«Ο Ανήφορος»: Ποιο είναι το μοναδικό ανέκδοτο μέχρι σήμερα έργο του Νίκου Καζαντζάκη

«Ο Ανήφορος»: Ποιο είναι το μοναδικό ανέκδοτο μέχρι σήμερα έργο του Νίκου Καζαντζάκη Facebook Twitter
«Ο Ανήφορος»: Οι εκδόσεις Διόπτρα, που ανέλαβαν τη διαχείριση του έργου του Νίκου Καζαντζάκη, αναμένεται να κυκλοφορήσουν στις 26 Οκτωβρίου το μοναδικό, μέχρι πρότινος, ανέκδοτο έργο του.
0

«ΜΙΑ ΛΕΞΗ ΠΑΝΤΑ, σε όλη μου τη ζωή, με τυραννούσε και με μαστίγωνε: η λέξη Ανήφορος: τον ανήφορο αυτό θα ’θελα εδώ, με αλήθεια μαζί και φαντασία, να παραστήσω και τις κόκκινες πατημασιές που άφηκε το ανηφόρισμα», έγραφε ο Νίκος Καζαντζάκης στο αυτοβιογραφικό Αναφορά στον Γκρέκο, επιβεβαιώνοντας, για μία ακόμα φορά, ότι ο ανήφορος ήταν μια έννοια που πάντοτε διαπερνούσε και θεμελίωνε το μεταφυσικό του πλάνο.

Η ανηφορική πορεία του ανθρώπου προς ό,τι τον συνταράσσει και τον ξεπερνά, οι δυσκολίες που καλείται να ξεπεράσει στη ζωή του ώστε να κατακτήσει τα ύψη της αυτενέργειας και της ελευθερίας, ήταν ο κεντρικός άξονας πάνω στον οποίο θεμελιώθηκαν τα μυθιστορήματά του κορυφαίου συγγραφέα.

Ενδεικτικό της υπαρξιακής αυτής αναζήτησης είναι το έργο που φέρει ακριβώς αυτόν τον τίτλο (Ο Ανήφορος) και μέχρι σήμερα παρέμενε ανέκδοτο ‒ αναμένεται να κυκλοφορήσει στις 26 Οκτωβρίου, ημέρα θανάτου του συγγραφέα.

Στον Ανήφορο είναι διακριτές οι εσωτερικές σκέψεις για τη ζωή και τον θάνατο που βασανίζουν τον συγγραφέα και μπορεί κανείς να πει ότι συνιστά το διονυσιακό συμπλήρωμα του πιο απολλώνιου Ζορμπά, καθώς είναι γεμάτο παραφορά και τις σελίδες του διαπνέει μια σκοτεινή αύρα.

«Είναι απίστευτο να κυκλοφορεί σήμερα, το 2022, για πρώτη φορά βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη» ήταν η χαρακτηριστική δήλωση του Κωνσταντίνου Παπαδόπουλου, εκδότη της Διόπτρας και πλέον διαχειριστή του πνευματικού έργου του συγγραφέα, αναφορικά με την επικείμενη έκδοση.

Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που χρονικά συμπίπτει με την αναχώρηση του συγγραφέα από την Κρήτη, στην οποία δεν ξαναγύρισε ποτέ ‒μόνο μετά θάνατον‒, και ουσιαστικά περιγράφει τα ζοφερά χρόνια του πολέμου, τόσο στην Αγγλία όσο και στην Ελλάδα, όπου ο συγγραφέας παρέμεινε για μεγάλο χρονικό διάστημα για να μπορέσει να γράψει και να συγκεντρωθεί.

Ανήφορος
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Νίκος Καζαντζάκης, Ο Ανήφορος, Εκδόσεις Διόπτρα

Στον Ανήφορο είναι διακριτές οι εσωτερικές σκέψεις για τη ζωή και τον θάνατο που βασανίζουν τον συγγραφέα και μπορεί κανείς να πει ότι συνιστά το διονυσιακό συμπλήρωμα του πιο απολλώνιου Ζορμπά, καθώς είναι γεμάτο παραφορά και τις σελίδες του διαπνέει μια σκοτεινή αύρα. Σε κάποια σημεία διαθέτει τη θεατρικότητα των έργων του Σαίξπηρ, στον οποίο παραπέμπει εμφανώς ο Καζαντζάκης προς το τέλος του βιβλίου, με σκηνές από την Τρικυμία π.χ., ενώ σε άλλα έχει την αυτοβιογραφική δύναμη που βλέπουμε και στην Αναφορά στον Γκρέκο.

