Η «Αλεπού» του Παπαμόσχου: ο κύκλος του θανάτου

Η «Αλεπού» του Παπαμόσχου: ο κύκλος του θανάτου Facebook Twitter
Ηλίας Α. Παπαμόσχος
0


Χρίστο, οι πέτρες δεν γεννάν» είναι η λακωνική ρήση που σχεδόν επιβάλλει, στη νέα συλλογή διηγημάτων του Παπαμόσχου, το εσωτερικό μέτρο, τη σοφία και την ακρίβεια που δίνει η φύση. Δεν είναι, ωστόσο, μόνο οι πέτρες που διαμορφώνουν την εσωτερική τάξη πραγμάτων που αναπαριστά τα όσα συμβαίνουν στην ψυχή αλλά και τα ζώα, τα δέντρα, οι καιρικές συνθήκες, το τοπίο, η άνθηση και ο μαρασμός. Μια ατελείωτη τοιχογραφία που θα παρέμενε αόρατη χωρίς τον ιδανικό μεσολαβητή, ο οποίος έρχεται να αποκαλύψει τα μυστικά της και να αποτυπώσει με ακρίβεια στο δικό του λεκτικό αλώνι τα όσα ανήκουστα συμβαίνουν στον κύκλο του θανάτου και της ζωής. Ως ιδανικός ποιητής και ιεροφάντης ο διηγηματογράφος αναλαμβάνει τη διαμεσολάβηση ανάμεσα σε αυτό που συμβαίνει και σε αυτό που κρύβεται βαθιά, είτε μέσα σε μια σπηλιά –βλέπε ομώνυμο διήγημα– είτε στο πιο απομακρυσμένο κομμάτι της γραφής και της ύπαρξης. Γιατί είναι εντός και διαμέσου της γραφής που η φύση και τα σύμβολά της αποκτούν αυτοσυνειδησία. Η γραφή τα εξαναγκάζει σε μια διαρκή ενδοσκόπηση, σε μια σαφή διεύρυνση των ορίων και των εργαλείων της. Αντίστοιχα με τις διακυμάνσεις της φύσης, η γλώσσα του Παπαμόσχου γίνεται άλλοτε λακωνική κι ερμητική και άλλοτε λυρική μέσα στη σπινθηροβόλα δύναμή της. Σε καμία περίπτωση, όμως, δεν μένει εγκλωβισμένη στα πεπερασμένα όρια ενός χαρακτήρα – θαρρείς πως αυτονομείται παρασυρμένη από τα όσα παράδοξα μαρτυρά ως συμβολικά στοιχεία η φύση.

Θαρρείς πως η καλοδουλεμένη γλώσσα του και το έντονο υπερβατικό στοιχείο λειτουργούν ως ένα άτυπο tour de force της βραχείας γραφής και των ανθρώπων που την υπηρετούν: είναι πρόδηλο ότι στις σελίδες του υπάρχουν από το μεταφυσικό κλέος του Παπαδιαμάντη έως τη νεορεαλιστική ματιά του Θεοτόκη.


