ΠΡΟΣΠΑΘΩ ΝΑ ΣΥΝΕΧΙΣΩ. Να διαβάσω παρακάτω, να φτάσω ως το τέλος – απέχει μονάχα λίγες σελίδες. Διαβάζω και διαβάζω ξανά την ίδια πρόταση. Δεν μπορώ να δω όμως. Σκουπίζω τα μάτια μου με τα δάχτυλά μου. Παίρνω μια βαθιά ανάσα και καταφέρνω να τελειώσω το βιβλίο – από την προσπάθεια να μείνω ψύχραιμος ένας οξύς πονοκέφαλος με ακινητοποιεί. Τρεις μέρες κράτησε η ανάγνωση αυτού του βιβλίου.
Μιλώ για την «Αμηχανία» του Ρίτσαρντ Πάουερς που κυκλοφόρησε τον περασμένο Μάρτιο από τις εκδόσεις Gutenberg, στη σειρά Aldina, σε μετάφραση του Γιώργου Κυριαζή. «Την “Αμηχανία” την έχεις διαβάσει;» άκουγες από δω και από κει ήδη από τις πρώτες ημέρες κυκλοφορίας του. Μιλούσαν όλοι για ένα βιβλίο σκληρό, που πραγματεύεται τη σχέση πατέρα - γιου, με πολιτικές και οικολογικές ανησυχίες και μεγάλη συναισθηματική ένταση. Ώσπου πιάνεις στα χέρια σου το βιβλίο κι εκείνο σε πιάνει από τον λαιμό· και σε πνίγει.
Ο Πάουερς δεν κεντάει μόνο πόντο-πόντο αυτήν τη δυνατή σχέση πατέρα - γιου αλλά ταυτόχρονα βγάζει μια κραυγή τρόμου απέναντι σε όσα συμβαίνουν και όσα πρόκειται να συμβούν. Ήρθε η στιγμή οι συγγραφείς να αποτυπώσουν στα κείμενά τους το μείζον πρόβλημα της ανθρωπότητας και να σταματήσουν να εθελοτυφλούν.
Ο Πάουερς σου ανοίγει την πόρτα του σπιτιού του Θίοντορ Μπερν, ενός Αμερικανού αστροβιολόγου, και σου επιτρέπει να σταθείς ήσυχος σε μια γωνιά και να παρακολουθήσεις τη ζωή του με τον εννιάχρονο γιο του, τον Ρόμπιν. Μετά τον θάνατο της συζύγου του, της Αλίσα, αναλαμβάνει αποκλειστικά την ανατροφή του παιδιού τους, του μικρού Ρόμπιν, ο οποίος βρίσκεται στο φάσμα του αυτισμού.
Όπως επισημαίνεται στο βιβλίο, οι ειδικοί αδυνατούν να κατατάξουν την περίπτωσή του – μιλούν για Άσπεργκερ, για ΙΨΔ (Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή) ή για ΔΕΠΥ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/Υπερκινητικότητας). Όπως και να ’χει, ο Ρόμπιν είναι ένα πλάσμα φωτεινό. Ένας μικρός εξερευνητής της ζωής, του πλανήτη, της φύσης. Διψά για γνώσεις, αποζητά διαρκώς νέες πηγές πληροφοριών.
Ρίτσαρντ Πάουερς, Αμηχανία, Εκδόσεις Gutenberg,
Μτφρ: Γιώργος Κυριαζής
Τα ενδιαφέροντά του είναι ατελείωτα: τα ζώα, τα φυτά, μα, πάνω απ’ όλα, το Διάστημα. Οι πλανήτες, τα αστέρια, οι γαλαξίες και όλος αυτός ο άγνωστος και ανεξερεύνητος κόσμος συναρπάζει τον Ρόμπιν. Με τη βοήθεια του –εξειδικευμένου σε τέτοια ζητήματα– πατέρα του ο Ρόμπιν, κάθε βράδυ, πριν κοιμηθεί, ταξιδεύει και σε έναν νέο, κάθε φορά άγνωστο πλανήτη, όπου γνωρίζει τους ζωντανούς οργανισμούς που τον κατοικούν, τη μορφολογία του εδάφους κ.ά.
