Η ασυμβίβαστη κριτικός Βιρτζίνια Γουλφ

woolf Facebook Twitter
Σε μια εποχή που οι πρωτοκλασάτοι εκπρόσωποι της Νέας Κριτικής εξαντλούνταν στη σχολαστική, φορμαλιστική ανάλυση του κειμένου, η Γουλφ επέμενε στην αναγκαιότητα της άμεσης απόδοσης του βιώματος μέσω της γλώσσας και της μεταφοράς.
0

ΚΑΘΕ ΜΙΚΡΟ ΕΝΤΟΜΟ, κάθε πινελιά που μπορεί να περνάει απαρατήρητη από το γυμνό μάτι, κάθε νεύμα και οπτική χωρούν στο εκφραστικό σύμπαν της Βιρτζίνια Γουλφ που στόχο έχει να ξαναζωντανέψει την πρωταρχική εμπειρία της βιωματικής έκφρασης και να τη μεταφέρει αυτούσια στο χαρτί.

Σε μια εποχή που οι πρωτοκλασάτοι εκπρόσωποι της Νέας Κριτικής εξαντλούνταν στη σχολαστική, φορμαλιστική ανάλυση του κειμένου, η Γουλφ επέμενε στην αναγκαιότητα της άμεσης απόδοσης του βιώματος μέσω της γλώσσας και της μεταφοράς.

Υποστηρίζοντας ότι ο μυθιστοριογράφος πρέπει να στρώνει, όσο πιο απαλά και προσεκτικά μπορεί, «το μετάξι των ψυχών», απελευθερώνοντας το κείμενο από τα βάρη των γεγονότων και τις ανούσιες περιγραφές του ιστορικού χρόνου, κατά κύριο λόγο αναζητούσε αυτό που ξεφεύγει από την εύλογη εξήγηση και είναι καταχωνιασμένο στη γοητευτικά σκοτεινή περιοχή μεταξύ ασυνειδήτου και πραγματικότητας.

Κάπου εκεί, σε αυτό το ενδιάμεσο σημείο, εντόπισε τη δυνατότητα που έχει ο λογοτέχνης να περιηγηθεί σε αυτό που δεν λέγεται ή σε αυτό που είναι έτοιμο να ειπωθεί, να αφουγκραστεί ακόμα και την ανάσα που ακούγεται στα μεσοδιαστήματα των λέξεων με έναν τρόπο που δεν μπορεί να το κάνει ο απλός αφηγητής ιστοριών.

Διέθετε και η ίδια στον ύψιστο βαθμό την ικανότητα να εξυφαίνει με ευαισθησία και ποιητική δεινότητα τα κείμενά της – είτε επρόκειτο για μυθιστορήματα είτε για δοκίμια είτε για λογοτεχνικές κριτικές. Έχεις την αίσθηση ότι αρκεί ένας μικρός ψίθυρος για να ταράξει την παρτιτούρα των κειμένων της, μια λάθος εκφραστική μετατόπιση για να χαλάσει αυτό το υφάδι τής τόσο εύθραυστα ισορροπημένης έκφρασης.

Τα πράγματα δεν θα μπορούσαν, προφανώς, να ειπωθούν καλύτερα από την απαράμιλλη αυτή κυνηγό της πιο ευαίσθητης έκφρασης του κρυμμένου νοήματος, τη συγγραφέα που ήξερε ότι η παράδοση πρέπει να αντιστοιχεί με τρόπο ιδανικό στην καινοτομία, ποτέ η μια σε βάρος της άλλης.

Σε αυτά ακριβώς τα όρια του λόγου επικεντρώνεται θεωρητικά, καθώς αναρωτιέται πως ο/η συγγραφέας μπορεί να υπερβεί τους τομείς της παραστατικής έκφρασης θεσπίζοντας ένα νέο υβρίδιο, όπως το αποκαλεί.

Ταυτόχρονα, καθώς ξετυλίγει αυτές τις σκέψεις, η Γουλφ ουσιαστικά μας ανοίγει το προσωπικό της εργαστήρι, αποκαλύπτοντάς μας τον τρόπο που εκείνη εννοεί τη λογοτεχνία.

