική παραγωγή της δεκαετίας του ’80 –όταν ο Ρίγκαν υποσχόταν πως θα επαναφέρει την Αμερική στο «λαμπρό» παρελθόν της– παρήγαγε μια νοσταλγία για την εικονοποιία των ’50s: δίπατα σπίτια στα προάστια, όπου ευτυχισμένες πυρηνικές οικογένειες ανταλλάζουν τις καλησπέρες τους ανάμεσα στους λευκούς φράχτες και στο φρεσκοκουρεμένο γκαζόν.

Εκκινώντας από αυτό το κλισέ, το «Mad Men» τραβάει την κουρτίνα για ν’ αποκαλύψει τα πολλαπλά καθεστώτα βίας που κρύβονται στο βάθος. Συγκεκριμένα, η σειρά εξετάζει την καταπίεση των γυναικών, οι οποίες ήταν σε μεγάλο βαθμό αποκλεισμένες απ’ τη δημόσια σφαίρα και παγιδευμένες στον περιοριστικό ρόλο της νοικοκυράς. Παράλληλα, οι μαύροι και οι μαύρες βίωναν ακραία περιθωριοποίηση, βία και segregation, ενώ η ομοφυλοφιλία ήταν ακόμα παράνομη. Τα ’50s ήταν επίσης μια εποχή εσωτερικών και εξωτερικών πολέμων· προπαντός, η σύγκρουση στην Κορέα αλλά και ο Ψυχρός Πόλεμος, ο φόβος ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος, ο αντικομμουνισμός και το κυνήγι μαγισσών του Μακάρθι. Στην πραγματικότητα, φαίνεται να λέει το «Mad Men», τα ’50s ήταν «καλά» μόνο για τους δεξιούς cishet άντρες (και ίσως ούτε καν γι’ αυτούς, καθώς πολλοί τέτοιοι χαρακτήρες φαίνονται να υποφέρουν καθώς προσπαθούν ν’ ανταποκριθούν στα κυρίαρχα πρότυπα της αρρενωπότητας και της επιτυχίας).

Η νοσταλγία των ’50s δεν εκπροσωπεί τόσο μια προθυμία για την αναβίωση μιας πιο πατριαρχικής και ρατσιστικής κοινωνίας αλλά, πολύ περισσότερο, μια αφηρημένη επιθυμία για ασφάλεια.

Παρ’ όλα αυτά, η νοσταλγία των ’50s δεν εκπροσωπεί τόσο μια προθυμία για την αναβίωση μιας πιο πατριαρχικής και ρατσιστικής κοινωνίας αλλά, πολύ περισσότερο, μια αφηρημένη επιθυμία για ασφάλεια. Στον πυρήνα της, πρόκειται για μια αντίδραση στους ρευστούς καιρούς μας, η οποία ονειρεύεται έναν πιο βέβαιο και σταθερό κόσμο, μια εποχή «πριν» από τη φτωχοποίηση, τον άκρατο ατομικισμό, τη σχιζοειδή υπερπαραγωγή εικόνων και εννοιών και την (εμφανέστερη) πολυθεΐα των αξιών. Μπροστά στην επισφάλεια που χαρακτηρίζει κάθε πτυχή της σύγχρονης ζωής, όλο και περισσότεροι άνθρωποι παρουσιάζουν μια τάση για παλινδρόμηση. Σύμφωνα με τον Massumi, αυτό που έκανε η πολιτισμική βιομηχανία στην εποχή του Ρίγκαν ήταν να πάρει αυτήν τη γενική τάση και να την κάνει ν’ ακολουθήσει ένα προκαθορισμένο μονοπάτι: τη νοσταλγία για ένα μυθικό παρελθόν, μιας «χρυσής εποχής απόλαυσης χωρίς γαστρεντερικές ενοχλήσεις, ενός κήπου της Εδέμ με οικιακές ανέσεις που δεν είχε καμία σχέση με τα πραγματικά ’50s»².

Η νοσταλγία για τα ’50s εντείνεται απ’ τη δυστοπική ατμόσφαιρα των καιρών μας και την αυξανόμενη αδυνατότητα να φανταστούμε ένα όμορφο μέλλον. Τα οικονομικά αδιέξοδα, οι αλλεπάλληλες «κρίσεις», η εξελισσόμενη κλιματική καταστροφή, ο τεχνολογικός ολοκληρωτισμός και οι πολεμικές συγκρούσεις έχουν φέρει την αργή ακύρωση του μέλλοντος. Όλο και περισσότεροι νέοι ταυτίζονται με το σλόγκαν «No Future». Μην μπορώντας να φανταστούμε ένα μέλλον, γυρίζουμε στο παρελθόν. Φυσικά, η προσπάθεια είναι μάταιη. Δεν μπορούμε να πάμε πίσω όχι μόνο επειδή η πρόοδος μάς τραβά σαν θύελλα προς τα μπροστά αλλά και επειδή το «πίσω» δεν υπάρχει (δεν υπήρξε ποτέ).

