Ποιος, αλήθεια, ήταν ο Κ.Γ. Καρυωτάκης;

Ποιος, αλήθεια, ήταν ο Κ.Γ. Καρυωτάκης; Facebook Twitter
Στην Ελλάδα του 2017 η μπαλάντα και οι ποιητές της γενιάς του '20 εξακολουθούν να παραμένουν ταμπού για την πλειονότητα των Ελλήνων φιλολόγων.
0

Ωραίος ακόμα και στον θάνατό του: με ένδυμα επίσημο, με το ψάθινο καπελάκι τοποθετημένο με ευλάβεια κάτω από το κεφάλι και σε μια ποιητική στάση –τα χέρια διπλωμένα στο μέρος όπου ο Πλάτωνας τοποθετούσε το θυμικό–, ο αυτόχειρας ποιητής αποχαιρέτησε νωρίς τον κόσμο των ανθρώπων. Αλλά δεν ήταν μια πράξη θυμού, ούτε καν ανάγκη για λύτρωση. Ο πρόωρος θάνατος του Κώστα Καρυωτάκη μπορεί να έστρεψε με τρόπο μανιακό το βλέμμα προς την ποίησή του, αλλά σε πολλές περιπτώσεις την έβλαψε, κάνοντας τους αναλυτές να εστιάζουν σε αυτό το γεγονός και όχι στο έργο του. Ο ίδιος μπορεί να έζησε λίγο, αλλά κατάφερε πολλά: να αλλάξει, όσο πρόλαβε, την ποίηση, να γνωρίσει και να μεταφράσει τους αγαπημένους του Ευρωπαίους ποιητές, να ερωτευτεί και να δει πως η τότε κοινωνική πραγματικότητα δεν του ταίριαζε, όπως ούτε και οι παραδομένοι στους κανόνες της άνθρωποι.

Σε αντίθεση με τους νάρκισσους επιγόνους του, ο Καρυωτάκης σεβάστηκε απόλυτα τη μούσα, την επικαλούταν διαρκώς, όπως ο αγαπημένος του Μποντλέρ, υπακούοντας σεμνά στις αυστηρές επιταγές της. Μόνο αυτήν άκουγε και όχι τις άτυπες νόρμες που είχαν επιβληθεί προ πολλού στον κόσμο της ποίησης από τους διάφορους Δον Κιχώτες «που εκρέμασαν σημαία τους την Ιδέα», όπως τους περιγράφει στο ομώνυμο ποίημά του. Αποφασιστικά, πλάι στις επιτύμβιες στήλες που έβλεπε να ορθώνονται πάνω στο μνήμα των νεκρών ιδεών, μπόρεσε να ειρωνευτεί ηχηρά και με ένταση τον θάνατο και αποκάλυψε το τέλος της ποιητικής γλώσσας, όπως την ξέραμε, σκάβοντας από μέσα. Η ποιητική εμπειρία, η μόνη ίσως ένδειξη ότι παρέμενε ζωντανός, του επιβεβαίωνε ότι αυτή ήταν η βασική του αποστολή και ότι η λυρική τέχνη λειτουργεί πάντα στη βάση μιας τέτοιας επίγνωσης: «Μια πεταλούδα επέταγε και την ακολουθούσα/ ήταν η απάρθενη ζωή μου/ η ζωή του κόσμου/ η μια. Ο νους μου σάμπως ξύπνημα τη χαραυγή. Και η Μούσα/ μου άγγιζε τα μαλλιά».

Ο ίδιος μπορεί να έζησε λίγο, αλλά κατάφερε πολλά: να αλλάξει, όσο πρόλαβε την ποίηση, να γνωρίσει και να μεταφράσει τους αγαπημένους του Ευρωπαίους ποιητές, να ερωτευτεί και να δει πως η τότε κοινωνική πραγματικότητα δεν του ταίριαζε, όπως ούτε και οι παραδομένοι στους κανόνες της άνθρωποι.

