Σε μια δύσκολη χρονιά, αμέσως μετά το πολύμηνο λοκντάουν, ένας νέος, μικρός ακόμα εκδοτικός οίκος, ο Στιγμός, τολμά μια ποιητική συλλογή με τον δυσνόητο τίτλο «μερακλίνα | κουκιμπιμπέρισσα | ομπλαντί». Ποιητής, ένας Ευά Παπαδάκης.
Πρόκειται για μια έκδοση φροντισμένη και εμφανώς δαπανηρή, δεδομένης της τριχρωμίας που τηρείται σ' όλο το σώμα του βιβλίου – κάτι ασυνήθιστο στα εκδοτικά πράγματα. Όλ' αυτά μοιάζουν κάπως ακατανόητα, μέχρι να πέσει στα χέρια σου το βιβλίο και ν' αφεθείς στα κείμενά του. Τότε, εξηγούνται πολλά. Εδώ ο Ευά εξηγεί περισσότερα.
— Κάπως βακχικό μού ακούγεται τ' όνομά σου.
Θα μπορούσε, ναι.
— Ψευδώνυμο ή υποκοριστικό;
Υποκοριστικό. Με μεγαλώσανε ως Βαγγέλη, ήταν το όνομα του παππού μου. Αλλά το όνομα Βαγγέλης φέρνει διάφορους συνειρμούς, είναι ταυτισμένο με κάποια στερεότυπα: ο Βαγγέλης κι ο Μπάμπης, οι νταλικέρηδες.
Ως τα 18 μου το 'νιωθα πολύ ξένο πάνω μου, πραγματικά ξένο. Δεν ήταν ένα όνομα που αγάπησα. Παράλληλα, δεν μπορούσα να είμαι Ευάγγελος, γιατί Ευάγγελος ήταν ο παππούς μου. Δεν ήταν η κλασική κρητική φιγούρα βέβαια. Μα χωρίς συνειδητή σκέψη, την πρώτη μέρα στο Πολιτικό της Νομικής με ρωτάει ένα παιδί πώς με λένε, παθαίνω ένα μπλακ άουτ και λέω Ευάγγελος. Αυτή είναι και η πρώτη σκηνή στο «Αντίο Βάγγο», πεζό που ίσως κυκλοφορήσω κάποια στιγμή.
Το Ευά είναι πιο πρόσφατο. Η ανάγκη ήταν διττή. Απ' τη μια, η έμφυλη ταυτότητά μου είναι ρευστή, και ήθελα κάτι που να το αποδίδει αυτό. Το Ευά κάνει αυτό το παιχνίδι: Εύα - Ευά. Και είναι μια εναλλακτική και στο Εύα - Αδάμ: «Εύα - Ευά, οι άψωλοι άνθρωποι», όπως λέω και στο βιβλίο. Παράλληλα, έχει να κάνει και με τη δουλειά μου, όπου τυπικά παράλληλες δραστηριότητες χρειάζονται προέγκριση.
Αυτόν τον καιρό τρέχω τη ΛΟΑΤΚΙ εκστρατεία του ΟΗΕ. Ωστόσο, πολύς κόσμος που δουλεύει σε διεθνείς οργανισμούς κάνει κι άλλα πράγματα, καλλιτεχνικά ή μη.
Νιώθω άβολα με την καινούρια ταυτότητα. Δε μπορώ να δηλώσω ούτε ποιητής ούτε καλλιτέχνης. Η αδερφή μου είναι η καλλιτέχνις της οικογένειας. Τραγουδάει, ασχολείται με την όπερα. Εγώ έγραφα κάνα ποίημα κι έπαιρνα κάνα βραβείο. Οπότε κι αυτό έχει παίξει ρόλο στο πώς με αντιλαμβάνομαι. Αυτό που μ' ενδιαφέρει όμως είναι το μπόλιασμα. Μπορείς να είσαι καλλιτέχνης χωρίς να έχεις κάποια εξειδικευμένη τεχνικότητα.
