Τι είναι και τι διεκδικεί η «κουλτούρα της ακύρωσης»;

Cancel culture Facebook Twitter
Το ενδιαφέρον με αυτό το δοκίμιο της Λορ Μιρά, που στηρίζεται σε διάλεξη που είχε δώσει τον Αύγουστο του 2021 στη Γαλλία, εντοπίζεται, τουλάχιστον για μένα, στο ότι μετατοπίζει την cancel culture από τις Ηνωμένες Πολιτείες στην Ευρώπη.
0

«ΚΑΘΕ ΦΟΡΑ ΠΟΥ ΑΚΟΥΓΕΤΑΙ η φράση cancel culture, όλοι τραβάνε το περίστροφό τους». Η Γαλλίδα ιστορικός Λόρ Μιρά, καθηγήτρια Γαλλικού Πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Λος Αντζελες (UCLA), στο δοκίμιό της Ποιος ακυρώνει τι; εξετάζει το θέμα της cancel culture με πολύ πρωτότυπο τρόπο, κυρίως μέσα από μια ιστορική προοπτική. «Το παρελθόν είναι εντελώς απρόβλεπτο», γράφει κάπου.

Η Μιρά δεν εξετάζει αυτό το κοινωνικό φαινόμενο ως «μια δικτατορία των μειοψηφιών» ούτε ως «φασισμό της άκρας αριστεράς», όπως το είχε χαρακτηρίσει ο Ντόναλντ Τραμπ. Δεν το εξετάζει ως διαστρέβλωση του αντιρατσιστικού κινήματος ούτε ως επιθυμία να ξαναγραφεί η ιστορία μέσων αναχρονισμών και ηθικολογικών κρίσεων. Τίποτε απ’ όλα αυτά δεν συμβαίνει, λέει η Γαλλίδα ιστορικός. Και αντιμετωπίζει την cancel culture θετικά, αλλά με κριτικό βλέμμα.

Κυρίως υποστηρίζει ότι η cancel culture μάς δείχνει έναν τρίτο δρόμο που έχει σχέση με τους θεσμούς, ιδιαίτερα τους θεσμούς πολιτισμού, όπως τα μουσεία, με τη Δικαιοσύνη, με τη βία της εξουσίας, με την κατασκευή μεγάλων εθνικών αφηγήσεων και με τη μνημειακότητα της Ιστορίας, ιδιαίτερα όταν αυτή προσωποποιείται σε ανδριάντες, αγάλματα κ.λπ.

Οι δικτάτορες και οι αυταρχικοί ηγέτες βγάζουν φλύκταινες με την cancel culture. Από τα πιο γνωστά παραδείγματα, είναι αυτό του Βλαντίμιρ Πούτιν. Ο Ρώσος ηγέτης συνέδεσε μάλιστα την εισβολή στην Ουκρανία και με την cancel culture.

Το τελευταίο έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς η cancel culture εκφράστηκε με βεβηλώσεις ή βανδαλισμούς ανδριάντων ιστορικών προσώπων που σχετίζονταν με τις ρατσιστικές διακρίσεις και την αποικιοκρατία. Η πρακτική αυτή εκδηλώθηκε όχι μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες (όπου η cancel culture συνδέεται με τα κινήματα Black Lives Matter, από το 2013, και #MeToo, από το 2017) αλλά και στην Ευρώπη, ιδιαίτερα στη Βρετανία, στο Βέλγιο και στη Γαλλία.

Μετά τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ στη Μινεάπολη («I can’t breathe»), στις Ηνωμένες Πολιτείες καταστράφηκαν 100 αγάλματα ιστορικών προσωπικοτήτων που συνδέονταν με τη δουλεία. Ο βανδαλισμός ή η ανατροπή των ανδριάντων δεν συνιστά διαγραφή των ονομάτων αυτών των ιστορικών προσωπικοτήτων από την ιστορία αλλά άρνηση να τους τιμούμε, λέει η Μιρά. Η cancel culture εισάγει περισσότερες αποχρώσεις στη σχέση μνήμης και ιστορίας και στην κατασκευή των εθνικών αφηγήσεων. Κι αυτό, είτε μας αρέσει είτε όχι, είναι μια νέα πραγματικότητα.

