«Σαν ακραία δυνατότητα μιας άνοιξης…»

Facebook Twitter
0

fleur de cactus

21 Μαρτίου σήμερα, Παγκόσμια ημέρα Ποίησης, και διόλου τυχαία συμπίπτει με την Εαρινή Ισημερία και την αρχή της Άνοιξης. Τι καλύτερο από ένα ποίημα που παντρεύει ποίηση και άνοιξη σ' ένα αδιασάλευτο σύνολο, από τον Νίκο Φωκά, έναν ποιητή σχετικά άγνωστο –αν και μεταφρασμένο σε πολλές γλώσσες και πολυγραφότατο.

Ο Νίκος Φωκάς γεννήθηκε στη Κεφαλονιά το 1927 και μεγάλωσε στην Αθήνα. Από το 1954, και τα «Κυνήγια από σύγχρονα γεγονότα», και έκτοτε δημοσίευσε 14 ποιητικές συλλογές, λογοτεχνικά δοκίμια και αξιόλογες μεταφράσεις κλασικών. Το 1991 τάραξε τα νερά της σοβαροφανούς στενοκέφαλης διανόησης με το σατιρικό αφηγηματικό του ποίημα «Παρτούζα ή Ένα κλείσιμο ματιού». Το 2005 τιμήθηκε με το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου του. Βιωματικός και κρυστάλλινος και με μια πολύ ιδιαίτερη φωνή, δεν έχει βρει ακόμα τη θέση που του αναλογεί ανάμεσα στους ποιητές της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς. Εφορμά συνήθως από τα «μικρά», σαν να επιβεβαιώνει όπως λέει κάπου: «Η καθημερινότητα, τι θαύμα!». Η ποίησή του έχει μια έννοια μυστικιστική και αποκαλύπτεται σαν ένα λουλούδι που ανοίγει τα πέταλά του:

Ο ΚΑΚΤΟΣ

Με χρώμα γέρικου παχύδερμου απ' τη σκόνη

Μέρος κι εκείνος ενός σκουπιδαριού,

Ο κάκτος που θεωρείτο νεκρός

Άνθισε μετά από εννέα χρόνια.

Πράγματι, το τρομερό φύλλο με τις βελόνες

(Ένα ανάμεσα σε δώδεκα

Καθώς αποτελούσε τμήμα

Ενός πανίσχυρου συστήματος)

Πέταξε από την κόψη του μοναδικό

Το βαθυκόκκινο άνθος που,

Έξω από το σύστημα σχεδόν,

Θαρρείς ανήκε σε δικό του σύστημα

Έτσι καθώς ακροβατούσε στο κενό

Στην παρυφή του φύλλου,

Σε δηλωμένη και χρωματική και ποιοτική

Προς τον κάκτο αντίθεση.

Η εν λόγω συστηματική διαφωνία

Δεν είχ' άλλο ενδιαφέρον

Παρά μόνο σαν ποίηση

Σαν ακραία δυνατότητα μιας άνοιξης...

1980-81

(Προβολέας στα μάτια, εκδ. Ύψιλον, 2η εκδ., 1999)


Ένα ποίημα που αναφέρεται στην ίδια την ποίηση μπορεί να θυμίζει μια ωραία γυναίκα που ακκίζεται, να μοιάζει με βαθιά εξομολόγηση ή αποκάλυψη ενός ένθεου μυστικού, να είναι σαν ένας υπόγειος αυτοσαρκασμός ή ανάπηρος ορισμός.

Ο «Κάκτος» δεν είναι τίποτα από όλα αυτά, γιατί δείχνει –έστω και αν πρόκειται για τέχνασμα– να μη θέλει να μιλήσει για την ποίηση. Γιατί μέσα στην απλότητά του, χρησιμοποιεί το πιο δυνατό της όπλο –τη μεταφορά– βαδίζοντας ανάστροφα. Η κλιμάκωση οδηγεί σε ένα αποτέλεσμα που δεν μπορεί παρά να είναι μια ποίηση που κάνει το άλμα και γίνεται η ίδια «μεταφορά» για την ζωή. Έχει θεμελιώδη διαφορά, ακόμα και για την Ποιητική του Φωκά. Λες και δεν μιλά το ποίημα για ένα κάκτο αλλά λες κι ο κάκτος μας μιλά για ένα ποίημα.