— Τα ποιήματα του βιβλίου είχαν δημοσιευθεί προηγουμένως πουθενά αλλού, σε μπλογκ, σε λογοτεχνικά περιοδικά;
Δείγματα από τη συλλογή είχαν φιλοξενηθεί στις ποιητικές πυροβασίες του περιοδικού ΘΡΑΚΑ του Θάνου Γώγου. Ως προδημοσίευση έχει κυκλοφορήσει το βιδεοποίημα «αχινός» στην 9η e-Λογοτεχνική Σκηνή του Γιώργου Κορδομενίδη σε συνεργασία με τις Elizabeth Poulios & Lily Zoumpouli, καθώς και στο Thessaloniki Queer Arts Festival 2021. Είχα επίσης τη χαρά να γίνει και ένα οπτικοακουστικό Boom Bap Mix του ποιήματος από τον Soundvandal. Έντυπα όμως δημοσιεύονται για πρώτη φορά από τις εκδόσεις Στιγμός.
Είχα να γράψω μια δεκαετία σχεδόν. Μικρότερος έγραφα πολύ. Έπαιρνα μέρος σε λογοτεχνικούς διαγωνισμούς πανελλήνιους, παγκυπριακούς, παγκρήτιους κ.λ.π. και είχα πάρει μερικά πρώτα βραβεία. Το μικρόβιο το είχα από τότε, το όνειρο ξέχασα. Μάλιστα, είχα γίνει και τιμητικό μέλος στην Εταιρεία Ελλήνων Συγγραφέων και μου είχαν στείλει και μια κάρτα.
Στη συνέχεια ασχολήθηκα με τη δημοσιογραφία κι έτσι η δημιουργικότητά μου απορροφήθηκε εκεί. Είχα δυο - τρία μπλογκ, που ήταν κάτι μεταξύ ποίησης, πρόζας και αυτοβιογραφίας. Κάποια ποιήματα από εκεί είχε χρησιμοποιήσει στο θεατρικό «Ομφαλία» η Δανάη Λουκάκη για το Athens Fringe Festival. Μετά όμως σταμάτησα να γράφω. Ακόμα και το να γράφεις για εκστρατείες ανθρώπινων δικαιωμάτων, όπως κάνω επαγγελματικά, σού παίρνει πολύ από το δημιουργικό και εκφραστικό κομμάτι. Μου έλειπε ωστόσο.
Πέρυσι, αποφάσισα να δώσω μια ακόμα ευκαιρία κι έκανα ένα σεμινάριο δημιουργικής γραφής με τη Μαίρη Κλιγκάτση κι εξεπλάγην πάρα πολύ ευχάριστα. Το πρώτο ποίημα της συλλογής ήταν ο «αχινός», που βγήκε από μια άσκησή της. Όχι απλά με ξεκλείδωσε, αλλά για τρεις μήνες έμενα μέχρι το ξημέρωμα κι έγραφα μετά τη δουλειά. Ήμουνα σε οίστρο.
Η συλλογή λοιπόν γεννήθηκε σ' αυτό το πλαίσιο, από μια άσκηση, κι εγώ απλά συνέχισα να γράφω επειδή συνέχιζε να υπάρχει μέσα μου αυτή η φωνή. Στην αρχή όλα τα ποιήματα ήταν μία φωνή, η «μερακλίνα», ήταν πιο επιθετικά, πιο πληθωρικά. Ξεκίνησα να το γράφω αυτό γιατί σ' όλες τις μακροχρόνιες σχέσεις που είχα, σ' όλους τους χωρισμούς, στους ανθρώπους που άφηνα πίσω έκλεισα την πόρτα κι έφυγα χωρίς συζητήσεις. Ήθελα να κάνω λοιπόν τον διάλογο που δεν έκανα κλείνοντας τις σχέσεις μου.