Γι' αυτό και δύσκολα στο Η αλεπού της σκάλας και άλλες ιστορίες του Ηλία Λ. Παπαμόσχου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κίχλη θα βρεις στοιχεία για πραγματικούς χαρακτήρες που αναλώνονται στην καθημερινή τύρβη, πραγματικούς ανθρώπους που θα σου πουν άλλη μια πεπερασμένη ιστορία. Οι χαρακτήρες του Παπαμόσχου σχεδόν συμβολοποιούν κάτι μεταφυσικό που συμβαίνει σε μια άλλη διάσταση και που είναι ορισμένο από το ύψιστο νόημα της γραφής να ξεπεράσει το υπάρχον: ο Πολωνός ελαιοχρωματιστής γίνεται έτσι ο καλλιτέχνης της ψυχής που αγγίζει τον παράδεισο, ο Γιακουμής, ο βουβός μελωδός των χαμένων ψυχών, ο Τζίμης ο Μπάρμαν, ο ομηρικός αφηγητής του Κάτω Κόσμου, η θεία από τη Θεσσαλονίκη, η ενδοσκόπος των χαμένων αναμνήσεων. Σημασία δεν έχει τόσο η εξέλιξη της ιστορίας των ηρώων όσο το κρυμμένο νόημα που καλούνται να μεταφέρουν. Γι' αυτό και συλλέγοντας εμπειρικό υλικό από την καθημερινή του εμπειρία στην Καστοριά –το επιβλητικό τοπίο, τους απλούς ανθρώπους–, ο Παπαμόσχος αφοσιώνεται με τρόπο σχεδόν μυστικιστικό στην αναζήτηση του μεταφυσικού: πίσω από τις βαθιές χαράδρες κρύβεται το άπαν, από τα σκισμένα χαρτονομίσματα που τρώνε τα ποντίκια, η καταγωγή του πολιτισμού. Κι όλα αυτά δεν θα μπορούσαν να γίνουν με μια μακρά εξιστόρηση αλλά με τον ζείδωρο πλούτο που έχουν οι μικρές ιστορίες, οι οποίες μεταφέρουν τις άπειρες πηγές του χαμένου νοήματος σε έναν μικρό, ευσύνοπτο και άκρως αλληγορικό κόσμο. Έχοντας δώσει ήδη ένα σημαντικό δείγμα γραφής με τις προηγούμενες συλλογές του –από το Καλό ταξίδι, κούκλα μου...και άλλες ιστορίες στη συγκεκριμένη συλλογή–, ο Παπαμόσχος κάνει ξεκάθαρη την πρόθεσή του να επαναφεύρει τον χαμένο σκοπό του διηγήματος και να βρει τον μίτο απ' όπου ξεκινά εραλδικά η βαθιά κρυμμένη στην παράδοση μικρή φόρμα. Θαρρείς πως η καλοδουλεμένη γλώσσα του και το έντονο υπερβατικό στοιχείο λειτουργούν ως ένα άτυπο tour de force της βραχείας γραφής και των ανθρώπων που την υπηρετούν: είναι πρόδηλο ότι στις σελίδες του υπάρχουν από το μεταφυσικό κλέος του Παπαδιαμάντη έως τη νεορεαλιστική ματιά του Θεοτόκη. Και δεν θα κατέληγαν ετούτες οι αλληγορικές ιστορίες να γίνουν διήγημα αν δεν μπορούσε με αυτό τον τρόπο το ίδιο να πιέσει ως γραφή τα ίδια του τα όρια, αναζητώντας τρόπους πρόσληψης και προσδιορισμού, τους οποίους η μεγάλη γραφή μέσα στη φλυαρία της προσπερνά. Η πράξη του διηγήματος –γιατί εδώ αποκτά τον χαρακτήρα επιτελεστικής πράξης–συντάσσει το δικό του μανιφέστο για λογαριασμό της γλώσσας-στόχου. Όταν μια τέτοια πράξη καταγράφεται χρόνια τώρα στην ελληνική παράδοση με επιτυχία και με τέτοιο εύρος, ο Ηλίας Παπαμόσχος δεν γίνεται απλός συνεχιστής αλλά ένας πιστός υπηρέτης αυτού του είδους που, όπως επισημαίνει και ο ίδιος στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, φέρει «βαρύ φορτίο στους ώμους του – βαρύ όσο και ένα τοπίο».