Αλλού πάλι διακρίνεται από μια εκφραστική ένταση και ένα περιγραφικό σθένος που χαρακτηρίζει τα ταξιδιωτικά του κείμενα. Μάλιστα θα λέγαμε ότι αυτό το χαρακτηριστικό του υβριδισμού καθιστά τον Ανήφορο ένα έργο άκρως πρωτότυπο και επίκαιρο για τους αναγνώστες, καθώς οι σκέψεις του συγγραφέα για τη μεταπολεμική Ευρώπη βρίσκουν αναλογίες με τη σημερινή κατάσταση της Γηραιάς Ηπείρου που ταλανίζεται από τον πόλεμο και την κρίση, και η κρίση ταυτότητας είναι παραπάνω από εμφανής.

Επικεντρώνοντας σε αυτά ακριβώς τα ζητήματα, ο Καζαντζάκης αναρωτιέται διαρκώς, όπως και στα υπόλοιπα βιβλία, για τον σκοπό και τη δύναμη του ανθρώπου, για το νόημα της ζωής και της ύπαρξης, λέγοντας χαρακτηριστικά: «Δεν με νοιάζει ο θάνατος, δεν με νοιάζει η φθορά: αυτή εξευτελίζει τον άνθρωπο. Αυτήν πρέπει να νικήσω».

Τολμούμε να πούμε ότι πρόκειται για ένα κατεξοχήν έργο ελευθερίας που συνομιλεί νοερά με την Πανούκλα του Καμί, η οποία, κατά σατανική σύμπτωση, γράφεται ακριβώς τότε.

Μέχρι σήμερα το χειρόγραφο του Ανήφορου φυλασσόταν στο Μουσείο Καζαντζάκη, στην ιδιαίτερη πατρίδα του, στους Βαρβάρους (σημερινή Μυρτιά), με αριθμό καταγραφής ΑΥΤ.086. Τη μεταγραφή του ανέλαβε και έφερε εις πέρας η Βίκυ Κατσαρού, ενώ οι φιλόλογοι Νίκος Μαθιουδάκης και Παρασκευή Βασιλειάδη, οι οποίοι την είχαν επιχειρήσει πρώτοι, υπογράφουν το επίμετρο που συνοδεύει την έκδοση, όπου τονίζουν πως ο Ανήφορος είναι ένα «πρωτοποριακό μυθιστόρημα με έντονο υβριδικό χαρακτήρα, που γράφεται κατά την περίοδο της “εξόδου” του Νίκου Καζαντζάκη στην Ευρώπη ‒που η αναχώρησή του στο εξωτερικό έμελλε να αποτελέσει την αρχή του οριστικού εκπατρισμού του‒, και μάλιστα ταυτίζεται με τα πρώτα χρόνια της ενασχόλησης του Κρητικού λογοτέχνη με το μυθιστόρημα, εντείνοντας τις προσπάθειές του να επιβληθεί ως παγκόσμιος συγγραφέας και προσπαθώντας πεισματικά να διεκδικήσει το Νόμπελ Λογοτεχνίας από τη Σουηδική Ακαδημία».

Η υπόθεση θέλει τον πρωταγωνιστή του βιβλίου, τον Κοσμά, να κινείται μεταξύ θεωρίας και πράξης, Ελλάδας και Αγγλίας, σε μια προσπαθεί να βρει την ταυτότητά του συνομιλώντας, κατά τον τρόπο του Άμλετ, με το φάντασμα του νεκρού πατέρα του και καταγράφοντας φαντασιακές εικόνες που του γεννά το μεταπολεμικό σκηνικό τόσο στην πατρίδα του όσο και την Αγγλία.

