Η καθημερινή ζωή στην Αθήνα του 19ου αιώνα μέσα από τον Τύπο της εποχής

κολωνάκι 1900 Facebook Twitter
Πλουτάρχου και Ξενοκράτους, Κολωνάκι, 1900.
0

ΤΟ Ε’ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟ ΤΜΗΜΑ, σήμερα στην οδό Καλλιδρομίου, ήταν από τα μεγαλύτερα της Αθήνας στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα. Η δικαιοδοσία του κάλυπτε μια πολύ μεγάλη περιοχή που περικλειόταν από τις οδούς Λυκαβηττού, Πατησίων και Πανεπιστημίου και έφτανε έως τα Τουρκοβούνια. Μέσα σ’ αυτό το μεγάλο τμήμα της πόλης που «επέβλεπε» το Ε’ Αστυνομικό ήταν και η οδός Χαριλάου Τρικούπη, που τότε την έλεγαν οδό Πινακωτών.

Φαίνεται πώς ο δρόμος αυτός στέγαζε, ανάμεσα σε άλλες δραστηριότητες, και πορνεία, που στη δημοσιογραφική γλώσσα της εποχής ονομάζονταν «δυσώνυμοι οίκοι». Σ’ έναν απ’ αυτούς τους οίκους στην οδό Πινακωτών, μία από τις εργαζόμενες είχε σύφιλη. Όταν ο διοικητής του τμήματος, λοχαγός Δ. Αράπογλους έμαθε ότι στο πορνείο «διαιτάται μυστική τις ιέρεια, πάσχουσα εκ συφιλιδικών», αποφάσισε να κάνει έρευνα, να βρει την «ιέρεια του έρωτα» και να την ανακρίνει.

Την Πέμπτη 19 Αυγούστου του 1893 ο διοικητής έφτασε στο πορνείο, αλλά η διευθύντριά του έγινε έξω φρενών και αρνήθηκε την είσοδο στον αστυνόμο. Αποκάλεσε, μάλιστα, το πορνείο της «κονσολάτο», δηλαδή προξενείο. Μετά από έρευνα πολλών ωρών, οι αστυνομικοί ανακάλυψαν το κορίτσι και το οδήγησαν στο Ε’ Αστυνομικό. Εκεί το εξέτασαν αστυΐατροι και, αφού διαπίστωσαν ότι είχε σύφιλη, την έστειλαν στο συφιλιδικό νοσοκομείο. 

Σε ένα άλλο σημείο της Αθήνας, πιο κεντρικό, στην πλατεία Συντάγματος, το Ξενοδοχείον της Αγγλίας στη γωνία με την οδό Ερμού είχε βρει έναν «εξωτικό» τρόπο για να προσελκύει την προσοχή των διερχομένων και των πελατών. Είχε προσλάβει ως θυρωρό έναν «αράπη». Ήταν ντυμένος πολύ κομψά, καθώς το μαύρο χρώμα του δέρματός του συνδυαζόταν με μια στολή στο χρώμα του «κινναμώμου», δηλαδή ήταν κανελί, που τη διακοσμούσαν κίτρινα σιρίτια. «Είναι ελαφρός και ευκίνητος, ομιλεί δε και τα ελληνικά αράπικα. Φορεί και φέσι».

Κάποια στιγμή όμως ο «αράπης» το έσκασε από τη δουλειά του και έγινε «μάγκας». Για το ξενοδοχείο, η απόδραση του θυρωρού ήταν μεγάλη απώλεια. Έτσι τον έψαξε και τον ξαναπροσέλαβε. Ο «αράπης» ξαναστήθηκε, λοιπόν, στην κεντρική πόρτα του Ξενοδοχείου της Αγγλίας, φορώντας το κόκκινο φέσι του αλλά και κόκκινο γιλέκο.

Για τις εφημερίδες οι πόλεις ήταν το πρώτο και το μεγαλύτερο εργαστήριο παραγωγής ιστοριών. Και η πόλη έδινε στις εφημερίδες άπειρες καθημερινές ιστορίες, μοναδικούς ήρωες και ηρωίδες, δραματικές και τραγελαφικές καταστάσεις, πολλές από τις οποίες αναδεικνύονταν ως larger than life, όπως θα λέγαμε σήμερα.