Γι’ αυτό και τα δοκιμιακά της κείμενα είναι ο καλύτερος τρόπος για να δούμε τον δικό της συγγραφικό μηχανισμό, την κοσμοθεωρία της για τη λογοτεχνία και τις λέξεις, για την αλληλεπίδραση τέχνης και ζωής. Δυο κείμενα που δείχνουν με τον καλύτερο τρόπο τι πρεσβεύει για τη λογοτεχνία, για τις άπειρες δυνατότητες των λέξεων αλλά και για την εξάρτησή τους από ένα συγκεκριμένο λογοτεχνικό περιβάλλον, για τη βαθιά της πίστη στις άπειρες δυνατότητες της ποιητικής μεταφοράς, αλλά και τις πεποιθήσεις της για το αλυσιτελές των κριτικών οι οποίοι εξαντλούνταν από τότε στη φορμαλιστική σχολαστικότητα είναι το Μια συζήτηση περί τέχνης και η Λεξιτεχνία, τα οποία επιλέγει ο Μανώλης Βάρσος για τις εκδόσεις Περισπωμένη, προσφέροντας μια άκρως επιμελημένη έκδοση με εισαγωγή, μετάφραση, χρονολόγιο αλλά και ιδιαίτερα κατατοπιστικές σημειώσεις που ουσιαστικά συνιστούν ένα υπερκείμενο στα κείμενα της Γουλφ.

Εν προκειμένω, η Βιρτζίνια Γουλφ φαίνεται να καταλαμβάνει τη θέση που της αξίζει ως αυτόνομη και ανεξάρτητη από τις κυρίαρχες μόδες και τάσεις κριτικός αλλά και ως μια συγγραφέας του ακραίου και άμεσου βιώματος.

woolf
KANTE KΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Virginia Woolf, Μια συζήτηση περί τέχνης – Λεξιτεχνία, Μτφρ. Μανώλης Βάρσος, εκδόσεις Περισπωμένη, σελ.: 120

Δεν είναι τυχαίο ότι το πρώτο κείμενο, το Μια συζήτηση περί τέχνης, ξεκινάει με αφορμή μια φανταστική συζήτηση μεταξύ γνωστών κατά τη διάρκεια ενός δείπνου, από τους οποίους η Βιρτζίνια Γουλφ δείχνει να παίρνει σαφείς αποστάσεις, ξεδιπλώνοντας όλο τον ποιητικό οίστρο αλλά και το ειρωνικό της φλέγμα με πρόθεση να καταδείξει τι είναι αυτό που αποκαλύπτει το έργο τέχνης από μόνο του, πέρα από τις στενές προθέσεις του καλλιτέχνη ή του συγγραφέα.

Η αφορμή του κειμένου είναι η αναδρομική έκθεση του μετα-ιμπρεσιονιστή ζωγράφου Ουόλτερ Σίκερτ, ιδιαίτερα δημοφιλούς την εποχή εκείνη, που έλαβε χώρα στο Λονδίνο τον Σεπτέμβριο του 1934. Δίνοντας την αίσθηση ότι αναφέρεται στους πίνακες, ουσιαστικά μιλάει για τις άπειρες δυνατότητες των λέξεων, οι οποίες μετατρέπουν τον μυθιστοριογράφο ταυτόχρονα σε μουσικό, σε ζωγράφο, σε κολορίστα, εν τέλει σε έναν άνθρωπο με τεράστια γκάμα εκφραστικών μέσων.

Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα αναφέρει, για μια ακόμα φορά, τον Ουίλιαμ Σαίξπηρ, κλασικό σημείο αναφοράς στα περισσότερα κείμενά της, ο οποίος μπορεί στο πολυδιάστατο σύμπαν του να ενσωματώνει τις όποιες λεκτικές αντιθέσεις μιλώντας, φερειπείν, ταυτόχρονα για «άλικες σταλαγματιές» αλλά και για «στενάχωρη καρδιά», συνενώνοντας δυο αντίθετες νότες για να δώσει «έναν ήχο δραστηριοποιώντας τα μάτια του νου και του σώματος».