Η διπλωματική μου στο μεταπτυχιακό στις σπουδές φύλου ήταν να εξερευνήσω την έμφυλη ταυτότητα στο «εσώφωνο», στην εσωτερική φωνή, στη φωνή της σκέψης δηλαδή, την οποία δεν την έχουν όλοι – κάποιοι δεν ακούν τη φωνή τους. Και ουσιαστικά όλη αυτή η ιδέα ξεκίνησε επειδή εγώ μεγαλώνοντας δεν άκουγα τη μιλητή μου φωνή, άκουγα μια κοριτσίστικη φωνή. Μάλιστα, για πάρα πολλά χρόνια ένιωθα ότι είμαι κορίτσι. Κι ακόμα νιώθω ότι η ταυτότητά μου είναι ρευστή, άσχετα από το πώς φαίνομαι και πώς με αντιλαμβάνονται οι άλλοι. Έτσι, ένιωσα άνετα με το να οικειοποιηθώ και να φορέσω τα προσωπεία των φωνών της συλλογής.
— Είναι τρεις οι φωνές λοιπόν, εξού και τα τρία χρώματα.
Οι δύο φωνές είναι οι δύο κεντρικές ηρωίδες, η Λένα και η Σαπφώ, που είναι το ζευγάρι. Η μία είναι τρανς, η άλλη είναι cis. Γι' αυτό υπάρχουν και διάφορα ποιήματα που προσπαθούν να επικοινωνήσουν τη δυσφορία του φύλου, τη φυλομετάβαση που κάνει η μία, και το πώς επηρεάζει τη σχέση. Το «ομπλαντί» είναι το παιδί τους, το οποίο έχει μόνο ένα ποίημα, το τελευταίο, και είναι ουσιαστικά ένας γρίφος: είναι η μετουσίωση και των δύο.
Έχει κάνει κατά κάποιον τρόπο την υπέρβαση. Δεν είναι στη διαδικασία να ανακαλύψει την ταυτότητά του, είναι άφυλο. Είναι ίσως η νέα γενιά, που τα παιδιά έχουν δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού. Το παιδί νιώθει άνετα μέσα στο οικογενειακό πλαίσιο αυτό αφού η μητέρα είναι τρανς κι έχει περάσει απ' αυτή τη διαδικασία ώστε να μπορεί να αυτοπροσδιοριστεί ανοιχτά.
— Η «μερακλίνα» κατάγεται απ' το τραγούδι του Ξυλούρη και καταλαβαίνουμε τι σημαίνει. Το «ομπλαντί» από τους Beatles και ξέρουμε ότι δεν σημαίνει τίποτα. Η «κουκιμπιμπέρισσα» όμως; Σημειώνεις ότι την πήρες απ' τον Χειμωνά, που στον «Πεισίστρατο» είναι στο αρσενικό, «κουκιμπιμπέρης».
Το «ομπλαντί» το έχουν κλέψει οι Beatles από έναν Λονδρεζονιγηριανό συνθέτη και στα γιορούμπα σημαίνει «η ζωή συνεχίζεται». Όσο για την «κουκιμπιμπέρισσα», ενώ έχουνε γραφτεί τόσα κείμενα για τον «Πεισίστρατο», κανείς δεν έχει ασχοληθεί μ' αυτό το απόσπασμα.
— «Κουκιμπιμέρης πέθανε, κουκιμπιμπέρης πάει». Εμένα μου θυμίζει δημοτικό.
Το κουκι- το κολλούσαν οι Μικρασιάτες σε λέξεις και σημαίνει «λίγο». Το Μπιμπέρης είναι επίθετο. Μια παρόμοια μετάβαση με το Παπαδάκης (παπάς + -άκης) στην Κρήτη. Για μένα κουκιμπιμπέρης είναι ο κακομοίρης. Οπότε η «κουκιμπιμπέρισσα» είναι πιο μίνιμαλ, νηφάλια, συμφιλιωμένη, αλλά η «μερακλίνα» τη βλέπει κάπως συμβιβασμένη, καημένη, γι' αυτό της επιτίθεται τόσο πολύ. Έψαχνα λέξεις που να χρησιμοποιούνται με διαφορετικό τρόπο κι εγώ να τις πάρω να τις επαναπροσδιορίσω.
