Η πίκλα στο ταβάνι ή για την τέχνη του τίποτα

Η πίκλα στο ταβάνι ή για την τέχνη του τίποτα Facebook Twitter
Matthew Griffin, Pickle (2022). Courtesy of Fine Arts Sydney.
0

ΤO 2019, ΣΤΟ ART BASEL MIAMI BEACH, ο Ιταλός Μαουρίτσιο Κατελάν στερέωσε με σελοτέιπ σε τοίχο μια μπανάνα και τελικά την πούλησε αντί 120.000 δολαρίων.

Αυτόν τον καιρό, στο Όκλαντ της Νέας Ζηλανδίας ο Αυστραλός καλλιτέχνης Μάθιου Γκρίφιν παρήγγειλε ένα χάμπουργκερ, μπήκε στη Michael Lett Gallery, έβγαλε μια πίκλα από αυτό και την πέταξε στο ταβάνι ως έκθεμα. Η γκαλερί φρόντισε να ενημερώσει ότι το συγκεκριμένο «δημόσιο έργο τέχνης» κοστίζει 10.000 δολάρια Νέας Ζηλανδίας, κάπου 6.300 δολάρια ΗΠΑ. Η γκαλερί που αντιπροσωπεύει τον καλλιτέχνη, η Fine Arts στο Σίδνεϊ, χαρακτήρισε την πίκλα «γλυπτό». Φέρει τον τίτλο «Pickle» και εντάσσεται στο πλαίσιο έκθεσης έργων από καλλιτέχνες που αντιπροσωπεύει η συγκεκριμένη γκαλερί. 

Όταν πριν από κάποιες δεκαετίες ο Κορνήλιος Καστοριάδης μιλούσε και έγραφε για την άνοδο της ασημαντότητας, θα μπορούσε να συλλέξει ανάλογα παραδείγματα για να εικονογραφήσουν το επιχείρημά του. Όσο και αν κάποιοι θα έσπευδαν να πουν πως αυτές οι χειρονομίες είναι φάρσες που υπονομεύουν τα «καθεστώτα» της τέχνης ή των επίσημων θεσμών της, ότι συνιστούν προκλήσεις που ανασκαλεύουν το μη νόημα πίσω από το νόημα, παραμένει γεγονός πως έχουμε εδώ μια επέλαση του ασήμαντου.

Το ασήμαντο, το ανόητο, το τίποτα, μπορεί και παράγει αξίες, χρήμα, αναγνώριση. Καλλιτέχνης γίνεται εκείνος που έχει την ικανότητα να πουλήσει το οτιδήποτε ως καλλιτεχνικό αντικείμενο ή αισθητική εμπειρία. Θα μπορούσε, φυσικά, να είναι μια φάρσα ή και ένα ειρωνικό σαμποτάζ. Αναμφίβολα. Αφού όμως αυτές οι χειρονομίες εντάσσονται πλήρως στην οικονομία της σύγχρονης τέχνης, χάνουν το δικαίωμα στη φάρσα ή την όποια σχέση τους με κάποια ειρωνική στρατηγική.  

Όλο αυτό που ξεκίνησε από τον μοντερνισμό, φέρνοντας μαζί του γνώση των προηγούμενων κανόνων, γίνεται πρόφαση για έναν μηδενισμό που, ικανοποιημένος από τον εαυτό του, ξέρει να κερδίζει λεφτά και συγχρόνως να εισπράττει κολακείες με λόγους απαράμιλλης κενότητας και στόμφου.

Ευτυχώς, σε άλλες περιοχές της τέχνης, όπως ας πούμε στη λογοτεχνία, το πράγμα δεν άγγιξε ποτέ έναν τέτοιο βαθμό κατάπτωσης. Ακόμα και στα μυθιστορήματα των προκατασκευασμένων συνταγών με την τυποποιημένη πλοκή δεν παρουσιάζεται το τίποτα ως κάτι που ζητάει να ανταμειφθεί και να αξιωθεί τον χαρακτήρα του συμβάντος.