Σε αυτή την ποιητική ιδιότητα του Κώστα Καρυωτάκη, τον οποίο αποφασίζει να αποκαταστήσει στη φιλολογική κονίστρα που ποτέ δεν είδε με καλό μάτι την τεράστια δημοφιλία του, εστιάζει η έκδοση του καθηγητή Δημήτρη Δημηρούλη Ποιήματα και πεζά, μια πλήρης έκδοση 800 σχεδόν σελίδων που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Gutenberg με δική του κατατοπιστική εισαγωγή, σχόλια και παράρτημα. Σε αυτήν περιλαμβάνονται, εκτός των ποιημάτων και των μεταφράσεων του Κώστα Καρυωτάκη, πεζά, επιστολές και κρίσεις για το έργο του. Παίρνοντας αποστάσεις από τις αντίστοιχες εκδόσεις και τη φιλολογική κόντρα Χ.Γ. Σακελλαριάδη και Γ.Π. Σαββίδη, τους οποίους ωστόσο προσεγγίζει με ιδιαίτερο σεβασμό, ο γνωστός επιμελητής και πανεπιστημιακός προσπαθεί να διαχωρίσει το έργο του Καρυωτάκη από ψυχολογικές συγκρίσεις και διάφορους -ισμούς.

Δεν συμφωνεί έτσι με τις αναλύσεις του έργου του ως πεσιμιστικού ή καταραμένου ή με αντίστοιχες που ήθελαν τον ποιητή είτε προασπιστή του αστισμού είτε στρατευμένο οπαδό της αριστεράς. Όσο για τους εκφραστές του «καρυωτακισμού», τους διαχωρίζει με τρόπο αποφασιστικό από τον ποιητή, καθώς προέβαλλαν θεωρητικές αξιώσεις που κατέληγαν σε ένα αλαζονικό ιδιόλεκτο και σε μια πόζα. Αφήνει, επίσης, να εννοηθεί πως είναι η ίδια η κοινωνική κριτική του Καρυωτάκη που ακύρωνε εκ των πραγμάτων οποιαδήποτε διάθεση ακκισμού, εξού και το ότι τον εντάσσει στους αναμορφωτές της ελληνικής ποίησης και εκφραστές του μοντερνισμού. Επιπλέον, αποκηρύσσει τις ψυχολογικές προσεγγίσεις του έργου του και τις αναλύσεις των διαφόρων σχέσεών του, ειδικά με την Πολυδούρη. Επικαλούμενος τις μαρτυρίες των γνωστών και φίλων, κυρίως του επιμελητή του έργου και στενού του φίλου Σακελλαριάδη, φτάνει μάλιστα να ακυρώσει την ύπαρξη έρωτα, κάνοντας λόγο για ερωτική φιλία – θέλοντας προφανώς να υπονομεύσει την κεντρική θέση που καταλαμβάνει ο συγκεκριμένος δεσμός στην ανάγνωση του καρυωτακικού έργου. Η συνύφανση του τραγικού δράματος με τις ψυχολογικές αναλύσεις στηρίζεται σε μια επιδερμική προσέγγιση που καμία σχέση δεν έχει με την κριτική επισκόπηση που επιχειρεί ο Δημηρούλης. Όταν αναπαρίστανται σοβαρά και υποβάλλονται σε ενδελεχή έλεγχο οι εικασίες περί ερωτικής απόγνωσης, διχασμού προσωπικότητας ή ηθικά απαράδεκτης παρέκκλισης (ουσίες, εταίρες κ.λπ.), δείχνουν να ακυρώνονται από τη δυναμική που έχουν οι στίχοι, οι οποίοι προβάλλουν τη δική τους αυταξία. «Δικά μου οι στίχοι, απ' το αίμα μου, παιδιά» έγραφε ο Καρυωτάκης, προσπαθώντας να προτάξει την ανάγκη μιας τέτοιας προσωπικής ταύτισης και απαίτησης.