— Τρεις λέξεις, τρεις φωνές, τρία χρώματα. Δεν έχουμε τριλογία λοιπόν, αλλά τριφωνία και τριχρωμία.
Μια αντιπροτεινόμενη αγία τριάδα, μια οικογένεια.
— Η ποίησή σου έχει χαρακτηριστεί queer. Θεωρείς ότι χρειάζεται αυτός ο προσδιορισμός;
Όχι απαραίτητα. Καταλαβαίνω όμως γιατί γίνεται. Τη στιγμή που αυτό που είναι mainstream δεν χαρακτηρίζεται, αυτό που έρχεται να προστεθεί πάνω του πρέπει να χαρακτηριστεί. Το να το πλαισιώσεις έτσι είναι μία μικρή επαναστατική πράξη. Τώρα, το αν έχει σημασία ή όχι, αυτό μπορεί να το αποφασίσει κάποιος άλλος. Πάντως με τον τρόπο που είναι γραμμένη η συλλογή, μπορεί να διαβαστεί και απλά ως ποίηση. Οι φωνές έχουν με το δικό τους τρόπο έναν καθολικό χαρακτήρα. Ενώ οι εμπειρίες μπορεί να είναι συγκεκριμένες, θεωρώ ότι ο καθένας μπορεί να μετουσιώσει το κάθε ποίημα σε μια δική του προσωπική εμπειρία. Αλλά αυτή είναι πολύ μεγάλη κουβέντα.
Δεν θεωρώ ότι είμαστε σε ένα σημείο που να μη χρειάζεται να το ορίσουμε. Δεν έχουμε ακόμα ούτε την ισομερή προβολή ούτε την ισομερή παραγωγή. Μπορεί το ενδιαφέρον των εκδοτών να έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, αλλά δεν ήταν πάντα έτσι. Τις τελευταίες δεκαετίες οι πόρτες ήταν κλειστές. Με τη συγκεκριμένη συλλογή ήμουν τυχερός που έφτασε στα χέρια της Μαρίας Γυπαράκη στις εκδόσεις Στιγμός, που έχουν και την πολύτιμη ματιά του ποιητή Ιωάννη Τσίρκα.
Δεν έγραψα queer ποίηση για queer ατομα. Είπα να πετάξω ένα βοτσαλάκι μέσα στην κοινότητα, με την ελπίδα να δουν τα κυματάκια κι οι υπόλοιποι πιο έξω. Και το πιο συγκινητικό δεν είναι οι κριτικές –εντάξει, είναι ωραίο κάποιος να έχει ασχοληθεί διεξοδικά με το έργο σου– αλλά το ότι μου γράφει κόσμος εκτός της κοινότητας, άνθρωποι που δεν ήταν ο πρωταρχικός μου στόχος να επικοινωνήσω μαζί τους, και βλέπω ότι τους έχει αγγίξει αυτό που έχω γράψει, πόσω μάλλον όταν μου λένε ότι είναι ένα βιβλίο που θα το κρατήσουν για τα παιδιά τους όταν μεγαλώσουν.
Για μένα αυτός ήταν ο στόχος: να επέλθει μια αλλαγή, ακόμα κι αν είναι πάρα πολύ μικρή, αν είναι δυο οικογένειες, δυο άτομα. Κάποιοι να μπολιαστούν, άλλοι να ταυτιστούν ή απλά να νιώσουν άνετα μ' αυτό. Είναι κάτι που ήλπιζα, μα δεν το περίμενα.
— Αν ο φεμινισμός είναι το κίνημα της εποχής, δεν υπάρχει ο κίνδυνος να φτιαχτεί μια νέα τέχνη στρατευμένη σ' αυτόν, με τα υπέρ και τα κατά; Όπως παλιά γινόταν με τη στράτευση στην Αριστερά.