Η συνειδητοποίηση αυτής της αδιέξοδης διαλεκτικής της επιστροφής στα ’50s βρίσκει την έκφρασή της στη φιλμογραφία του Ντέιβιντ Λιντς. Το 1986, ο Λιντς γυρίζει το Blue Velvet, το οποίο, σαν το «Mad Men», παρουσιάζει τη ρόδινη εικόνα των προαστίων των ’50s και ύστερα ζουμάρει για να αποκαλύψει τη βία που κρύβεται κάτω απ’ την επιφάνεια. Στο τέλος, όμως, το κακό εξορίζεται, η φρίκη ξεπερνιέται και η ελπίδα επιστρέφει στις ζωές των πρωταγωνιστών. Τέσσερα χρόνια αργότερα, το «Twin Peaks» επωμίζεται μια πιο σκοτεινή σκοπιά: αυτήν τη φορά, το σκοτάδι που κρύβεται στις παρυφές της φαινομενικά ειρηνικής κωμόπολης επιβιώνει, γεννώντας αμφιβολίες για το κατά πόσο μπορεί να ξεπεραστεί πραγματικά. Η σημαντικότερη, όμως, στιγμή έρχεται το 2017, με την αναβίωση του «Twin Peaks», όταν ο Λιντς προσφέρει μια αιχμηρή κριτική της νοσταλγίας³. Πλέον, στρέφει το βλέμμα του στη σύγχρονη Αμερική της καθημερινής βίας, των όπλων και των εθισμών, της εκμετάλλευσης και της κερδοσκοπίας – έναν κόσμο που δεν θυμίζει σε τίποτα το μυθικό «Twin Peaks». Όταν οι χαρακτήρες προσπαθούν ν’ αποδράσουν προς το παρελθόν, όταν επιχειρούν να «πάνε πίσω» για να σπάσουν τον κύκλο της βίας, η αποτυχία τους είναι εκκωφαντική. Δεν υπάρχει διέξοδος, ούτε πραγματική λύση. «What year is this?» ρωτάει ο αποσβολωμένος πρωταγωνιστής κι ύστερα τα υπόλοιπα είναι η κραυγή της φρίκης.


¹ Michael Dwyer, Back to the Fifties, 2015, σ. 5.
² Brian Massumi, A User’s Guide to Capitalism and Schizophrenia, 1992, 78-79. Το ελληνικό αντίστοιχο των μυθικών fifties θα ήταν μάλλον η «γενική» ευμάρεια των χρόνων πριν από την κρίση – με τη βασική διαφορά ότι, στην Ελλάδα, αυτά τα χρόνια έχουν κηλιδωθεί απ’ τον συσχετισμό τους με τη μετέπειτα κατάρρευση. Έτσι, δεν μπορούμε να νιώσουμε νοσταλγία για την εποχή των «παχιών αγελάδων»∙ απεναντίας, πολλοί την προσεγγίζουν μ’ ενοχή και πικρία.
³ Στην πραγματικότητα, η ίδια η μορφή της τρίτης σεζόν χλευάζει τη νοσταλγία, καθώς αρνείται να δώσει στο κοινό αυτό που θέλει, παίζει με τις προσδοκίες του και ανακοινώνει ποικιλοτρόπως πως το «Twin Peaks» είναι νεκρό, κάθε προσπάθεια ανάστασής του ανώφελη και κούφια.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LIFO

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ

 

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Aπόψε το νέο Twin Peaks! Μη με ρωτάς, δεν θυμάμαι

Shortcut / Aπόψε το νέο Twin Peaks! Μη με ρωτάς, δεν θυμάμαι

Δεν ξανακάνει, λέει, ταινία ο Ντέιβιντ Λιντς, οπότε θα πρέπει να αρκεστούμε στην αναβίωση του τηλεοπτικού «Twin Peaks», που ξεκινά απόψε στην Αμερική. Κρατάμε μικρό καλάθι, γιατί δεν είμαστε για έντονες απογοητεύσεις στην ηλικία μας.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Το κρασί, το λάδι και ένας υπουργός του Τραμπ

Οπτική Γωνία / Ειδήσεις που περνούν στα ψιλά και είναι πιο σημαντικές από το μαλλί ενός υπουργού