Ποιος, αλήθεια, ήταν ο Κ.Γ. Καρυωτάκης; Facebook Twitter
Ο Κ.Γ. Καρυωτάκης με την αδελφή, τον ανιψιό και μια οικογενειακή φίλη τους στη Συκιά το καλοκαίρι του 1927

Πηγαίνοντας μια τέτοια τοποθέτηση ένα βήμα παραπέρα και δίνοντας το χρίσμα του ποιητή του καιρού του στον Καρυωτάκη, ο Δημηρούλης τον μετατρέπει στον «δικό μας Έλληνα Μποντλέρ». Μεταξύ των δύο δεν διακρίνει μόνο ποιητικές συγγένειες, αλλά υιοθετώντας την ανάλυση του Μπένγιαμιν, μιλάει για την αντίστοιχη ανάληψη ενός ιδιότυπου ρόλου εκ μέρους του Καρυωτάκη στην ακμή του Μεσοπολέμου: «Ο ηθοποιός που παριστάνει τον ήρωα είναι ένας ποιητής που μπορεί, ανάλογα με τις περιστάσεις, να πάρει τη μορφή του μποέμ, του χασομέρη, του δανδή, του περιπλανώμενου, του απελπισμένου, του μελαγχολικού, του σατανικού αντιρρησία και όποια άλλη ενισχύει τη δύσκολη συμβίωσή του με τη συμβατική πραγματικότητα». Πρόκειται για καίρια επισήμανση που απελευθερώνει τις ενεργειακές δυνάμεις των στίχων του και δείχνει να αντιλαμβάνεται πως ο ποιητής τραβούσε τη δική του διαχωριστική γραμμή από τον παρία, τον κοσμικό κύριο Μαλακάση, τους κομπορρήμονες ποιητές, τους δημόσιους υπαλλήλους. «Πρόκειται για βιώματα», τονίζει ο Δημηρούλης, «που ξεπερνούν την ατομική περίπτωση και μετατρέπονται σε κοινωνική κριτική», προφανώς όχι με την έννοια του κήνσορα αλλά του ανθρώπου που αναλαμβάνει τον ρόλο του εκφραστή της εποχής του. Και πολύ καίρια επισημαίνει πως «ο Καρυωτάκης είναι πολιτικός ποιητής γιατί φανέρωσε την κρίση του εγώ έναντι της κοινωνίας στην εποχή του και γιατί ανέδειξε τα ατομικά και συλλογικά αδιέξοδα ως κρίση της μορφής. Σε αυτά τα συμφραζόμενα εντάσσεται ο σαρκασμός και η απελπισία του».

Γιατί, τελικά, θα προσθέταμε εμείς ως προσωπικό σχόλιο στην ανάγνωση του Δημηρούλη, ο Καρυωτάκης βρίσκεται πάντα εντός και διαμέσου της ποιητικής διαδικασίας και μέσω αυτής αποκτά αυτοσυνειδησία. Η ποιητική εγρήγορση τον εξαναγκάζει σε μια μορφική και ουσιαστική επισκόπηση, σε μια αναδόμηση των όρων και των ορίων του ποιητικού έργου. Γράφοντας με το δικό του σπρέι το ανεξίτηλο γκράφιτι πάνω στον τοίχο της παράδοσης, δεν απομακρύνεται από αυτόν παρά αποφασίζει συνειδητά να αλλάξει απλώς την εικόνα του – και όχι να τον γκρεμίσει. Αυτή η ζωντάνια της κατασκευαστικής έμπνευσης που δεν καταργεί αλλά αναδιαμορφώνει είναι το βασικό χαρακτηριστικό της ανάγκης του να κρατήσει ζωντανό στην ποίηση το μέτρο. Φορώντας το πράσινο σακάκι του Ουάιλντ, τον κόκκινο φιόγκο του Μποντλέρ, αγαπώντας την ειρωνεία του Χάινε, φτιάχνει έναν κόσμο όπου η ομορφιά μπορεί να μην είναι το καταφύγιο αλλά το όριο των πραγμάτων και της ύπαρξης. Την ομορφιά που κράτησε μια βραδιά στα γόνατά του, που τη βρήκε πικρή και τη βλαστήμησε ο Ρεμπό, ο Καρυωτάκης τη θέλει δίπλα του γιατί τον παρηγορεί. Όσο για την απελπισία και την απόγνωση που ήταν δυσάρεστες στους επιγόνους του, κυρίως στον Ελύτη που δεν επέτρεψε ποτέ τη σκοτεινιά και στον Σεφέρη, ο οποίος δεν του συγχώρησε τα αμφίσημα παιχνίδια με τη γλώσσα, είναι γιατί εκείνοι βρέθηκαν μακριά από κάθε ανάγκη να νομιμοποιήσουν τις φωνές που ακούγονταν από μακριά. Οι σπαραχτικές κραυγές του περιθωρίου που έμειναν έξω από τις μεγάλες αφηγήσεις, οι στίχοι των «άδοξων ποιητών» και οι περιπλανήσεις ενός σπουδαίου αναρχικού του 15ου αιώνα, του Φρανσουά Βιγιόν, ανάμεσα στους μέθυσους και τις εταίρες, υπαγόρευαν, με τον δικό τους τρόπο, στίχους στον ποιητή. Και μιλώντας εκ μέρους τους αποφάσισε να αποτίσει φόρο τιμής στην πλέον λαϊκή φόρμα της μπαλάντας.