ΠΟΙΟΣ ΑΚΥΡΩΝΕΙ ΤΙ
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Laure Murat, Ποιος ακυρώνει τι;, Μτφρ.: Γιάννης Κτενάς, Εκδόσεις Πόλις, Σελ.: 64

Σε σχέση με τη βία της cancel culture, η Μιρά υποστηρίζει ότι βρίσκεται σε απόλυτη σχέση με τη βαναυσότητα της εξουσίας. «Μπουχτίσαμε απέναντι σε μια δικαιοσύνη δύο ταχυτήτων». Σε σχέση με τους θεσμούς, γράφει ότι «δεν υπάρχει ούτε ένας θεσμός που μπορεί να πορευτεί δίχως μια πολιτική επανανάγνωση της ιστορίας. Κι αυτό πρέπει να πιστωθεί, τουλάχιστον εν μέρει, στην cancel culture».

Όσο για την ιστορία, η συγγραφέας λέει ότι «η cancel culture ελέγχει κριτικά την επίσημη ιστορία, αμφισβητεί την ιεραρχία, μας παροτρύνει να έχουμε μεγαλύτερη διαύγεια προκειμένου να κατανοήσουμε από τι θα είναι φτιαγμένο το χθες και το αύριο».

Πώς ορίζεται όμως η cancel culture, αυτή «η κουλτούρα της ακύρωσης», όπως αποδίδεται στη γλώσσα μας; Η Μιρά την ορίζει ως «κριτικό εργαλείο των μειονοτήτων που εξασκούν την ελευθερία έκφρασής τους και η οποία συνίσταται κυρίως στην αποκάλυψη θεμάτων ή πράξεων εκ μέρους προσώπων, εταιρειών ή θεσμών που κρίνονται απαράδεκτες ή προσβλητικές και στην απόσυρση κάθε υποστήριξης προς αυτά τα πρόσωπα, τις εταιρείες και τους θεσμούς, ιδίως μέσω των κοινωνικών δικτύων».

Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι ένα άλλο όνομα της cancel culture, το οποίο δεν συναντάμε συχνά, είναι το accountability culture, δηλαδή η κουλτούρα καταλογισμού. Είναι τελικά η άσκηση λαϊκής πίεσης (και όχι μόνο από τις μειονότητες) στις σφαίρες της εξουσίας.

Το ενδιαφέρον με αυτό το δοκίμιο της Λορ Μιρά, που στηρίζεται σε διάλεξη που είχε δώσει τον Αύγουστο του 2021 στη Γαλλία, εντοπίζεται, τουλάχιστον για μένα, στο ότι μετατοπίζει την cancel culture από τις Ηνωμένες Πολιτείες στην Ευρώπη. Αυτό είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον για τον (όποιο) δημόσιο διάλογο (που στην Ελλάδα είναι ανύπαρκτος, ας το ομολογήσουμε), καθώς η cancel culture επικρίθηκε ιδιαίτερα στη Γαλλία. Εκεί σχετίζεται με τη λογοκρισία, με το τέλος της ελευθερίας της έκφρασης ή με τη ρητορική για την αμερικανοποίηση της γαλλικής κοινωνίας.

«Η διατήρηση της φράσης στα αγγλικά δηλώνει πολλά για την ανάγκη μας να υπενθυμίσουμε την αμερικανική (δηλαδή εξωγενή, πουριτανική, ηθικολογική κ.λπ.) προέλευση του νέου αυτού μπαμπούλα. Η Γαλλία, που χθες απειλούνταν από το politically correct και το τρομερό gender, αντιμετωπίζει λοιπόν πλέον τον κίνδυνο της cancel culture» γράφει η Μιρά.

Η Γαλλίδα ιστορικός μάς θυμίζει όμως ότι οι απαρχές του φαινομένου αυτού στη σύγχρονη εποχή βρίσκονται στην Ευρώπη. Μας θυμίζει το διάταγμα της 14ης Αυγούστου 1792, με το οποίο η Νομοθετική Συνέλευση στη Γαλλία διέταζε την καταστροφή αγαλμάτων βασιλέων και άλλων μνημείων που συνδέονταν με το Παλαιό Καθεστώς. Η αιτιολογία ήταν πώς «οι ιερές αξίες της Ελευθερίας και της Ισότητας δεν επιτρέπουν να διατηρούνται πλέον μπροστά στα μάτια του γαλλικού λαού τα μνημεία που ανεγέρθηκαν υπέρ της έπαρσης, των προκαταλήψεων και της τυραννίας».

Μας λέει επίσης κάτι που το ξέρουμε πολύ καλά όσοι έχουμε ζήσει και θυμόμαστε τα γεγονότα της κατάρρευσης του Ανατολικού Μπλοκ και του υπαρκτού σοσιαλισμού. «Η ιστορία φτιάχνεται ή μάλλον ενσαρκώνεται μέσω της αναπαράστασης, με την ανέγερση μνημείων αλλά και με την κατεδάφισή τους. Αρκεί να σκεφτεί κανείς την εκατόμβη των μεγάλων ανδρών μες στον ορυμαγδό της πτώσης του Τείχους του Βερολίνου».