Προσωπικά, δεν μ' ανησυχεί αυτός ο κίνδυνος. Πρόσφατα, κάποιος του καλλιτεχνικού χώρου μού είπε ότι το φεμινιστικό κίνημα δημιουργεί μια στράτευση και λειτουργεί με τακτική εκφοβισμού στην ελληνική κοινωνία – και όχι μόνο στην ελληνική.
Από την άλλη όμως, όταν μας βιάζουν, μας σκοτώνουν, αυτές δεν είναι αντίστοιχα τακτικές εκφοβισμού; Εγώ βλέπω δύο άκρα: στο ετεροκανονικό, πατριαρχικό, καπιταλιστικό mainstream υπάρχει ούτως ή άλλως μια ακρότητα, επί αιώνες. Επομένως, πρέπει να σχηματισθεί και μια αντίρροπη δύναμη για να συναντηθούμε στη μεσότητα.
— Ο Ρίτσος, λένε, δασκάλευε τους νέους ποιητές να γράφουν «κομμουνιστικά», για να είναι με το ρεύμα της εποχής, γιατί εκείνο το σύστημα θα επικρατούσε. Τους έδινε, με δυο λόγια, μια συνταγή επιτυχίας. Γι' αυτό αναρωτιέμαι αν σ' αυτήν τη νέα στράτευση υπάρχει πάντα ουσία. Πάντως εγώ δεν βλέπω παντού κάποιο υπόβαθρο ούτε παντού ταλέντο.
Σίγουρα υπάρχουν και τέτοια παραδείγματα. Εξαρτάται από το ποια είναι η αφετηρία σου. Η «queer ποίηση για την queer ποίηση» μάλλον δεν θα 'χει ένα επαρκές υπόβαθρο, ούτως ή άλλως.
— Κι όχι μόνο η ποίηση. Η τέχνη γενικότερα.
Αυτό που έχει ενδιαφέρον όμως είναι ότι βλέπεις δημιουργούς που στο μυαλό μας είναι πολύ καθιερωμένες queer καλλιτεχνικές προσωπικότητες ενώ το queer είναι μια ταμπέλα που δεν την επέλεξαν οι ίδιοι. Δεν ήταν αυτοσκοπός. Δεν είχε πολεμικότητα το έργο τους ενσυνείδητα. Όλο αυτό δηλαδή έχει να κάνει περισσότερο με τον δέκτη παρά με τον πομπό.
Εμένα στη δουλειά μου και σε διάφορα άλλα πράγματα που έχω κάνει σε ακτιβιστικό επίπεδο, μ' ενδιαφέρει το μπόλιασμα. Είδες, στη συλλογή χρησιμοποιώ και κρητικά ιδιώματα, υπάρχουν και λατινικοί χαρακτήρες, ο τρόπος που χρησιμοποιώ το «ρο» είναι επειδή θέλω να ενσωματώσω τον τρόπο που μιλάνε τα ελληνικά οι βαλκάνιοι που είναι γενιές εδώ. Σε άλλα σημεία ενσωματώνω την ψευδή προφορικότητα. Μ' ενδιαφέρει πάντα το μπόλιασμα, όχι η καθαρότητα.
— Σε αρκετά σημεία, διαβάζοντάς το, έχω την αίσθηση ότι αυτό δεν είναι κείμενο αλλά η προφορά του. Λειτουργεί σαν ένας οδηγός ανάγνωσης. Έχει μια προφορικότητα.
Σίγουρα. Και κάποια ποιήματα διαβάζονται καλύτερα φωναχτά απ' ό,τι σιωπηλά. Ίσως να είναι και ο λόγος που δουλεύω και στη μεταφορά της συλλογής μουσικά, θεατρικά, κινηματογραφικά. Θα δούμε.
