Τις δύο τελευταίες δεκαετίες του 19ου αι. ο ρεαλισμός και ο νατουραλισμός έχουν επιβληθεί στο θέατρο έπειτα από μισό τουλάχιστον αιώνα κυριαρχίας των οπαδών του ρομαντισμού. Κι όμως, ανησυχία και αναβρασμός επικρατεί στις εικαστικές τέχνες, στη μουσική και στην ποίηση. Εκφράζεται ως αντίδραση στην πιστή απεικόνιση και στις καθιερωμένες συμβάσεις, ως αμφισβήτηση του έλλογου και του ορθολογικού και στροφή στην αξία του συμβολικού και στην αχαρτογράφητη επικράτεια των ονείρων (σε σχέση με την επιστημονική στροφή στη μελέτη της «ψυχής»), ακόμη και ως επαναφορά της «πεισιθάνατης» αισθητικής του ρομαντισμού, οδηγώντας μια ομάδα λογοτεχνών στους δρόμους του συμβολισμού. Το θέατρο δεν επηρεάστηκε από το ούτως ή άλλως βραχύβιο ρεύμα. Ένας υπήρξε ο βασικός εκφραστής του, ο γαλλόφωνος Φλαμανδός ποιητής, δοκιμιογράφος και θεατρικός συγγραφέας Μορίς Μέτερλινκ (1864-1949, βραβείο Νόμπελ 1911).
Σήμερα, το θεατρικό του έργο θεωρείται προδρομικό της καινοτόμας δραματουργίας του Μπέκετ και του Πίντερ. Οπωσδήποτε το έντονα μυστικιστικό πνεύμα του Μέτερλινκ, που συχνά αντλεί έμπνευση από μεσαιωνικούς θρύλους και από περιβάλλοντα που είναι εντελώς ξένα στον αστικό πολιτισμό της Ευρώπης του fin de siècle, δεν έχει σχέση με το μεταπολεμικό μοντερνιστικό θέατρο. Ωστόσο, από τα έργα του ήδη απουσιάζει η πλοκή χάριν της εσωτερικής δράσης (δηλαδή άρνηση των συγκρούσεων και των ανατροπών). Τα πρόσωπα των δραμάτων του δεν είναι «χαρακτήρες» και δεν σηκώνουν ψυχολογική προσέγγιση. Ο Μέτερλινκ θέλει ερμηνευτές που να συνδυάζουν την άγνοια του παιδιού με τη σοφία αυτού που η ζωή του πέρασε, που ανήκει ήδη στο επέκεινα. Γι' αυτό και οδηγείται σε δραματικά πρόσωπα «αποσωματοποιημένα» ή στη λύση της «μαριονέτας».
Το εγγενές παράδοξο στο οποίο στήριξε την αλληγορία του ο συμβολιστής συγγραφέας έχει να κάνει με το ότι η τέχνη της σκηνής βασίζεται (και ετυμολογικά) στη θέαση, άρα στην όραση.
Στα έργα του μεγαλύτερη σημασία έχουν όχι αυτά που λέγονται όσο αυτά που υπονοούνται, η «καθημερινή τραγικότητα», η «μυστική» ζωή, η υποβλητική ατμόσφαιρα, ο υπαρξιακός στοχασμός. Όπως γράφει ο ίδιος ο Μέτερλινκ στον δοκιμιακό Θησαυρό των Ταπεινών (εκδ. Printa), ένας γέρος που κάθεται στο φως της λάμπας και δεν περιμένει τίποτα, ζει πιο αληθινά, βαθιά και ανθρώπινα, από τον στρατηγό που κερδίζει μια μάχη ή τον ζηλιάρη σύζυγο που εκδικείται τη χαμένη του τιμή.
Ένα άλλο απόσπασμα από τον ίδιο στοχαστικό Θησαυρό μάς φέρνει κατευθείαν στον κόσμο των Τυφλών (1890), στο έργο του Μέτερλινκ που παρουσιάζει η Ζωή Χατζηαντωνίου στον Χώρο Η της Πειραιώς 260: «Υπάρχουν μυστηριώδεις δυνάμεις που βασιλεύουν μέσα μας και μοιάζει να βρίσκονται σε συμφωνία με τις περιπέτειες της ζωής μας. Μες στην ψυχή μας κουβαλάμε όλοι εχθρούς. Και ξέρουν οι δυνάμεις αυτές τι κάνουν και τι μας κάνουν να κάνουμε – μας οδηγούν στο γεγονός, προειδοποιώντας μας με μισόλογα που είναι ελάχιστα για να μας σταματήσουν καθ' οδόν, μα αρκετά για να μετανιώσουμε όταν θα είναι πια πολύ αργά».