Το πένθος είναι για τον ίδιο καθολικό και προσωπικό, αφού έχουν περάσει μόλις μερικές μέρες μετά τον θάνατο του πατέρα του, καπεταν-Μιχάλη: επιστρέφοντας στο σπίτι μαζί με την Εβραία γυναίκα του, τη Νοεμή, έρχεται σε επαφή με το οικογενειακό δράμα αλλά και με την καταστροφή που έχουν αφήσει πίσω τους φεύγοντας από το νησί οι Γερμανοί.

Σχεδόν ταυτόχρονα, σε ένα άλλο σπίτι, αυτό του ετοιμοθάνατου παππού του, έχουν ήδη μαζευτεί τα παιδιά και τα εγγόνια του, οι παλιοί καπεταναίοι, σύντεκνοι και συμπολεμιστές. Επιστρέφοντας, λίγο αργότερα, στο Μεγάλο Κάστρο ‒άλλη ονομασία για την πρωτεύουσα, το Ηράκλειο‒, ο Κοσμάς πληροφορείται ότι η γυναίκα του είναι έγκυος ‒ άλλη μια αφορμή για τον Καζαντζάκη να στοχαστεί πάνω στα αιώνια ζητήματα του θανάτου και της ζωής.

Ωστόσο εκείνος πρέπει να σκεφτεί το παγκόσμιο καλό κι έτσι ζητάει από τη σύζυγό του την άδεια να μεταβεί στο Λονδίνο, απ’ όπου της στέλνει μια σειρά από γράμματα ‒στην πραγματικότητα και ο ίδιος ο Καζαντζάκης έστελνε επιστολές σε διαφορετικές γυναίκες‒, κι αυτό δίνει την αφορμή να ξεδιπλωθούν μια σειρά από σκέψεις του συγγραφέα αναφορικά με τα υπαρξιακά ζητήματα αλλά και την ίδια την τέχνη και το νόημά της.

«Μονάχα στα έργα της τέχνης γίνεται τόσο φανερό το θάμα, να δημιουργά ένα σκουλήκι αθανασία», γράφει χαρακτηριστικά στον Ανήφορο. «Στην Πράξη βλέπουμε πολλά πρόσωπα, ομαδικό ανώνυμο σπρώξιμο, πλούσια, πολύπλοκη συνεργασία: στην Τέχνη ένας άνθρωπος κάθεται μ’ ένα κοντύλι, μ’ ένα σφυρί, με λίγες μπογιές, σκυμμένος, συμμαζεμένος, ολομόναχος. Κι όπως ο μεταξοσκούληκας βγάνει από το σπλάχνο του το μετάξι, κι υφαίνει το θάμα του κουκουλιού, όμοια κι ο τεχνίτης μετουσιώνει το χώμα του σε θεϊκιά, πολύτιμη ουσία».

Όσον αφορά το κρίσιμο ερώτημα τού γιατί αυτό το έργο παρέμενε τόσα χρόνια ανέκδοτο, οι Νίκος Μαθιουδάκης και Παρασκευή Βασιλειάδη εικάζουν ότι αυτό μάλλον οφείλεται είτε στο ότι θεωρήθηκε πρόδρομος του Καπετάν Μιχάλη είτε αποκηρυγμένο από τον ίδιο τον συγγραφέα.

Όπως και να ’χει, πρόκειται για ένα αυτόνομο, πλήρες μυθιστόρημα με εμφανή τα πολιτικά και στοχαστικά στοιχεία και έντονη πειραματική διάθεση που αναμένεται να κερδίσει όχι μόνο τον εξοικειωμένο με το έργο του Καζαντζάκη αναγνώστη αλλά και τον νέο, που αναμένεται να βρει σε αυτό πολλά πρωτοποριακά μηνύματα ακόμα και σήμερα.

Αυτός, άλλωστε, είναι ο σκοπός των υπευθύνων των εκδόσεων Διόπτρα, που προσφέρουν όχι μόνο τον παρόντα τόμο αλλά και το σύνολο του έργου του Νίκου Καζαντζάκη, ανανεωμένο, εμπλουτισμένο με επίμετρο για κάθε έργο, νέα εξώφυλλα και με μια γραμματοσειρά που φέρει το όνομα του συγγραφέα, ειδικά διαμορφωμένη από τον art director Γιάννη Καρλόπουλο, «μια γραμματοσειρά-φόρος τιμής και ευγνωμοσύνης στους Γάλλους τυπογράφους των περασμένων πέντε αιώνων», όπως επισημαίνει ο ίδιος στο τέλος του βιβλίου. 