— Τελικά τέλειωσε η οικογένεια;
Στο οπισθόφυλλο γράφω: «ένας διάλογος - παρτιτούρα, μια κουήρ ελεγεία απόσχισης και αποχωρισμού». Είχε και συνέχεια όμως, που για λόγους λακωνικότητας αποφασίσαμε να μη μπει και η οποία ουσιαστικά άφηνε ανοιχτό το ενδεχόμενο να συνεχίσουν να είναι μαζί ή όχι. Εγώ θέλω να παίρνει αυτή την απόφαση ο αναγνώστης. Παρότι σε πολλά σημεία υπάρχει ένταση, σε άλλα υπάρχει συμφιλίωση και εγγύτητα.
Η συνέχεια του οπισθόφυλλου ήταν «ή ένα glissando εγγύτητας» - το glissando είναι μουσικός όρος: το πλησίασμα, όταν σέρνεται η μία νότα από την άλλη και ακουμπιούνται. Επομένως ήταν ανοιχτό το ενδεχόμενο. Στα επόμενα πρότζεκτ με βάση το βιβλίο, θέλω να αποδοθεί περισσότερο η ενδεχομενικότητα της έκβασης.
— Εγώ σε ρώτησα για τον θεσμό της οικογένειας, μα εσύ μου απάντησες για την οικογένεια του βιβλίου, πράγμα που ίσως δεν θα σκεφτόμουν να σε ρωτήσω. Πες μου τώρα για τον θεσμό. Βλέπω να τον αντιμετωπίζεις με ένα πένθος – αγάπη μαζί κι απόρριψη, θάνατος.
Ανατριχιάζω τώρα που το λες.
— Σωστά το ορίζω ως πένθος;
Έχει υπάρξει πένθος. Κοίταξε, εγώ είμαι τυχερός γιατί είμαι πάρα πολύ κοντά πλέον με την οικογένειά μου. Έχουν ξεπεράσει κάθε προσδοκία μου. Η αρχή δεν ήταν καθόλου εύκολη. Ουσιαστικά η αγωνία τους ήταν αν θα είμαι ασφαλής, ευτυχισμένος, αν θα μου κλείνουν οι πόρτες, όλ' αυτά. Ήταν πολύ δύσκολα. Κλασικά εικονογραφημένα ελληνικής οικογένειας μαζί με κρητική ματσίλα, η οποία δεν ερχόταν τόσο από τον πατέρα μου αλλά από το πιο εξωτερικό οικογενειακό περιβάλλον.
Στα αρχικά στάδια είχα ένα μηχανισμό επιβίωσης: «Εσύ με απορρίπτεις τώρα, αλλά αν αυτό μακροχρονίσει, στη συνέχεια η απόρριψη θα 'ναι δικιά μου». Αυτό που τους είχα πει τότε υπάρχει στο ποίημα «χαϊκού για το τέλος του κόσμου».
Πλέον μπορώ να σου πω ότι έχω κάνει διακοπές με συντρόφους και με τους γονείς μου, μιλάμε πάρα πολύ ανοιχτά, έχουμε βρεθεί σε οικογενειακά τραπέζια και με τη γιαγιά μου. Είναι οι γονείς που θα ευχόμουνα να είχα. Έχουν κάνει πάρα πολλή δουλειά. Η μητέρα μου κιόλας έχει δώσει μια συνέντευξη στο «Vice» πριν χρόνια ως περήφανη μαμά.
Από τις οικογένειες των φίλων μου, υπάρχουν κάποιες που είναι πρότυπα. Φαίνεται από τον τρόπο που με βάζουν στην οικογένειά τους και με παρουσιάζουν και με αντιλαμβάνονται τα παιδιά τους. Έχω μια παρουσία που δεν τους θυμίζει απαραίτητα τη μητέρα τους ή τον πατέρα τους και τα άτομα που έχουν συνηθίσει, οπότε χωρίς να έχει υπάρξει εισαγωγή ή προηγούμενη συζήτηση, αμέσως υπάρχει εναλλαγή στα γένη όταν αναφέρονται σε μένα, με έναν πάρα πολύ φυσικό τρόπο. Θα μου πουν «είσαι γλυκιά», αλλά όχι πειραχτικά.