Στην Ελλάδα, όμως, του 2017 η μπαλάντα και οι ποιητές της γενιάς του '20 εξακολουθούν να παραμένουν ταμπού για την πλειονότητα των Ελλήνων φιλολόγων, εξαίρεση ήταν κάποια διάσπαρτα κείμενα που παρατίθενται στον παρόντα τόμο, όπως εκείνο του συνομιλητή του Σεφέρη, Ζήσιμου Λορεντζάτου, ο οποίος τόλμησε να αντιπαρατεθεί με σθένος στην υπονομευτική ανάγνωση του Καρυωτάκη (από σύγχρονες φωνές, που όμως δεν περιλαμβάνονται στη συλλογή, θα ξεχωρίζαμε φιλολόγους όπως η Λίζυ Τσιριμώκου ή η Χριστίνα Ντουνιά, οι οποίες προσπάθησαν να ανασύρουν τον Καρυωτάκη από τα σκοτάδια). Υπέροχα, τέλος, τα πεζά που περιλαμβάνονται στην έκδοση –το Καύκαλο αποκαλύπτει τον κυρίαρχο ρόλο του ποιητή και η Δεσποινίς Μποβαρύ το ανέφικτο του έρωτα–, αποτελώντας και αυτά συστατικό μέρος ενός ενιαίου κόσμου όπου κατοικεί αποκλειστικά ο ίδιος, γνωρίζοντας πως μόνο «Ο Μπάιρον ξέρει/ πώς να ζήση/ το θείο Τραγούδι». Γιατί πάνω και πέρα απ' όλα, υπέροχος είρων, ρομαντικός αντικομφορμιστής ή μοναδικός εραστής, ο Κώστας Καρυωτάκης ήταν ποιητής.

Βιβλίο
0

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Βιβλίο / Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Το πρώτο βιβλίο του Φάνη Παπαδημητρίου είναι μια συγκινητική εξομολόγηση για το ατύχημα στα 19 του που τον καθήλωσε σε αμαξίδιο, την πάλη του με τον τζόγο και τον αγώνα που έδωσε να ξαναφτιάξει τη ζωή του «μετά το τσουνάμι που ήρθε και τα σάρωσε όλα».
M. HULOT
«Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Το πίσω ράφι  / «Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Πιστή στην κλασική μορφή του μυθιστορήματος, αλλά ταυτόχρονα ανατρεπτική και μεταμοντέρνα, η καυστική σάτιρα του Τζόναθαν Κόου για τη βρετανική άρχουσα τάξη των αρχών της δεκαετίας του ’90 διαβάζεται μονορούφι.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
ΕΠΕΞ Γυναικείες φωνές από διαφορετικά μέρη του κόσμου