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Οι εκδόσεις Διόπτρα παρουσιάζουν τον Νίκο Καζαντζάκη του 21ου αιώνα

Βιβλίο / Ο Καζαντζάκης στον 21ο αιώνα: Τα νέα εξώφυλλα των βιβλίων του από τις εκδόσεις Διόπτρα

Με μια εντυπωσιακή εκδήλωση στο Μουσείο Μπενάκη οι υπεύθυνοι των εκδόσεων Διόπτρα ανέλαβαν, ως κύριοι διαχειριστές του αρχείου Καζαντζάκη, να μας ξεδιπλώσουν το όραμά τους, ανακοινώνοντας την επικείμενη έκδοση του ανέκδοτου έως τώρα έργου του «Ο Ανήφορος».
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ανί Ερνό

Βιβλίο / Ανί Ερνό: Ένα Νόμπελ Λογοτεχνίας που δικαιώνει τη Σουηδική Ακαδημία

Η Γαλλίδα συγγραφέας που τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας για το 2022 γεφυρώνει, με τη μυθιστορηματοποίηση της μνήμης, τη μεγάλη λογοτεχνία, από τον Μαρσέλ Προυστ μέχρι τον σύγχρονό μας Εντουάρ Λουί.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
Νίκος Παπανδρέου

Βιβλίο / Νίκος Παπανδρέου: «Η μητέρα μου μένει με τον αδελφό μου σε ένα νοικιασμένο διαμέρισμα»

Με αφορμή το νέο του μυθιστόρημα για τους έρωτες του Ανδρέα, ο συγγραφέας και επιλαχών ευρωβουλευτής του ΠΑΣΟΚ μιλά για την πολιτική, τον «αυριανισμό» και για όσα έχει ζήσει ως εγγονός, γιος και αδελφός πρωθυπουργού.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

100 βιβλία που ξεχωρίσαμε για αυτό το καλοκαίρι

Βιβλίο / 100 βιβλία να διαβάσεις κάτω από ένα αρμυρίκι ή στην πόλη με το κλιματιστικό στο φούλ

Κλασική λογοτεχνία, σύγχρονοι συγγραφείς, δοκίμια, ιστορία, αυτοβελτίωση, βιβλία για το «μικρό» να μην είναι όλη την ώρα στο iPad. Kάτι για όλους για να περάσει όμορφα, ήσυχα και ποιοτικά το καλοκαίρι.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κώστας Σπαθαράκης, εκδότης.

Κώστας Σπαθαράκης / Κώστας Σπαθαράκης: «Δεν έχουμε αφηγήσεις για τις ερωτικές μας σχέσεις, για τα νιάτα μας»

Για τον άνθρωπο πίσω από τις εκδόσεις αντίποδες, το μεγαλύτερο όφελος ήταν ότι, ενώ του άρεσε να είναι χωμένος μέσα στα βιβλία – μια μοναχική και ίσως ναρκισσιστική συνήθεια –, στην πορεία έμαθε να τη μετατρέπει σε εργαλείο κοινωνικότητας και επαφής με τους γύρω του.
M. HULOT
Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM
Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Βιβλίο / Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Το πρώτο βιβλίο του Φάνη Παπαδημητρίου είναι μια συγκινητική εξομολόγηση για το ατύχημα στα 19 του που τον καθήλωσε σε αμαξίδιο, την πάλη του με τον τζόγο και τον αγώνα που έδωσε να ξαναφτιάξει τη ζωή του «μετά το τσουνάμι που ήρθε και τα σάρωσε όλα».
M. HULOT
«Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Το πίσω ράφι  / «Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Πιστή στην κλασική μορφή του μυθιστορήματος, αλλά ταυτόχρονα ανατρεπτική και μεταμοντέρνα, η καυστική σάτιρα του Τζόναθαν Κόου για τη βρετανική άρχουσα τάξη των αρχών της δεκαετίας του ’90 διαβάζεται μονορούφι.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