Αυτό όμως είδαμε να προκύπτει από δεκαετίες στις λεγόμενες πλαστικές τέχνες, όπου χρίζεται καλλιτεχνική οποιαδήποτε χειρονομία θεωρηθεί τέτοια από τον ίδιο τον καλλιτέχνη, την γκαλερί ή κάποιον θεωρητικό. Οι ιδέες ή τα concepts αρκούν για να γίνουν πίκλες, κόπρανα, μικρόβια ή αίματα και κάπως έτσι έχουμε τα περίφημα «σχόλια για την εποχή μας». Όλο αυτό που ξεκίνησε από τον μοντερνισμό, φέρνοντας μαζί του γνώση των προηγούμενων κανόνων, γίνεται πρόφαση για έναν μηδενισμό που, ικανοποιημένος από τον εαυτό του, ξέρει να κερδίζει λεφτά και συγχρόνως να εισπράττει κολακείες με λόγους απαράμιλλης κενότητας και στόμφου.

Η σκηνή της ασημαντότητας έχει μάθει πώς να χρησιμοποιεί τον ριζοσπαστικό και κριτικό λόγο, μετατρέποντάς τον σε κουραστική τερατολογία. Μια διεθνική ελίτ θεωρητικών, καλλιτεχνών, δισεκατομμυριούχων συλλεκτών και μουσείων αρπάζεται πια αναίσχυντα από τις τραγωδίες της Ιστορίας, τους πολέμους, τις προσφυγικές εμπειρίες, τις κάθε λογής οδύνες και ταπεινώσεις των φτωχών, για να τις μετατρέψει σε πίκλες στο ταβάνι, σε πτώματα σε φορμόλη ή σε μπανάνες με σελοτέιπ.

Η ασημαντότητα διεκδικεί έτσι και πολιτικό ρόλο, γιατί αυτό επιβάλλει η μόδα των ευαίσθητων στρατεύσεων και των αλληλέγγυων συμβολισμών. Η ελαφρότητα δεν συγχωρείται ως κενό, πρέπει σώνει και καλά να σχολιάζει οδύνες και να «κάνει πολιτική».

Ο πρώιμος μεταμοντερνισμός τουλάχιστον, αυτός της δεκαετίας του '80, διεκδικούσε το επιφανειακό ως απελευθέρωση από τον βραχνά κάθε πολιτικής μεταφυσικής. Ύστερα όμως ήλθαν οι παγκόσμιες κρίσεις και οι καλλιτέχνες-επιχειρηματίες μυρίστηκαν πως έπρεπε να φτύσουν τη φιλελεύθερη δημοκρατική κοινωνία ως σφαγείο, στρατόπεδο συγκέντρωσης ή τοξικό σκουπιδότοπο. Ασήμαντες κατασκευές αθωώθηκαν ή απέκτησαν αίγλη επειδή θεωρήθηκε πως έφεραν μαζί τους ένα «πολιτικό σχόλιο». Τίποτα πιο εύκολο από αυτό το παιχνίδι, όταν μάλιστα πολλαπλασιάζει την περιουσία του καλλιτέχνη και συντηρεί μια κάστα απατεώνων και διεθνών «προβοκατόρων».

Θα πει κανείς πως όλα αυτά αφορούν μια ελεύθερη αγορά πολιτισμικών εμπειριών. Είναι αγοραπωλησίες που μπορούν να ενοχλούν ή να εξοργίζουν για «αισθητικούς λόγους» και πέραν τούτου ουδέν.

Δεν είναι όμως τόσο απλό. Διότι η τέχνη-φούσκα εμφανίζεται αυθαίρετα ως κάτι που πρέπει να το αποδεχτούμε, αν θέλουμε να είμαστε σύγχρονοι. Το σύγχρονο γίνεται έτσι εντολή και υπόδειξη, μια φορτική προτροπή να σιωπούμε για όλες τις γελοιότητες που μας απευθύνονται, επειδή μπορεί να προέρχονται από την τέχνη.

Έχουμε μάθει να αντιδρούμε στην παραμικρή παρασπονδία ενός παραδοσιακού βιομήχανου, αλλά αισθανόμαστε δυσκολία να μιλήσουμε εναντίον του παρασιτικού καλλιτεχνικού καπιταλισμού. Επειδή είναι παιδί της μεσοαστικής περιέργειας, της ελαφρότητας και του κυνισμού που μας είναι οικεία πράγματα και επειδή ως προοδευτικοί άνθρωποι πρέπει να αυτολογοκρινόμαστε για να μη μας χαρακτηρίσουν συντηρητικούς. 