Κοντά στην πλατεία Συντάγματος, στην οδό Σταδίου, απέναντι ακριβώς από την Παλιά Βουλή, ίσως εκεί όπου σήμερα είναι το ιστορικό μπαρ Galaxy, ήταν το Καφενείο των Βουληφόρων, όπου σύχναζαν πολιτευτές, δημοσιογράφοι, καλλιτέχνες, συγγραφείς. Το καφενείο είχε και καλλιτεχνικό πρόγραμμα, με πρωταγωνίστρια μια Ιταλίδα σαντέζα, την Αντζιολίνα ντε Γκαούτιο. Η καλλιτέχνιδα, που προφανώς θα ήταν μέλος κάποιου περιοδεύοντος θιάσου όπερας ή οπερέτας, είχε ξεμείνει στην Αθήνα, μπορεί και για ερωτικούς λόγους.

Η ζωή της όμως δεν πρέπει να εξελίχτηκε όπως θα την ήθελε. Κι έτσι, μια κρύα μέρα του Ιανουαρίου του 1887 αποφάσισε να κοιμίσει για πάντα την καρδιά της, να δώσει ένα οριστικό τέλος. «Οικεία βουλήσει παρεδόθη εις τον αιώνιον ύπνον δι’ ασφυξίας, εξ ανθράκων ούς ήναψεν εν τω δωματίω της». Ένας κοινός τρόπος θανάτου, με κάρβουνα στο μαγκάλι. 

Προφανώς ο θάνατος της Αντζιολίνας δεν θα έγινε γνωστός λίγα τετράγωνα πιο πάνω, στη Νεάπολη, όπου εξελισσόταν ένας πρωτότυπος γυναικοκαβγάς. Δύο γειτόνισσες ξεμαλλιάστηκαν κυριολεκτικά κατηγορώντας η μία την άλλη ποιανής το σπίτι είχε περισσότερους ή λιγότερους κοριούς. Ήταν μια πρωτοφανής κοριολογομαχία, που φυσικά προκάλεσε την επέμβαση της Αστυνομίας, μολονότι όλη η πόλη δεν ήταν σε καλύτερη κατάσταση από πλευράς υγιεινής. Αλλά προτιμότερο να σου βγει το μάτι παρά το όνομα, όπως έλεγαν. 

Πάντως, η αστυνομία ήταν πανταχού παρούσα. Δεν της ξέφευγε τίποτα. (Τρόπος του λέγειν, μην το παίρνετε πολύ στα σοβαρά). Πώς, λοιπόν, θα μπορούσε να της ξεφύγει μια σεσημασμένη κλεφτοκοτού; Έτσι, μια μέρα του Μαΐου του 1893 η αστυνομία έβαλε τέλος στην αποδοτική δράση της «διαβόητης ορνιθοκλέπτριας». Η κυρία Χριστίνα –έτσι την έλεγαν– είχε ρημάξει όλα τα κοτέτσια του Μεταξουργείου. Δεν άφηνε όρνιθα και ορνιθοπούλι.

Όλες αυτές οι ιστορίες που καταγράφονται στον αθηναϊκό Τύπο του δέκατου ένατου αιώνα διασώζουν την καθημερινότητα της πόλης, μια πλούσια και ποικίλη ζωή που δεν θα τη βρούμε σε καμία μεγάλη Ιστορία. Για τις εφημερίδες οι πόλεις ήταν το πρώτο και το μεγαλύτερο εργαστήριο παραγωγής ιστοριών. Και η πόλη έδινε στις εφημερίδες άπειρες καθημερινές ιστορίες, μοναδικούς ήρωες και ηρωίδες, δραματικές και τραγελαφικές καταστάσεις, πολλές από τις οποίες αναδεικνύονταν ως larger than life, όπως θα λέγαμε σήμερα.

Το λεγόμενο penny press, δηλαδή οι εφημερίδες που πωλούνταν για μία πεντάρα, στράφηκε προς τον δρόμο για να διευρύνει το κοινό του προς τα μεσαία στρώματα των πόλεων. Τα αστυνομικά τμήματα, τα δικαστήρια, τα δημαρχεία, οι ταβέρνες και τα καταγώγια, τα πορνεία και οι χώροι θεάματος, οι αυλές των σπιτιών έγιναν οι προνομιακοί χώροι όπου έβρισκαν τα ρεπορτάζ τους, τις ανθρώπινες ιστορίες, δημιουργώντας έτσι ένα πρώτο επίπεδο καταγραφής. Η λογοτεχνία και αργότερα ο κινηματογράφος έδιναν άλλη διάσταση σε αυτές τις ιστορίες. Αλλά η πρώτη καταγραφή, το πυκνό αφηγηματικό υπόστρωμα, ανήκε στις εφημερίδες.  