Τόπος δράσης στους Τυφλούς είναι ένα αρχαίο δάσος του Βορρά. Έξι τυφλοί άνδρες και ισάριθμες τυφλές γυναίκες περιμένουν τον οδηγό τους, αυτόν που θα τους πάει με ασφάλεια στο άσυλο. Αυτός όμως είναι ήδη νεκρός. Η τύχη τους είναι προδιαγεγραμμένη από τη φυσική αδυναμία τους.
Το εγγενές παράδοξο στο οποίο στήριξε την αλληγορία του ο συμβολιστής συγγραφέας έχει να κάνει με το ότι η τέχνη της σκηνής βασίζεται (και ετυμολογικά) στη θέαση, άρα στην όραση. Μια «ευτυχής παρεξήγηση» έκανε τη χορογράφο Ζωή Χατζηαντωνίου να καταπιαστεί με τους Τυφλούς: η εντύπωσή της ότι μιλούσε για μια κατάσταση που αντικατόπτριζε τη συνθήκη στην οποία βρίσκεται τον τελευταίο καιρό η χώρα μας. «Μόνο όταν εμβάθυνα στο έργο του Μέτερλινκ και στον συμβολισμό κατάλαβα ότι το ενδιαφέρον του έργου είναι οντολογικό, άρα δεν μπορεί να περιοριστεί στον συσχετισμό με συγκεκριμένο τόπο και χρόνο. Οι τελευταίες κρίσιμες πολιτικές εξελίξεις, ωστόσο, επανασύνδεσαν τη μορφή που πλέον έχει πάρει η σκηνική πράξη με το αρχικό ερέθισμα, τόσο που το κοινό μπορεί να προσεγγίσει την παράσταση και με το ένα και με το άλλο φίλτρο» λέει.
Επειδή είναι η πρώτη παράστασή της που έχει πρόζα, παραδέχεται ότι έριξε βάρος στην ερμηνεία του λόγου. Η κίνηση των ηθοποιών δεν τη δυσκόλεψε, καθώς έχει δουλέψει στο παρελθόν πολύ με ηθοποιούς ως κινησιολόγος σε παραστάσεις άλλων και γνωρίζει καλά τις σωματικές τους δυνατότητες. Το στοίχημα για τη Ζωή Χατζηαντωνίου είναι η ισότιμη αντιμετώπιση όλων των υλικών (λόγος, κίνηση, μουσική, ήχοι, φωτισμοί) της σκηνικής σύνθεσης. «Το έργο υπάρχει αυτούσιο, αλλά σε στενή συνεργασία με τον Δημήτρη Καμαρωτό, τους 8 ηθοποιούς και τους 2 μουσικούς που συμμετέχουν δημιουργήσαμε μια αφηγηματική παρτιτούρα. Η παράσταση συμβαίνει ταυτόχρονα από το σύνολο των ηθοποιών, που είναι κάτι σαν Χορός τυφλών σωμάτων, τον Θοδωρή Κοτεπάνο, που παίζει ζωντανά πιάνο, τη Σαβίνα Γιαννάτου, που τραγουδάει και συμμετέχει και στην πρόζα, και τον Δημήτρη Καμαρωτό, που φτιάχνει το ηχητικό περιβάλλον της παράστασης τη στιγμή που εξελίσσεται σχεδόν επί σκηνής. Επιχειρούμε την επέκταση του σκηνικού χώρου μέχρι και πίσω από τους θεατές, εκεί όπου συνήθως βρίσκονται οι κονσόλες των ηλεκτρολόγων, έτσι ώστε το κοινό να είναι "μέσα" στην παράσταση» καταλήγει.
Ζωή Χατζηαντωνίου
Οι τυφλοί ή Ο ήχος των μικρών πραγμάτων σε μεγάλο σκοτεινό τοπίο
Βασισμένο στο δράμα του Μορίς Μέτερλινκ
12 & 13 Ιουλίου (στις 21:30)
ΠΕΙΡΑΙΩΣ 260
(Στάση ΗΣΑΠ Καλλιθέα)
Xώρος Η