Εξού και τα λαγαρά ελληνικά των ιστοριών, προικισμένα με την προφορικότητα που αφήνει πίσω τους η παράδοση, τα οποία ενίοτε παραδίδονται σε μια λυρική μελαγχολία εντοπισμένη στους χιλιάδες μύθους, θρύλους, μεταφυσικά σύμβολα του ελληνικού πλούτου. Κοράκια-ψυχοπομποί και ρόδια-σύμβολα καλής τύχης που «μιλάνε για τον καημό του Πλούτωνα» είναι, για παράδειγμα, μερικά από τα συμβολικά εργαλεία που έχει στη διάθεσή του ο διηγηματογράφος-πρωτοπρόσωπος αφηγητής. Ξέρει πως πάντα μένει πίσω κάτι που του διαφεύγει και κάτι που τον ξεπερνά, μια ανάμνηση που πονάει όσα χρόνια κι αν περάσουν. Ένας μνησιπήμων πόνος, ένας πόνος που στάζει διαρκώς ως το μεδούλι, διατρέχει σχεδόν κάθε αφήγημα ως υπενθύμιση ότι πίσω από το θαλερό άγγιγμα της ζωής υπάρχει ο φόβος του θανάτου. Και σχεδόν πάντα αυτός ο κύκλος ολοκληρώνεται με τον ίδιο τρόπο σε κάθε διήγημα της συλλογής: είναι τελικά ο κύκλος του θανάτου που καταυγάζει την ομορφιά των πραγμάτων, που θυμίζει τη διάρκειά τους, που στρέφει το βλέμμα προς το υπερχρονικό και το άφθαρτο. Αγγίζοντας αυτό που μας ξεπερνά, οι συγκινήσεις ξεφεύγουν από τη σκλαβιά του προσώπου και της στιγμής και γίνονται ένα με το άφατο του κόσμου – σημασία δεν έχει εδώ ο προορισμός αλλά το ταξίδι. Τα πάντα κάποια στιγμή ορφανεύουν και μένουν μετέωρα και λειψά, καλώντας τον διηγηματογράφο να τα επαναφέρει στην αθανασία – αυτός είναι ο κύκλος του κάθε πράγματος, αυτός και ο σκοπός του διηγηματογράφου: να μεταγράψει το χαμένο νόημα του θανάτου και της ζωής και να δει την αποστολή του να ολοκληρώνεται, όπως συνέβη με εκείνη την καρέκλα του Γκλεν Γκουλντ από το υπέροχο, ομώνυμο διήγημα της συλλογής, που κλεισμένη σε μια «γυάλινη σαρκοφάγο μέσα ψιθυρίζει την ορφάνια της, γιατί ορφανεύουν τα πράγματα. Να αναπολεί, άραγε, τις στιγμές που με βιάση την άφηνε όταν την έμπνευση κυνηγούσε; Ίσως στο όνειρό της η ράχη και τα πόδια, το κάθισμά της και πάλι κλαριά να γίνονται, κλαριά ενός δάσους όπου ο Γκλεν και το αγαπημένο του σκυλί να περπατούνε, όπου η ενότητα των κύκλων που μαρτυρούν την ηλικία των δέντρων έχει αποκατασταθεί, όπου οι ασάλευτοι αυτοί κύκλοι προς τον ουρανό σαν δόξα σοι υψώνονται πλάι στους άλλους, τους πάλλοντες, τους στολισμένους με ηλιαχτίδες, τους απάνω στα νερά, επαφές λογιών λογιών, ζωντανών τε και αψύχων, ολοένα τους ανοίγουνε: των ψαριών οι απόπειρες να αναληφθούν, των πλατάνων σαν γάντια άδεια πέφτοντας τα φύλλα, των εντόμων οι ανεπαίσθητες, της αύρας οι ιδανικές, σαν ντροπαλών νήπιων θεών, που παίζουν, πνοές».

0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Χριστίνα Ντουνιά: «Ο Καρυωτάκης μάς δίνει ελπίδα και μας παρηγορεί»

Βιβλίο / «Ο Καρυωτάκης άφησε "το αδέσποτο Τραγούδι" του να μας συντροφεύει»

Στο βιβλίο της «Το όνειρο και το πάθος», η Χριστίνα Ντουνιά, ομότιμη καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας και συγγραφέας αποκαλύπτει αθέατες όψεις του ποιητή και νέα στοιχεία για τη σχέση του με τον Καβάφη μέσα από μια άγνωστη, ως τώρα, επιστολή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύ της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Βιβλίο / «Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύς της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Ο Ούγγρος κάτοχος του φετινού Νόμπελ λογοτεχνίας γράφει με μαγικό τρόπο για τις αποπνικτικές επιπτώσεις της πολιτικής καταπίεσης, περιφρονώντας την προθυμία των ανθρώπων να τις αποδεχτούν.
THE LIFO TEAM
Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Βιβλίο / Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Οι καθηγητές Peter Jeffreys και Gregory Jusdanis συνεργάστηκαν και έγραψαν από κοινού τη βιογραφία του μεγάλου ποιητή που φέρει τον τίτλο «Κωνσταντίνος Καβάφης – Ο άνθρωπος και ο ποιητής». Ο Gregory Jusdanis μίλησε στη LifO για το βιβλίο και για τον ποιητή που ήταν «παραδοσιακός και ταυτόχρονα μεταμοντέρνος, ο πρώτος “viral” ποιητής διεθνώς»
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