ΑΘΗΝΑ 19ου ΑΙΩΝΑ
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Θανάσης Γιοχάλας, Ζωή Βαΐου, Η Αθήνα τον 19ο αιώνα - Εικόνες μιας οδοιπορίας μέσω του Τύπου, Eκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Σελ.: 445  

Αυτό το υλικό καταγράφουν και ταξινομούν ο Θανάσης Γιοχάλας και η Ζωή Βαΐου στο βιβλίο τους Η Αθήνα τον 19ο αιώνα - Εικόνες μιας οδοιπορίας μέσω του Τύπου. Στους ίδιους συγγραφείς οφείλουμε το βιβλίο Ο Κίτσος ο λεβέντης, μια συλλογή μικρών και μεγάλων αγγελιών από τις εφημερίδες, ένα μοναδικό πανόραμα συναλλαγών κάθε είδους. Ο Θανάσης Γιοχάλας μαζί με την Τόνια Καφετζάκη είναι οι συγγραφείς του μοναδικού οδηγού/λεξικού Αθήνα, που έχει αγαπηθεί πολύ και βρίσκεται κιόλας στην έκτη του έκδοση. 

Στο βιβλίο για την Αθήνα τον δέκατο ένατο αιώνα με βάση τον Τύπο, οι ιστορίες παρουσιάζονται σε εννιά κεφάλαια που ορίζονται από την αστική γεωγραφία, που είναι τελικά και κοινωνική: Πλάκα - Μοναστηράκι - Ψυρρή - Ακρόπολη και τα γύρω, Εμπορικό Κέντρο (Αιόλου, Αθηνάς, πλ. Κοτζιά), πλατεία Συντάγματος και τα γύρω, Παριλίσσια, Νεάπολις - Εξάρχεια - Κολωνάκι, οδός Σταδίου, οδός Πανεπιστημίου, Ομόνοια - οδός Πειραιώς και τα γύρω, Πατησίων και οι γύρω περιοχές.

Η κατάσταση των δρόμων, ο φωτισμός, τα τροχαία ατυχήματα από τον ξέφρενο καλπασμό των αμαξών, η παραβατικότητα, ιδιαίτερα η πλούσια δράση των νυκτοκλεπτών, η πορνεία, η επαιτεία, οι συμπλοκές των κατοίκων, Ελλήνων και αλλοδαπών, οι γυναικοκαβγάδες, οι επίορκοι αστυνομικοί και η ατιμωτική αποπομπή τους, οι πετροπόλεμοι, οι πυρκαγιές, τα ζώα της πόλης, το κυνήγι του νερού, οι επιδημίες, οι κηδείες, η βία, οι λούστροι, οι πολιτικές αντιπαραθέσεις και τα επεισόδια που προκαλούνται εξαιτίας τους, η τεχνολογία, οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1896, είναι τα θεματικά πεδία όπου ανήκουν οι ιστορίες. 

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Βιβλίο / Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Με ένα πλούσιο πρόγραμμα με καλεσμένους από 16 χώρες και τιμώμενο πρόσωπο τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο, το φετινό φεστιβάλ σημείωσε τη μεγαλύτερη προσέλευση στην ιστορία του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

The Review / Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

Ο Χρήστος Παρίδης και η Βένα Γεωργακοπούλου, με αφορμή τη νέα έκδοση του έργου του Ζαν Ζενέ, εξετάζουν τους λόγους που μπορεί να μας αφορά ακόμα και σήμερα το θρυλικό βιβλίο του 1945. ― ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΤΟΛΜΗΡΗ ΓΛΩΣΣΑ
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
100 βιβλία που ξεχωρίσαμε για αυτό το καλοκαίρι

Βιβλίο / 100 βιβλία να διαβάσεις κάτω από ένα αρμυρίκι ή στην πόλη με το κλιματιστικό στο φούλ

Κλασική λογοτεχνία, σύγχρονοι συγγραφείς, δοκίμια, ιστορία, αυτοβελτίωση, βιβλία για το «μικρό» να μην είναι όλη την ώρα στο iPad. Kάτι για όλους για να περάσει όμορφα, ήσυχα και ποιοτικά το καλοκαίρι.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κώστας Σπαθαράκης, εκδότης.

Κώστας Σπαθαράκης / Κώστας Σπαθαράκης: «Δεν έχουμε αφηγήσεις για τις ερωτικές μας σχέσεις, για τα νιάτα μας»

Για τον άνθρωπο πίσω από τις εκδόσεις αντίποδες, το μεγαλύτερο όφελος ήταν ότι, ενώ του άρεσε να είναι χωμένος μέσα στα βιβλία – μια μοναχική και ίσως ναρκισσιστική συνήθεια –, στην πορεία έμαθε να τη μετατρέπει σε εργαλείο κοινωνικότητας και επαφής με τους γύρω του.
M. HULOT
Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM
Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