Οι δικτάτορες και οι αυταρχικοί ηγέτες βγάζουν φλύκταινες με την cancel culture. Από τα πιο γνωστά παραδείγματα, είναι αυτό του Βλαντίμιρ Πούτιν. Ο Ρώσος ηγέτης συνέδεσε μάλιστα την εισβολή στην Ουκρανία και με την cancel culture. Ξέρουμε ότι τον Απρίλιο του 2020 η Ρωσία ψήφισε νόμο με τον οποίο χαρακτηρίζεται «έγκλημα» κάθε ανατροπή μνημείου που τιμά τους «σοβιετικούς ήρωες» του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου όχι μόνο στη Ρωσία αλλά και σε χώρες του εξωτερικού. Την αντίδραση αυτή είχε προκαλέσει η απομάκρυνση του ανδριάντα του Ρώσου αρχιστρατήγου Ιβάν Κόνεφ από την Πράγα. Ο αρχιστράτηγος, ο οποίος είχε απελευθερώσει την πόλη το 1945, είχε στη συνέχεια καταστεί σύμβολο της σοβιετικής κατοχής στην Τσεχία.

Από τη στιγμή που η ιστορία έχει πλέον απαλλαγεί εδώ και καιρό από τη φιγούρα του «ήρωα», από τη στιγμή που έχει λάβει υπόψη τις τάξεις, τις ομάδες, τα φύλα, τα τοπία, το κλίμα, την κουλτούρα, τις νοοτροπίες, το εγώ ή τη μικρο-ιστορία, από τη στιγμή που έχει καταστεί διεθνής, παγκόσμια, σφαιρική, δεν έχει έρθει πλέον η ώρα να εκφράσουμε στον δημόσιο χώρο τις νέες ιστοριογραφικές και ιστορικές ανησυχίες; Δεν είναι καιρός, αντί να μένουμε καθηλωμένοι στη λατρεία του μεγάλου ανδρός, στην υποχρεωτική αναπαράσταση του θριαμβεύοντος λευκού άντρα, να προσεγγίσουμε τον εικοστό πρώτο αιώνα με περισσότερη φαντασία; Και να επανασυνδεθούμε έτσι, έστω λίγο, με το νόημα της διαλεκτικής; Ερωτήματα και ερωτήσεις της συγγραφέως που με κανέναν τρόπο δεν είναι ρητορικά.

Η μετάφραση του Γιάννη Κτενά έχει τη δοκιμιακή ποιότητα που περιμένει ο αναγνώστης.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΠΕΜΠΤΗ 07/04 - ΗΧΗΤΙΚΟ ΣΕ ΛΙΓΟ-Το χαστούκι του Will Smith και τα όρια της κωμωδίας

Pulp Fiction / Το χαστούκι του Will Smith και τα όρια της κωμωδίας

Τα όρια της σύγχρονης κωμωδίας, η χίμαιρα της cancel culture και η θεματική του ελληνικού stand up απασχολούν τον Θοδωρή Κουτσογιαννόπουλο και τον καλεσμένο του, Μάκη Παπασημακόπουλο, με αφορμή το διαβόητο φετινό οσκαρικό χαστούκι.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ
yuri gagarin

Τι διαβάζουμε σήμερα / Ο Γιούρι Γκαγκάριν θύμα της cancel culture

Σήμερα: Ο Γιούρι Γκαγκάριν θύμα της cancel culture • • • εγγυήτριες δυνάμεις χώρες του ΝΑΤΟ; • • • «Οι Πολωνοί ηγέτες είναι ηλίθιοι» • • • έξυπνη ιδέα μεν, δυσεφάρμοστη δε • • • μια Ελλάδα ξεσπιτώθηκε • • • «σκοτώνετε γυναίκες» • • • μια αυτοπροσωπογραφία
ΚΩΣΤΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ
Αλεξάντερ Μαλόφιεφ

Τι διαβάζουμε σήμερα / Η cancel culture στα χειρότερά της

Σήμερα: Ανθρωπιστική κρίση στη Μαριούπολη • • • ο ΠΟΥ υπέδειξε να καταστραφούν τα παθογόνα • • • η cancel culture στα χειρότερά της • • • η Λιθουανία απαγορεύει τις συγκεντρώσεις • • • γιατί όχι Στάλιν ο Πούτιν • • • η εικόνα της εβδομάδας
ΚΩΣΤΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ
47’ λεπτά με τον Μάκη Παπασημακόπουλο

Μουσική / Μάκης Παπασημακόπουλος: «Δεν σατιρίζω ανθρώπους που πετροβολούνται»