LiFO politics / Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

Ο Αλέξης Πατέλης, επικεφαλής του Οικονομικού Γραφείου του πρωθυπουργού την περίοδο 2019-2024, μιλά στη Βασιλική Σιούτη για την οικονομική πορεία της χώρας αυτά τα χρόνια, τις δύσκολες αποφάσεις αλλά και τις στιγμές δικαίωσης μέσα από την οπτική ενός τεχνοκράτη που βρέθηκε ξαφνικά στο επίκεντρο της πολιτικής.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λάσλο Κρασναχορκάι: ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης βραβεύεται με Νόμπελ

Βιβλίο / Ο Λάσλο Κρασναχορκάι, ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης, κέρδισε το Νόμπελ

Φέτος, το βραβείο δόθηκε στον Ούγγρο συγγραφέα που κατά τη Σουηδική Ακαδημία αποτελεί ένα ελπιδοφόρο βήμα προς τον χαμένο ανθρωπισμό, την υψηλή λογοτεχνία και τη στοχαστική ακρίβεια.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Βιβλίο / Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Σε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του που έχει τίτλο “House of Cards”, ο Σουηδός πρώην διεθνής Γιόνας Έρικσον περιγράφει τις ταπεινωτικές μετρήσεις βάρους στα σεμινάρια διαιτητών της UEFA
THE LIFO TEAM
Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Το Πίσω Ράφι / Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Ο Έλληνας σκηνοθέτης μάζεψε από «το καλάθι των αχρήστων» όλες τις εμπειρίες του κι έφτιαξε την αυτοβιογραφία του, μια ζωντανή αφήγηση γεμάτη ιστορίες, συναντήσεις, αποφθέγματα και κρίσεις, λογοτεχνικές και σινεφίλ αναφορές.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: η ιστορία του underground περιοδικού «Ανοιχτή Πόλη»

Βιβλίο / «Ανοιχτή Πόλη»: Ένα από τα πιο επιδραστικά εναλλακτικά έντυπα της Ελλάδας

Οι δημιουργοί του Κώστας Μανδηλάς και Βλάσσης Ρασσιάς, καταγράφουν την πορεία του στο βιβλίο «Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: Η ιστορία του περιοδικού “Ανοιχτή Πόλη”».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει το διήγημα «Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ» της Πατρίσια Χάισμιθ

Lifo Videos / Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει ένα διήγημα της Πατρίσια Χάισμιθ

«Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ»: Μια ιστορία έρωτα, αγάπης, αφοσίωσης, ανταγωνισμού, μίσους και φόνου μεταξύ ενός ζευγαριού και ενός σιαμέζικου γάτου, ένα μυστηριώδες διήγημα της δημιουργού των πιο σαγηνευτικών αντιηρώων.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Βιβλίο / Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Ολοένα περισσότερο διευρύνεται η τάση έκδοσης κλασικών και σπάνιων κειμένων σε μικρό μέγεθος που τοποθετούνται δίπλα στο ταμείο και συνιστούν την προσπάθεια ενός εκδοτικού οίκου να φέρει σπουδαία έργα στο ευρύ αναγνωστικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Βιβλίο / I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Η θεωρητικός, εικαστικός, κριτικός, συγγραφέας και εκδότρια Κρις Κράους μπορεί να μην άλλαξε τα δεδομένα στον αγγλόφωνο κόσμο εκδίδοντας τα βιβλία των Γάλλων θεωρητικών αλλά προκάλεσε άπειρες συζητήσεις με το πρωτότυπο φεμινιστικό βιβλίο της.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Βιβλίο / Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Ένα τολμηρό καλλιτεχνικό project έγινε η αφορμή για να κάνει ο εικαστικός René Habermacher ένα ταξίδι στη θάλασσα με πλήρωμα έξι ναύτες κι έναν καπετάνιο, απαθανατίζοντας μια σουρεαλιστική εμπειρία που κατέληξε σε ναυάγιο. Το βιβλίο «The Pleasure Principle» καταγράφει αυτό το ταξίδι μέσα από φωτογραφίες του René, κείμενα και εικαστικά έργα, σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκδοση.
M. HULOT
Νίκος Μάντης «Το χιόνι του καλοκαιριού»

Το πίσω ράφι / Για τις απουσίες που μας κάνουν αργούς στα αισθήματα

Καλοκαίρι στην Πελοπόννησο, στη σκιά της δεκαετίας του ’80: ένα πληγωμένο παιδί, μια μητέρα που επιστρέφει αλλαγμένη και μυστικά που βαραίνουν τη σιωπή των ενηλίκων - αυτά ξετυλίγει ο Νίκος Α. Μαντής στο πρώτο του μυθιστόρημα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