Αυτή η πολύ δυνατή ασυμφωνία που αιχμαλωτίζει, όχι μόνο αισθητική –στα χρώματα– αλλά ουσιαστική, είναι η Ars Poetica. Ο κάκτος είναι η πιο τρανταχτή απόδειξη πως και από έναν αγκαθωτό γηραλέο κορμό μπορεί να ξεπροβάλλει, σαν θαύμα, ένα ολοπόρφυρο άνθος, κόντρα σε όλες τις προσδοκίες. Και αν περιμένεις και οπλίζεσαι με υπομονή βλέπεις κάποια στιγμή έστω και το ένα μοναδικό φύλλο να ξεπετάει στο κενό το αναπάντεχο δώρο του. Το σύστημα είναι μεν πανίσχυρο, αλλά όχι και ανίκητο. Τίποτα άλλο δεν είναι ένα ποίημα από μια αντίθεση ομορφιάς μέσα στην ασχήμια, μέσα στο σκουπιδαριό του βίου. Και δεν έχει «άλλο ενδιαφέρον», παρά μόνο αν βλέπεις και το πιο επουσιώδες σαν μια πράξη μεταμόρφωσης, λέει ο Φωκάς.

Σε εποχές κρίσης, είτε προσωπικής, είτε συλλογικής –στους περισσότερους, αν όχι σε όλους, τους καιρούς, δηλαδή– η ποίηση φαντάζει σαν ένα σχέδιο διαφυγής. Όχι βέβαια απαραιτήτως σαν γραφή, αλλά σαν ένα άλλο είδος τριβής. Οι πλέον αντίξοες συνθήκες είναι στ' αλήθεια και οι πιο πρόσφορες για να ευδοκιμήσει, σαν ένα Fleur de cactus, γιατί είναι «έξω από το σύστημα σχεδόν». Κατ' εξοχήν πράξη αναρχική, καταλύει εκ των ένδον όλα τα δεδομένα. Είναι η μόνη που μπορεί να φτάσει μέχρι και τις παρυφές της Άνοιξης. Όσο πιο τραχύ και άγονο το έδαφος, τόσο πιο κατάλληλο για να δεχτεί το σπόρο της.

Ας την αφήσουμε ελεύθερη λοιπόν για να πετάξει κάποτε το ολότελα à contretemps κατακόκκινο άνθος της...

Βιβλίο
0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

ΕΠΕΞ Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Βιβλίο / Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Το πρώτο βιβλίο του Φάνη Παπαδημητρίου είναι μια συγκινητική εξομολόγηση για το ατύχημα στα 19 του που τον καθήλωσε σε αμαξίδιο, την πάλη του με τον τζόγο και τον αγώνα που έδωσε να ξαναφτιάξει τη ζωή του «μετά το τσουνάμι που ήρθε και τα σάρωσε όλα».
M. HULOT
«Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Το πίσω ράφι  / «Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Πιστή στην κλασική μορφή του μυθιστορήματος, αλλά ταυτόχρονα ανατρεπτική και μεταμοντέρνα, η καυστική σάτιρα του Τζόναθαν Κόου για τη βρετανική άρχουσα τάξη των αρχών της δεκαετίας του ’90 διαβάζεται μονορούφι.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
ΕΠΕΞ Γυναικείες φωνές από διαφορετικά μέρη του κόσμου

Βιβλίο / Από τη Μαλαισία μέχρι το Μεξικό: 5 νέα βιλία που αξίζει να διαβάσετε

5 συγγραφείς από διαφορετικά σημεία του πλανήτη χαράζουν νέους δρόμους στη λογοτεχνία. Ανάμεσά τους, η Τζόχα Αλχάρθι που κέρδισε το Booker και η βραβευμένη με Πούλιτζερ Κριστίνα Ριβέρα Γκάρσα.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ποιοι ήταν οι αληθινοί «σκλάβοι» της ηδονής στην Αρχαία Ρώμη;

Αρχαιολογία / Ποιοι ήταν οι αληθινοί «σκλάβοι» της ηδονής στην Αρχαία Ρώμη;

Η διακεκριμένη ιστορικός Mary Beard στο βιβλίο της «Οι Ρωμαίοι Αυτοκράτορες. Οι ηγεμόνες του αρχαίου ρωμαϊκού κόσμου», παρουσιάζει τη ζωή και το έργο των αυτοκρατόρων μέσα από ανεκδοτολογικές αφηγήσεις και συναρπαστικές λεπτομέρειες, που θυμίζουν απολαυστικό μυθιστόρημα. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κεφάλαια εστιάζει στον ρόλο των δούλων, τόσο στην καθημερινή ζωή όσο και στη σεξουαλική ζωή των Ρωμαίων αυτοκρατόρων.
M. HULOT
Τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ενώνουν τις δυνάμεις τους

Βιβλίο / Τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ενώνουν τις δυνάμεις τους