Μουσικός, εξερευνητής cult κινηματογραφικών διαμαντιών από τα ’70s μέχρι τα ’90s, podcaster, ο άνθρωπος με τα χίλια κωμικά πρόσωπα. Πρόκειται για έναν πολυτεχνίτη, που όμως δεν δηλώνει τίποτα.
ΖΩΗ ΠΑΡΑΣΙΔΗ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Βιβλίο / Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Σε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του που έχει τίτλο “House of Cards”, ο Σουηδός πρώην διεθνής Γιόνας Έρικσον περιγράφει τις ταπεινωτικές μετρήσεις βάρους στα σεμινάρια διαιτητών της UEFA
THE LIFO TEAM
Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Το Πίσω Ράφι / Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Ο Έλληνας σκηνοθέτης μάζεψε από «το καλάθι των αχρήστων» όλες τις εμπειρίες του κι έφτιαξε την αυτοβιογραφία του, μια ζωντανή αφήγηση γεμάτη ιστορίες, συναντήσεις, αποφθέγματα και κρίσεις, λογοτεχνικές και σινεφίλ αναφορές.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: η ιστορία του underground περιοδικού «Ανοιχτή Πόλη»

Βιβλίο / «Ανοιχτή Πόλη»: Ένα από τα πιο επιδραστικά εναλλακτικά έντυπα της Ελλάδας

Οι δημιουργοί του Κώστας Μανδηλάς και Βλάσσης Ρασσιάς, καταγράφουν την πορεία του στο βιβλίο «Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: Η ιστορία του περιοδικού “Ανοιχτή Πόλη”».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει το διήγημα «Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ» της Πατρίσια Χάισμιθ

Lifo Videos / Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει ένα διήγημα της Πατρίσια Χάισμιθ

«Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ»: Μια ιστορία έρωτα, αγάπης, αφοσίωσης, ανταγωνισμού, μίσους και φόνου μεταξύ ενός ζευγαριού και ενός σιαμέζικου γάτου, ένα μυστηριώδες διήγημα της δημιουργού των πιο σαγηνευτικών αντιηρώων.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Βιβλίο / Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Ολοένα περισσότερο διευρύνεται η τάση έκδοσης κλασικών και σπάνιων κειμένων σε μικρό μέγεθος που τοποθετούνται δίπλα στο ταμείο και συνιστούν την προσπάθεια ενός εκδοτικού οίκου να φέρει σπουδαία έργα στο ευρύ αναγνωστικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Βιβλίο / I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Η θεωρητικός, εικαστικός, κριτικός, συγγραφέας και εκδότρια Κρις Κράους μπορεί να μην άλλαξε τα δεδομένα στον αγγλόφωνο κόσμο εκδίδοντας τα βιβλία των Γάλλων θεωρητικών αλλά προκάλεσε άπειρες συζητήσεις με το πρωτότυπο φεμινιστικό βιβλίο της.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Βιβλίο / Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Ένα τολμηρό καλλιτεχνικό project έγινε η αφορμή για να κάνει ο εικαστικός René Habermacher ένα ταξίδι στη θάλασσα με πλήρωμα έξι ναύτες κι έναν καπετάνιο, απαθανατίζοντας μια σουρεαλιστική εμπειρία που κατέληξε σε ναυάγιο. Το βιβλίο «The Pleasure Principle» καταγράφει αυτό το ταξίδι μέσα από φωτογραφίες του René, κείμενα και εικαστικά έργα, σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκδοση.
M. HULOT
Νίκος Μάντης «Το χιόνι του καλοκαιριού»

Το πίσω ράφι / Για τις απουσίες που μας κάνουν αργούς στα αισθήματα

Καλοκαίρι στην Πελοπόννησο, στη σκιά της δεκαετίας του ’80: ένα πληγωμένο παιδί, μια μητέρα που επιστρέφει αλλαγμένη και μυστικά που βαραίνουν τη σιωπή των ενηλίκων - αυτά ξετυλίγει ο Νίκος Α. Μαντής στο πρώτο του μυθιστόρημα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Νέα βιβλία που περιμένουμε ως το τέλος του χρόνου, και κάποιες επανεκδόσεις

Fall Preview 2025 / 13 βιβλία που περιμένουμε ως το τέλος της χρονιάς

Ο πάντα επίκαιρος Καβάφης, νέα, σύγχρονα και παλιότερα ονόματα της λογοτεχνικής σκηνής και κάποιες ξεχωριστές επανεκδόσεις που δικαίως θα διεκδικήσουν χώρο στη βιβλιοθήκη όλων, βιβλιόφιλων και μη.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