Βιβλίο / Από τη Μαλαισία μέχρι το Μεξικό: 5 νέα βιλία που αξίζει να διαβάσετε

5 συγγραφείς από διαφορετικά σημεία του πλανήτη χαράζουν νέους δρόμους στη λογοτεχνία. Ανάμεσά τους, η Τζόχα Αλχάρθι που κέρδισε το Booker και η βραβευμένη με Πούλιτζερ Κριστίνα Ριβέρα Γκάρσα.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ποιοι ήταν οι αληθινοί «σκλάβοι» της ηδονής στην Αρχαία Ρώμη;

Αρχαιολογία / Ποιοι ήταν οι αληθινοί «σκλάβοι» της ηδονής στην Αρχαία Ρώμη;

Η διακεκριμένη ιστορικός Mary Beard στο βιβλίο της «Οι Ρωμαίοι Αυτοκράτορες. Οι ηγεμόνες του αρχαίου ρωμαϊκού κόσμου», παρουσιάζει τη ζωή και το έργο των αυτοκρατόρων μέσα από ανεκδοτολογικές αφηγήσεις και συναρπαστικές λεπτομέρειες, που θυμίζουν απολαυστικό μυθιστόρημα. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κεφάλαια εστιάζει στον ρόλο των δούλων, τόσο στην καθημερινή ζωή όσο και στη σεξουαλική ζωή των Ρωμαίων αυτοκρατόρων.
M. HULOT
Τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ενώνουν τις δυνάμεις τους

Βιβλίο / Τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ενώνουν τις δυνάμεις τους

Από την Αμοργό ως την Αλεξανδρούπολη και από την Ξάνθη ως τη Μυτιλήνη, τα μικρά βιβλιοπωλεία αποκτούν για πρώτη φορά συλλογική φωνή. Βιβλιοπώλες και βιβλιοπώλισσες αφηγούνται τις προσωπικές τους ιστορίες, αλλά και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Lifo Videos / «Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Η Αγλαΐα Παππά διαβάζει ένα απόσπασμα από τις βέβηλες και αμφιλεγόμενες «120 Μέρες των Σοδόμων» του Μαρκησίου ντε Σαντ, ένα βιβλίο αναγνωρισμένο πλέον ως αξεπέραστο λογοτεχνικό αριστούργημα και χαρακτηρισμένο ως «εθνικός θησαυρός» της Γαλλίας.
THE LIFO TEAM
Το «προπατορικό αμάρτημα» του Τζο Μπάιντεν

Βιβλίο / Ποιο ήταν το θανάσιμο σφάλμα του Τζο Μπάιντεν;

Ένα νέο βιβλίο για τον πρώην Πρόεδρο αποτελεί καταπέλτη τόσο για τον ίδιο όσο και για τη δουλοπρεπή κλίκα πιστών και μελών της οικογένειάς του, που έκαναν το παν για να συγκαλύψουν τον ραγδαίο εκφυλισμό της γνωστικής του ικανότητας.
THE LIFO TEAM
ΕΠΕΞ Συγγραφείς/ Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου

Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου / 8 Έλληνες συγγραφείς ξαναγράφουν τους μύθους και τις παραδόσεις

Η Λυσιστράτη ερμηνεύει τις ερωτικές σχέσεις του σήμερα, η Ιφιγένεια διαλογίζεται στην παραλία και μια Τρωαδίτισσα δούλα γίνεται πρωταγωνίστρια: 8 σύγχρονοι δημιουργοί, που συμμετέχουν με τα έργα τους στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, συνομιλούν με τα αρχαία κείμενα και συνδέουν το παρελθόν με επίκαιρα ζητήματα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τζούντιθ Μπάτλερ: «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Τζούντιθ Μπάτλερ / «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Μια κορυφαία προσωπικότητα της σύγχρονης παγκόσμιας διανόησης μιλά στη LiFO για τo «φάντασμα» της λεγόμενης ιδεολογίας του φύλου, για το όραμα μιας «ανοιχτόκαρδης κοινωνίας» και για τις εμπειρίες ζωής που της έμαθαν να είναι «ένας άνθρωπος ταπεινός και ταυτόχρονα θαρραλέος».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