Από την Αμοργό ως την Αλεξανδρούπολη και από την Ξάνθη ως τη Μυτιλήνη, τα μικρά βιβλιοπωλεία αποκτούν για πρώτη φορά συλλογική φωνή. Βιβλιοπώλες και βιβλιοπώλισσες αφηγούνται τις προσωπικές τους ιστορίες, αλλά και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Lifo Videos / «Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Η Αγλαΐα Παππά διαβάζει ένα απόσπασμα από τις βέβηλες και αμφιλεγόμενες «120 Μέρες των Σοδόμων» του Μαρκησίου ντε Σαντ, ένα βιβλίο αναγνωρισμένο πλέον ως αξεπέραστο λογοτεχνικό αριστούργημα και χαρακτηρισμένο ως «εθνικός θησαυρός» της Γαλλίας.
THE LIFO TEAM
Το «προπατορικό αμάρτημα» του Τζο Μπάιντεν

Βιβλίο / Ποιο ήταν το θανάσιμο σφάλμα του Τζο Μπάιντεν;

Ένα νέο βιβλίο για τον πρώην Πρόεδρο αποτελεί καταπέλτη τόσο για τον ίδιο όσο και για τη δουλοπρεπή κλίκα πιστών και μελών της οικογένειάς του, που έκαναν το παν για να συγκαλύψουν τον ραγδαίο εκφυλισμό της γνωστικής του ικανότητας.
THE LIFO TEAM
ΕΠΕΞ Συγγραφείς/ Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου

Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου / 8 Έλληνες συγγραφείς ξαναγράφουν τους μύθους και τις παραδόσεις

Η Λυσιστράτη ερμηνεύει τις ερωτικές σχέσεις του σήμερα, η Ιφιγένεια διαλογίζεται στην παραλία και μια Τρωαδίτισσα δούλα γίνεται πρωταγωνίστρια: 8 σύγχρονοι δημιουργοί, που συμμετέχουν με τα έργα τους στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, συνομιλούν με τα αρχαία κείμενα και συνδέουν το παρελθόν με επίκαιρα ζητήματα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τζούντιθ Μπάτλερ: «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Τζούντιθ Μπάτλερ / «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Μια κορυφαία προσωπικότητα της σύγχρονης παγκόσμιας διανόησης μιλά στη LiFO για τo «φάντασμα» της λεγόμενης ιδεολογίας του φύλου, για το όραμα μιας «ανοιχτόκαρδης κοινωνίας» και για τις εμπειρίες ζωής που της έμαθαν να είναι «ένας άνθρωπος ταπεινός και ταυτόχρονα θαρραλέος».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Ντίνος Κονόμος

Βιβλίο / «Ο κύριος διευθυντής (καλό κουμάσι) έχει αποφασίσει την εξόντωσή μου…»

Ο Ντίνος Κονόμος, λόγιος, ιστοριοδίφης και συγγραφέας, υπήρξε συνεχιστής της ζακυνθινής πνευματικής παράδοσης στον 20ό αιώνα. Ο συγγραφέας Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής παρουσιάζει έργα και ημέρες ενός ανθρώπου που «δεν ήταν του κόσμου τούτου».
ΦΙΛΙΠΠΟΣ Δ. ΔΡΑΚΟΝΤΑΕΙΔΗΣ
Η ζωή του Καζαντζάκη σε graphic novel από τον Αλέν Γκλικός

Βιβλίο / Ο Νίκος Καζαντζάκης όπως δεν τον είχαμε ξαναδεί σε ένα νέο graphic novel

Ο ελληνικής καταγωγής Γάλλος συγγραφέας Αλέν Γκλικός καταγράφει την πορεία του Έλληνα στοχαστή στο graphic novel «Καζαντζάκης», όπου ο περιπετειώδης και αντιφατικός φιλόσοφος και μυθιστοριογράφος ψυχαναλύεται για πρώτη φορά και συστήνεται εκ νέου στο ελληνικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πετρίτης»: Το πιο γρήγορο πουλί στον κόσμο και η άγρια, αδάμαστη ομορφιά του

Ηχητικά Άρθρα / Πετρίτης: Το πιο γρήγορο πουλί στον κόσμο και η άγρια, αδάμαστη ομορφιά του

Ο Τζoν Άλεκ Μπέικερ αφιέρωσε δέκα χρόνια από τη ζωή του στην παρατήρηση ενός πετρίτη και έγραψε ένα από τα πιο ιδιαίτερα βιβλία της αγγλικής λογοτεχνίας – μια από τις σημαντικότερες καταγραφές της άγριας ζωής που κινδυνεύει να χαθεί για πάντα. Κυκλοφόρησε το 1967 αλλά μόλις τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια οι κριτικοί και το κοινό το ανακάλυψαν ξανά.
M. HULOT