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Η «μπανάνα» του Κατελάν είναι σοβαρό έργο, αντίθετα από τις δημαγωγικές φάρσες του Banksy

Εικαστικά / Η «μπανάνα» του Κατελάν είναι σοβαρό έργο, αντίθετα από τις δημαγωγικές φάρσες του Banksy

Ο κριτικός τέχνης των New York Times, Jason Farago, υπερασπίζεται το περιβόητο ήδη έργο που παρουσίασε στην Art Basel Miami ο Ιταλός εικαστικός, σε αντιπαράθεση με τον «λαϊκίστικο χλευασμό» που διακρίνει την στάση κάποιου σαν τον Banksy
Τα πιο εντυπωσιακά και «κουλά» εκθέματα οίκων μόδας στην Art Basel Miami Beach 2019

Design / Τα πιο εντυπωσιακά και «κουλά» εκθέματα οίκων μόδας στην Art Basel Miami Beach 2019

Η διάσημη φουάρ σύγχρονης τέχνης του Μαϊάμι που συγκεντρώνει κάθε χρόνο πλήθος celebrities από τον χώρο της τέχνης, της μόδας και του χρήματος, λειτουργεί και ως ευκαιρία για φίρμες όπως η Louis Vuitton και η Miu MIu να εισχωρήσουν στην καλλιτεχνική κοινότητα.

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

«Η γενιά αυτή τολμά όσα δεν τολμήσαμε εμείς και της αξίζει κάθε στήριξη!»

Οπτική Γωνία / Αμπντελά Ταϊά: «Η γενιά αυτή τολμά όσα δεν τολμήσαμε εμείς και της αξίζει κάθε στήριξη!»

Ο Μαροκινός συγγραφέας και σκηνοθέτης, κάτοικος Γαλλίας πλέον και γνωστός στην Ελλάδα από το υπέροχο μυθιστόρημα «Η ζωή με το δικό σου φως», μιλά με θαυμασμό για την εξέγερση της νεολαίας που συνταράσσει την πατρίδα του.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Νίκος Χασαπόπουλος: «Παραλίγο να πεθάνω από τη σκευωρία της Novartis»

Συνέντευξη / Νίκος Χασαπόπουλος: «Παραλίγο να πεθάνω από τη σκευωρία της Novartis»

Μετά από μισό αιώνα στο «Βήμα», ο Νίκος Χασαπόπουλος μιλά για πρώτη φορά για την πιο δύσκολη απόφαση της ζωής του, τις στιγμές που έζησε δίπλα σε Λαμπράκη, Ψυχάρη και πρωθυπουργούς, αλλά και για το μεγάλο λάθος του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ένας άλλος «Μεσοπόλεμος»: Το μένος για τα θύματα (που γίνονται φωνή)

Οπτική Γωνία / Ένας άλλος «Μεσοπόλεμος»: Το μένος για τα θύματα (που γίνονται φωνή)

Έχουμε ένα καινούργιο συναίσθημα, όχι το κλασικό της εποχής των φασισμών, δηλαδή τον φόβο μη βρεθεί κανείς στη θέση των κατώτερων, όσων έμειναν πίσω ή «από κάτω». Πλέον βλέπει κανείς μένος για τα θύματα που μιλάνε.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
Μποτιλιαρισμένοι στην Αθήνα: Δαπανούμε έναν μισθό στον δρόμο κάθε έτος

Οπτική Γωνία / Κάθε χρόνο χάνουμε 110 ώρες από τη ζωή μας κολλημένοι στο τιμόνι

Πώς μπορεί να μειωθεί άμεσα το μποτιλιάρισμα στους δρόμους της πρωτεύουσας; Γιατί η λεωφόρος Κηφισού δεν θα αδειάσει ποτέ; Ο συγκοινωνιολόγος και καθηγητής του ΕΜΠ, Κωνσταντίνος Κεπαπτσόγλου, εξηγεί.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ο Ερντογάν που (δεν) τα πήρε όλα και οι αποκαλύψεις πίσω από τις εντυπώσεις