Ωστόσο, αυτή είναι η μία πλευρά του Ρόμπιν. Η άλλη, η σκοτεινή, κινητοποιεί τον πατέρα του να αναζητήσει κάποια μορφή θεραπείας ή καταστολής – δεν είναι λίγες οι φορές που οι απότομες εναλλαγές στη διάθεση του Ρόμπιν έχουν ως αποτέλεσμα εξαιρετικά βίαιες και επικίνδυνες συμπεριφορές. Στην επίμονη προσπάθειά του να μη χορηγήσει στον γιο του φαρμακευτική αγωγή («Οκτώ εκατομμύρια παιδιά στην Αμερική παίρνουν ψυχοδραστικά φάρμακα», παραδέχεται απελπισμένος ο Θίοντορ) και με τη συνδρομή ενός ειδικού σε τέτοια θέματα, του δρος Κάριερ, ο Ρόμπιν συμμετέχει σε ένα πειραματικό πρόγραμμα Αποκωδικοποιημένης Νευροανάδρασης.
Στις συνεδρίες που ακολουθούν εισέρχεται σε έναν εξειδικευμένο αξονικό τομογράφο, όπου, μέσω συγκεκριμένων ερεθισμάτων και των αντίστοιχων αντιδράσεών του σε αυτά, του δίνεται η δυνατότητα να ελέγχει τα συναισθήματά του. Στο πείραμα αυτό είχε συμμετάσχει και η μητέρα του πριν από χρόνια (το μηχάνημα έχει «μνήμη» και μπορεί να αναπαράγει αντιδράσεις άλλων, εν προκειμένω της νεκρής μητέρας του). Με αυτόν τον τρόπο το πένθος του παιδιού αρχίζει σταδιακά να μαλακώνει, αφού, κατά κάποιον τρόπο, ενσωματώνει τη μητέρα του, που αγαπούσε και θαύμαζε πολύ. «Τι είναι το πένθος; Είναι ο κόσμος απ’ τον οποίο έχεις χάσει κάτι το οποίο θαυμάζεις», πιστεύει ο Πάουερς.
Μέσα από πολλές περιπέτειες, έντονες στιγμές χαράς, επιτυχίας και προόδου αλλά και οδυνηρές συγκρούσεις ο Πάουερς υφαίνει αυτήν τη μοναδική σχέση πατέρα - γιου. Ο Θίοντορ παραδέχεται πως «τα πάντα γύρω από την ανατροφή ενός παιδιού με γέμιζαν φόβο […] δεν ήμουν σε θέση να μεγαλώσω ένα παιδί, όπως ακριβώς δεν ήμουν σε θέση να μιλήσω σουαχίλι». Και πράγματι, παρακολουθούμε την αγωνιώδη προσπάθεια ενός πατέρα να μεγαλώσει το παιδί του όπως ξέρει και όπως πιστεύει ότι θα είναι καλύτερα για εκείνο. Ο αγώνας του είναι μεγάλος και το τέλος του οδυνηρό.
Μα ο Θίοντορ χτίζει με τον γιο του μια σχέση δυνατή, με αγάπη και φροντίδα. Τον συντροφεύει στις συνεδρίες του, στις εξορμήσεις του στη φύση, στα φανταστικά ταξίδια του σε μακρινούς πλανήτες. Είναι δίπλα του, τον στηρίζει, υπομένει τις απροσδόκητες αντιδράσεις του, ανησυχεί για την έκθεσή του στον κόσμο, προσπαθεί να διαχειριστεί την απουσία της συζύγου του, το πένθος το δικό του και του γιου του. Προσπαθεί. Αυτό το ρήμα αποτελεί τη ραχοκοκαλιά ολόκληρης της «Αμηχανίας».
Στον πυρήνα του βιβλίου βρίσκεται η έννοια της προσπάθειας, που μαζί της φέρει πείσμα, αποφασιστικότητα, υπαναχώρηση, απογοήτευση, ματαίωση, οργή· εν ολίγοις, ανθρωπιά. «Μπαμπά, σου καταστρέφω τη ζωή», συμπεραίνει ο Ρόμπιν, αισθανόμενος βάρος. Ο Θίοντορ, όμως, έχει ξεκαθαρίσει πως: «Η ζωή είναι κάτι που πρέπει να σταματήσουμε να το διορθώνουμε. Ο γιος μου ήταν ένα σύμπαν τσέπης που ποτέ δεν θα κατάφερνα να κατανοήσω. Καθένας από μας είναι ένα πείραμα, και δεν γνωρίζουμε καν ποια είναι τα προσδοκώμενα αποτελέσματα του πειράματος […] Κανείς δεν είναι τέλειος […] όμως, ρε φίλε, οι ατέλειές μας είναι πανέμορφες».