Οι οικογένειες είναι διαφορετικές όταν οι γονείς θα το επιτρέψουν αυτό και δεν θα υπάρξει διόρθωση ή κάτι τέτοιο. Τις τελευταίες μέρες τις έχω περάσει μ' ενα «φιλιοτσάκι» μου που με λέει «θεία Τζέλλα» και μετά με λέει «Βάγγο». Και υπάρχει μια ελαφρότητα στον τρόπο που το κάνει.
Από την άλλη όμως υπάρχουν οικογένειες που δεν το ενεργοποιούν αυτό αλλά το συμμαζεύουν. Δεν θα το συμμαζέψουν όταν θα είμαι μπροστά, αλλά στη συνέχεια βλέπω ότι υπάρχει ένα σβήσιμο. Κι αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι ότι πολύ κοντινά μου πρόσωπα και φίλοι που είχα για χρόνια, και έχουν κι άλλους queer φίλους, βλέπω ότι αναπαράγουν τα ίδια στερεότυπα στα παιδιά τους! «Α, δες ο Αγγελάκης πώς κοιτάζει το κοριτσάκι!». Ο Αγγελάκης κοιτούσε πριν και το αγοράκι που ήταν δίπλα και χαμογελούσε με τον ίδιο τρόπο, απλά εσύ σχολιάζεις το πώς βλέπει το κοριτσάκι.
Και επειδή με ενδιαφέρει το μπόλιασμα, είμαι ΟΚ να συμβαίνει, την άλλη φορά όμως που θα βρεθούμε, εγώ θα σχολιάσω το πώς ο Άγγελος κοιτάζει τον Γιαννάκη: «Τι γλυκούλι! Σ' αρέσει ο Γιαννάκης;». Όχι με πολεμικό τρόπο. Θα το κάνω και θα τ' αφήσω. Αν δω ότι υπάρχει ενόχληση, θα το σταματήσω. Αλλά με ενδιαφέρουν οι μικρές αυτές πράξεις, με ενδιαφέρει να δημιουργήσω χώρο για το παιδί που μεγαλώνει ώστε να μπορεί να έχει την επιλογή που δεν είχαμε εμείς.
Κι επίσης η μητέρα του, ενώ μας αγαπάει και υποστηρίζει γενικά, μου κάνει εντύπωση πως όταν μπαίνει σ' έναν διαφορετικό ρόλο, από τον ρόλο της φίλης στον ρόλο της μητέρας, ξαφνικά αναπαράγει όλο αυτό το ετεροκανονικό κ.λπ.
— Όσον αφορά τη δική σου οικογένεια, την περισσότερη δουλειά την έκανες εσύ ή αυτή; Η οικογένεια φτιάχνει εμάς ή εμείς την ξαναφτιάχνουμε;
Έγινε πολλή δουλειά και από τις δύο πλευρές. Εκείνοι τα πρώτα χρόνια το πάλευαν, δεν ήταν διαθέσιμοι. Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι ότι οι γονείς μου είχαν queer φίλους. Ο πατέρας μου έζησε και στην Αμερική την περίοδο της σεξουαλικής απελευθέρωσης, υπήρχαν ερεθίσματα, αλλά όταν φτάσει το πρόβλημα στο δικό σου κατώφλι, τότε αλλάζουν όλα.
Αναγνωρίζω αυτό που σου 'πα: η αγωνία τους δεν είχε να κάνει με το αν γαμιέμαι ή γαμάω, αφού πέρασε το πρώτο κύμα θυμού, αλλά με το αν εγώ θα μπορώ να είμαι ευτυχισμένος και όχι σφαλιαρωμένος ξανά και ξανά.