Βασιλική Σιούτη / Ο Ερντογάν που (δεν) τα πήρε όλα και οι αποκαλύψεις πίσω από τις εντυπώσεις

Οι εκ των υστέρων αποκαλύψεις για τη συνάντηση Τραμπ - Ερντογάν κατέδειξαν τις πραγματικές ισορροπίες στο πεδίο των διεθνών σχέσεων: καμία πλευρά δεν κερδίζει άνευ ανταλλαγμάτων και οι διεθνείς σχέσεις δεν καθορίζονται από προσωπικές συμπάθειες.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Η στρατηγική του Νίκου Δένδια και η λεπτή ισορροπία με τον Κυριάκο Μητσοτάκη

Βασιλική Σιούτη / Η στρατηγική του Νίκου Δένδια και η λεπτή ισορροπία με τον Κυριάκο Μητσοτάκη

Την ώρα που η κυβέρνηση βρίσκεται αντιμέτωπη με το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ, με τα Τέμπη και με την ακρίβεια, που προκαλεί κοινωνική δυσφορία, ο Νίκος Δένδιας εμφανίζεται ως μεταρρυθμιστής που θα οδηγήσει τις Ένοπλες Δυνάμεις στη νέα εποχή.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Χθες ο Μαζωνάκης, σήμερα ο Μπισμπίκης: Ποιο θα είναι το επόμενο «μεγάλο θέμα»;

Ακροβατώντας / Χθες ο Μαζωνάκης, σήμερα ο Μπισμπίκης: Ποιο θα είναι το επόμενο «μεγάλο θέμα»;

Αξιολογώντας ως πιο σημαντικό ένα τροχαίο από τη συνάντηση Τραμπ - Νετανιάχου, τα κυρίαρχα μέσα αναδεικνύουν το ασήμαντο χάριν τηλεθέασης, εξυπηρετώντας συγκεκριμένες σκοπιμότητες που θα μετατοπίσουν το ενδιαφέρον της κοινωνίας από τα σημαντικά.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Joe Coughlin: «Η τρίτη ηλικία δεν είναι κρουαζιέρες ή πατερίτσες»

Οπτική Γωνία / Joe Coughlin: «Γηρατειά δεν είναι μόνο κρουαζιέρες, πατερίτσες και να είσαι με το ένα πόδι στον τάφο»

Ο φιλέλληνας καθηγητής εξετάζει τις όψεις της μακροζωίας, πιστεύει πως στην Ελλάδα αυτό το φαινόμενο μπορεί να συνδυαστεί άνετα με το lifestyle και μιλάει με τρόπο ασυνήθιστο για το γήρας.
ΝΙΚΟΣ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ
Κοσμάς Μαρινάκης: «Σε ποιον θα πουλήσει ο καπιταλιστής αν ο κόσμος δεν έχει να το αγοράσει;»

Οπτική Γωνία / Κοσμάς Μαρινάκης: «Σε ποιον θα πουλήσει ο καπιταλιστής αν ο κόσμος δεν έχει να το αγοράσει;»

Ο δημιουργός του Greekonomics μιλά στη LiFO για την επιτυχία αυτού του εγχειρήματος αλλά και τις επιθέσεις που δέχτηκε πρόσφατα για κάποιες «άβολες αλήθειες» που επισήμανε αναφορικά με τα διαπλεκόμενα συμφέροντα πολιτικών, οικονομικών «καρτέλ» και ΜΜΕ στην Ελλάδα.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί οι διεθνείς συγκυρίες δεν ευνοούν την Ελλάδα;

Οπτική Γωνία / Γιατί οι διεθνείς συγκυρίες δεν ευνοούν την Ελλάδα;

Από την Ουκρανία και την κρίση στη Γαλλία μέχρι τις αποφάσεις Τραμπ, η Ευρώπη περνάει κρίση ταυτότητας. Πώς επηρεάζεται η χώρα μας; Μιλά στη LiFO ο Σωτήρης Ντάλης, καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκής Ενοποίησης του τμήματος Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου. 
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