Ο Πάουερς δημιούργησε δυο χαρακτήρες που ζουν και αναπνέουν, που ματώνουν στ’ αλήθεια, που κυνηγούν τον στόχο τους, που πέφτουν και σηκώνονται και πάλι από την αρχή. Που αγκαλιάζονται, που αγαπιούνται. Που προσπαθούν.
Καμβάς της «Αμηχανίας» είναι το οικολογικό πρόβλημα. Η Αλίσα, η μητέρα του Ρόμπιν, ήταν μια δυναμική γυναίκα που αφιέρωσε τη ζωή της στον αγώνα για την υπεράσπιση όλων των έμβιων όντων. Είχε ως οδηγό της τη βουδιστική ευχή: «όλα τα αισθανόμενα όντα να είναι απαλλαγμένα από άσκοπη οδύνη». Η ευχή αυτή προέρχεται από τις Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες του Βουδισμού: «Υπάρχουν τέσσερα καλά πράγματα που αξίζει να εφαρμόζεις: να φέρεσαι με καλοσύνη σε οτιδήποτε ζωντανό· να παραμένεις ισορροπημένος και σταθερός· να νιώθεις χαρά για κάθε χαρούμενο πλάσμα οπουδήποτε στον κόσμο· και να θυμάσαι πως κάθε οδύνη είναι και δική σου οδύνη».
Ο Ρόμπιν νιώθει την επιτακτική ανάγκη να γνωρίσει και να προστατεύσει όλα τα πλάσματα εκεί έξω. Αυτό κάνει, μέχρι που δίνει και τη ζωή του σε αυτό το σκοπό. Ο Πάουερς θίγει ευθέως και στηλιτεύει απροκάλυπτα την ανθρώπινη αυθαιρεσία, την επιβλαβή δράση ή αδράνεια του πολιτικού συστήματος (αναφέρεται συχνά στον Πρόεδρο, δίχως να τον κατονομάζει, αλλά ασφαλώς σκιαγραφεί την εγκληματική μορφή του Ντόναλντ Τραμπ). Η κατάρρευση του κλίματος και οι ολέθριες συνέπειές της σε όλα τα όντα αυτού του πλανήτη διαμορφώνουν τον πυρήνα δράσης ολόκληρης της οικογένειας.
Ο Πάουερς δεν κεντάει μόνο πόντο-πόντο αυτήν τη δυνατή σχέση πατέρα - γιου αλλά ταυτόχρονα βγάζει μια κραυγή τρόμου απέναντι σε όσα συμβαίνουν και όσα πρόκειται να συμβούν. Ήρθε η στιγμή οι συγγραφείς να αποτυπώσουν στα κείμενά τους το μείζον πρόβλημα της ανθρωπότητας και να σταματήσουν να εθελοτυφλούν. Ο Πάουερς με την «Αμηχανία» του οπωσδήποτε συμβάλλει σε αυτό. Τελειώνοντας την ανάγνωση αυτού του βιβλίου, δεν μπορείς να είσαι το ίδιο αμέτοχος ή αδιάφορος απέναντι στην κλιματική κατάρρευση. Αλλιώς, απέτυχε το βιβλίο. Απέτυχες κι εσύ.
Η «Αμηχανία» του Πάουερς είναι η αμηχανία που νιώθει ο καθένας μας απέναντι σε άτομα και συμπεριφορές που απαιτούν ειδικούς χειρισμούς. Η αμηχανία του πατέρα να μεγαλώσει το παιδί του μόνος του και όπως εκείνος αισθάνεται πιο σωστά. Δεν ξέρει τι είναι σωστό και τι όχι, προσπαθεί. Μέχρι το τέλος προσπαθεί. Κι αν αποτυγχάνει, ο μικρός Ρόμπιν του το συγχωρεί.
Τον συγχωρεί γιατί είναι ο μπαμπάς του, που από την πρώτη στιγμή έως την τελευταία ήταν εκεί για κείνον. Που τον ζέσταινε με το σώμα του, που τον προστάτευε από τον παγωμένο αέρα, που τον μάλωνε, του έβαζε όρια, του άνοιγε κόσμους, του έδειχνε εμπιστοσύνη. Τον αγαπούσε. Μικρέ Ρόμπιν, είσαι ελεύθερος πια να εξερευνήσεις τον κόσμο. Χωρίς όρια κι εμπόδια. Όρμα, Ρόμπιν!
*Απόσπασμα από το «Άσμα Ασμάτων», κεφάλαιο 8, στίχος 6. Το παραθέτει ο ίδιος ο συγγραφέας προς το τέλος του βιβλίου του.