— Αν δεν είχες πατήσεις στα πόδια σου, αν ήσουν χωρίς σύντροφο, χωρίς φίλους, χωρίς δουλειά, χωρίς λεφτά, θα σε αποδέχονταν;
Σίγουρα τους το 'χει κάνει πιο εύκολο το ότι αυτά δεν αποτελούν μόνιμη κατάσταση. Στους πρώτους καυγάδες άκουγα «δεν θα σε παίρνουν στη δουλειά», «το μεταπτυχιακό σου δεν έχει νόημα, δεν θα σου εξασφαλίσει το μέλλον σου», αλλά τελικά όλα αυτά έχουν παίξει καθοριστικό ρόλο. Κάνω αυτό που κάνω και με τον τρόπο που το κάνω ακριβώς λόγω αυτών. Αλλά θεωρώ ότι οι γονείς μου θα ήταν εκεί για μένα ακόμα και ίσως ακόμα περισσότερο, με πιο υποβοηθητικό χαρακτήρα.
Η αρχική απόσχιση που συνέβη ήταν καθοριστική στο πώς διαμορφώθηκε η σχέση μας στη συνέχεια. Θεωρώ ότι, λόγω γενιάς, εγώ τη δουλειά θα την έκανα ούτως ή άλλως. Οι γονείς μου χρειάστηκε να κάνουν πολύ περισσότερα. Η μητέρα μου μπορεί ν' αδειάζει τη ντουλάπα της, να έχει μια φούστα και να λέει στην αδερφή μου: «Αυτή μπορεί να πάει περισσότερο στον αδερφό σου, δοκιμάστε τη». Για μένα αυτό είναι ένα ταπ-ταπ στην πλάτη, κι ας είναι ασήμαντο. Με συγκινεί πάρα πολύ που έχουν φτάσει σ' αυτό το σημείο, κι αν μου το έλεγες δώδεκα χρόνια πριν, δεν θα το πίστευα.
— Είσαι συγγραφέας του ενός βιβλίου, ποιητής της μιας συλλογής. Δεν θεωρείς ότι προσέχτηκες αρκετά γρήγορα; Περίμενες τέτοια ανταπόκριση;
Είναι πρωτόγνωρη εμπειρία: γδύνεσαι και περιμένεις. Χάδι ή χαστούκι.
— Νιώθεις ποιητής;
Νιώθω άβολα με την καινούρια ταυτότητα. Δεν μπορώ να δηλώσω ούτε ποιητής ούτε καλλιτέχνης. Η αδερφή μου είναι η καλλιτέχνις της οικογένειας. Τραγουδάει, ασχολείται με την όπερα. Εγώ έγραφα κάνα ποίημα κι έπαιρνα κάνα βραβείο. Οπότε κι αυτό έχει παίξει ρόλο στο πώς με αντιλαμβάνομαι.
Αυτό που μ' ενδιαφέρει όμως είναι το μπόλιασμα. Μπορείς να είσαι καλλιτέχνης χωρίς να έχεις κάποια εξειδικευμένη τεχνικότητα. Κάπως διευρύνεται όλο αυτό. Πράγματα που κάνω στη δουλειά ενεργοποιώντας κοινότητες, δημιουργώντας ευκαιρίες συνύπαρξης, διάφορες ακτιβιστικές περφόρμανς, αυτά πλέον αναγνωρίζονται ως καλλιτεχνικές πρακτικές.
Πάλι όμως δεν θεωρώ ότι είναι αρκετά για να πω ότι είμαι καλλιτέχνης. Μου αρέσει το ότι το επαγγελματικό μου μπορώ και το μπολιάζω με κάτι πιο δημιουργικό-καλλιτεχνικό και αντίστοιχα το δημιουργικό-καλλιτεχνικό παίρνει κάτι από τα υπόλοιπα. Πιο άνετα λοιπόν νιώθω ως μπολιαστής. Κι ας μη σημαίνει τίποτα αυτό.