Για τη φανταστική αδελφή του Σαίξπηρ έκανε άλλωστε λόγο η Γουλφ στο περίφημο Ένα δικό της δωμάτιο, γνωρίζοντας πως μια τόσο περίτεχνη μεταφορική έκφραση μπορεί και ξεπερνά τα όρια των φύλων, αφού η καρδιά του ποιητή έχει μια έξαψη που δεν χωράει στα στεγανά όρια άνδρα - γυναίκας, αλλά ούτε και σε αυτά του μουσικού και του ζωγράφου.

Αντίστοιχα, ο Κητς μπορεί να λειτουργήσει, στα μάτια της, ως Βενετσιάνος ζωγράφος, βουτώντας την πένα του σε σκέτο κόκκινο και μπλε, ξεπερνώντας ακόμα και τον Τέννυσον. Εξού και η ίδια υποστηρίζει ότι οι καλοί κριτικοί μιλούν για τη λογοτεχνία έχοντας τη μουσική ή τη ζωγραφική στο μυαλό τους και όχι «τον εκφυλισμένο και προκατειλημμένο τρόπο που η κριτική χειρίζεται το αντικείμενό της».

Τα πράγματα δεν θα μπορούσαν, προφανώς, να ειπωθούν καλύτερα από την απαράμιλλη αυτή κυνηγό της πιο ευαίσθητης έκφρασης του κρυμμένου νοήματος, τη συγγραφέα που ήξερε ότι η παράδοση πρέπει να αντιστοιχεί με τρόπο ιδανικό στην καινοτομία, ποτέ η μια σε βάρος της άλλης.

Υποστηρίζοντας μάλιστα χαρακτηριστικά, όπως έκανε αντίστοιχα ο δικός μας Γιώργος Σεφέρης, ότι ο λέξεις «έχουν περιπλανηθεί, αιώνες τώρα, σε ανθρώπινα χείλη, σε σπίτια, σε δρόμους, σε χωράφια», ξέρει πως μια από τις σημαντικότερες δυσκολίες είναι να τις γράψει κανείς «σήμερα που είναι τόσο φορτωμένες νοήματα, μνήμες, που έχουν συνάψει τόσους και τόσο διάσημους γάμους», αναρωτώμενη πώς μπορεί ακριβώς να τοποθετήσει, όπως και οι ομότεχνοί της, «παλιές λέξεις στη σειρά ώστε να επιβιώσουν, ώστε να δημιουργήσουν ομορφιά, ώστε να πουν την αλήθεια. Αυτό είναι το ζήτημα».

Φυσικά αυτό δεν θα μπορούσε να το κάνει αν πίστευε ότι οι λέξεις εξαντλούνται σε ένα φαινομενικό νόημα, αφού «είναι το πιο αδάμαστο, το πιο ελεύθερο, το πιο ανεύθυνο, το πιο ανεπίδεκτο μαθήσεως πράγμα στον κόσμο». Και αυτό γιατί, όπως κατ’ επανάληψη έλεγε, «δεν ζουν στα λεξικά, ζουν στο μυαλό», κατοικούν ανάμεσά μας και επιθυμούν την αγάπη αλλά και επιβάλλουν να τις βουτήξουμε στις πιο αδιανόητες εμπειρίες για να τους δώσουμε ζωή. Και αυτό είναι που έκανε τη Βιρτζίνια Γουλφ μια από τις πιο ελεύθερες και ανυπότακτες συγγραφείς στην ιστορία, έτοιμη να αφήσει τις λέξεις να περιπλανηθούν όπως αυτές ήθελαν, ελεύθερα και αυτόνομα.

Είναι ο ίδιος λόγος που κάνει τα κείμενά της αυτά να διαβάζονται σαν να γράφτηκαν τώρα, όχι φτιαγμένα για να υπηρετήσουν ένα συγκεκριμένο περιβάλλον αλλά για να δώσουν νόημα στις δικές μας στιγμές, μεταφερμένα στο σήμερα, εξηγώντας τα σημεία των δικών μας καιρών μακριά από τους φορμαλιστές της λογοτεχνικής κριτικής και του βίου.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Τα κύματα» της Β. Γουλφ: Πόσοι άνθρωποι κατοικούν μέσα μας;