Η σύγχρονη ακροδεξιά από τη μία κλείνει το μάτι στην πιο παραδοσιακή, αδιάφορη για θέματα υγείας και περιβάλλοντος, κουλτούρα, ενώ από την άλλη, ορισμένοι εκπρόσωποί της, όπως ο Ρόμπερτ Κένεντι Τζούνιορ, δείχνουν ευαισθησία απέναντι στους κινδύνους του τεχνολογικού καπιταλισμού.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
Το δικαίωμα στην απομόνωση

Ιλεκτρίσιτυ / Ας αφήσουμε τους ιθαγενείς στην ησυχία τους

Οι φυλές ιθαγενών που ζουν αποκομμένες από τον ανθρώπινο πολιτισμό χαίρουν νομικής προστασίας, καθώς η επαφή τους με τα οργανωμένη κράτη ενέχει καταστροφικές συνέπειες για τις κοινότητές τους.
ΧΑΡΗΣ ΚΑΛΑΪΤΖΙΔΗΣ
«To TikTok πέτυχε γιατί σε διασκεδάζει»

Enrico Bellini / «To TikTok πέτυχε γιατί σε διασκεδάζει»

Ο επικεφαλής Κυβερνητικών Σχέσεων και Δημόσιας Πολιτικής του TikTok στη Νότια Ευρώπη, Enrico Bellini, περιγράφει το μυστικό της επιτυχίας της δημοφιλούς πλατφόρμας και εξηγεί γιατί η προστασία των δεδομένων των Ευρωπαίων χρηστών είναι υψίστης σημασίας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Πόσο απέχει ένα βιντεοπαιχνίδι για βιασμούς από την incel πραγματικότητα που ζούμε;

Οπτική Γωνία / Πόσο απέχει ένα βιντεοπαιχνίδι για βιασμούς από την incel πραγματικότητα που ζούμε;

Ορθώς μας σοκάρει το «No Mercy» που «παίζει» με τον βιασμό και την αιμομιξία, όμως την ίδια στιγμή ζούμε σε μια κοινωνία όπου η γυναικεία υποταγή πλασάρεται ως κανονικότητα.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
Τα νέα στοιχεία για τον Κώστα Αχ. Καραμανλή τον επαναφέρουν στο προσκήνιο 

Πολιτική / Nέα στοιχεία για τον Κώστα Αχ. Καραμανλή τον επαναφέρουν στο προσκήνιο 

Η υπόθεση των Τεμπών επιστρέφει στη Βουλή μέσω της δικογραφίας για τον Κώστα Αχ. Καραμανλή, αλλά στελέχη της κυβέρνησης υποστηρίζουν ότι αυτήν τη φορά είναι καλά προετοιμασμένοι. 
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
κωνσταντοπουλου

Βασιλική Σιούτη / Ποιος είναι, τελικά, αξιωματική αντιπολίτευση;

Οι δημοσκοπήσεις καταγράφουν πλέον στη δεύτερη θέση το κόμμα της Πλεύσης Ελευθερίας. Θα διατηρήσει η Ζωή Κωνσταντοπούλου τη δυναμική που απέκτησε; Θα αλλάξει σύντομα πάλι η σειρά των κομμάτων; Το σίγουρο είναι πως η ρευστότητα είναι η νέα πολιτική συνθήκη. 
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Tίτλος: Explainer: Το κίνημα "Cute Winter Boots" και το κριντζ της ψηφιακής πολιτικοποίησης

Explainer / «Cute Winter Boots»: Όσο κι αν το υποτιμάτε, το TikTok παράγει πολιτική

Το hashtag #CuteWinterBoots συγκεντρώνει τους προβληματισμούς των χρηστών για την άνοδο της παγκόσμιας ακροδεξιάς και για τον τρόπο που εφαρμόζεται η δημοκρατία σήμερα. Έχουμε αφήσει πίσω μας για πάντα το «για να συμμετέχω στην πολιτική πάω σε συνελεύσεις και γράφομαι σε κόμμα».
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
Τι μας δείχνουν τα πρώτα ίχνη ζωής εκτός της Γης;

Διάστημα / Βρέθηκαν όντως ίχνη εξωγήινης ζωής;

Τι ανακάλυψε ακριβώς το τηλεσκόπιο James Webb; Θα υπάρξει σύντομα κατοικήσιμος πλανήτης; Πόσο κοντά είμαστε στην κατάκτηση του Διαστήματος; Ο αστρονόμος και καθηγητής Φυσικής του Διαστήματος Ξενοφών Μουσάς εξηγεί τι σηματοδοτεί η ανακάλυψη του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης θέλει τρίτη θητεία και τα δίνει όλα για να αλλάξει το κλίμα