Λέσχη Ανάγνωσης: Φίλοι και παρέες / «Τα κύματα» της Βιρτζίνια Γουλφ: Πόσοι άνθρωποι κατοικούν μέσα μας;

Το άκρως πειραματικό και ποιητικό μυθιστόρημα της Βιρτζίνια Γουλφ αναδεικνύει τη θαυμαστή πολυπλοκότητα του ψυχισμού μας και την πολλαπλότητα που κατοικεί μέσα μας.
ΛΟΥΙΖΑ ΑΡΚΟΥΜΑΝΕΑ
Άγνωστα αριστουργήματα και άφθονα δοκίμια

Fall Preview 2021 / Book Preview: Άγνωστα λογοτεχνικά αριστουργήματα και άφθονα δοκίμια

Σπάνια αριστουργήματα από την αμερικανική και την ισπανόφωνη λογοτεχνία, δοκίμια για τα σημεία των καιρών, ιστορικά βιβλία για τις σκοτεινές πτυχές του παγκόσμιου γίγνεσθαι, πολλή φιλοσοφία αλλά και η επιστροφή Ελλήνων συγγραφέων, όπως της Ζυράννας Ζατέλη και της Μαρίας Μήτσορα, είναι τα κεντρικά σημεία της προσεχούς εκδοτικής παραγωγής.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η ταινία της ζωής μου: Η Φώφη Τσεσμελή για το «The Hours»

Η ταινία της ζωής μου / Η ταινία της ζωής μου: Η Φώφη Τσεσμελή για το «The Hours»

Η DJ και δημοσιογράφος Φώφη Τσεσμελή πήγε το 2003 στην πρεμιέρα της ταινίας του Στίβεν Ντάλντρι και την είδε τρεις φορές απανωτά: Μια συζήτηση για τις καταπληκτικές ερμηνείες του καστ, τις δύσκολες θεματικές και φυσικά για την προσθετική μύτη της Νικόλ Κίντμαν που, ως Βιρτζίνια Γουλφ, κέρδισε το Όσκαρ Α’ Γυναικείου Ρόλου.
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΙΑΚΟΣΑΒΒΑΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

100 βιβλία που ξεχωρίσαμε για αυτό το καλοκαίρι

Βιβλίο / 100 βιβλία να διαβάσεις κάτω από ένα αρμυρίκι ή στην πόλη με το κλιματιστικό στο φούλ

Κλασική λογοτεχνία, σύγχρονοι συγγραφείς, δοκίμια, ιστορία, αυτοβελτίωση, βιβλία για το «μικρό» να μην είναι όλη την ώρα στο iPad. Kάτι για όλους για να περάσει όμορφα, ήσυχα και ποιοτικά το καλοκαίρι.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κώστας Σπαθαράκης, εκδότης.

Κώστας Σπαθαράκης / Κώστας Σπαθαράκης: «Δεν έχουμε αφηγήσεις για τις ερωτικές μας σχέσεις, για τα νιάτα μας»

Για τον άνθρωπο πίσω από τις εκδόσεις αντίποδες, το μεγαλύτερο όφελος ήταν ότι, ενώ του άρεσε να είναι χωμένος μέσα στα βιβλία – μια μοναχική και ίσως ναρκισσιστική συνήθεια –, στην πορεία έμαθε να τη μετατρέπει σε εργαλείο κοινωνικότητας και επαφής με τους γύρω του.
M. HULOT
Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM
Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Βιβλίο / Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Το πρώτο βιβλίο του Φάνη Παπαδημητρίου είναι μια συγκινητική εξομολόγηση για το ατύχημα στα 19 του που τον καθήλωσε σε αμαξίδιο, την πάλη του με τον τζόγο και τον αγώνα που έδωσε να ξαναφτιάξει τη ζωή του «μετά το τσουνάμι που ήρθε και τα σάρωσε όλα».
M. HULOT
«Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Το πίσω ράφι  / «Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Πιστή στην κλασική μορφή του μυθιστορήματος, αλλά ταυτόχρονα ανατρεπτική και μεταμοντέρνα, η καυστική σάτιρα του Τζόναθαν Κόου για τη βρετανική άρχουσα τάξη των αρχών της δεκαετίας του ’90 διαβάζεται μονορούφι.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