Βασιλική Σιούτη / Ο Κυριάκος Μητσοτάκης θέλει τρίτη θητεία και τα δίνει όλα για να αλλάξει το κλίμα

Ο Κυριάκος Μητσοτάκης ξεκαθάρισε ότι θα διεκδικήσει και τρίτη πρωθυπουργική θητεία και τα δίνει όλα με στόχο την άμεση αντιστροφή του αρνητικού πολιτικού κλίματος.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Χριστόφορος Πισσαρίδης: «Με ενοχλεί που η Ελλάδα, σε όλες τις λίστες, βρίσκεται στην τελευταία θέση»

Χριστόφορος Πισσαρίδης / «Με ενοχλεί που η Ελλάδα βρίσκεται παντού στην τελευταία θέση»

Από τον Τραμπ και την AI μέχρι την ελληνική γραφειοκρατία και την παγκόσμια ύφεση, ο νομπελίστας καθηγητής Οικονομικών Σερ Χριστόφορος Πισσαρίδης μιλά στη LIFO για το μέλλον της εργασίας και την απειλή του λαϊκισμού, εξηγώντας γιατί η Ελλάδα χρειάζεται λιγότερο Δημόσιο.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Τζέφρι Σακς: «Η κατάληψη των πανεπιστημίων από τον Τραμπ δεν θα πετύχει»

Οπτική Γωνία / Τζέφρι Σακς: «Η κατάληψη των πανεπιστημίων από τον Τραμπ δεν θα πετύχει»

Ο καθηγητής Οικονομικών και διευθυντής του Κέντρου για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια σχολιάζει στη LiFO τη σύγκρουση που έχει ξεσπάσει μεταξύ της κυβέρνησης Τραμπ και των αμερικανικών πανεπιστημίων και πώς βλέπει την επόμενη μέρα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Αθήνα: Τα ηλεκτρικά πατίνια και το χάος της μικροκινητικότητας/ Πώς θα μπει τάξη στο χάος με τα ηλεκτρικά πατίνια στην Αθήνα;/ «Δεν γίνεται να μην έχουμε πατίνια γιατί είναι επικίνδυνο να κυκλοφορήσουν»

Ρεπορτάζ / Τι θα γίνει επιτέλους με τα ηλεκτρικά πατίνια στην Αθήνα;

Τα ηλεκτρικά πατίνια είναι η νέα τάση μετακίνησης στην πόλη αλλά προς το παρόν δημιουργούν αρκετά προβλήματα και προκαλούν αντιδράσεις. Πώς θα μπουν όρια στην άναρχη κυκλοφορία τους και τη στάθμευσή τους και ποιες υποδομές χρειάζονται;
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Τα μεγάλα έργα που αλλάζουν τη χώρα: Ποια προχωρούν και ποια καθυστερούν

Ρεπορτάζ / Τα μεγάλα έργα που αλλάζουν τη χώρα: Ποια προχωρούν και ποια καθυστερούν

Νέοι αυτοκινητόδρομοι, νέες γραμμές μετρό, νοσοκομεία, σιδηρόδρομοι, αεροδρόμια. Στις μακέτες όλα φαίνονται φανταστικά. Πότε όμως στ' αλήθεια παραδίδονται, πόσο κοντά στις μακέτες θα είναι η πραγματικότητα; Και ποια οφέλη μπορεί να προσφέρουν στην κοινωνία και την οικονομία;
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Απειλείται η οικονομία από νέο κραχ;

Οπτική Γωνία / Έρχεται νέο παγκόσμιο κραχ;

Εμπορικοί πόλεμοι, γεωπολιτικές απειλές και ο κίνδυνος παγκόσμιας ύφεσης. Πόσο θα επηρεαστεί η Ελλάδα από τη νέα εποχή Τραμπ; Ο καθηγητής Χρηματοοικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ, Κώστας Μήλας, μιλά στη LiFO.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μπορεί μια φεμινίστρια να είναι χριστιανή; 

Οπτική Γωνία / Μπορεί μια φεμινίστρια να είναι χριστιανή; 

Υπάρχει τελικά ασυμβίβαστο μεταξύ χριστιανισμού και φεμινισμού; Μπορούν οι δύο ταυτότητες να συνυπάρξουν ή πρόκειται για έναν αδύνατο συνδυασμό; Δύο γυναίκες παραθέτουν τα επιχειρήματα κάθε πλευράς.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